Ulica Wita Stwosza w Katowicach

---

Historia

Do końca XIX wieku w okolicach ul. Wita Stwosza znajdowały się tereny, które pełniły funkcje pastwiskowe. Między tą ulicą a ul. Jana Kochanowskiego istniała skotnica, miejsce do pasienia zwierząt. Jeszcze w 1907 roku obszar, który obecnie przekształcił się w ulicę Wita Stwosza, był jedynie bezimienną polną drogą. Ta ścieżka prowadziła od Blücherplatz (dzisiaj plac K. Miarki) na południe, aż do cegielni usytuowanej w tej samej okolicy, położonej poniżej nowo-wytyczonej Bernhardstrasse (dzisiejszej ul. Powstańców). W tym okresie nie znajdowały się przy niej żadne budynki.

W czasie Rzeszy Niemieckiej, trwającej do 1922 roku, oraz w latach niemieckiej okupacji Polski (1939–1945), ulica nosiła nazwę Dürerstraße. Pierwsze domy zaczęto stawiać przy ul. Wita Stwosza tuż przed wybuchem I wojny światowej, rozpoczynając budowę od dzisiejszego Placu K. Miarki w kierunku północnym. Jeszcze w 1935 roku ulica kończyła się w miejscu, gdzie znajduje się ul. Ligonia. Budynki między ul. Ligonia a ul. Powstańców po zachodniej stronie zbudowano pod koniec lat 30., a część z nich powstała podczas II wojny światowej. Natomiast wcześniej zburzono istniejącą niską zabudowę po stronie wschodniej, a w jej miejscu dzisiaj znajdują się market „Moje Auchan” (pierwotnie coż nazwano „Simply”; od strony ul. Ligonia) oraz niewielki skwer (od strony ul. Powstańców – plac św. Jana Pawła II).

Na wschodniej stronie ulicy, powyżej ul. Powstańców, od 1927 roku praktycznie aż do połowy lat 60. XX wieku trwały prace budowlane archikatedry Chrystusa Króla oraz (powyżej ul. Jordana) budynku Kurii Biskupiej. Budowa Kurii zakończyła się na początku lat 50., kiedy to powstała dzisiejsza Kuria Metropolitalna Archidiecezji Katowickiej. W tym okresie ten fragment ulicy był praktycznie nieprzejezdny. Po zachodniej stronie ulicy znajdowały się wówczas baraki budowniczych oraz składy kamienia i różnych materiałów budowlanych. Obecnie, pod numerem 11, znajduje się wybudowany w latach 90. obiekt Drukarni Archidiecezjalnej, a tuż za nim, z wejściem z ul. H. Jordana, znajduje się gmach Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego, który dysponuje imponującą biblioteką o zasobach liczących 122 000 woluminów i innych jednostek.

W marcu 1939 roku, pod numerem 17, w narożniku ul. Wita Stwosza i ul. A. Lisieckiego (pierwotnie ul. Polna, a obecnie ul. M. Szeligiewicza), naprzeciwko ogrodu Kurii Metropolitalnej rozpoczęto budowę dużego gmachu przeznaczonego dla Diecezjalnych Zakładów Wychowawczych im. św. Jacka. Kuria nabyła tę działkę od rodziny Gdowiaków. Plan budowy zakładał, że obiekt pomieści gimnazjum oraz liceum im. św. Jacka oraz szkołę podstawową. Budynek o powierzchni 15 755 m² zaprojektował architekt Jan Kapołka, a projekt frontonów przygotował znany związek z katowicką katedrąZygmunt Gawlik.

W momencie wybuchu wojny budynek znajdował się w stanie surowym. Mimo wielu komplikacji ze strony niemieckich władz, kuria kontynuowała prace budowlane, szukając sposobów na wynajęcie obiektu w korzystny sposób dla diecezji. Ostatecznie, 25 października 1940 roku, obiekt ocenił Wehrmacht, który dokończył budowę i przekształcił go w Dom Żołnierza (niem. Haus der Wehrmacht in Kattowitz). W tym czasie powstały również schrony bojowe w obu końcach budynku (przy ul. Jordana oraz ul. Lisieckiego), z żelbetonową konstrukcją i stalowymi kopułami, które ostatecznie usunięto dopiero w późnych latach 60.

Po wojnie w budynku rozpoczęto działalność prywatnego Gimnazjum św. Jacka. W 1950 roku władze odebrały jednak obiekt Kurii Biskupiej, lokując w nim I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika, Szkołę Podstawową nr 37 oraz Państwową podstawową i Średnią Szkołę Muzyczną, a także jednostkę Stacji Oceny Nasion.

W roku 1966, po przeniesieniu I LO im. M. Kopernika do nowobudowanego gmachu przy ul. H. Sienkiewicza, a następnie po wyprowadzce pozostałych instytucji, gmach został przejęty przez nowo powstały Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego. Na początku lat 90. budynek z powrotem trafił do Kurii, która ulokowała w nim Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne.

Do końca lat 60. XX wieku ul. Wita Stwosza była stopniowo przerwana na wysokości obecnego wejścia do Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego. Stanowiło to utrudnienie, ponieważ dojazd do wyżej położonego odcinka ulicy odbywał się jedynie poprzez obecnie znaną ul. M. Szeligiewicza. Bloki mieszkalne wybudowane po zachodniej stronie tego odcinka ulicy zrealizowano w latach 40. i 50. XX wieku. Wyjątkiem była kamienica pod numerem 19, zbudowana przez Zakład Ubezpieczeń w latach 30.

Na wschodniej stronie odcinka ul. Wita Stwosza, w granicach obecnych ulic Wita Stwosza, ks. J. Czempiela, Plebiscytowej oraz bpa Cz. Domina, znajdujące się tam wcześniej drewniane, parterowe budynki, były siedzibą diecezjalnej stolarki i warsztatów produkujących dewocjonalia. Po likwidacji tych obiektów w latach 70. i 80. XX wieku, powstały nowe warunki, które zajęto przez obecne budynki „Caritas”-u Archidiecezji Katowickiej.

W początkowych latach 60. górna część ul. Wita Stwosza była jedynie polną drogą, która kończyła się na wysokości numeru 29. Przy tej trasie ulokowane były budynki nr 30 – 30c, należące do resortu telekomunikacji. Teraz, aż do ul. Ceglanej, ciągnęły się wysypiska gruzu oraz inne nieużytki. Wschodnia strona drogi, tuż przed aleją Górnośląską, miała stare gospodarstwo, które zlikwidowano w związku z budową Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej. Z tym terenem związane były również ogródki działkowe, które funkcjonowały tam jeszcze w latach 80., a obecnie znajduje się tam Uniwersyteckie Centrum Okulistyki i Onkologii.

Po stronie zachodniej, w 1985 roku, ulokowano charakterystyczny „Błękitny wieżowiec” (numer 31), który obecnie stanowi siedzibę wielu instytucji państwowych i samorządowych. W latach 90. XX wieku powołano Komitet Budowy Nowego Gmachu Muzeum Śląskiego. Wkrótce zatwierdzono projekt Jana Fiszera. W październiku 2002 Muzeum Śląskie w Katowicach otrzymało darowiznę terenu o powierzchni 5,5 ha, który znajdował się w granicach ulic Wita Stwosza, Ceglanej, Tadeusza Kościuszki oraz Alei Górnośląskiej. Niestety projekt ten nie został zrealizowany, natomiast w tym rejonie zbudowano hotel „Diament” oraz obiekt medyczny, który powstawał od 2016 roku.

W okresie między 7 lipca a 7 września 2006 roku, zrealizowany został zjazd z ul. Wita Stwosza do autostrady A4. Koszt tej inwestycji wyniósł 195 470 zł; powstała droga o długości 70 metrów i szerokości 5 metrów, a także chodnik oraz barierki ochronne.

Dnia 3 sierpnia 2010 roku, ul. Wita Stwosza stała się częścią trasy trzeciego etapu wyścigu kolarskiego Tour de Pologne 2010.

Obiekty zabytkowe

Ulica Wita Stwosza w Katowicach jest pełna historycznych obiektów, które przyciągają uwagę mieszkańców oraz turystów. Oto krótka charakterystyka wybranych z nich:

• narożna kamienica mieszkalna (ul. Wita Stwosza 1, róg z pl. K. Miarki); w 1920 roku mieszkał tutaj dr Alfons Górnik, który w latach 1922–1928 pełnił funkcję pierwszego polskiego prezydenta Katowic. W roku 1929 swoje usługi oferował tu m.in. salon fryzjerski „Paryżanka”,
• zabytkowy budynek mieszkalny (ul. Wita Stwosza 3), wpisany do rejestru zabytków 31 maja 1995 roku (nr rej.: A/1608/95; obecnie A/1247/23); wzniesiony w 1910 roku prawdopodobnie na zlecenie Hugo Weissenberga, reprezentuje styl wczesnego modernizmu z elementami secesyjnymi; w okresie międzywojennym w lokalu nr 8 mieszkał inżynier Ksawery Goryanowicz, twórca wiaduktów kolejowych w Wiśle, które zbudowano nad dolinami potoków Dziechcinka oraz Łabajów,
• kamienica mieszkalna – dom architekta Ernsta Ritschela (ul. Wita Stwosza 4), wzniesiona w 1912 roku w stylu modernistycznym; budynek ma cztery piętra oraz dwa wyraźne ryzality od frontu; architektura budynku wzbogacona jest o alegoryczną figurę kobiecą, zdobienia portali i loggi, a także historyczną stolarkę drzwiową i okienną; m.in. w tym domu mieszkał Stanisław Szkudlarz, wiceprezydent Katowic, który sprawował tę funkcję od 1926 do 1939 roku; 13 października 2010 roku na fasadzie budynku odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Adolfowi Dygaczowi, profesorowi kultury śląskiej, który mieszkał tutaj w latach 1988–2004,
• kamienica mieszkalna (ul. Wita Stwosza 5); mieszkał w niej m.in. były burmistrz Katowic, Edmund Leu, który w latach 1922-1939 pełnił funkcję prezesa Agrar und Commerzbank AG w Katowicach,
• narożna kamienica mieszkalna (ul. Wita Stwosza 6, ul. J. Ligonia 16); w dwudziestoleciu międzywojennym znajdowała się tu klinika dla kobiet prowadzona przez doktora Kazimierza Wędlikowskiego,
• budynek biurowy (ul. Wita Stwosza 7), który wybudowano w stylu funkcjonalizmu w latach międzywojennych,
• budynek biurowy (ul. Wita Stwosza 9); także wzniesiony w dwudziestoleciu międzywojennym, charakterystyczny dla stylu funkcjonalizmu,
• gmach Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego (ul. Wita Stwosza 17), wzniesiony na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych XX wieku, również w stylu funkcjonalizmu,
• dwa historyczne budynki (ul. Wita Stwosza 30).

Każdy z tych obiektów stanowi nie tylko część dziedzictwa architektonicznego Katowic, ale także świadectwo bogatej historii tego regionu.

Opis

Ulica Wita Stwosza w Katowicach to miejsce, które gromadzi wiele instytucji i firm, w tym kancelarie radców prawnych oraz oddziały banków. Warto wspomnieć, że znajduje się tu także Koleje Śląskie Sp. z o.o., a także Drukarnia Archidiecezjalna, która mieści się pod adresem ul. Wita Stwosza 11. Na fasadzie jej budynku umieszczono tablicę pamiątkową, która upamiętnia moment jej otwarcia.

W tej lokalizacji znajduje się także stacja radiowa, Radio „eM” (ul. Wita Stwosza 16), jak również Wydawnictwo Kurii Metropolitalnej „Gość Niedzielny”. Warto również zwrócić uwagę na Komendę Wojewódzką Państwowej Straży Pożarnej, ulokowaną pod adresem ul. Wita Stwosza 36, oraz na „Mosty Śląsk” Sp. z o.o. Jeżeli chodzi o obiekty noclegowe, to można wskazać Hotel Diament Park na ul. Wita Stwosza 37.

Na tej ulicy zlokalizowany jest również Urząd Pocztowy Katowice 25 oraz Sąd Rejonowy Katowice–Wschód, który dysponuje Wydziałem IX Gospodarczym Rejestru Zastawów. Tuż obok można znaleźć Prokuraturę Okręgową oraz Prokuraturę Apelacyjną (ul. Wita Stwosza 31), a także Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne (ul. Wita Stwosza 17).

W narożniku ul. Wita Stwosza z ul. H. Jordana, znajdującym się przy wejściu z ul. Jordana, usytuowany jest Wydział Teologiczny Uniwersytetu Śląskiego. Biblioteka Wydziału może pochwalić się imponującym zbiorem 122 000 woluminów oraz jednostek. Przy ul. Wita Stwosza 31 znajduje się również Biurowiec Wojewódzki, wzniesiony w 1985 roku, który stanowi siedzibę Prokuratury Okręgowej, Prokuratury Apelacyjnej, a także Górnośląskiej Agencji Rozwoju Regionalnego i innych instytucji.

Budowla ta dysponuje pięcioma windami, a jej powierzchnia użytkowa wynosi 17 987 m², przy powierzchni zabudowy wynoszącej 1573 m² oraz kubaturze równej 70 970 m³.

W rejonie, gdzie ul. Wita Stwosza krzyżuje się z ulicą Ceglaną, znajduje się Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 5, zapewniający usługi medyczne w zakresie okulistyki. Ulicą tą kursują także linie autobusowe Zarządu Transportu Metropolitalnego.

---

Oceń: Ulica Wita Stwosza w Katowicach

---