Śródmieście (Katowice)

---

Geografia

Położenie

Śródmieście, stanowiące jedną z 22 dzielnic Katowic, pełni rolę jednostki pomocniczej gminy nr 1. Znajduje się w grupie dzielnic śródmiejskich i jest usytuowane w centralnej części miasta. Obszar ten graniczy od północy z Koszutką oraz Bogucicami, a od wschodu z Zawodziem oraz Osiedlem Paderewskiego-Muchowcem. Na południu styka się z Brynowem częścią wschodnią-Osiedlem Zgrzebnioka i Załęską Hałdą-Brynowem częścią zachodnią, a na zachodzie z Załężem i Dębem.

Granice dzielnicy są wyznaczone przez konkretne punkty, jak: od północy, wzdłuż ulicy Chorzowskiej do ronda gen. J. Ziętka, a następnie alejami do ulicy J. Dudy-Gracza. Od wschodu granica biegnie równolegle do ulic J. Dudy-Gracza oraz Granicznej, a także ulicy K. Damrota i Polnej do węzła autostrady A4 (aleją Górnośląską).

Od południa granice wyznacza autostrada A4, a od zachodu linia kolejowa nr 656. Całość tej lokalizacji wskazuje na znaczenie komunikacyjne dzielnicy i jej rozwój na różnych płaszczyznach.

W kontekście podziału fizycznogeograficznego, reprezentuje ona mezoregion Wyżyny Katowickiej (341.13), będący częścią większej krainy geograficznej, jaką jest Wyżyna Śląska. Z historycznego punktu widzenia, Śródmieście znajduje się w wschodniej strefie Górnego Śląska.

Geologia i rzeźba terenu

Obszar katowickiego Śródmieścia leży w niecce górnośląskiej pełnej niezwykle cennych surowców mineralnych. Utwory, które ją wypełniają, mają swoje korzenie w górnym karbonie, przybierając postać łupków, piaskowców oraz zlepieńców. Te geologiczne struktury stanowią fundamentalną bazę dla południowych części dzielnicy, znajdującej się na wschód od ulicy Mikołowskiej.

Podczas trzeciorzędowego okresu geologicznego kształtowały się kluczowe rysy rzeźby terenu, związane z procesami wietrzenia chemicznego i denudacji. W wyniku zlodowaceń, obszar ten był niejednokrotnie pokryty przez lądolód skandynawski, co miało wpływ na obecny kształt terenu.

Wagi dodaje fakt, że na terenie Śródmieścia nie występują utwory trzeciorzędowe, a znaczny obszar zajmują piaski i żwiry glacjalne pochodzące z plejstocenu. Rawa oraz kolejne rowy na granicy dzielnicy mają głównie skład holoceński. Różnorodność rzeźby terenu odzwierciedla działalność człowieka i naturalne procesy geologiczne.

W przypadku morfologii Śródmieścia, można wskazać na dwa wyraźne problemy. Obszar północny położony jest w Obniżeniu Rawy, co wskazuje na jego złożoną geometrię i zmiany wysokości związane z podłożem karbońskim. Natomiast południowe fragmenty wzrastają w kierunku Wzgórz Kochłowickich, gdzie ich najwyższy punkt dochodzi do wysokości ponad 300 m.

Klimat i topoklimat

Klimat w Śródmieściu charakteryzuje się dużą zmiennością, wynikającą z jednoczesnych wpływów oceanicznych oraz kontynentalnych, a także mas powietrza, które sporadycznie napotykają na region. Średnia roczna temperatura z lat 1961–2005 wynosiła 8,1 °C, z maksymalnym cieplejszym miesiącem w lipcu (17,8 °C) oraz najchłodniejszym w styczniu (-2,2 °C).

Uzupełniając te dane, średnie roczne nasłonecznienie wynosi 1474 godziny, a sumy opadów w skali roku nie przekraczały 713,8 mm. Wiatry dominujące w regionie to zachodnie i południowo-zachodnie, co również ma swój wpływ na lokalną meteorologię.

Topoklimat obszarów, szczególnie wzdłuż Rawy, charakteryzuje się niekorzystnymi warunkami, często związanymi z wypromieniowaniem ciepła oraz wysokim parowaniem. Intensywność urbanizacji przyczynia się do powstawania wysp ciepła, podnosząc temperaturę powietrza w obszarach zabudowanych.

Wody powierzchniowe i podziemne

Śródmieście leży w obrębie lewego dorzecza Wisły, głównie w zlewni Rawy, która, jako dopływ Czarnej Przemszy, płynie z zachodu na wschód. Rzeka ta została w pełni uregulowana i częściowo zakryta, a jej dolny odcinek stanowi odbiornik wód opadowych oraz ścieków. Jeszcze w XIX wieku Rawa była znana z czystości, stanowiąc siedlisko wielu gatunków ryb i raków.

Niestety, w miarę rozwoju urbanizacji, zanieczyszczenie wód stało się powszechnym zjawiskiem. Od lat 60. XX wieku, Rawa została przykryta, co wpłynęło na lokalne ekosystemy.

Południowo-wschodni fragment Śródmieścia, zlokalizowany na wschód od ulicy H. Sienkiewicza oraz na południe od ulicy Powstańców, jest częścią zlewni Potoku Leśnego. W obrębie dzielnicy nie występują obecnie zbiorniki wodne, co jest niezmiernie istotne dla planowania przestrzennego.

Hydrogeologiczne analizy wykazują, że Śródmieście położone jest w obrębie regionu śląsko-krakowskiego, a wszystkie warstwy geologiczne mają swoje złożone struktury wodonośne, które różnią się znaczeniem i funkcjonalnością.

Przyroda i ochrona środowiska

Naturalny krajobraz Śródmieścia kształtował się na przestrzeni ostatnich kilku tysięcy lat. Wraz z rozwojem urbanizacji, elementy przyrody naturalnej uległy zasadniczym przemianom. Wzdłuż doliny Rawy występowały niegdyś łęgi i olsy, które zostały w znacznym stopniu zniwelowane w wyniku zagospodarowania terenu.

Ostatnie dwa stulecia przyczyniły się do radykalnych zmian – według historycznych źródeł z 1859 roku, na obszarze Śródmieścia istniały tereny zielone, parki oraz stawy. Jednak dzięki rozrostowi miasta, wspomniane miejsca naturalne były niestety zagrożone, co odzwierciedla się w zmniejszonej liczbie elementów przyrody.

Współczesna struktura przyrodnicza Śródmieścia oscyluje wokół form miejskich, takich jak zieleń przyuliczna, parki oraz skwery. Powierzchnia zieleni rekreacyjnej zajmuje 17,7 ha, a także są obecne rodzinne ogrody działkowe, które zajmują 5,45 ha. Istotnym punktem na mapie terenu jest Park Powstańców Śląskich, pierwszy zagospodarowany park w tej dzielnicy.

Obok parków na placu Wolności i placu K. Miarki, na terenie Śródmieścia dzisiaj występują dwa zespoły rodzinnych ogródków działkowych:

Nr	Obiekt	Miejsce	Area (ha)	Ilość działek (2007)
1	Kościuszki	ul. Barbary	4,68	140
2	Rymera	ul. Rybnicka	0,76	30

Historia

W wartościach historycznych Śródmieścia Katowic można zaobserwować znaczące procesy rozwojowe, które nastąpiły na przestrzeni wieków. Osadnictwo na obecnym terenie tej dzielnicy ma swoje korzenie w Roździance, naturalnym dopływie Rawy oraz jej prawym dopływie, Osieku, które były związane z przemysłową osadą Kuźnica Bogucka. Już w 1397 roku pojawiły się pierwsze wzmianki o działalności Kuźnicy, a w XV wieku wydzieliła się ona z Bogucic.

Na przełomie XVI i XVII wieku miały miejsce kluczowe wydarzenia dla historii Katowic. W końcu XVI wieku kuźnik Andrzej Bogucki założył wieś Katowice, która miała zaledwie kilku mieszkańców. Katowice po raz pierwszy zostały wzmiankowane w 1598 roku, a nazwa ta jest znana z dokumentu z 1614 roku. Do końca XVIII wieku używano zamiennie nazw Kuźnica Bogucka oraz Katowice, co stanowi ciekawy element lokalnej historii.

W 1702 roku Kuźnica Bogucka została sprzedana za 15 tysięcy złotych reńskich przez Baltazara Erdmana Promnitza. Później, Jan Krzysztof Mieroszewski odkupił te tereny. W XVIII wieku Katowice zaczęły przekształcać się z wsi rolniczej w bardziej zróżnicowaną przestrzeń, lecz ich rozwój był powolny. Ilość gospodarstw wzrosła z 78 w 1799 roku do 142 w latach 20. XIX wieku, co pokazuje powolny wzrost liczby ludności i gospodarstw. W 1827 roku w rejonie ulic Młyńskiej i Pocztowej powstała pierwsza szkoła katowicka.

Wraz z dynamicznym rozwojem przemysłu na Górnym Śląsku, także tereny Śródmieścia zaczęły się intensywnie urbanizować. Główne gałęzie przemysłu, które kształtowały ten region to górnictwo węgla kamiennego oraz hutnictwo cynku i żelaza. Franz von Winckler, który zakupił Katowice w 1839 roku, przyczynił się do powstania planowanej linii kolejowej przez miasto, a w 1846 roku uruchomiono linię kolejową łączącą Wrocław z Mysłowicami, co znacząco wpłynęło na rozwój regionu.

W 1846 roku w dobrach Wincklerów zniesiono pańszczyznę, a pod koniec XIX wieku teren Śródmieścia stał się miejscem, gdzie osiedlali się zarówno niemieccy osadnicy jak i Żydzi. W latach 50. XIX wieku powstały huty, a już od 1865 roku Katowice uzyskały prawa miejskie, co przyczyniło się do ich dalszego rozwoju.

Liczba mieszkańców szybko rosła, co sprawiło, że Katowice zaczęły przekształcać się w istotne miasto regionu. W latach 1869-1872 zbudowano 182 domy, a obszar miejski zaczął rozrastać się w kierunku placu Wolności oraz Rynku.

W 1907 roku powstał Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego, co dodatkowo wpływało na rozwój kulturalny miasta. Katowice pełniły rolę centrum dla powstańców w okresie powstań śląskich, co również jest ważnym elementem ich historii.

W międzywojniu Katowice stały się stolicą autonomicznego województwa śląskiego. Obok władz wojewódzkich stacjonowały tutaj różnorodne instytucje, co przyczyniło się do dalszego rozwoju regionu. W 1945 roku miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie, lecz przetrwało niemal bez zniszczeń.

Okres PRL przyniósł gruntowną przebudowę Śródmieścia. W wyniku decyzji administracyjnych od lat 60. w rejonie alei W. Korfantego i Rynku wzrosła zabudowa nowoczesna, w tym budynki takie jak Superjednostka oraz Separator.

W 1984 roku otwarto Muzeum Śląskie, a po 1989 roku Śródmieście przechodziło wiele zmian, które miały na celu ożywienie tej części miasta. Pojawiły się nowoczesne inwestycje oraz nowe pomniki, w tym pomnik Wojciecha Korfantego.

Historia Śródmieścia Katowic to opowieść o dynamicznych zmianach, które kształtowały nie tylko region, ale także życie jego mieszkańców. Przykłady instytucji kulturalnych, jak Muzeum Historii Katowic, oraz rozwój różnych sektorów, są dowodem na niezwykle bogaty okres historyczny, w którym miasto odgrywało kluczową rolę.

Demografia

Śródmieście Katowic w grudniu 2007 roku liczyło 35 927 mieszkańców, co stanowiło 11,4% ogólnej populacji miasta. W tym czasie była to najludniejsza dzielnica w Katowicach. Gęstość zaludnienia wynosiła 9 427 osób na km², co czyniło ją drugą pod względem gęstości, zaraz po Osiedlu Tysiąclecia. W kolejnych latach sytuacja demograficzna uległa zmianie; w 2010 roku liczba mieszkańców spadła do 33 035 osób, a pod koniec 2011 roku wyniosła 32 131. Jeszcze większy spadek odnotowano w 2013 roku, gdy w Śródmieściu mieszkało 30 336 ludzi. Rośniecy trend przetrwał do końca 2020 roku, kiedy to populacja wyniosła 25 320 osób, ustępując jedynie Ligocie-Panewnikom, która miała większą liczbę mieszkańców.

W analizowanym okresie od 1988 do 2007 roku, Śródmieście doświadczyło znacznego spadku liczby mieszkańców, który wyniósł około 11,5 tysięcy osób, czyli przekraczał 25% populacji z 1988 roku. Przyczyny tego stanu rzeczy są wielorakie i obejmują między innymi duży odsetek osób w wieku poprodukcyjnym, przekształcanie mieszkań na cele usługowe oraz deficyt miejsc parkingowych.

W 2010 roku 15,1% mieszkańców Śródmieścia było w wieku przedprodukcyjnym, 63,1% w wieku produkcyjnym, a 21,1% w wieku poprodukcyjnym. Statystyki z 2013 roku pokazują, że w tej dzielnicy znajdowała się największa liczba mieszkańców w wieku powyżej 75 lat, wynosząca 3 322 osoby, co stanowiło 11% całkowitej populacji Katowic. Poniżej przedstawiono szczegółowe dane dotyczące liczby ludności w poszczególnych latach na terenie Śródmieścia:

Okres/ liczba ludności	przedprodukcyjny (0–18 lat)	produkcyjny (18-60/65 lat)	poprodukcyjny (powyżej 60/65 lat)	Razem
Ogółem	4093	17916	6784	28793
kobiety	1981	8614	4743	15338
mężczyźni	2112	9302	2041	13455
Wskaźnik feminizacji	94	93	232	114

Polityka i administracja

Śródmieście Katowic stanowi centrum, w którym zlokalizowane są kluczowe instytucje administracyjne zarówno na szczeblu państwowym, jak i samorządowym. W tej dzielnicy znajdują się m.in. Urząd Miasta Katowice (ul. Młyńska 4), a także Urząd Metropolitalny Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (ul. Barbary 21a). Ponadto, swoją siedzibę mają tutaj także Śląski Urząd Wojewódzki (ul. Jagiellońska 25) oraz Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego (ul. J. Ligonia 46).

W samym sercu Śródmieścia zlokalizowane są także ważne instytucje sądowe, w tym Sąd Okręgowy w Katowicach z siedzibą przy ul. Francuskiej 38 oraz ul. Andrzeja 16/18, Sądu Rejonowego Katowice-Zachód (pl. Wolności 10 i ul. Warszawska 45) oraz Sądu Rejonowego Katowice-Wschód, który ma swoją jedną z dwóch siedzib przy ul. J. Lompy 14. Znajdują się tu również biura wielu organizacji pozarządowych oraz urzędów konsularnych, takich jak konsulaty państw Białorusi, Kazachstanu, Litwy, Luksemburga, Peru, Słowenii i Ukrainy.

Historia administracji w tej dzielnicy sięga XIX wieku, kiedy to z siedzibą dyrekcji górniczej Tiele-Wincklera, rozpoczęto tworzenie struktur administracyjnych. Tak niskie są zatrudnienia na początku wynosiły około 100 urzędników. W 1873 roku, gdy utworzono powiat katowicki wydzielony z powiatu bytomskiego, znaczenie Katowic jako centrum administracyjnego zaczęło rosnąć. Otworzenie Katowickiej Spółki Akcyjnej dla Górnictwa i Hutnictwa w 1889 roku przyczyniło się do dalszego rozwoju regionu.

Przełomowym momentem był rok 1922, kiedy to Katowice stały się częścią Polski, co zaowocowało powstaniem siedziby autonomicznego województwa śląskiego. Władzę przejęły instytucje takie jak Sejm Śląski, Urząd Wojewódzki, czy Rada Wojewódzka. W tym czasie wzrosła także aktywność innych organów administracyjnych, w tym Sądu Okręgowego, Urzędu Skarbowego oraz Wyższego Urzędu Górniczego.

W okresie Polski Ludowej Śródmieście nie straciło swojego statusu jako ośrodek administracyjny, choć zmieniły się formy funkcjonowania instytucji. Wiele placówek administrowanych wcześniej przez lokalne władze przekształcono w państwowe zjednoczenia lub ogólnokrajowe jednostki administracyjne, co przyczyniło się do spadku znaczenia politycznego dzielnicy.

Dziś Śródmieście ma wybraną przez mieszkańców Radę Dzielnicy nr 1 Śródmieście, która działa na podstawie statutu zatwierdzonego 25 listopada 2021 roku przez Radę Miasta Katowice. Głównym celem rady jest zapewnienie mieszkańcom możliwości aktywnego uczestnictwa w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących dzielnicy. Rada, składająca się z 21 radnych, ma swoją siedzibę przy ulicy J. Kilińskiego 17.

Podział administracyjny Katowic w 1925 roku ukształtował współczesne Śródmieście, które, w czasie II wojny światowej, znalazło się pod niemiecką okupacją, co doprowadziło do zmiany nazw dzielnic. Po wojnie, aż do 1973 roku istniały aż dwie dzielnice, które później zlikwidowano. W 1992 roku po raz kolejny podzielono Katowice na jednostki samorządowe, a dzielnica nr 1 Śródmieście została stworzona na mocy uchwały z 29 września 1997 roku. Ważnym punktem był nowy statut uchwalony w 2021 roku, który zaktualizował nazwę jednostki pomocniczej na Dzielnicę nr 1 Śródmieście.

Historia administracyjna Katowickiego Śródmieścia jest złożonym procesem, w którym każde wydarzenie miało wpływ na kształt obecnych struktur administracyjnych.

Gospodarka

Śródmieście, ze względu na swoje strategiczne umiejscowienie w Katowicach, pełni kluczową rolę gospodarczej aglomeracji, oferując usługi o różnorodnym zasięgu – lokalnym, regionalnym, krajowym oraz międzynarodowym. Jest to obszar, w którym szczególnie koncentrują się następujące funkcje: biurowe, administracyjne, hotelarskie, kulturalne, edukacyjne (w tym znaczącą rolę odgrywają uczelnie wyższe), handlowe oraz gastronomiczne. Warto zaznaczyć, że w tym centralnym rejonie znajdują się siedziby licznych przedsiębiorstw, lokujących swoje biura w nowoczesnych obiektach, takich jakAltus (ul. Uniwersytecka 13), Chorzowska 50 (ul. Chorzowska 50), Stalexport (ul. A. Mickiewicza 29) czy Global Office Park (ul. A. Mickiewicza).

Oprócz instytucji biurowych, Śródmieście oferuje różnorodne hotele, które charakteryzują się zróżnicowanym standardem, w tym m.in. Hotel Monopol (ul. Dworcowa 5), Hotel Katowice (al. W. Korfantego 9) oraz B&B Hotel Katowice Centrum ( ul. Sokolska 4).

Funkcje handlowe i gastronomiczne koncentrują się w kluczowych punktach takich jak ulice: ulica 3 Maja, ulica Stawowa oraz ulica Mariacka. Dodatkowo, znaczące obiekty handlowe, takie jak Galeria Katowicka (ul. 3 Maja 30), Supersam (ul. P. Skargi 6a), Spółdzielczy Dom Handlowy „Skarbek” oraz Spółdzielczy Dom Handlowy „Zenit” także przyczyniają się do żywej atmosfery tego miejsca.

W tym obszarze mieszczą się również siedziby wielu instytucji gospodarczych oraz jednostek wspierających biznes, w tym Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej (ul. Wojewódzka 42a), Izby Rzemieślniczej oraz Małej i Średniej Przedsiębiorczości (pl. Wolności 12), Polskiej Grupy Górniczej (ul. Powstańców 30) oraz Oddziału Okręgowego w Katowicach Narodowego Banku Polskiego (ul. Bankowa 1).

Na koniec warto podkreślić, że na dzień 31 grudnia 2013 roku w Śródmieściu działało 11 005 zarejestrowanych podmiotów gospodarczych według systemu REGON, co stanowiło 24,1% wszystkich firm na terenie Katowic. Mikrofirmy dominowały w tym zakresie, a ich liczba wynosiła 10 199, co odpowiadało 336 podmiotom na 1000 mieszkańców. W roku 2013 zarejestrowano również 1316 osób bezrobotnych zamieszkujących obszar Śródmieścia.

Transport i infrastruktura

Transport drogowy

W obrębie śródmiejskiego Katowic istnieje zaawansowana infrastruktura drogowa. Przebiegają przez nią kluczowe drogi tranzytowe, które łączą całą dzielnicę od wschodu do zachodu, podczas gdy na południowym i północnym obszarze dominują mniej wyraźne drogi południkowe.

Te zakłady komunikacyjne nie tylko otaczają Śródmieście, ale także łączą je z innymi katowickimi obszarami i sąsiednimi miastami. Warto w tym kontekście wyróżnić kilka kluczowych dróg:

• Autostrada A4 (aleja Górnośląska) – mieści się na czerwonej linii południowej granicy obszaru; część międzynarodowej E40, łącząca regiony Polski i Europy, ma swój węzeł w Katowicach Mikołowska, w miejscu przecięcia z ulicą Mikołowską oraz Murckowską;
• Droga wojewódzka nr 902 (ulica Chorzowska i aleja Walentego Roździeńskiego) – spina północną granicę Śródmieścia, odgrywając rolę osi głównej w ruchu drogowym;
• Aleja Wojciecha Korfantego – jedna z podstawowych arterii Katowic, prowadzi do Sądeckiej i Wełnowca-Józefowca; nadwisy komunikacyjne na tej trasie po drugiej wojnie światowej były w dużej mierze rozwijane;
• Ciąg ulic i placów: Warszawska, Rynek, 3 Maja, plac Wolności – kluczowy element urbanistyczny, gdzie ulica Warszawska rozwija się jako nowy szlak na wschód, prowadząc do głównej zabudowy miasta;
• Ulica Francuska – łączy centrum z Muchowcem, poważnie wpływając na ruch w obszarze i teraźniejszy gęsty układ transportowy.

Sugeruje się również, że organizacja ruchu jest obecnie kompleksowo przemyślana, jednak przeciążenie skali natężenia ruchu w okolicznych rejonach wciąż jest jednak problematyczne, szczególnie w godzinach szczytu na ulicach Mikołowskiej, alei W. Roździeńskiego i T. Kościuszki.

Transport kolejowy

W śródmieściu Katowic znajduje się główna stacja kolejowa – Katowice, pełniąca rolę centralnego węzła dla pociągów pasażerskich. W 2005 roku stacja obsłużyła średnio ponad 24 tys. pasażerów na dobę, co czyni ją najważniejszą stacją w regionie śląskim.

Obiekt, oddany do użytku 29 października 2012 roku, jest największym dworcem kolejowym w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. W jego obrębie należy wymienić następujące linie kolejowe:

• 1 Warszawa Centralna – Katowice; linia magisterialna;
• 137 Katowice – Legnica; dwutorowa linia zelektryfikowana;
• 138 Oświęcim – Katowice; również linia dwutorowa o wysokiej klasie;
• 139 Katowice – Zwardoń; zelektryfikowana linia dwutorowa;
• 656 Katowice – Brynów podg; linia lokalna;
• 713 Katowice – Chorzów Batory; lokalna linia.

Linie te są zarządzane przez PKP Polskie Linie Kolejowe. Z perspektywy historycznej, obszar śródmiejski otrzymał połączenie kolejowe już 3 października 1846 roku. W tomie pierwszym przekazanym poprzez Kolej Górnośląską można zauważyć szereg rozwiązań architektonicznych związanych z rozwojem otoczenia, takich jak stary dworzec, który funkcjonował do końca XIX wieku.

Miejski transport zbiorowy

Publiczny transport w Śródmieściu opiera się na dwóch podstawowych formach: tramwajowej i autobusowej. Organizatorem jest Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM), którego siedziba mieści się przy ulicy Barbary 21a.

Najwięksi przewoźnicy, tak jak PKM Katowice, PKM Sosnowiec oraz PKM Gliwice obsługują kluczowe linie autobusowe, podczas gdy tramwaje są w gestii Tramwajów Śląskich.

Szeroko rozbudowany system transportowy sprawia, że następne miejsca, takie jak Brynow, Dęby, osiedle Tysiąclecia i Zawodzie, są bez problemu połączone z centrum miasta przy wsparciu transportu publicznego.

W obszarze Rynku znajdują się przystanki tramwajowe, które obsługują kilka linii, zapewniając dogodne połączenia w całej aglomeracji i są w istotny sposób związane z historią rozwoju sieci tramwajowej w obszarze Śródmieścia, która zainaugurowała swoje działanie na przełomie XIX wieku.

Pierwszymi odcinkami tramwajowymi, które zbudowano, były trasy z Królewskiej Huty do Katowic. Transport zbiorowy w tym rejonie miasta stanowi nie tylko aspekt praktyczny, ale jest również integralną częścią społecznej tkanki Śródmieścia.

Architektura i urbanistyka

Osobny artykuł, poświęcony architekturze Katowic, prezentuje niezwykle ciekawy i złożony charakter Śródmieścia tego miasta. W Katowicach, w szczególności w jego centralnej części, dominują zwartą i kwartałową zabudowę pierzejową. Architektonicznie wyróżniają się tutaj budynki w stylu historyzmu oraz eklektyzmu, a także wiele obiektów funkcjonalistycznych z okresu międzywojennego, które charakteryzują się wysokimi walorami zabytkowymi.

Architektura

W sercu Śródmieścia Katowic znajdują się nie tylko nowoczesne gmachy, ale również budynki historyczne recrudescujące pamięć o przeszłości miasta. Pierwsze okazałe budowle powstały jeszcze w XIX wieku, przed nadaniem Katowicom praw miejskich. Wzdłuż ulicy Warszawskiej w latach 50. i 60. XX stulecia wzniesiono takie obiekty jak neoromański kościół ewangelicki czy gmach szkoły ewangelickiej. Istotnym elementem architektury był również kompleks dworca kolejowego, którego monumentalność nadaje unikalny charakter tej części miasta.

W kolejnych latach zabudowa zmieniała się z parterowych oraz jednopiętrowych kamienic na wielokondygnacyjne budynki. Obecnie można spotkać jedynie nieliczne kamienice z lat 1840-1870, które były poddane przebudowom. Zatrzymanie części pierwotnego wystroju zachowały jedynie nieliczne obiekty, jak np. kamienica przy ulicy Warszawskiej 10 z lat 60. XIX wieku. Cechą charakterystyczną tego okresu była jedność stylistyczna, przejawiająca się w nurtach neorenesansowym oraz klasycyzującym.

Na początku XX wieku układ urbanistyczny Katowic sukcesywnie się rozwijał, a zabudowa stawała się coraz wyższa, co zaowocowało powstawaniem czterech i pięciopiętrowych kamienic, którym nadano bogate zdobienia w formie wykuszy i ryzalitów. W Śródmieściu Katowic, w rejonie placu Wolności oraz ulicy Mariackiej, rozpoczęła się intensywna zabudowa, na której rozwój mieli wpływ architekci różnorodnych stylów.

W latach 1880-1900 w architekturze dominowały style neobarokowy oraz neorenesansowy. Po ukończeniu budowy kilku kamienic w tym stylu, Stare miasto bogaciło się w budynki użyteczności publicznej, takie jak gmach III Liceum Ogólnokształcącego im. A. Mickiewicza czy Akademii Muzycznej im. K. Szymanowskiego.

Ilość powstających kamienic znacząco wzrosła, a ich właściciele odznaczali się bogatym wyborem architektonicznym. W tym czasie ważnymi obiektami były m.in. neoklasycystyczny gmach Poczty Polskiej oraz Sąd Okręgowy. Lata 1906-1907 to czas powstania Teatru Miejskiego, znanego obecnie jako Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego. Styl secesyjny zagościł w Katowicach na przełomie XIX i XX wieku, przy czym wiele secesyjnych budowli łączyło cechy z innymi nurtami architektonicznymi.

W wyniku przyłączenia części Górnego Śląska do Polski w 1922 roku, Katowice zyskały status ważnego ośrodka administracyjnego. Na przestrzeni lat 20. oraz 30. XX wieku miasto wzbogaciło się o wiele nowoczesnych gmachów, w tym gmach Sejmu Śląskiego i Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego i inne.

Okres międzywojenny był czasem dynamicznego rozwoju funkcjonalizmu w architekturze katowickiego Śródmieścia. W tym okresie powstały liczne budynki użyteczności publicznej reprezentujące ten styl, jak np. wieżowiec mieszkalny przy ulicy Żwirki i Wigury, a także gmach Banku Gospodarstwa Krajowego.

Urbanistyka

Katowice charakteryzują się klarownym układem urbanistycznym, a ich rozbudowa miała miejsce w krótkim czasie od momentu doprowadzenia pierwszej linii kolejowej w połowie XIX wieku. Główną osią urbanistyczną stanowią ulice: 3 Maja oraz Warszawska. Spotykają się one w centralnym punkcie, jakim jest Rynek, który dalej rozwija się w kierunku dwóch placów: Wolności, a także placu ks. E. Szramka.

Prostopadłe ulice, takie jak rondo gen. J. Ziętka oraz plac K. Miarki, odgrywają istotną rolę w kompozycji przestrzennej. W tym konstruowanym układzie miejskim można znaleźć kluczowe ulice, jak A. Mickiewicza czy Mariacka, które zamykają siebie nowoczesnymi gmachami, w tym: Stalexportu.

Pierwsze plany urbanistyczne miasta powstały w latach 1856 i 1859. Ich celem było stworzenie zalążki nowej siatki ulic, która miała być równoległa oraz prostopadła do siebie. Pod względem architektonicznym Śródmieście Katowic można podzielić na kilka pasm urbanistycznych o wyraźnych granicach.

Zagospodarowanie przestrzenne

Obszar Śródmieścia charakteryzuje się największym udziałem zabudowy w katowickim układzie urbanistycznym, wynoszącym 50%. Tereny między ulicą Młyńską a Zawodziem utrzymują najwyższe wskaźniki intensywności zabudowy netto, które sięgają 2,5 oraz 3,0 kondygnacji.

Miasto zdominowane jest przez zabudowę wielorodzinną, jak również przestrzenie usługowe. W tej części Katowic blisko 130 ha zajmują tereny usługowe, co wpływa na wysoki standard urbanistyki. Oprócz tego, znaczną powierzchnię Śródmieścia zajmują obszary komunikacji, co sprawia, że jest to miejsce intensywnego życia miejskiego.

Pomniki i miejsca pamięci narodowej

W śródmiejskim krajobrazie Katowic nie brakuje przestrzeni pamięci narodowej, które upamiętniają istotne zdarzenia z historii regionu. Do najważniejszych z nich należą:

• Pomnik Powstańców Śląskich (rondo gen. J. Ziętka); z 1967 roku,
• Pomnik Harcerzy Września (plac Obrońców Katowic); z 1983 roku,
• Pomnik Ofiar Katynia (plac Andrzeja); z 2001 roku,
• Pomnik Stanisława Moniuszki (plac K. Miarki); z 1930 roku, odbudowany w 1959 roku,
• Pomnik Wojciecha Korfantego (plac Sejmu Śląskiego); z 1999 roku,
• Pomnik konny Marszałka Józefa Piłsudskiego (plac B. Chrobrego); z 1936 roku, ustawiony w 1993 roku,
• Obelisk Orłów Śląskich (plac B. Chrobrego); z 1984 roku.

Oświata

W marcu 2022 roku w katowickim Śródmieściu funkcjonowały różnorodne placówki edukacyjne, które obejmowały przedszkola, szkoły podstawowe, średnie oraz uczelnie wyższe.

Przedszkola skupione na nauce i zabawie odgrywają kluczową rolę w wczesnej edukacji dzieci. W tej dzielnicy znajdziemy kilka takich instytucji, w tym:

• Miejskie Przedszkole nr 2 w Katowicach (ul. ks. bp. T. Kubiny 4),
• Miejskie Przedszkole nr 3 w Katowicach (ul. Barbary 25),
• Miejskie Przedszkole nr 5 w Katowicach (ul. gen. J. Zajączka 6),
• Miejskie Przedszkole nr 33 w Katowicach (ul. Powstańców 23),
• Miejskie Przedszkole nr 35 w Katowicach (ul. Rybnicka 1),
• Miejskie Przedszkole nr 36 w Katowicach (ul. Zacisze 2),
• Miejskie Przedszkole nr 45 w Katowicach (ul. Sokolska 25).

Szkoły podstawowe również mają swoje mocne reprezentacje w tym rejonie. Wśród nich znajdują się:

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Katowicach (ul. Jagiellońska 18),
• Szkoła Podstawowa nr 7 Specjalna w Katowicach (ul. Szkolna 5),
• Szkoła Podstawowa nr 10 im. Marii Curie-Skłodowskiej w Katowicach (ul. Sokolska 23),
• Szkoła Podstawowa nr 15 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Jana Pawła II w Katowicach (ul. ks. bp. S. Adamskiego 24).

W sekcji szkół średnich na uwagę zasługują:

• II Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Marii Konopnickiej w Katowicach (ul. B. Głowackiego 6),
• III Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza w Katowicach (ul. A. Mickiewicza 11),
• VIII Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Marii Skłodowskiej-Curie w Katowicach (ul. 3 Maja 42),
• Technikum nr 8 im. Obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku w Katowicach (ul. A. Mickiewicza 16).

Wśród zespołów szkół znajdują się:

• Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe w Katowicach (ul. Sokolska 26):
• Technikum nr 17,
• Szkoła Policealna nr 8.
• Zespół Katolickich Szkół Ogólnokształcących nr 1 im. bł. ks. Emila Szramka (ul. S. Kobylińskiego 4):
• Katolicka Szkoła Podstawowa,
• Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. bł. ks. E. Szramka.
• Zespół Szkół Ekonomicznych im. Wojciecha Korfantego (ul. Raciborska 3):
• Technikum nr 2,
• Szkoła Policealna nr 7.
• Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 im. Mikołaja Kopernika w Katowicach (ul. H. Sienkiewicza 74):
• Szkoła Podstawowa nr 37 z Oddziałami Dwujęzycznymi,
• I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika z Oddziałami Dwujęzycznymi.

W grupie innych placówek edukacyjnych znajdują się:

• Państwowa Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I st. im. Moniuszki w Katowicach (ul. Dąbrówki 9),
• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. M. Karłowicza w Katowicach (ul. Teatralna 16),
• Zakład Doskonalenia Zawodowego w Katowicach (ul. Z. Krasińskiego 2).

W 2012 roku Katowice mogły się poszczycić 20 wyższymi uczelniami, w których studiowało około 90 tys. studentów. Szereg z tych instytucji znajdowało się w Śródmieściu. Oto niektóre z nich:

• Uczelnie publiczne:
• Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach (ul. Zacisze 3),
• Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach (ul. Raciborska 37),
• Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach (ul. Mikołowska 72a),
• Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach (ul. J. Poniatowskiego 15),
• Uniwersytet Śląski w Katowicach (ul. Bankowa 12).
• Uczelnie niepubliczne:
• Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach (ul. A. Mickiewicza 29),
• Wyższa Szkoła Technologii Informatycznych w Katowicach (ul. A. Mickiewicza 29),
• Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach (ul. Bankowa 8),
• Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne w Katowicach (ul. W. Stwosza 17).

Pierwsza szkoła na obszarze dzisiejszego Śródmieścia powstała w 1827 roku w rejonie gmachu poczty. Była to szkoła katolicka, która edukowała dzieci z Katowic oraz pobliskiego Brynowa i Katowickiej Hałdy. W 1855 roku zmodernizowano budynek, a w 1868 roku było już 617 uczniów uczęszczających do tej placówki. Z biegiem lat liczba nauczycieli oraz uczniów ciągle rosła.

W 1871 roku na gmachu Urzędu Miasta Katowice przy ulicy Młyńskiej, oddano nowy gmach szkoły ludowej, który mógł pomieścić aż 12 sal lekcyjnych. W chwili oddania do użytku do szkoły uczęszczało 838 uczniów.

W 1856 roku rozpoczęła swoją działalność pierwsza ewangelicka szkoła, która początkowo miała charakter szkółki niedzielnej. Po przydzieleniu Katowicom pastora do nauczania, zbudowano nowy gmach szkolny, który został otwarty 27 sierpnia 1860 roku przy ulicy Szkolnej 5. Początkowo uczęszczało do niej 89 dzieci.

Nowy gmach dla dziewcząt powstał w 1892 roku przy ulicy Stawowej. W 1899 roku wybudowano nową Królewską Szkołę Budowlaną, która dziś nosi nazwę gmach Akademii Muzycznej.

W kolejnych latach powstawały nowe budynki edukacyjne, a w 1900 roku otworzono gmach III Liceum Ogólnokształcącego jako nową siedzibę dla rozwijającego się gimnazjum kalendarzowego. W 1922 roku po przyłączeniu Katowic do Polski, zainaugurowano działalność gimnazjum z polskim językiem wykładowym.

W następstwie II wojny światowej zainwestowano w rozwój edukacji oraz wielu instytucji, które kształciły młodzież w różnych dziedzinach. W 1945 roku reorganizowano Szkołę Muzyczną, a w 1964 roku powstała filia Uniwersytetu Jagiellońskiego, co wpłynęło na rozwój szkolnictwa wyższego.

Po 1989 roku liczba studentów na uczelniach w Śródmieściu znacząco wzrosła. Pojawiły się nowe instytucje, takie jak pierwsza niepubliczna szkoła – Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania. W 2003 roku oddano do użytku Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, a we wrześniu 2012 roku zainaugurowano otwarcie wspólnej biblioteki dla Uniwersytetu Śląskiego i Uniwersytetu Ekonomicznego – Centrum Informacji Naukowej i Biblioteka Akademicka.

Kultura

Śródmieście Katowic jest epicentrum kultury, gdzie zlokalizowane są różnorodne instytucje o znaczeniu nie tylko lokalnym, ale także ponadregionalnym. Miasto to odgrywa kluczową rolę w dziedzinie muzyki i sztuki plastycznej. W sercu Śródmieścia znajduje się Filharmonia Śląska im. Henryka Mikołaja Góreckiego, ulokowana pod adresem ul. Sokolska 2, a także Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, na ul. Zacisze 3. Kolejnym istotnym punktem jest Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach, mieszcząca się na ul. Raciborskiej 37. W mieście znajdują się także liczne galerie sztuki, takie jak Galeria Sztuki Współczesnej BWA, z siedzibą pod adresem al. W. Korfantego 6.

W gmachu przy placu Sejmu Śląskiego 2 znajduje się Katowice Miasto Ogrodów – Instytucja Kultury im. Krystyny Bochenek, która organizuje szereg wydarzeń kulturalnych, takich jak Urodziny Miasta „Kocham Katowice”. Wspiera ona również wydarzenia organizowane w imieniu miast, takie jak OFF Festival, Tauron Nowa Muzyka oraz Rawa Blues Festival. W jej strukturach działa Teatr Korez oraz Muzeum Historii Komputerów i Informatyki.

Historia życia muzycznego w Śródmieściu sięga połowy XIX wieku, z koncertami organizowanymi w Hotelu Welt oraz Hotelu de Prusse, który posiadał nowo wybudowaną salę teatralną od 1855 roku. Richard Holtze w 1857 roku zainicjował powstanie Towarzystwa Śpiewaczego, a dziesięć lat później współzałożył Towarzystwo Muzyczne. Zawodowy ruch muzyczny w Katowicach zapoczątkował Oskar Meister, który przybył do miasta w 1872 roku, zakładając Instytut Muzyczny, którego absolwenci stworzyli wiele zespołów muzycznych. W 1873 roku oddano do użytku Reichshalle, gdzie odbywały się liczne koncerty, stanowiący obecnie gmach Filharmonii Śląskiej.

Teatr w Katowicach rozpoczął swoją działalność na przełomie XIX i XX wieku. Choć budowę gmachu teatru planowano już 1 kwietnia 1900 roku, prace ruszyły naprawdę dopiero w 1906 roku, kiedy to rozpoczęto budowę w pobliżu katowickiego Rynku. Oficjalne otwarcie Teatru Miejskiego miało miejsce 2 października 1907 roku, z premierowym wystawieniem dramatu Fryderyka Schillera pt. „Wilhelm Tell”.

Pierwsze kino na terenie Śródmieścia zorganizowane zostało 10 marca 1907 roku na ulicy Warszawskiej. Kino „Welt-Theater” oraz „Grand Kinematografh” z ul. 3 Maja miały krótką działalność, zamykając się w 1911 i 1915 roku. Dopiero 25 grudnia 1909 roku otwarto kino, które powstało od podstaw – obecnie znane jako kino „Światowid”.

Pod koniec lat 10-tych powstało również kino „Kamerlichspiele”, znane później jako „Rialto”, którego inauguracja miała miejsce 15 stycznia 1913 roku, reklamowane jako jedno z największych kin na Górnym Śląsku z pojemnością 1000 osób. W 1922 roku w Katowicach powołano Teatr Polski, który w 1937 roku otrzymał imię Stanisława Wyspiańskiego.

W międzywojniu rozwijały się także organizacje kulturalne, a w 1929 roku zainicjowano Koło Literatów na Śląsku. W tymże roku powstało również Muzeum Śląskie, otwarte formalnie 23 stycznia 1929 roku jako uczczenie X-lecia Polski Odrodzonej. Niestety, gmach nowego muzeum zniszczono w czasie II wojny światowej.

W 1910 roku stworzono Związek Śląskich Kół Śpiewaczy, który stał się znaczącą instytucją w Polsce. Jego dynamiczny rozwój nastąpił po objęciu przez Stefana Mariana Stoińskiego dyrygentury. W 1930 roku, na placu K. Miarki, odsłonięto pomnik Stanisława Moniuszki. W tym samym roku powołano Niższą Szkołę Muzyczną i Liceum Muzyczne.

W wyniku działań Witolda Friemanna powstało Śląskie Konserwatorium Muzyczne, które było pierwszą taką instytucją wyższą na Górnym Śląsku. Konserwatorium miało swoją siedzibę w gmachu przy ulicy Wojewódzkiej 33. W 1928 roku także otwarto nowe kino „Capitol” na ulicy Plebiscytowej, które oferowało pełen zakres rozrywki.

Rok 1930 był przełomowy, ponieważ w „Rialcie” odbyła się pierwsza projekcja dźwiękowego filmu „Śpiewający błazen”. W 1938 roku w Domu Powstańca Śląskiego zainaugurowano działalność nowego kina „Zorza”.

W okresie Polski Ludowej muzyka była na czołowej pozycji, a w 1945 roku rozpoczęła działalność Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia i Telewizji oraz Orkiestra Filharmonii Śląskiej. Dodatkowo powołano szereg instytucji, w tym Galeria Współczesna Biura Wystaw Artystycznych.

Pierwsze powojenne muzeum, czyli Społeczne Muzeum Historii Katowic, powstało w 1976 roku. W 1981 roku Muzeum Historii Katowic stało się oddziałem Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, później usamodzielniło się.

W 1981 roku zainagurowano Społeczny Komitet Odbudowy Muzeum Śląskiego, z prof. Kazimierzem Popiołkiem na czele. Komitet ten wnioskował o przekazanie gmachu dawnego Grand Hotelu, co ostatecznie przygotowało grunt pod działalność Muzeum Śląskiego w Katowicach, które uruchomiło swoje usługi w 1984 roku.

Tak więc po 1989 roku Śródmieście Katowic doświadczyło intensywnego rozwoju sceny kulturalnej, co związane było z modernizacją obiektów, takich jak Teatr Śląski, Filharmonia Śląska, Pałac Młodzieży oraz Górnośląskiego Centrum Kultury. Kino „Zorza” działało do 2003 roku, a z dawnych kin ulicznych pozostały jedynie „Rialto” i „Światowid”.

Religia

Kościół rzymskokatolicki

W sercu Katowic, Śródmieście odgrywa kluczową rolę jako siedziba archidiecezji katowickiej, składając się na dekanat Katowice-Śródmieście. Do tego dekanatu przypisanych jest dziesięć parafii, które obejmują nie tylko obszar Śródmieścia, ale również sąsiednie dzielnice jak Koszutki, Zawodzia oraz części Brynowa. Znajdziemy tutaj m.in. parafię Chrystusa Króla, której katedra zlokalizowana jest przy ul. Plebiscytowa 49a oraz Parafia Garnizonowa św. Kazimierza Królewicza w Katowicach.

Historycznie czynności religijne dla rzymskokatolików były prowadzone przez parafię bogucicką, która istniała już w XIV wieku. W 1860 roku w rejonie placu Wolności, powstał pierwszy kościół – tymczasowa wersja kościoła Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny.

Wnętrze katowickiego Śródmieścia zdobią także inne znaczące miejsca sakralne jak parafii św. Apostołów Piotra i Pawła przy ul. Mikołowska 32 oraz Parafia Przemienienia Pańskiego w Katowicach przy ul. Sokolska 12.

Kościół ewangelicko-augsburski

W Śródmieściu znajduje się także ważna jednostka ewangelicka – siedziba władz ewangelickiej diecezji katowickiej. Parafia Ewangelicko-Augsburska ulokowana jest przy ul. Warszawska 18, a jej cmentarz przy ulicy Francuskiej zajmuje 1,9 ha.

Już w połowie XIX wieku ewangelicka wspólnota w Katowicach zaczęła się rozwijać, czego owocem było wzniesienie pierwszego murowanego kościoła – świątynie ewangelicką Zmartwychwstania Pańskiego, której fundamenty sięgają 1856 roku.

Judaizm

Katowice są również centrum aktywności Gmina Wyznaniowa Żydowska w Katowicach, co potwierdza jej siedziba znajdująca się przy ulicy 3 Maja. Tutaj mieści się Katowicki dom modlitwy im. Chaskela Bessera, który pełni ważną rolę duchową dla lokalnej społeczności od 2010 roku.

Gmina zarządza także cmentarzem żydowskim przy ulicy Kozielskiej, rozciągającym się na hektarze ziemi.

Pozostałe wyznania

Katowickie Śródmieście wyróżnia się także różnorodnością innych wyznań. Mieszczą się tu m.in.: Centrum Kultury Islamu w Katowicach, Zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Katowicach, czy też Społeczność Chrześcijańska w Katowicach.

Obszar ten jest swoistą wizytówką wielokulturowości, co uwidacznia się zarówno w bogatej ofercie świątyń jak i licznych wspólnotach religijnych.

Sport i rekreacja

Rozwój zorganizowanych struktur sportowo-rekreacyjnych w centralnej części Katowic rozpoczął się w drugiej połowie XIX wieku. W 1860 roku miała miejsce inicjatywa odrodzenia ruchu turnerskiego, a do końca I wojny światowej powstało aż 11 stowarzyszeń związanych z tym ruchem. Piłka nożna zaczęła zyskiwać popularność na terenie współczesnego Śródmieścia Katowic od wczesnych lat XX wieku. Pierwszą piłkarską organizacją była Futebolclub „Frischauf”, która zrodziła się przy parafii św. Apostołów Piotra i Pawła. Po nim na scenie sportowej pojawiły się kluby takie jak „Preußen”, „Diana” oraz „Germania”. Dodatkowo, w 1912 roku powołano pierwszy katowicki klub pływacki – Erster Kattowitzer Schwimmverein, a także tenisowy Kattowitzer Tennis Vereinigung.

W 1896 roku utworzono katowickie gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, co stanowiło podstawę dla polskich działań turystycznych w tym rejonie. Po zakończeniu I wojny światowej, z inicjatywy Ernesta Millera, powstało Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe „Piast”, a w 1920 roku klub piłkarski „Pogoń” Katowice. Przez lata 1922–1939 w Katowicach istniało łącznie 96 organizacji sportowych. II wojna światowa jednak zlikwidowała dotychczasowe struktury kultury fizycznej, co skutkowało wprowadzeniem nowych, zaplanowanych w Berlinie modeli, w tym reaktywacją klubu 1. FC Kattowitz.

Po zakończeniu II wojny światowej rozpoczęto odbudowę życia sportowego w Katowicach, najpierw poprzez struktury państwowe, a potem przez organizacje społeczne. Wpływ ideologiczny na strukturę śródmiejskiego sportu był znaczący. W latach 1954-1964 na terenie Katowic reaktywowano 35 klubów sportowych, z czego części z nich unikalnie związani byli z centralnymi dzielnicami. Wśród nich można wymienić Automobilklub Śląski, „Gwardię” Katowice, „Iskrę” Katowice oraz Katowicki Klub Łyżwiarski. Były również próby przywrócenia takich klubów jak „Pogoń” Katowice i Śląskie Towarzystwo Łyżwiarskie, a także Bokserski Klub Sportowy.

W latach 60. XX wieku nastąpił pewien spadek liczby klubów sportowych, związany z formowaniem się struktur GKS-u Katowice, a dekadę później doszło do reorganizacji sektora sportu akademickiego i szkolnego. Z rozwojem sportowych ruchów w okresie PRL, w Katowicach powstały nowe obiekty sportowe. Jednym z nich było Torkat – trzynaste w Europie sztucznie chłodzone lodowisko, które oddano do użytku w 1949 roku, po wcześniejszym funkcjonowaniu od 1930 roku. Niestety, pożar w 1973 roku niemal całkowicie zniszczył struktury lodowiska, a w ich miejscu obecnie znajduje się CINiBA.

Urok lat 90. XX wieku niósł ze sobą transformację ustrojową, która oddziaływała również na sport. Po zakończeniu mecenatu przemysłowego, znaczenie zyskała Akademia Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki w Katowicach oraz powiązany z nią Akademicki Związek Sportowy, co przyczyniło się do wzrostu katowickiego ośrodka sportów zimowych. W 2007 roku w Śródmieściu Katowic funkcjonowało już 32 kluby sportowe.

W dzielnicy, przy ulicy T. Kościuszki 84, znajduje się stadion AWF Katowice, który powstał w 1925 roku z inicjatywy Baltazara Szaflika. Jego pierwszym właścicielem był klub „Pogoń” Katowice, który później zmieniał się wielokrotnie. Na tym stadionie miały miejsce mecze piłkarskie reprezentacji Jugosławii w 1935 roku oraz Łotwy dwa lata później. Stadion przeszedł gruntowną modernizację w 2008 roku, obecnie jest lekkoatletycznym obiektem mogącym pomieścić 1,4 tys. widzów.

Bezpieczeństwo publiczne

W obszarze miejskim Katowic, jakim jest Śródmieście, zauważalny jest wysoki poziom przestępczości, co stawia tę dzielnicę w czołówce najmniej bezpiecznych miejsc w mieście. W 2007 roku współczynnik przestępczości wynosił aż 6,51 zdarzeń na 100 mieszkańców, co znacznie przekraczało średnią dla całych Katowic. Ciekawostką jest, że w latach 2004–2007 ten wskaźnik wykazywał, co prawda, tendencję spadkową z poziomu 9,62 przestępstw na 100 mieszkańców w 2004 roku. Najbardziej niebezpiecznymi lokalizacjami były tereny w pobliżu stacji kolejowej Katowice, jak również ruchliwe ulice: 3 Maja, Mikołowska, Warszawska oraz P. Skargi.

W analizowanym roku w Śródmieściu odnotowano również 63 wypadki komunikacyjne. Największa ich liczba występowała na ulicach: Chorzowskiej, T. Kościuszki, Mikołowskiej, al. W. Roździeńskiego oraz al. W. Korfantego. Z kolei w 2013 roku na tym obszarze przytrafiło się aż 2488 przestępstw, co daje statystycznie 82 przestępstwa na 1000 mieszkańców.

W ścisłym centrum, przy ulicy J. Lompy 19, zlokalizowane są ważne instytucje, takie jak Komenda Wojewódzka Policji w Katowicach, Komenda Miejska Policji w Katowicach oraz Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego. W skład Komendy Miejskiej wchodzi także Komisariat I, który znajduje się przy ulicy Żwirki i Wigury 28.

W Katowicach, przy ulicy W. Stwosza 36, mieści się siedziba Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej. Cały obszar Śródmieścia obejmuje również Komendę Miejską Państwowej Straży Pożarnej w Katowicach, której siedziba usytuowana jest przy ulicy Wojewódzkiej 11, gdzie znajduje się także Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr 1. Warto zauważyć, że Zawodowa Straż Pożarna w Katowicach została utworzona w 1903 roku, a jej siedzibę umiejscowiono przy tej samej ulicy.

W XIX wieku, wobec licznych epidemii chorób zakaźnych, w 1867 roku przy obecnej ulicy Plebiscytowej, uruchomiono mały szpital z 14 łóżkami pod opieką doktora Richarda Holtze. W 1895 roku oddano do użytku pierwszy większy szpital, usytuowany przy ulicy Francuskiej, który miał 450 łóżek i był największy w okolicy. Równocześnie, tego samego roku, przy ulicy A. Mickiewicza powstała łaźnia miejska.

W kolejnych latach, przy ulicy Raciborskiej, 1900 roku uruchomiono szpital sióstr elżbietanek, a w 1904 szpital miejski. W dwudziestoleciu międzywojennym powstał szpital dziecięcy z 115 łóżkami, który później został rozbudowany.

Na terenie Śródmieścia w marcu 2022 roku funkcjonowały następujące placówki medyczne:

• American Heart of Poland – Szpital Św. Elżbiety w Katowicach (ul. Warszawska 52),
• Katowickie Centrum Onkologii (ul. Raciborska 26),
• MED Holding NZOZ Szpital Specjalistyczny im. prof. Emila Michałowskiego w Katowicach (ul. Strzelecka 9),
• Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. Andrzeja Mielęckiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach (ul. Francuska 20-24).

---

Oceń: Śródmieście (Katowice)

---