Ligota-Panewniki

---

Geografia

Położenie

Ligota-Panewniki stanowi jedną z 22 dzielnic Katowic, oznaczoną numerem 6, pełniącą funkcję jednostki pomocniczej gminy. Zlokalizowana jest w najbardziej zachodniej części miasta, w obszarze zachodnim współtworzącym z Załęską Hałdą-Brynowem oraz Brynowem częścią wschodnią-Osiedlem Zgrzebnioka. Centrum dzielnicy znajduje się około 7 km od serca Katowic.

Od północy sąsiaduje z Rudą Śląską oraz dzielnicą Załęska Hałda-Brynów, a od wschodu i południa graniczy z Piotrowicami-Ochojcem. Na zachodzie ogranicza ją Mikołów oraz Ruda Śląska. Granice dzielnicy biegną następująco:

• Na północ – granicą Katowic z Rudą Śląską, równolegle do koryta Kłodnicy, począwszy od przecięcia z linią kolejową do cieku przy ulicy Zamiejskiej, potem wzdłuż tego cieku do torów kolejowych w Kokocińcu;
• Na wschód – rozpoczęcie wzdłuż ulicy T. Kościuszki, kontynuacja przez ulicę Kolejową oraz Stalową aż do torów kolejowych w okolicach Zadole;
• Od południa – kierunek zachodni wzdłuż koryta Ślepiotki, granica skręca na południe, obejmując Park Zadole, a następnie biegnie do terenów przemysłowych;
• Na zachodzie – stosunkowo prostolinijnie wzdłuż granicy Katowic z Rudą Śląską, zgodnie z linią kolejową.

W podziale fizycznogeograficznym, Ligota-Panewniki znajduje się w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), będącym częścią południowego makroregionu Wyżyny Śląskiej. Obszar dzielnicy należy do historycznej krainy wschodniego Górnego Śląska, współosiągającej z terenami obecnych dzielnic Załęska Hałda-Brynów i Piotrowice-Ochojec.

Jej granice historyczne biegną w rejonie ulic: Brygadzistów, Ligockiej i Wodospady, a także wzdłuż Kłodnicy i dalej przez ulicę Kolejową. Natomiast dawniej granice Panewników na północy i zachodzie pokrywają się z granicami Katowic, a na południu sięgają lasów w Piotrowicach-Ochojcu.

Geologia

Obszar Ligoty-Panewnik znajduje się w niecce górnośląskiej, gdzie obserwuje się budowę zrębową. Na przełomie dewonu i karbonu, paleozoiczne podłoże Wyżyny Śląskiej zostało zaburzone, co doprowadziło do powstania zapadliska wypełnionego przez zlepieńce, piaskowce oraz łupki ilaste, z których wydobywanego jest węgiel kamienny. Utwory te dominują podłoże w dzielnicy, gdzie jedynie północna część osiedla Kokociniec wznosi się na skałach czwartorzędowych, oddzielających resztę podłoża przez uskok. W tej okolicy występują także warstwy orzeskie (westfal B), głównie złożone z łupków oraz piaskowców, syderytów i ponad 50 pokładami węgla.

W miocenie kształtowały się fundamentalne cechy rzeźby terenu Ligoty-Panewnik pod wpływem procesów wietrzenia chemicznego i denudacji. Istotne dla rzeźby były ruchy tektoniczne związane z orogenezą alpejską, które spowodowały m.in. spękania płyty antyklinorium śląsko-krakowskiego, a tym samym powstanie rowu Kłodnicy ciągnącego się przez tereny dzielnicy.

Ukształtowana reliefem historia geologiczna Ligoty-Panewnik, została dodatkowo uformowana w czwartorzędzie przez najstarsze zlodowacenia Sanu (krakowskiego) oraz zlodowacenia Odry (środkowopolskiego). Obszar był dwukrotnie pokryty przez lądolód skandynawski, z którego pozostały gliny zwałowe wzdłuż dolin. Wody z topniejącego lodowca kierowały się doliną Kłodnicy w kierunku Mlecznej i dalej do Wisły. Osady rzeczne w okresie interglacjału eemskiego poddane były intensywnym procesom erozyjnym, a podczas zlodowacenia bałtyckiego, obszar ten znajdował się w tzw. klimacie peryglacjalnym.

Gleby

Na terenie Katowic, i tym samym Ligoty-Panewnik, dominują gleby brunatne, szczególnie w odmianie wyługowanej, które występują w obszarze glin zwałowych lub zwietrzelinie utworów karbońskich. W Panewnikach, gleby w przeważającej mierze klasyfikują się jako słabe i bardzo słabe (V i VI klasy bonitacyjne).

Pod wpływem silnej antropopresji, gleby w obszarze dzielnicy utraciły część swojej wartości użytkowej, co jest wynikiem mechanicznego przekształcenia. Widoczne są procesy niwelacji terenu, szczególnie w dolinach rzecznych, co prowadzi do destrukcji profili glebowych i warstwy próchnicznej.

Rzeźba terenu

Ligota-Panewniki znajdują się na Wyżynie Śląskiej, w obrębie Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego, będącego częścią mezoregionu Wyżyna Katowicka (341.13). Dzielnica zlokalizowana jest niemal w całości w Rowie Kłodnicy, które jest obniżeniem tektonicznym, odwadnianym przez górny odcinek Kłodnicy i jej dopływ – Ślepiotkę, w którym to wykształciła się dolina Kłodnicy.

Najwyższy punkt dzielnicy usytuowany jest w rejonie galerii handlowej Libero, w miejscu, gdzie wysokość przekracza 285 m n.p.m. Z kolei najniżej położony obszar ciągnie się wzdłuż doliny Kłodnicy, osiągając poziom poniżej 245 m n.p.m., co czyni go jedną z dwóch najniżej położonych lokalizacji w Katowicach, obok doliny Mlecznej na granicy z Murckami i Tychami.

Na etape kształtowania rzeźby terenu Ligoty-Panewniki wywarły znaczący wpływ zlodowacenie południowopolskie (Sanu) oraz maksymalne zlodowacenie środkowopolskie (Odry). W ostatnich latach jednak kluczowe znaczenie miała działalność człowieka, obejmująca osadnictwo i górnictwo, które przyczyniły się do degradacji naturalnego podłoża i wytworzenia nowych form terenu. Wschodnia część dzielnicy, bardziej zurbanizowana, prezentuje antropogeniczną powierzchnię zrównania, gdzie wiele dolinek uległo zasypaniu, a przepływy wód zostały skierowane do kanalizacji. Problemy te były również wynikiem działalności przemysłowej w XIX wieku, pozostawiając osady przemysłowe, takie jak żużle hutnicze.

Na granicy z miastami Katowice, Mikołów i Ruda Śląska, znajduje się także Hałda Panewnicka, której powierzchnia wynosi 91,8 ha, z czego 0,9 ha ulokowane jest w Katowicach. Hałda ta stanowi zwałowisko kamienia kopalnianego, powstałego na rzecz Kopalni Węgla Kamiennego „Halemba”.

Wody

Ligota-Panewniki leżą w całości w dorzeczu Odry, a konkretnie w zlewni Kłodnicy. Rzeka ta, o charakterze podgórskim, wyróżnia się istotnym spadkiem oraz zmiennością przepływu, przepływa przez dzielnicę w kierunku równoleżnikowym, będąc częściowo granicą dzielnicy oraz Załęskiej Hałdy-Brynowa części zachodniej. Wpływa do Ligoty-Panewniki od strony wschodniej, przy skrzyżowaniu z ulicą T. Kościuszki, płynąc w kierunku zachodnim, równolegle do ulicy Kłodnickiej, przecinając linę kolejową Katowice – Katowice Ligota, a także szereg ulic, w tym Kalwarię Panewnicką.

W granicach dzielnicy do Kłodnicy wpływają dwa prawobrzeżne dopływy: potok Kokociniec (przed uwzględnieniem ulicy Kruczej w Kokocińcu) i potok na wysokości ulicy bł. E. Bojanowskiego. Sam potok Kokociniec, zaczynający bieg w Załęskiej Hałdy, kieruje się na południowy zachód, włączając kolejne ulice do swojego biegu.

Na lewym brzegu Kłodnicy m.in. występują potoki: Ślepiotka, Rów Piotrowicki i Rów Panewnicki. Potok Ślepiotka wpływa od strony południowo-wschodniej, wyznaczając część granicy między Ligotą-Panewnikami a Piotrowicami-Ochojcem. Po włączeniu do Kłodnicy, rzeka płynie na zachód oraz północny zachód. W dzielnicy Ślepiotki zlokalizowane są dwa kompleksy stawów: jeden blisko ulicy Piotrowickiej, a drugi przemysłowo związanego z osiedlem AkademickimUniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

W przeszłości wszystkie rzeki na terenie dzielnicy były silnie meandrującymi potokami, a dzisiaj Kłodnica pozostaje w takim stanie jedynie w rejonie Starych Panewnik. Rzeki posiadają uregulowany korytarz, co zmienia ich naturalny bieg.

W części pod Panewnikami znajduje się wschodnia strefa Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 331 „Dolina Kopalna rzeki Górna Kłodnica”, z czwartorzędowym zakrytym zbiornikiem. Jego miąższość waha się między 4,8 a 22,0 m, a średnia głębokość wynosi około 60 m;

Klimat i topoklimat

Warunki klimatyczne Ligoty-Panewnik przybliżają się do tych, które występują w całych Katowicach, i są modyfikowane zarówno przez ogólne czynniki klimatotwórcze, jak i lokalne. Wpływy oceaniczne znacząco dominują nad kontynentalnymi, choć sporadycznie klimat wzbogacają masy powietrza zwrotnikowego zyskane dzięki Bramie Morawskiej.

Średnia roczna temperatura dla okresu 1961–2005 wynosiła 8,1 °C (na stacji w pobliskim Muchowcu). Najcieplejszym miesiącem okazał się lipiec (17,8 °C), a najchłodniejszym styczeń (–2,2 °C). Średnie roczne usłonecznienie wynosiło 1474 godziny, a średnie zachmurzenie 5,3. Odnotowano także średnie opady roczne w wysokości 713,8 mm. Z kolei średni czas, w którym pokrywa śnieżna utrzymywała się sięgał 60–70 dni, a okres wegetacyjny trwał 200–220 dni.

W skali roku przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie (odpowiednio 20,7% oraz 20,4% wszystkich wiatrów), wiatry z kierunku północnego pojawiają się najrzadziej (5,7%). Wartość średniej prędkości wiatru na przestrzeni lat wynosiła 2,4 m/s.

Klimatu Ligoty-Panewników nie można uznać za statyczny, zmienia się on pod wpływem lokalnych czynników (topoklimatu), takich jak rodzaj pokrycia terenu oraz położenie w stosunku do dolin rzecznych. W dolinach, takich jak Kłodnica, Ślepiotka, Kokociniec, powstają miejsca terminacji zimnego powietrza, co prowadzi do możliwości powstawania lokalnych przymrozków. Na terenach o wyższym położeniu panują bardziej korzystne warunki. W rejonach zabudowy zwartej wpływ działań człowieka prowadzi do podgrzewania atmosfery.

Przyroda i ochrona środowiska

Naturalna szata roślinna Ligoty-Panewnik przekształcała się od końca ostatnich zlodowaceń, trwających od 12 do 16 tysięcy lat. W ciągu ostatnich 200 lat uległa znacznej antropopresji. W północnej i wschodniej części dzielnicy pierwotnie porastały grądy, w zachodnich bory, a w dolinach rzek występowały łęgi i olsy, będące częścią historycznej Puszczy Śląskiej. Urbanizacja oraz przemysł przyczyniły się do znacznego przekształcenia flory; mimo tego, różnorodność zbiorowisk roślinnych pozostaje na wysokim poziomie. Południowo-zachodnia część, w tym obszar Ligoty-Panewnik, zachowała otwarty charakter terenu.

W miastach, w tym w Ligocie-Panewnikach, dynamika przekształceń krajobrazowych doprowadziła do osadzenia zbiorowisk ruderalnych, które powstały w miejskich siedliskach. Dodatkowo, zachowane obszary o strukturze naturalnej i półnaturalnej wykazują wysoki poziom wartości przyrodniczych. Szczególnie istotnymi elementami ekologicznymi są kompleksy Lasów Panewnickich, które odgrywają rolę w bezpieczeństwie ekologicznym regionu. Dominującymi siedliskami w tym obszarze są bory sosnowe oraz mieszane; w Lesie Załęskim pomiędzy Kokocińcem a Załężem zauważyć można także lasy liściaste.

Według informacji z 2012 roku w zakresie Nadleśnictwa Katowice zinwentaryzowano na tym terenie wiele rzadkich i chronionych roślin, takich jak bagno zwyczajne, barwinek pospolity czy storczyk. Obszary o ponadprzeciętnych walorach przyrodniczych w Ligocie-Panewnik obejmują m.in.: Potok Kokociniec, zajmujący powierzchnię 12,8 ha oraz Dolinę Kłodnicy (54,5 ha), które wymagają regeneracji, a także Stare Panewniki, obszar leśno-łąkowy o powierzchni 12,6 ha, w którym zidentyfikowano cztery gatunki roślin chronionych oraz gatunki chronionych płazów i ptaków.

W miarę postępującego procesu karczowania lasów na uprawy, zaczęły się tworzyć siedliska dla dzikiej zwierzyny, obecnie w tym rejonie zaobserwowano: sarny, zające, łasice, lisy oraz kuny leśne. W obszarze Ligoty-Panewników występują także obce gatunki, takie jak daniele, bażanty, szopy pracze oraz jenoty azjatyckie.

W obecnym stanie (2023 r.) na terenie dzielnicy nie wyznaczono powierzchni chronionych form przyrody, jedynie dąb szypułkowy (Quercus robur) ustanowiony pomnikiem przyrody 12 grudnia 1953 roku, umiejscowiony w rejonie panewnickiego klasztoru oo. franciszkanów. Ponadto, Park Zadole i Kalwaria Panewnicka to istotne obszary zieleni miejskiej, z czego park o powierzchni 7,76 ha, odgrywa ważną rolę w organizacji dzielnicowych eventów. Park przyklasztorny mierzy 10,55 ha i ma znaczenie przyrodnicze oraz kulturowe.

W rejonie Nadleśnictwa Katowice, przy ulicy Kijowskiej 37b, wytyczono Leśną Ścieżkę Dydaktyczną z leśnym silvarium, a w administracji nadleśnictwa mieści się Leśna Sala Edukacyjna. W dzielnicy zlokalizowane są także trzy kompleksy Rodzinnych Ogródków Działkowych, zapewniające dostęp do przestrzeni rekreacyjnych dla mieszkańców: „Bronisławy” (ul. Warmińska) o powierzchni 1,22 ha z 30 działkami, „Olszynka” (ul. Piotrowicka) o powierzchni 4,04 ha z 110 działkami oraz „Pod Lasem” (ul. Bałtycka) o powierzchni 5,19 ha również z 110 działkami.

Nazwa

Nazwa Ligota-Panewniki, jak można zauważyć, ma charakter dwuczłonowy i jest połączeniem dwóch istotnych części Katowic: Ligoty oraz Panewnik. Historię Ligoty można znaleźć w nazwie Ligota Pszczyńska, która sugeruje, że termin ten odnosi się do wolnizny, obszaru wolnego od opłat lub nowych osiedli.

Warto wspomnieć, że Ligota przez pewien czas była znana pod niemiecką nazwą Ellgoth. W trakcie II wojny światowej, okupanci niemieccy wprowadzili nową nazwę Idaweiche, która pochodziła od nazwiska stacji kolejowej prowadzącej do huty żelaza „Ida”. Tak więc historycznie, Ligota i jej nazwy przechodziły przez różne etapy i zmiany, co odzwierciedla złożoną historię tego obszaru.

Jeśli chodzi o Panewniki, ich nazwa wywodzi się od osób zajmujących się wytwarzaniem panw. Interesującym jest, że łączy się ona również z postacią, która miała przezwisko Panewnik. Początkowo miejscowość ta była określana w liczbie pojedynczej jako Panewnik, a forma mnoga zaczęła funkcjonować dopiero po włączeniu jej do Katowic w 1951 roku.

Historia

Do XIX wieku

Pierwsze informacje na temat Ligoty-Panewników sięgają XIV wieku, kiedy to ksiądz Mikołaj II opawski w dokumentach przekazał wieś Ligota Ottonowi z Pilicy w 1360 roku. Ten zapis dokumentuje rozwój kolonizacji oraz stopień eksploatacji okolicznych terenów. Zawiera także wskazówki dotyczące osad, które mogły powstać na zasadach prawa niemieckiego. Wspomniana wieś miała zatem znaczenie w organizacji życia lokalnego, osada wówczas mieściła się na obszarze dzisiejszej Starej Ligoty, w obrębie Załęskiej Hałdy-Brynów część zachodnia, obejmując obszar wzdłuż ulic: Ligockiej, Załęskiej, Hetmańskiej i Rolnej.

Nie był to jednak okres bezproblemowy dla Ligoty, jako że wieś przez długi czas pozostawała opuszczona, co miało miejsce prawdopodobnie od lat 20. do 30. XV wieku, kiedy to Górny Śląsk był miejscem intensywnych wojen husyckich. Historia powtarzała się zresztą w XVI i na początku XVII wieku, kiedy to również była wspominana jako pusta osada. W XVI wieku w dokumencie sprzedaży ziem psyczńskich Turzonom przez księcia cieszyńskiego Kazimierza z 1517 roku odnotowano, że Ligota była osadą praktycznie bez ludności. Na koniec XVI wieku wieś dalej nie posiadała mieszkańców, co zaświadcza dokument dotyczący nadania lasu dla sołtysa z Piotrowic w 1588 roku. Nie oznacza to jednak, że ziemie te były całkowicie opuszczone. Okoliczne pola wciąż były eksploatowane przez ludzi z sąsiednich osad.

Można przypuszczać, że Ligota w znacznym stopniu była wyniszczona przez lokalne epidemie lub zniszczenia wojenne podczas walk między książętami. W XVIII wieku wieś zaczęła ożywać, jednak nazywana była jeszcze często Ligotką. W XVI wieku z terenów pszczyńskich wydzielono ordynację mysłowicką, co doprowadziło do powstania osady pomocniczej przy Kuźnicy Pszczyńskiej, znanej obecnie jako Stara Kuźnia. Ta osada, zwana Panewnikami, powstała w XVIII wieku, w 1580 roku, nad Kłodnicą, przy ujściu Ślepiotki. Osada ta, odpowiednio zaplanowana i zorganizowana, powstała w czasach, gdy władcy inicjowali akcje osadnicze w regionie, ciesząc się względnym pokojem.

Pierwsze pisane wzmianki o Panewnikach z 1586 roku wskazują, że obszar ten był miejscem intensywnego użytkowania, a wieś ewoluowała w miejsca z administracją gminną oraz potencjalnym rozwojem karczmy. Największy rozwój nastąpił jednak w XVII wieku, kiedy powstały przysiółki takie jak Kokociniec oraz Wymysłów. W Kokocińcu zbudowano kuźnicę, która przyczyniła się do dalszego rozwoju osady, jednak już w połowie XVIII wieku konkurencja wpłynęła na zamknięcie zakładu.), a początki Wymysłowa sięgają 1681 roku, chociaż niektórzy wskazują na jeszcze wcześniejsze osadnictwo w tym rejonie.

Wojna trzydziestoletnia w XVII wieku była kolejnym tragicznych epizodem dla pszczyńskich terenów, przynosząc straty w ludziach i dóbr kultury. Na mapach tej epoki uwieczniono istnienie Ligoty oraz Panewników, które pojawiły się jako znaczące lokalizacje na obszarze. Okres II połowy XVII wieku przyniósł kolejne zaludnienie Ligoty, do którego aktywnie przyczyniał się ruch osadniczy.

Ligota w 1718 roku była już domem dla 12 chałupników. Status gminy nabyła na początku XVIII wieku, co pozwoliło na dalszy rozwój organizacyjny. Z końcem XVIII wieku nad rzeką Ślepiotką funkcjonował młyn, a w okolicy ul. Piotrowickiej znajdował się również tartak.

XIX i początek XX wieku

Obszar współczesnych Katowic zdominowany był do końca XVIII wieku przez rolnictwo oraz przemysł leśny. Gleby były niskowydajne, co ograniczało możliwości ekonomiczne. Moment przełomowy nastał w latach 30. XIX wieku, kiedy uwłaszczenie chłopów spowodowało znaczny przyrost ludności w Ligocie oraz dynamiczny rozwój regionu. Linia kolejowa, oddana do użytku 1 grudnia 1852 roku, połączyła Katowice z Murckami przez Ligotę, rozpoczynając edykt rozwoju jako miejscowości letniskowej.

Osadnictwo z końca XIX stulecia pewnie kształtowało aktualny obraz dzielnicy. Powstały fabryki, zakłady przetwórstwa ropy naftowej oraz cegielnie, a działania te oddziaływały na wzrost liczby ludności oraz rozwój usług i oświaty. Panewniki na tym etapie również przeszły przemiany, stając się nie tylko osadą rolniczą, ale także miejscem wypoczynkowym ze względu na funkcjonalność karczmy w Starych Panewnikach. W latach 1846-1847 na miejscu dawnej huty kuźnice powstała huta żelaza „Ida”, będąca własnością książąt pszczyńskich.

Również w XIX wieku, przy ujściu Ślepiotki z Kłodnicą rozwijała się osada Zadole, wydzielona z Piotrowic. Szkoła powstała po raz pierwszy w 1828 roku, a latem 1879 roku na terenie Starej Ligoty (ul. Hetmańska) otwarto nową placówkę dla dzieci. Rozwój edukacji był kluczowy dla lokalnej społeczności.

Początek XX wieku to czas budowy zespołu klasztornego oo. franciszkanów, który stał się istotnym elementem w strukturze życia religijnego regionu. Wyjątkową tradycją stało się także w Panewnikach ustawianie szopek bożonarodzeniowych.

Lata międzywojenne i II wojna światowa

W kontekście I powstania śląskiego, 17 sierpnia 1919 roku, powstańcy krótko zajęli stację kolejową w Ligocie, przerywając połączenie z Żorami. Działania te obudziły świadomość narodową w społeczeństwie. W 1921 roku, podczas plebiscytu, mieszkańcy Ligoty i Panewnik, w ponad 70% oraz 82% głosowali za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski. III powstanie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku, a Ligota stała się ważnym punktem dowodzenia dla sił powstańczych przy ataku na Katowice.

Ligota i Panewniki wspomina się także w kontekście strat ludzkich; wielu mieszkańców walczyło o polskie prawa. Po zakończeniu działań wojennych, administracja polska zaczęła organizować struktury lokalne regionu. 15 października 1924 roku Ligota stała się częścią Katowic.

Wzniesienie budynków mieszkalnych dla pracowników Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego zapoczątkowało intensywny rozwój miasta. Centrum Ligoty przesunęło się, a w szybkim tempie powstało nowoczesne VII Liceum Ogólnokształcącego im. Harcerzy obrońców Katowic w Katowicach.

W latach 30. XX wieku z mikołowskiej parafii wydzielono panewnicką wspólnotę parafialną św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia NMP, budując pozostałą Kalwarię Panewnicką w latach 1936-1958.

Okres powojenny

Po wojnie Ligota-Panewniki przeszły istotne zmiany. Utworzono lokalny komitet PZPR, a w 1951 roku gmina Panewniki została włączona w granice Katowic. Inwestycje lat 50. XX wieku były wymowne – osiedla mieszkalne dla wielu mieszkańców, w których także znajdowały się domy akademickie Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Rozwój infrastruktury oraz wielu nowych inicjatyw społecznych i kulturalnych miał miejsce także w miastach pod koniec lat 80. i 90. XX wieku. W Kokocińcu budowany był zakład pracy na nowoczesne osiedle. Ta intensyfikacja oraz wszechobecne zmiany gospodarcze miały miejsce na terenach Ligoty-Panewników, gdzie zrealizowano także wiele nowych inwestycji, a w 2018 zakończono budowę jednego z większych kompleksów handlowo-usługowych w Katowicach – Galerii Libero.

W ostatnich latach widoczny jest wzrost liczby nowych osiedli, a ich jakość architektoniczna nabrała głębszego wymiaru, co potwierdza choćby osiedle Książęce wyróżnione nagrodą Architektów Polskich.

Demografia

Historia demograficzna Ligoty i Panewnik jest niezwykle interesująca i sięga XVI wieku. W 1586 roku w Panewnikach mieszkało zaledwie 40 osób. Wśród nich znajdowało się 8 zagrodników. Przybycie nowych mieszkańców w regionie datuje się od 1620 roku, a już w 1629 roku pojawił się pierwszy chałupnik. Urbarz pszczyński z 1630 roku wskazuje, że w Panewnikach żyło 9 zagrodników, co wzrosło do 10 zagrodników i 4 chałupników w 1640 roku.

W tym okresie Ligota była opisana jako opuszczona osada. Dopiero w drugiej połowie XVII wieku nastąpiło ponowne zaludnienie. Proces osiedlania chałupników w Ligocie rozpoczął się w 1680 roku, a w 1718 roku było ich już 12. Natomiast w 1740 roku ich liczba wzrosła do 23.

Według Katastru Karolińskiego z lat 1723–1725, w Panewnikach znajdowało się 11 gospodarstw kmiecych oraz 9 chałupniczych i 10 zagrodniczych. Pod koniec XVIII wieku, razem z Kokocińcem oraz Wymysłowem, na terenie Panewnik był łącznie 10 gospodarstw zagrodniczych, podczas gdy w Ligocie były jedynie trzy gospodarstwa. W 1783 roku, w Ligocie i Kostuchnie mieszkało około 80 osób, a w Panewnikach ich liczba wynosiła 145.

Z początku XIX wieku niemal wszyscy mieszkańcy byli polskojęzyczni, podczas gdy władze oraz ich urzędnicy posługiwali się językiem niemieckim. W pierwszej połowie XIX wieku ludność Ligoty znacznie wzrosła. W 1830 roku osada liczyła 105 mieszkańców, a już w 1845 roku ich liczba wzrosła do 215. W 1858 roku Ligota miała 535 mieszkańców, w tym 495 katolików, 25 ewangelików i 15 Żydów. Natomiast w 1890 roku Ligotę zamieszkiwało 683 osoby.

Rozwój demografii Ligoty na początku XX wieku był ściśle związany z rozwojem przemysłu. W 1900 roku zarejestrowano 1 117 mieszkańców, a w 1905 roku ich liczba wzrosła do 2 823. Do 1910 roku liczba ta osiągnęła 4 125, a w 1923 roku wyniosła 4 763. W 1980 roku teren byłej gminy miał około 25 tysięcy mieszkańców.

W Panewnikach proces zaludnienia postępował podobnie. W 1855 roku mieszkało tutaj 648 osób, w tym 655 katolików oraz 15 ewangelików. W 1861 roku liczba ta wzrosła do 718, a w 1861 roku wyniosła 718 osób. W 1905 roku liczba mieszkańców wzrosła do 1 000, a w 1915 roku do 1 405. W 1980 roku w Panewnikach mieszkało 5 634 osób, a także blisko 3 tys. w Kokocińcu.

W 1988 roku na terenie Ligoty-Panewników mieszkało już 33 252 mieszkańców. Wówczas najwięcej osób znajdowało się w przedziale wiekowym 15-29 lat, natomiast najmniej w grupie powyżej 60 lat. Na koniec grudnia 2007 roku w dzielnicy mieszkało łącznie 31 879 osób, co stanowiło 10,1% ludności Katowic. W tym czasie gęstość zaludnienia wynosiła 2 533 osoby/km². W 2005 roku bilans mieszkańców Ligoty-Panewników wynosił 32 016 osób. W latach 2007–2011 zmiany demograficzne były nieregularne – w 2007 roku zanotowano 31 805 mieszkańców, w 2010 roku spadek do 31 498, a w 2011 roku znów wzrost do 31 387. Gęstość zaludnienia wynosiła wówczas 2 493 osoby/km².

W badaniu przeprowadzonym w 2011 roku na grupie 116 mieszkańców, 43,1% zadeklarowało się jako Polacy, 15,5% jako Ślązacy, a 41,4% uznawało się zarówno za Polaków, jak i Ślązaków.

Okres/ l. osób	przedprodukcyjny (0–18 lat)	produkcyjny (18–60/65 lat)	poprodukcyjny (pow. 60/65 lat)	Razem
Ogółem	4 590	18 664	6 495	29 749
kobiety	2 282	9 299	4 497	16 078
mężczyźni	2 308	9 365	1 998	13 671
Wskaźnik feminizacji	99	99	225	118

Na zakończenie warto podkreślić, jak zmieniał się rozwój demograficzny Ligoty i Panewnik przez wieki, od nieznacznych początków aż do czasów współczesnych.

Polityka i administracja

Dzielnica nr 6 Ligota-Panewniki to jedna z 22 jednostek administracyjnych wchodzących w skład Katowic, które stanowią pomocniczą strukturę gminy. Jej utworzenie miało miejsce 1 stycznia 1992 roku na podstawie uchwały Rady Miejskiej Katowic, która ustanowiła Ligotę-Panewniki jako autonomiczną jednostkę samorządową. W 1997 roku przyjęto Uchwałę nr XLVI/449/97, która formalnie uznała Ligotę-Panewniki za statutową dzielnicę, w ramach zachodniego zespołu dzielnic. Aktualny statut dzielnicy został wprowadzony na podstawie Uchwały Nr XLI/896/21 Rady Miasta Katowice z 25 listopada 2021 roku.

W myśl obowiązujących przepisów, struktura samorządowa Ligoty-Panewnik obejmuje Radę Dzielnicy oraz Zarząd Dzielnicy. Rada Dzielnicy składa się z 21 radnych, którzy są wybierani na pięcioletnią kadencję. Do jej podstawowych zadań należy między innymi: składanie wniosków do organów miasta Katowice dotyczących spraw mieszkańców, organizacja wydarzeń kulturalnych i sportowych, oraz opiniowanie lokalnych inicjatyw. Z kolei Zarząd Dzielnicy pełni rolę jego wykonawczej instancji, zajmując się m.in. przyjmowaniem wniosków od mieszkańców oraz obsługą projektów uchwał Rady Dzielnicy.

Rada oraz Zarząd Dzielnicy mają swoją siedzibę przy ulicy Franciszkańskiej 25, co podkreśla ich lokalne zakorzenienie.

Historia Ligoty-Panewnik wywodzi się z połączenia dwóch dawnych gmin – Ligoty i Panewników, których tereny już w XII wieku weszły w obrót polityczny Śląska. Na początku XIII wieku obszar ten prawdopodobnie znajdował się w granicach kasztelanii mikołowskiej, z następnie coraz silniejszym wpływem Pszczyny. W roku 1337 obszary te, wraz z księstwem raciborskim, dostały się pod panowanie Mikołaja II z dynastii Przemyślidów opawskich. Przez wieki te ziemie przechodziły w ręce różnych rodów szlacheckich, co miało ogromny wpływ na ich administracyjne uregulowanie.

Na przestrzeni lat, w szczególności w XVI wieku, obszar pszczyński stał się obiektem zainteresowania krakowskich rodów mieszczańskich, a także przekształcił się administracyjnie, uzyskując status państwa stanowego w 1527 roku. W toku historii, szczególnie w XVIII wieku, gmina Ligota przewodziła innym jednostkom gminnym, posiadając swoje symboliczne pieczęcie, które obecnie nadal funkcjonują w ramach lokalnych instytucji.

Po przekształceniu administracyjnym z 1742 roku, Ligota-Panewniki weszły w skład państwa pruskiego. Obszar ten należał do powiatu pszczyńskiego, co wpłynęło na nowo ustanowiony podział administracyjny z dniem 1 stycznia 1874 roku, kiedy to wprowadzono okręgi urzędowe Piotrowice oraz Śmiłowice, gdzie mieściły się gminy wiejskie Ligota i Panewniki.

W 1922 roku, po przynależności tych terenów do Polski, Ligota i Panewniki włączono do powiatu pszczyńskiego w autonomicznym województwie śląskim. Z roku na rok rozwijał się urząd gminy, który w 1923 roku został przeniesiony do nowego budynku przy ulicy Panewnickiej 75. W wyniku regulacji z 1924 roku, Katowice powiększyły się o nowe obszary, w tym o gminy Bogucice, Brynów, Dąb (z wyjątkiem Józefowca) oraz Załęże, które również wpłynęły na kształt obecnych granic dzielnicy.

Przełomowym momentem w historii Ligoty-Panewnik była II wojna światowa, kiedy to zaktualizowaną nomenklaturę miejscowości przywrócono na dawne formy, a także zmieniono wiele wewnętrznych administracyjnych podziałów.

Po wojnie, uregulowania prawne pozwoliły na dalszy rozwój administracyjny, a w 1951 roku gmina Panewniki została włączona do Katowic. W wyniku reformy administracyjnej z 1992 roku powołano jednostkę samorządową nr 6 Ligota-Panewniki, rozdzielając jej kompetencje oraz role. W wyborach w 1994 roku wyłoniono jej pierwszy skład Rady Wspólnoty, a w 1997 roku część Ligoty-Panewników oddzielono, tworząc nową dzielnicę – Załęską Hałdę-Brynów część zachodnią, która objęła Starą Ligotę.

Gospodarka

Ligota–Panewniki to obszar, który pełni różnorodne funkcje, w tym głównie mieszkalne oraz lokalne usługi. Ważnym elementem gospodarki w tej dzielnicy są działania związane z logistyką, magazynowaniem oraz działalnością przemysłową. Obszary te koncentrują się przede wszystkim przy ulicy Kolejowej, na której znajdują się m.in. przedsiębiorstwa logistyczne, takie jak JAS-FBG (ul. Kolejowa 17) oraz Transbud-Katowice. W bliskim sąsiedztwie działa również dystrybutor materiałów hutniczych ArcelorMittal Distribution Solutions Poland przy ulicy Stalowej 1.

Inne miejsca o intensywnej działalności gospodarczej to ulice: Piotrowicka, Książęca (gdzie znajduje się Zakład Badań i Rozwoju spółki akcyjnej Zakłady Remontowe Energetyki Katowice – ul. Książęca 12), A. Asnyka i Śląska, gdzie funkcjonuje producent wyrobów budowlanych Farby KABE Polska (ul. Śląska 88), oraz Owsiana, gdzie swoją siedzibę mają dystrybutor elementów stalowych Stalprofil i producent części samochodowych Autoneum Poland (ul. Owsiana 60a).

W Ligocie-Panewnikach, przy ulicy T. Kościuszki, mieści się galeria handlowa Libero. Oferuje ona ponad 150 sklepów oraz punktów usługowych, a także strefę gastronomiczną. Do obiektów kulturalno-rekreacyjnych dostępnych w galerii należy kino sieci Helios, kręgielnia oraz centrum fitness. Projekt galeria został zrealizowany przez spółkę Echo Investment.

W dzielnicy rozwijają się również lokalne ośrodki usługowo-handlowe, które mają podstawowe znaczenie dla mieszkańców. W Ligocie-Panewnikach wyodrębniły się cztery takie ośrodki: Zadole (rejon ulic Zadole, Zielonogórskiej, Kołobrzeskiej i Gorzowskiej), Panewniki (skrzyżowanie ulic: Panewnickiej, Medyków i Kijowskiej), Kokociniec (pomiędzy ulicami Kijowską a Małą) oraz Ligota (ulice Panewnicka, Piotrowicka, Franciszkańska oraz Grunwaldzka).

Na koniec 2013 roku w systemie REGON zarejestrowanych było 4058 podmiotów gospodarczych z siedzibą w Ligocie-Panewnikach, co stanowiło 8,9% wszystkich firm w Katowicach, największy odsetek po Śródmieściu. Dominowały mikrofirmy, których była większość – 3895, co odpowiadało 127 podmiotom na 1000 mieszkańców. Zarejestrowano także 801 bezrobotnych mieszkańców dzielnicy, co stanowiło 2,6% jej populacji.

W przeszłości jednym z pierwszych zakładów rzemieślniczych na terenie Ligoty-Panewnik była kuźnica w Kokocińcu, datująca się na początek XVII wieku. Według Lecha Szarańca oraz Ludwika Musioła, kuźnica ta powstała w 1650 roku, przy brzegu stawu kuźniczego. Działała przez jakiś czas, choć nie była dużym zakładem, zdolnym do przetapiania 440 wiader rudy żelaza w 1670 roku. Jej działalność zakończyła się na początku XVIII wieku.

W XIX wieku wpływ industrializacji na rozwój Ligoty-Panewnik był ograniczony w porównaniu do innych dzielnic Katowic. Region ten pozostawał częścią księstwa pszczyńskiego, rozwijając się wolniej. W Panewnikach funkcjonowała jedynie jedna huta żelaza – „Ida”, do której węgiel kamienny dostarczała pobliska kopalnia „Szadok”. Na przełomie XIX i XX wieku Panewniki zachowały swój rolniczy charakter, a ludność zajmowała się uprawą ziemi oraz rzemiosłem w lokalnych kopalniach.

Rewitalizacja regionu zaczęła się po wybudowaniu w latach 1905–1908 kompleksu klasztornego klikowania do oo. franciszkanów w Panewnikach, co przyniosło rozwój handlu oraz usług gastronomicznych.

Huta „Ida”, która działała od 1848 do 1861 roku, anektowała głównie dwa ogromne piece, gdzie lewankowano surówkę, pozyskując rudę żelaza z sąsiednich kopalń. W związku z jej likwidacją, następstwem jest rozbiórka wszystkich budynków produkcyjnych tej huty na przełomie XIX i XX wieku.

W rejonie Kokocińca, w latach 1845–1853, pracowała również kopalnia węgla kamiennego „Szadok”, która zaopatrywała hutę „Ida”. Po zakończeniu działalności w 1897 roku, obszar ten pozostawał nierozwinięty przemysłowo do lat 70. XX wieku. Na początku XXI wieku zdemontowano istniejące po kopalni struktury, zmniejszając tym samym jej funkcję przemysłową.

Po wojnie światowej w rejonie Ligoty-Panewnik zrealizowano nowe inwestycje przemysłowe, w tym fabrykę tłuszczów technicznych Wilczek oraz farbiarnię Walentego Jerzykiewicza. W czasach PRL w Ligocie-Panewnik trwał rozwój przemysłu, a działalność Centrostal Górnośląski oraz jego sąsiednich zakładów w znaczący sposób określała ówczesny rynek.

Współczesny okres, trwający od lat 90. XX wieku, przynosi zmiany związane z eliminacją uciążliwych funkcji produkcyjnych oraz rewitalizacją terenów poprzemysłowych. Oprócz tego, na terenach dawnej Fabryki Domów oraz obiektów dawnego PEMUG-u, powstają nowe inwestycje mieszkaniowe, w tym osiedle Franciszkańskie. Dodatkowo, w tym czasie znacznie wzrosła liczba sklepów oraz punktów usługowych w dzielnicy, co wzbogaciło ofertę dla lokalsów.

Infrastruktura techniczna

Woda bieżąca dostarczana do Ligoty-Panewnik jest uzyskiwana dzięki zbiornikom sieciowym, które znajdują się w Mikołowie oraz Murckach. Źródłem zasilania są stacje uzdatniania zlokalizowane w Dziećkowicach, Goczałkowicach-Zdroju i Kobiernicach. Woda transportowana jest do wspólnego systemu dystrybucji Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągowego, która poprzez system magistral wodociągowych oraz sieć rozdzielczą Katowickich Wodociągów dostarcza ją do Ligoty-Panewnik. Swoje drogi wodociągi magistralne krzyżują się z Ligotą-Panewnik w obszarze Wymysłowej, gdzie przebiega tranzytowy wodociąg GPW. Jednym z głównych wodociągów o średnicy 500 mm łączy Panewniki z Ligotą poprzez centralne ulice dzielnicy.

W roku 1931 zbudowano zbiornik podziemny z hydroforem pod północną częścią placu K. Miarki, co zaczęło wspierać zaopatrzenie w wodę dla południowej części miasta oraz dla Ligoty, oddany do użytku w roku 1932. Z kolei w 1937 roku postawiono sieć wodociągową o rozmiarze 400/350/300 mm, która łączyła odcinki Dąb, przepompownię, Załęże, kopalnię „Wujek”, Ligotę oraz Ochojec i Piotrowice.

Oddział Eksploatacji Sieci Kanalizacyjnej – Południe, który jest częścią Katowickich Wodociągów, odpowiada za funkcjonowanie sieci kanalizacji sanitarnej oraz ogólnospławnej w dzielnicy. Kanaliacją deszczową zarządza natomiast Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach. Ligota-Panewniki znajduje się w obszarze zlewni Oczyszczalni Ścieków Panewniki, która leży przy ulicy Panewnickiej 330, aczkolwiek na terenach sąsiedniej Rudy Śląskiej. Oczyszczalnia obsługuje Ligotę, Panewniki, część Ochojca oraz wschodnie obszary Brynowa, obejmując około 50 tysięcy ludzi w zlewni o powierzchni 661 ha. Właścicielem świeżo modernizowanej oczyszczalni jest spółka Katowickie Inwestycje, a jej nadzór sprawują Katowickie Wodociągi.

W najbardziej starzejącej się zabudowie dzielnicy można wynaleźć część sieci kanalizacji ogólnospławnej, z przewagą najstarszych kanałów z lat 1929–1935 oraz tych z lat 60. i 70. XX wieku. Niestety, stan technicznych tych kanałów jest zazwyczaj zły, a na początku XXI wieku najbardziej zniszczone uznawano te w rejonie ulic J.K. Chodkiewicza i Śląskiej. Kanalizacja rozdzielcza, czyli sanitarna i deszczowa, obecna w Ligocie-Panewnikach znajduje się zwłaszcza w obszarach osiedli mających miejsce w drugiej połowie XX wieku – głównie w Wymysłowie i Kokocińcu. Kanały w zlewni Oczyszczalni Ścieków Panewniki charakteryzują się zróżnicowanym wiekiem, z przewagą tych stworzonych w latach 60. i 80. XX wieku, w których starzejący się wiek oraz szkody górnicze znacząco pogarszają ich techniczną kondycję.

Historia sieci kanalizacyjnej sięga początku lat 30. XX wieku, natomiast sama Oczyszczalnia Ścieków Panewniki rozpoczęła działalność w latach 60. XX wieku, z zamiarem oczyszczenia ścieków z wcześniejszych osiedli mieszkaniowych, zwłaszcza z Ligoty. Realizowany system kolektorów pozwalał na przyłączenie także Panewnik do tego kluczowego miejsca oczyszczania.

W kwestii zasilania w energię elektryczną, Ligota-Panewniki korzysta z sieci wysokich napięć 110 kV, która łączy się z pobliskimi elektrowniami. Sieć ta przechodzi przez obszar dzielnicy pomiędzy Wymysłowem a Kokocińcem; przy Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach mieści się stacja energetyczna „Ligota” 110/20 kV, która w grudniu 2004 roku była obciążona na poziomie 35%. Napowietrzna sieć elektroenergetyczna, która zaopatruje te tereny, zarządzana jest przez spółkę Polskie Sieci Elektroenergetyczne.

Ligota została zaelektryfikowana w 1913 roku, a zasilanie zapewniała firma Überlandwerk Ellgoth GmbH, znana również jako Elektrownia Okręgowa Ligota, z 1917 roku. W 1934 roku została ona włączona do Zakładów „Elektro”, które następnie prowadzili linie przesyłowe, w tym linię 20 kV z Bożych Dary – Murcki – Ligota – Panewniki. Pozyskiwana wówczas energia elektryczna pochodziła zarówno z elektrowni kopalnianych księstwa pszczyńskiego, a także z Zakładów „Elektro” oraz kopalni „Silesia” .

Część Ligoty korzysta z ciepła dostarczanego przez Wydział nr VI „Wujek” byłego ZEC-u Katowice, obecnie Dalkia Polska Energia, natomiast mniejsze obszary dzielnicy oraz część Panewnik nie są objęte miejskim systemem ciepłowniczym. Gaz ziemny wysokometanowy GZ-50 dostarczany jest do dzielnicy, jednak system zaopatrzenia Katowic nie ma własnych źródeł zasilania; gaz dostarczany jest poprzez ogólnopolskie układy systemowe. Gazyfikacja Ligoty rozpoczęła się stopniowo w latach 60. i 70. XX wieku.

Transport

Transport drogowy

W Ligocie-Panewnikach nie ma ani jednej drogi o statusie krajowym czy wojewódzkim. Ważnymi ulicami, które przechodzą przez tę dzielnicę, są:

• Ulica Franciszkańska to lokalny trakt w centralnej części dzielnicy, leżący w Nowej Ligocie, biegnący w kierunku wschód-zachód. Łączy ona ligocki dworzec kolejowy na stacji Katowice Ligota z panewnickim kompleksem klasztornym. Jest to droga powiatowa klasy lokalnej (L),
• Ulica Kijowska, zlokalizowana w centralnej części dzielnicy, prowadząca z Nowych Panewnik na północ, w kierunku Kokocińca przez osiedle Franciszkańskie. To droga powiatowa o statusie zbiorczym (Z),
• Ulica Kłodnicka, biegnąca równoleżnikowo we wschodniej części Ligoty-Panewnik, łącząca Nową Ligotę z Brynowem w pobliżu Centrum Przesiadkowego Brynów, będąca lokalną drogą (L),
• Ulica Panewnicka, która ma około 5 km długości, biegnie równoleżnikowo przez całą dzielnicę, łącząc ją z Rudą Śląską. To droga powiatowa zbiorcza (Z),
• Ulica Piotrowicka, znajdująca się w centralnej części Ligoty-Panewnik. Jej kierunek jest południkowy, łączy Starą Ligotę Starą Ligotę na północy z Piotrowicami na południu przez Nową Ligotę oraz Zadole, także jest drogą powiatową klasy zbiorczej (Z).

Największą część ruchu w tej dzielnicy obsługują głównie ulice: Piotrowicka (połączona z ulicą T. Kościuszki przez ulicę Armii Krajowej oraz z ulicą Brynowską przez ulice Rolną i Ligocką) oraz Panewnicka (połączona z ulicą T. Kościuszki przez Kłodnicką lub Kolejową oraz Owsianą). Ligota ma bardzo dobre połączenia z Brynowem oraz centrum Katowic, z których najważniejszymi trasami są: Ligocka – Mikołowska oraz Rolna (lub Kłodnicka – T. Kościuszki). Niestety, jakość połączeń z innymi obszarami katowickimi jest znacznie niższa, szczególnie między Bogucicami a Pniakami czy też w relacji Józefowca i Koszutki. Natomiast bardzo dobre połączenia są zauważalne pomiędzy Piotrowicami i Kostuchną.

W godzinach szczytu przejazd samochodem z Starych Panewnik do centrum Katowic zajmuje około 20 minut, z Ligoty – 10-15 minut. Niestety, sieć drogowa w dzielnicy boryka się z problemem zatłoczenia, zwłaszcza w porannych oraz popołudniowych godzinach szczytu, co utrudnia transport do centrum. W odpowiedzi na te ograniczenia w 2013 roku otwarto obwodnicę Panewnik, która łączy ulicę Panewnicką z autostradą A4 niedaleko węzła Chorzów Batory. W 2008 roku część drogów doświadczyła wzmożonego ruchu, zwłaszcza w przypadku odcinków Piotrowicka – Panewnicka – Krucza – J. Wybickiego – St. Hadyny, Franciszkańska – Kolejowa / Kłodnicka oraz ulic Piotrowicka (od Zadola w kierunku Piotrowic-Ochojca) i Śląska. Dodatkowym problemem jest brak parkingów oraz miejsc postojowych, a zbudowa nowych osiedli staje się źródłem dodatkowych korków.

Transport kolejowy

Na terenie Ligoty-Panewniki w początku 2023 roku funkcjonowały następujące linie kolejowe:

• Linia nr 139 prowadząca z Katowic przez Katowice Ligota do Zwardonia, magistralna, zelektryfikowana i dwutorowa, obsługująca zarówno ruch pasażerski, jak i towarowy. Wchodzi ona na teren Ligoty-Panewnik od północy, a następnie biegnie na południe, przechodząc pod ulicami Piotrowicką, Ligocką oraz Kłodnicą, a kończy swoją trasę na stacji Katowice Ligota; dalej łączy się z Piotrowicami-Ochojcem,
• Linia nr 141, która łączy Katowice Ligota z Gliwicami, jest pierwszorzędną, zelektryfikowaną i dwutorową linią towarową, biegnącą na północ, a następnie skręcającą ku zachodowi, omijając Kokociniec,
• Linia nr 142 z Katowic Ligota do Tychów, pierwszorzędna i jednotorowa linia, która obsługuje ruch towarowy, kierująca się ku południowo-wschodniemu Piotrowicom-Ochojca,
• Linia kolejowa nr 864, biegnąca równolegle do linii nr 139, była nieczynna od 2021 roku i nie była zelektryfikowana,
• Linia nr 896 również nieczynna przed 2015 rokiem, wykorzystywana do przewozu towarów w granicach Ligoty-Panewnik,
• Linia przeznaczona dla ruchu towarowego nr 897, która także była nieczynna od 2021 roku i biegła równolegle do linii nr 141.

W Ligocie-Panewnikach między ulicami Zielonogórską a Kolejową znajduje się stacja kolejowa Katowice Ligota. Na stacji tej funkcjonuje dworzec kolejowy wyposażony w semafory świetlne, dodatkowe tory oraz dwa zadaszone perony dostępne przez przejście podziemne. Dworzec znajduje się na skrzyżowaniu ulic Panewnickiej i Franciszkańskiej, gdzie znajduje się także automat biletowy Kolei Śląskich. Na stacji obowiązują elektroniczne tablice do wywieszania rozkładów jazdy, a na jej terenie umiejscowiony jest parking oraz stojaki na rowery. W okresie ważności rozkładu od 11 grudnia 2022 roku do 11 marca 2023 roku stacja ta obsługiwana była przez pociągi dwóch przewoźników: Koleje Śląskie oraz Leo Express. Do kluczowych kierunków połączeń zaliczyły się stacje i przystanki takie jak: Chałupki, Częstochowa, Dąbrowa Górnicza Ząbkowice, Katowice, Oświęcim, Praha główna stacja, Racibórz, Tychy Lodowisko, Wisła Głębce, Zakopane (w sezonie), Zwardoń i Żywiec.

Rozwój sieci kolejowej w Ligocie-Panewnikach miał miejsce po 1850 roku, kiedy to nastąpiły próby zwiększenia lokalnych połączeń, aby ułatwić transport surowców i produktów przemysłowych. 1 grudnia 1852 roku oddano do użytku linię kolejową Katowice – Ligota – Murcki, która prowadziła do kopalni węgla kamiennego „Emanuelssegen” (kopalnia). Linia ta była inwestycją Towarzystwa Kolei Górnośląskiej i została wydzierżawiona kolejowej spółce z Raciborza. W tym samym okresie oddano do użytku bocznicę do huty „Ida”, a powstał również przystanek osobowy, zwany Idaweiche. W roku 1858 oddano do użytku linię z Nędzy do Mikołowa oraz Ligoty. W 1884 roku dobiegł końca polityczny proces upaństwowienia kolej narodowych w Prusach, powodując przeniesienie wszystkich linii kolejowych w Katowicach pod zarząd państwowy. W 1887 roku miało miejsce rozszerzenie stacji, a w roku następnym wybudowano nowy dworzec kolejowy. Pierwszy parterowy dworzec kolejowy Ligoty był zlokalizowany przy ulicy Franciszkańskiej 13. Następnie, nowy obiekt przy Franciszkańskiej 13a po raz pierwszy otwarto w 1904 roku.

Transport rowerowy

Sieć dróg rowerowych w Ligocie-Panewnikach jest rozbudowana w sposób nierównomierny. Na początku roku 2023, według planów, infrastruktura była w trakcie rozwoju o jasnych funkcjach transportowych, brakuje tras na Kłodnickiej oraz Poleskiej. Docelowe ścieżki rowerowe mają powstać przy ulicach: Kłodnickiej / Kolejowej – Panewnickiej – Piotrowickiej – Poleskiej – T. Zarańskiego – Medyków – Kijowskiej – bp. T. Szurmana – Piotrowickiej oraz wokół Nowych Panewników, biegnąc dalej na zachód ulicami Panewnicką i Gościnną.

Na początku 2023 roku w Ligocie-Panewnikach można było zaobserwować różne rodzaje dróg rowerowych:

• Drogi rowerowe wzdłuż ulic: Panewnickiej (między Świdnicką a Koszalińską oraz Partyzantów a Owsianą), Piotrowickiej (od skweru B. Szabelskiego do Słupskej) i Medyków (między Panewnicką a T. Zarańskiego),
• Pasy dla rowerów, jedynie wzdłuż ulicy Medyków między T. Zarańskiego a Śląską,
• Separowane od ciągów pieszo-rowerowych przy ulicach: Kolejowej, bp. T. Szurmana, Ostrawskiej, Owsianej (do budynku nr 60), Kijowskiej (do budynku nr 7), Panewnickiej (w rejonie Centrum Przesiadkowego Ligota) oraz Koszalińskiej (na wysokości VII Liceum Ogólnokształcącego im. Harcerzy Obrońców Katowic w Katowicach),
• Ciągi pieszo-rowerowe, które nie mają wyraźnego oddzielenia są przy ulicy Panewnickiej (północna strona) pomiędzy Grunwaldzką a Piotrowicką,
• Ścieżki rowerowe w Parku Zadole, gdzie dopuszczono jazdę rowerów na chodniku.

W ramach projektu „Rowerem po Śląsku” ustalono kilka tras rowerowych, które również przechodzą przez Ligotę-Panewniki. W obszarze miasta istnieją następujące sieci:

• nr 2 z Parku Kościuszki przez Załęska Hałda-Brynów cz. zachodnia do Ligoty-Panewników (ulice: St. Hadyny, Kijowska, Medyków, Śląska i Wczasowa – Park Zadole – ulice Studencka i Śląska – Lasy Panewnickie – ul. Owsiana – granica Katowic z Mikołowem),
• nr 3 biegnąca przez Giszowiec – Piotrowice-Ochojec – Ligota-Panewniki (ulica Studencka – Lasy Panewnickie – ul. Owsiana – Kuźnicka – las w Starych Panewnikach),
• nr 103 prowadząca z Parku Śląskiego przez Osiedle Tysiąclecia — Załęże — Osiedle Witosa — Załęska Hałda-Brynów cz. zachodnia aż do Ligoty-Panewników (ul. Ogrodowa – granica miasta Katowice),
• nr 122 z Ligoty-Panewników (ul. Medyków, Ludowa, Krucza i Ogrodowa) do Załęskiej Hałdy – Brynów cz. zachodnia.

Na terenie Ligoty-Panewników działa również system wypożyczalni rowerów miejskich – Metrorower, który zastąpił system City by bike. Jest to jeden z największych systemów tej klasy w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, a na początku 2023 roku w obszarze dzielnicy zlokalizowane były stacje City by bike takie jak: Os. Franciszkańskie (ul. Książęca), Kokociniec S.P. nr 67 (ul. Zielona), Ligota – Centrum Przesiadkowe (ul. Panewnicka), Skwer Bolesława Szabelskiego (ul. Piotrowicka), Ligota Medyków (ul. Medyków), Panewnicka Szkoła Podstawowa nr 9 (ul. Zamiejska), Rondo Huchrackiego (ul. Panewnicka), Galeria Libero (ul. Kolejowa), Zadole Kościół (ul. Gdańska) oraz Śląska – Medyków (ul. Studencka).

Publiczny transport zbiorowy

Publiczny transport zbiorowy w Ligocie-Panewnikach realizowany jest na zasadzie połączeń autobusowych, które organizowane są przez Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM), przy czym głównym przewoźnikiem jest PKM Katowice. Przystanki są rozlokowane w istotnych punktach tej dzielnicy, a do najbardziej uczęszczanych traktów w 2008 roku zaliczano ciągi: Piotrowicka – Panewnicka – Kijowska – J. Wybickiego – Krucza – Panewnicka oraz odcinki Piotrowicka w kierunku Piotrowic-Ochojca, Panewnicka – Kłodnicka i Śląska.

Czas przejazdu autobusem w godzinach szczytu z Ligoty do centrum wynosił około 26 minut, natomiast z Starych Panewnik około godzinę. Na początku 2023 roku z przystanku Ligota Poleska wyruszały 15 linii autobusowych (w tym 2 nocne), Ligota Medyków obsługiwała 11 linii (w tym również 2 nocne), Kokociniec Kijowska miała 5 linii (w tym 2 nocne), a Panewniki Skrzyżowanie 4 linie (2 nocne). Autobusy te łączą Ligotę-Panewniki z innymi obszarami Katowic oraz z innymi miastami w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, w tym z Chorzowem, Rudą Śląską i Gliwicami.

Naprzeciwko dworca kolejowego Katowice Ligota, w rejonie skrzyżowania ulic Panewnickiej i Franciszkańskiej, znajduje się Centrum Przesiadkowe Ligota. Posiada ono stanowiska dla autobusów, parking na 110 samochodów, miejsce dla taksówek oraz stację rowerów miejskich wraz z punktem Kiss & Ride. Pierwsze kursy z centrum rozpoczęły się 5 listopada 2018 roku, a początkowo zatrzymywały się tu autobusy z 4 liniami: 13, 51 oraz nowymi 912 i 913. Koszty budowy centrum wyniosły około 9,1 mln złotych.

Architektura i urbanistyka

Zabudowa Ligoty–Panewnik charakteryzuje się różnorodnością zarówno w zakresie architektury, jak i czasów jej powstawania. Najwięcej domów jednorodzinnych można zobaczyć na zachód od ulicy Piotrowickiej oraz wzdłuż ulicy Panewnickiej, która stanowi obszar intensywnego rozwoju nowych osiedli jednorodzinnych i szeregowych. Z kolei zabudowa wielorodzinna, zarówno średniowysoka, jak i wysoka, zlokalizowana jest głównie w Kokocińcu, Zadolu, Wymysłowie oraz centralnej części Ligoty (Nowa Ligota). Wysokie budynki mieszkalne (9-11 kondygnacji) koncentrują się w dzielnicy, szczególnie w rejonie Kokocińca, Zadolu oraz przy ulicach Koszalińskiej i Świdnickiej.

Początkowo zabudowa Ligoty rozwijała się w obszarze dzisiejszej Starej Ligoty w katowickim rejonie Załęskiej Hałdy-Brynów (tereny współczesnych ulic: Ligockiej, Załęskiej, Hetmańskiej i Rolnej), zaś Panewnik rozwijał się wzdłuż Kłodnicy, u ujścia Ślepiotki – w miejscu późniejszych Starych Panewników.

W XVIII wieku na terenie dzisiejszych Katowic dominowała drewniana zabudowa, w tym zrębowe chaty oraz budynki gospodarcze. Mapa sporządzona przez Christiana Friedricha von Wrede z 1749 roku przedstawia zarys dzisiejszej ulicy Panewnickiej. W tym okresie zabudowa Ligoty koncentrowała się wokół obszaru Starej Ligoty, a obecne skrzyżowanie ulic Piotrowickiej i Panewnickiej stanowił las. W okolicy rozwidlenia dróg do Kokocińca i Panewnik istniały zaledwie pojedyncze zagród, natomiast w rejonie Wymysłowa skupiały się one w bliskim sąsiedztwie ujścia Ślepiotki do Kłodnicy. Zabudowa w Panewnikach ciągnęła się od obecnego skrzyżowania ulic Panewnickiej i Owsianej do skrzyżowania ulic Panewnickiej z Kuźnicką, gdzie dziś znajdują się Stare Panewniki. W tym okresie zwarte osadnictwo było koncentrowane w Panewnikach, Wymysłowie, Kokocińcu, podczas gdy Ligota miała bardzo rozproszoną zabudowę.

Mapy wydawane do połowy XIX wieku obrazywują narastającą gęstość zabudowy w rejonie Kokocińca, Wymysłowa i Panewnik, a dalszy rozwój zabudowy Ligoty-Panewnik w XIX wieku był ściśle związany z procesem industrializacji tych terenów. Mapa generalna księstwa pszczyńskiego z lat 1863–1867 wskazuje na wszechobecną nową zabudowę Ligoty, która pojawiła się na terenach współczesnej dzielnicy Ligota-Panewniki, tj. po drugiej stronie Kłodnicy, kierująca się na południe. Mimo przemian, wówczas nadal obecne skrzyżowanie ulic Panewnickiej i Piotrowickiej oraz odcinek ulicy Panewnickiej do skrzyżowania z ulicą Kijowską pozostawały niezabudowane. Był to również czas przepowiadania koniec drewnianej zabudowy na rzecz murowanej, co nasiliło się od połowy XIX wieku, gdy wprowadzono administracyjny zakaz budowy obiektów z drewna dla lepszej ochrony przeciwpożarowej. Tereny te były murowane głównie z cegły.

W Starych Panewnikach przy ulicy Panewnickiej zachowało się kilka wiejskich chałup pochodzących z XIX wieku. Z pierwotnej zabudowy Kokocińca zachowały się niektóre fragmenty górnośląskiego budownictwa drewnianego, ulokowane w rejonie ulic Braci Wieczorków, Płochej i Stolarskiej. Jednym z tych obiektów jest chata rodziny Mrowców, która najprawdopodobniej powstała w pierwszej połowie XIX wieku. Obejmuje ona drewnianą część mieszkalną oraz murowaną obórkę, a w narożnikach części mieszkalnej znajdują się charakterystyczne wiązania belek w tzw. „rybi ogon”. Chata pokryta jest dwuspadowym dachem, krokwiowym, zabezpieczonym papą, a wnętrze składa się z kwadratowej sieni, kuchni, komory oraz pokoju z izdebką. Również w rejonie huty „Ida”, czy ulicy Kijowskiej, ok. 1842 roku powstała kolonia robotnicza, która pierwotnie składała się z sześciu budynków.

W latach 1865–1922 z dużym wpływem na układ urbanistyczny dzielnicy związane było powstanie linii kolejowej oraz stacji kolejowej. To właśnie przy tej stacji zaczęła formować się zwarta zabudowa Ligoty, a na początku XX wieku, w latach 1905–1907, w Panewnikach wzniesiono neoromańskie założenie klasztorne oo. franciszkanów, zaprojektowane przez Mansuetusa Fromma OFM. Od chwili powstania panewnickiego klasztoru zabudowa Ligoty i Panewnik zaczęła się zbliżać, granice między dwoma historycznymi gminami stały się coraz mniej dostrzegalne, a mapa z 1914 roku pokazuje, że ulica Panewnicka była już w pełni zabudowana pomiędzy współczesnymi ulicami Kijowską i Kruczą, co z kolei nie umknęło uwadze historyków.

Osiedla, osady i kolonie

W rejonie ulicy Franciszkańskiej 33, w 1910 roku, oddano do użytku budynek dla dyrektora Ligockiej Fabryki Chemicznej, dzisiaj stanowiący siedzibę Miejskiego Domu Kultury „Ligota” w Katowicach. Również w 1913 roku oddano do użytku nowoczesny budynek szkolny przy ulicy Panewnickiej 172, który przeszedł przebudowę w 1933 roku, a w 1937 roku przy tym obiekcie otwarto nowe skrzydło. W okresie międzywojennym Brynów z Ligotą stanowiły dzielnice Katowic, które miały częściowo rolniczy charakter z terenami rekreacyjnymi oraz działkami pod zabudowę indywidualną. W rejonie ulicy Owsianej oraz Wymysłowa zaczynał się niewielki rozwój nowych osiedli, także w Kokocińcu nastąpił czynny rozwój. W pobliżu klasztoru, na terenach panewnickich, zrodziło się nowe centrum Panewnik, zwane Nowe Panewniki.

Pomiędzy Ligotą powstała nowa urbanistyczna koncepcja – urzędnicza kolonia domów jednorodzinnych. W 1929 roku Urząd Wojewódzki nabył od dyrekcji kopalni księcia pszczyńskiego tereny pod jej zabudowę, a następnie sprawował nadzór nad procesem parcelacji oraz działalnością budowlaną. Ta kolonia, zaczynając od 1936 roku, miała być modelową dzielnicą mieszkaniową z nowoczesnymi wzorcami architektonicznymi i urbanistycznymi. Charakteryzowała się układem szachownicowym ulic, co było zgodne z ideą „miasta-ogrodu”. Ciekawostką było nazewnictwo ulic odnoszące się do polskich regionów, takich jak Śląsk, Małopolska, Pomorska, Wileńska, Poleska i Małopolska. Spośród budynków w kolonii urzędniczej w Ligocie wyróżnić można wille m.in.: Antoniego Pająka (ul. Poleska 16; lata budowy 1936–1937), dr. Władysława Kowala (ok. Mazowiecka 16; 1937 rok; projektant: Kazimierz Sołtykowski), dr. Bolesława Mroczkowskiego (ul. Mazowiecka 1; 1937 rok; projektant: Lucjan Sikorski) oraz wilę przy ulicy Mazowieckiej 11 (z lat 1936–1938 z charakterystycznymi zaokrągleniami). Niestety, późniejsze inwestycje w Nowej Ligocie w II Wojnie Światowej oraz w czasach PRL często burzyły pierwotne zamysły urbanistyczne osiedla.

Zabytki i obiekty historyczne

Północna strona ulicy Panewnickiej, w obszarze ulic Emertytalnej oraz Zagrody, została w latach 1926–1927 przekształcona w osiedle mieszkalne dla pracowników kolei, które sfinansowała Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowej. Z kolei w 1937 roku to osiedle zostało przejęte przez miasto. W Zadolu przy ul. Zadole pojawiły się nowe domy mieszkalne w latach 30. XX wieku. W Ligocie powstał w latach 1936–1938 funkcjonalistyczny budynek szkolny przy ul. Panewnickiej 13.

Podczas II wojny światowej tempo rozbudowy Ligoty-Panewnik zostało znacznie ograniczone, powstały jedynie typowe jednopiętrowe domy wielorodzinne w rejonie ulicy Piotrowickiej, Mazowieckiej i Bronisławy, przez osoby z tego terenu określane jako „niemieckie stodoły” lub „stodoły”. Od 1945 do 1989 roku miała miejsce integracja urbanistyczna Zadola oraz Ligoty, Panewnik, Kokocińca. Zachodnia część Starych Panewnik została rozbudowana i ulokowano tam kościół, a w Wymysłowie oraz Kokocińcu, pomiędzy istniejącymi już osadami, powstały nowe osiedla mieszkaniowe. Dalsza zabudowa Ligoty miała miejsce pomiędzy linią kolejową a kolonii urzędniczej, a na tym terenie zbudowano także zespół szpitali oraz akademiki wyższych uczelni.

W latach 50. XX wieku na południe od ul. Panewnickiej, pomiędzy torami kolejowymi a skrzyżowaniem z ul. Piotrowicką powstały socrealistyczne budynki mieszkalne (w obszarze ulic: Panewnickiej, Piotrowickiej, Kołobrzeskiej i Zielonogórskiej). W pierwszej fazie realizacji wybudowano bloki czteropiętrowe, które układały się wokół prostokątnych placów, podczas gdy w drugiej fazie stanęły pierwsze eksperymentalne bloki z wielkiej płyty, a w trzeciej fazie wieżowce mieszkalne. Te osiedle posiadało ekologiczne założenia z centralnym placem, znanym dzisiaj jako plac Miast Partnerskich, który początkowo pełnił funkcję skweru osiedlowego, a dziś pełni rolę centralnego placu Ligoty. Swoje obecne imię Rada Miasta Katowice nadała temu placowi 31 maja 2010 roku.

W drugiej połowie lat 60. XX wieku w Zadolu przy ul. studenckiej powstało osiedle akademickie Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, składające się z trzech domów studenckich. W pierwszych latach 70. XX wieku wzdłuż ulicy Bieszczadzkiej zbudowano szereg domów jednorodzinnych, zwanych kolejowym osiedlem. W 1976 roku, w rejonie ulic Zadole oraz Gdańskiej, jak również na obszarze wzdłuż Ślepiotki, rozpoczęto budowę jedenastokondygnacyjnych bloków mieszkalnych, które miały pomieścić 4 tys. osób. Osiedle Spółdzielni Mieszkaniowej „Górnik” zaprojektowane zostało przez inżyniera architekta Henryka Trzcionkowskiego w katowickim „Miastoprojekt”.

W latach 70. XX wieku w Kokocińcu, w rejonie ulic Kruczej, Zielonej, Kijowskiej oraz J. Wybickiego, wzniesiono osiedle dla pracowników kopalni „Śląsk”, podczas gdy w latach 1980–1982 wzdłuż Kłodnicy wybudowano wiele dziesięciokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. W Wymysłowie, w okresie 1977–1979, powstało osiedle trzypiętrowych domów mieszkalnych, a w latach 1979–1983 Spółdzielnia Mieszkaniowa „Silesia” wznosiła dwa kompleksy domów jednorodzinnych w zwartej zabudowie. W latach 1981–1984 Spółdzielnia Mieszkaniowa „Górnik” zbudowała osiedle mieszkaniowe z wielkiej płyty, mieszczące bloki trzypiętrowe oraz czterokondygnacyjne.

Na przełomie lat 80. i 90. XX wieku w Kokocińcu, w okolicy ulic Kruczej i Szafirowej, powstało osiedle Sadyba. Zaprojektowane przez Spółdzielnię Mieszkaniową „Sadyba”, złożone jest z kilkunastu trzypiętrowych oraz czterokondygnacyjnych bloków. W latach 1985–1992 w Zadolu powstał kościół Matki Bożej Różańcowej, któremu nadano charakterystyczny projekt Michała Kuczmińskiego.

Po 1989 roku w urbanistyce południowych dzielnic Katowic ujawnia się tendencja do budowy nowych osiedli mieszkalnych, w szczególności domów jednorodzinnych oraz szeregowych. W tym okresie powstaje najwięcej deweloperskich osiedli mieszkanowych. Nowa zabudowa kształtowana jest w zgodzie z dotychczasową architekturą dzielnicy, szczególnie pod kątem wysokości. W ostatnich latach najintensywniejszy rozwój Ligoty-Panewników miał miejsce pomiędzy Starymi Panewnikami a Kokocińcem.

Wraz z rozwinięciem osadnictwa w południowych dzielnicach Katowic widoczny staje się również niewystarczający rozwój infrastruktury drogowej w stosunku do rozwoju budownictwa mieszkalnego. Dodatkowo, usytuowanie wielu osiedli na niezagospodarowanych terenach zmusza do budowy obiektów usługowo-handlowych, kulturalnych oraz rekreacyjnych. Największym z nich jest Galeria Libero, zlokalizowana przy ulicy T. Kościuszki, której budowę zakończono w 2018 roku.

W latach 1989–2011 w dzielnicy Ligota-Panewniki powstały następujące inwestycje mieszkaniowe:

• Zielona Aleja (ul. Panewnicka) – osiedle zamknięte składające się z 24 domów; inwestor: Centrum Developer,
• ul. Koszykowa – zespół 46 domów jednorodzinnych oraz 2 bloków wielorodzinnych z 9 mieszkaniami; inwestor: Dombud,
• ul. Koszykowa – zespół 5 budynków wielorodzinnych; inwestor: Exland,
• ul. Łąkowa – osiedle zamknięte, złożone z 32 domów jednorodzinnych oraz 3 bloków mieszkalnych z 6 mieszkaniami; inwestor: Exland,
• ul. Owsiana – zespół 4 domów jednorodzinnych oraz 1 bloku z 14 mieszkaniami; inwestor: Exland,
• ul. Panewnicka – 3 bloki mieszkalne (łącznie 30 mieszkań); inwestor: Dombud,
• ul. Panewnicka i Partyzantów – zespół 2 bloków mieszkalnych (łącznie 70 mieszkań); inwestor: Exland,
• osiedle Uroczysko (ul. Bałtycka) – 3 budynki 3-piętrowe (łącznie 25 mieszkań); inwestor: J.W. Construction Holding,
• ul. Panewnicka – osiedle zamknięte z 59 domami szeregowymi; inwestor: PB Feniks,
• ul. Panewnicka – osiedle zamknięte z 100 domami jednorodzinnymi w zabudowie szeregowej i bliźniaczej; inwestor: Dombud,
• ul. bł. E. Bojanowskiego i Zamiejska – zespół 59 domów jednorodzinnych oraz 8 budynków wielorodzinnych; inwestor: Dombud,
• Kolonia Ogrody (ul. Panewnicka i Rzeczna) – zespół 9 domów szeregowych; inwestor: Eurodom 2004,
• osiedle Sadyba (ul. Jutrzenki, Urocza, Szojdy i Szafirowa) – zróżnicowana zabudowa jednorodzinna oraz wielorodzinna z lat 90. XX wieku,
• ul. Zielona – zespół 2 bloków wielorodzinnych 4-piętrowych; inwestor: Dombud,
• osiedle Świerkowe (ul. Twarda) – osiedle zamknięte z 25 domami jednorodzinnymi; inwestor: Katowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa,
• Osiedle Książęce (ul. Piotrowicka) – zespół 22 bloków po 10 mieszkań; inwestor: CK Modus,
• Apartamenty Borsall (ul. Franciszkańska i Smolna) – ekskluzywny apartamentowiec; inwestor: BD Inwestor,
• Mieszkania Żeromskiego (ul. St. Żeromskiego) – blok mieszkalny 4-piętrowy; inwestor: BD Inwestor.

W latach 2007–2010, w okolicy skrzyżowania ulic Książęcej oraz Piotrowickiej powstało osiedle Książęce, którego generalnym projektantem był Ryszard Jurkowski. Projekt osiedla zdobył Nagrodę Roku 2010 Stowarzyszenia Architektów Polskich, a doceniono go m.in. za udane nawiązanie do dawnych wzorców architektury śląskiej mieszkalnej. Natomiast w latach 2014–2022 na terenach dawnego zakładu PEMUG pojawiło się duże osiedle mieszkalne – osiedle Franciszkania, którego deweloperem była katowicka firma TDJ Estate.

Pomniki i miejsca pamięci

Na terenie Ligoty-Panewnik znajduje się wiele pomników oraz miejsc pamięci, w tym Dąb Papieski, który został posadzony 18 maja 2008 roku na pl. Klasztornym, a także zespół 14 stacji drogi krzyżowej oraz 15 kaplic różańcowych, znany jako Kalwaria Panewnicka, która była budowana w latach 1936–1963. Kalwaria nie tylko mieszkańcy upamiętniają przybycie franciszkanów do Panewnik, lecz także 650-lecie Ligoty oraz 430-lecie Panewnik. Poza tym, istnieją krzyże oraz kapliczki, które stanowią świadectwo miejscowej historii i duchowości. Największa historia przejawia się jednak w pomnikach upamiętniających m.in. ofiary II wojny światowej i bohaterskie czyny lokalnej społeczności.

Zagospodarowanie przestrzenne

Dzielnica Ligota-Panewniki to obszar o intensywnym rozwoju zabudowy mieszkalnej jednorodzinnej, a według danych z grudnia 2007 roku, inwestycje w te tereny zajmowały ponad 100 ha. Dodatkowo, prominentny obszar zabudowy wielorodzinnej podkreśla znaczenie tej lokalizacji w urbanistyce. W tym okresie znaczne tereny poświęcone były działalności produkcyjno-usługowej i zieleni nieurządzonej, z procentowym udziałem powierzchni zabudowanej wynoszącym 22%. W następnym Studium uwarunkowań miasta Katowice, Ligota-Panewniki uwzględniają tereny pod zabudowę i infrastrukturę, w tym zarówno obszary zajmowane przez usługi, komunikację, tereny zieleni, a także lasy, odpowiadające w całości różnorodnym potrzebom tego rozwijającego się rejonu.

Oświata

Na początku 2023 roku w rejonie Ligoty oraz Panewnik działały różnorodne instytucje oświatowe. Wśród nich znalazły się liczne żłobki:

• Niepubliczny Żłobek Akademia Malucha „Puchatkowo” (ul. Huculska 7),
• Niepubliczny Żłobek „Aktywne Bobasy” (ul. Śląska 34a),
• Niepubliczny Żłobek „Elementarz Przyjazny Rodzinie” (ul. Studencka 20),
• Niepubliczny Żłobek „Konsek Świata” (ul. Braci Mniejszych 4),
• Niepubliczny Żłobek „Wesołe Misie” (ul. Piotrowicka 76c),
• Żłobek Miejski w Katowicach. Oddział Żłobka Miejskiego (ul. Zadole 24a).

W kwestii przedszkoli w regionie można wymienić:

• Miejskie Przedszkole nr 16 w Katowicach (ul. Koszalińska 6a),
• Miejskie Przedszkole nr 40 w Katowicach (ul. Panewnicka 73),
• Miejskie Przedszkole nr 99 w Katowicach (ul. J. Płochy 6),
• Niepubliczne Przedszkole „Elementarz” (ul. Studencka 20),
• Niepubliczne Przedszkole Językowe „Madzik Place Kindergarten” (ul. Szafirowa 14),
• Niepubliczne Przedszkole „Sezamkowo” (ul. Panewnicka 154),
• Niepubliczne Przedszkole „Skrable” (ul. Szafirowa 5),
• Niepubliczne Przedszkole Specjalne „aAcademy” (ul. Zielonogórska 1),
• Niepubliczne Przedszkole Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP NP im. bł. Edmunda Bojanowskiego (ul. Panewnicka 63).

Dla dzieci w wieku szkolnym dostępne były różne szkoły podstawowe, takie jak:

• Niepubliczna Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna I stopnia „Elementarz” w Katowicach (ul. Studencka 20),
• Niepubliczna Specjalna Szkoła Podstawowa „Arka Noego” (ul. Gromadzka 59),
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa „aAcademy” (ul. Zielonogórska 1),
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa FEP w Katowicach (ul. Studencka 18),
• Prywatna Szkoła Podstawowa Fundacji „Elementarz” w Katowicach (ul. Studencka 18),
• Szkoła Podstawowa nr 9 im. Jana Brzechwy w Katowicach (ul. Panewnicka 172),
• Szkoła Podstawowa nr 61 im. Polskich Kawalerów Maltańskich Specjalna w Katowicach (ul. Kołobrzeska 8),
• Szkoła Podstawowa nr 64 im. Ratowników Górskich w Katowicach (ul. Medyków 27),
• Szkoła Podstawowa nr 67 z Oddziałami Integracyjnymi im. Komisji Edukacji Narodowej w Katowicach (ul. Zielona 5).

W zakresie szkół średnich w tej okolicy znajdowało się VII Liceum Ogólnokształcące im. Harcerzy Obrońców Katowic w Katowicach (ul. Panewnicka 13).

Warto wspomnieć o Zespołach Szkół, z których na szczególną uwagę zasługuje:

• Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 14 w Katowicach (ul. Zielonogórska 23):
• Miejskie Przedszkole nr 15 z Oddziałami Integracyjnymi w Katowicach (ul. Zielonogórska 23),
• Miejskie Przedszkole nr 76 w Katowicach (ul. Kołobrzeska 20),
• Miejskie Przedszkole nr 89 w Katowicach (ul. Zadole 26a),
• Szkoła Podstawowa nr 35 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Adeli Korczyńskiej w Katowicach (ul. Zielonogórska 23).
• Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 15 w Katowicach (ul. Zielonogórska 3):
• Miejskie Przedszkole nr 17 w Katowicach (ul. Zielonogórska 6a),
• Szkoła Podstawowa nr 34 im. Mikołaja Kopernika w Katowicach (ul. Zielonogórska 3).

Pierwszy krok w edukacji uczniów z Ligoty i Panewnik miał miejsce, gdy uczęszczali oni do szkoły znajdującej się w Mikołowie, o czym wspomina pierwsza wzmianka o placówce przy parafii św. Wojciecha z 1575 roku. W wyjątkowych okolicznościach z tej szkoły korzystali uczniowie Ligoty oraz Panewnik, a według danych z 1818 roku do Mikołowa chodziło 15 dzieci z Panewnik.

W kolejnych latach, tj. w 1819 roku, rozpoczęła działalność nowa szkoła w Piotrowicach, w której budowie wsparły gminy Ligota i Panewniki. W roku 1824 uczęszczały do niej 72 dzieci z Panewnik oraz 36 z Ligoty.

W Panewnikach pierwsza placówka edukacyjna została otwarta w 1828 (lub 1825) roku, w izbie jednego z mieszkańców, Wawrzyńca Matury. Uczniowie uczęszczali tam do lat 1840, a miejsce to znajdowało się w obszarze obecnego budynku przy ulicy Panewnickiej 364. Pierwszym nauczycielem w tej szkole był Jan Krause.

Budowa nowej, murowanej szkoły w Panewnikach rozpoczęła się w 1831 roku, a zakończenie budowy miało miejsce w 1840 roku. Nasza szkoła nazywała się Katolicka Szkoła w Panewniku i początkowo była jednoklasowa dla dzieci z Starej Kuźnicy oraz Panewnik. Dzieci z Ligoty w dalszym ciągu uczęszczały do szkoły w Piotrowicach. Nowa placówka znajdowała się przy obecnej ulicy Panewnickiej 435, a jej powstanie było możliwe dzięki wsparciu księcia pszczyńskiego.

W budynku tym obok izb lekcyjnych przeznaczonych dla około 100 uczniów, znajdowały się mieszkania dla nauczyciela i jego pomocnika. Szkoła ta funkcjonowała aż do chwili, gdy w 1913 roku zbudowano nowy gmach, chociaż istnieją również pogłoski, że mogło to nastąpić aż w latach 30. XX wieku.

Dla potrzeb dzieci z Ligoty pierwszy budynek szkolny otwarto w 1880 roku na terenie obecnej Starej Ligoty.

W 1908 roku władze gminy Panewniki podjęły inicjatywę budowy nowej szkoły katolickiej w Kokocińcu, która została uruchomiona przy ulicy Panewnickiej 172 w 1913 (lub 1912) roku, a później zyskała status Szkoły Podstawowej nr 9 im. J. Brzechwy w Katowicach. W 1933 roku nadano jej imię Jana III Sobieskiego, a od 23 lutego 1934 roku placówka funkcjonowała jako Siedmioklasowa Publiczna Szkoła Powszechna im. Króla Jana Sobieskiego w Panewniku. W latach 1936–1939 dokonano rozbudowy budynku o lewe skrzydło.

Pierwszy rok szkolny w polskich szkołach rozpoczął się 5 września 1922 roku mszą w panewnickim kościele, po której uczniowie rozeszli się do swoich nowo otwartych szkół.

W 1938 roku oddano do użytku nowy budynek przy ulicy Panewnickiej 13, w którym 26 stycznia 1939 roku odbył się transfer Publicznej Szkoły Powszechnej nr 31 z ulicy Hetmańskiej 10.

W czasie II wojny światowej, po wejściu niemieckich wojsk, szkoły w Ligocie i Panewnikach zostały przejęte przez nowe władze okupacyjne. 1 kwietnia 1940 roku rozpoczął się niemiecki nowy rok szkolny, a po wojennych zawirowaniach, nowy rok szkolny w Ligocie-Panewnikach ruszył 20 lutego 1945 roku. Wówczas na obszarze obecnej dzielnicy działały dwie szkoły:

• Publiczna Szkoła Powszechna nr 31 w Katowicach (ul. Panewnicka 13; tzw. „szkoła leśna”),
• Siedmioklasowa Publiczna Szkoła Powszechna im. króla Jana Sobieskiego w Panewnikach (ul. Panewnicka 435).

W 1948 roku połączono Szkoły Podstawowe nr 8 i nr 31 przy ulicy Panewnickiej, tworząc jedną szkołę rozwojową. Z kolei w 1959 roku szkole nadano numer 7, co spowodowało jej przekształcenie w Szkołę Podstawową i Liceum Ogólnokształcące (dzisiaj VII Liceum Ogólnokształcące im. Harcerzy Obrońców Katowic). W budynku tym działało również przedszkole. W 1961 roku dokonano rozbudowy istniejącego gmachu o nowe skrzydło. 9 maja 1961 roku szkole nadano imię Harcerzy Obrońców Katowic, a 1 września 1966 roku doszło do rozdzielenia szkoły podstawowej i liceum ogólnokształcącego – nowo powstała Szkoła Podstawowa nr 29 została w końcu rozwiązana w roku szkolnym 1969/1970.

W 1952 roku rozpoczęła się budowa gmachu obecnej Szkoły Podstawowej nr 34 im. M. Kopernika w Katowicach, której uczniowie uczęszczali początkowo do lokalu na jednym z pięter gmachu VII Liceum Ogólnokształcącego, nim ta została oddana do użytku w 1956 roku. Szkoła Podstawowa nr 35 oddana w 1959 roku była jedną z „Tysiąclatek”. Szkoła Podstawowa nr 64 im. Ratowników Górskich w Katowicach przy ulicy Medyków 27 powstała również w 1966 roku jako jedna z „Tysiąclatek”.

Na koniec 1966 roku, na granicy Ligoty i Panewnik, rozpoczęto budowę zespołu kliniczno-dydaktycznego Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, która w 1971 roku zyskała domy akademickie oraz hotel dla pielęgniarek. W 1975 roku utworzono Wydział Lekarski oraz Wydział Pielęgniarski, a Śląska Akademia Medyczna stała się największą uczelnią medyczną w Polsce. Od jej początków stanowiła istotny ośrodek naukowy – do 2010 roku przygotowano około 60 tysięcy różnego rodzaju publikacji. Od 1996 roku uczelnia dysponuje akredytacją na prowadzenie studiów lekarskich w języku angielskim, przez co zaczęli kształcić tu studenci z różnych krajów. W 2007 roku podjęto decyzję o przemianowaniu Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach na Śląski Uniwersytet Medyczny, a od 1 października 2019 roku Wydział Lekarski nosi nazwę Wydział Nauk Medycznych w Katowicach.

W 1995 roku w Kokocińcu oddano do użytku Szkołę Podstawową nr 67 im. Komisji Edukacji Narodowej w Katowicach. W wyniku reformy oświaty z 1999 roku część szkół z terenu dzielnicy zamieniono na gimnazja:

• Szkoła Podstawowa nr 35 – Gimnazjum nr 21 (w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 21 w Katowicach),
• Szkoła Podstawowa nr 64 – Gimnazjum nr 23 (w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 23 w Katowicach).

Później owe zespoły ulegały likwidacji, tworząc samodzielne gimnazja. W 2000 roku Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 21 przekształcono w Gimnazjum nr 21 w Katowicach, natomiast 3 grudnia 2004 roku szkole nadano imię Adeli Korczyńskiej. W 2004 roku Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 23 w Katowicach przekształcono w Gimnazjum nr 23 w Katowicach. Dnia 30 sierpnia 2005 roku Szkole Podstawowej nr 67 z Oddziałami Integracyjnymi nadano imię Komisji Edukacji Narodowej. W 2019 roku, w połączonej reformie oświaty, Gimnazjum nr 21 im. Adeli Korczyńskiej w Katowicach zostało przekształcone w Szkołę Podstawową nr 35 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Adeli Korczyńskiej. Również wcześniej, bo 1 września 2017 roku, Gimnazjum nr 23 Oddziałami Integracyjnymi im. Ratowników Górskich zmieniło status na Szkołę Podstawową im. Ratowników Górskich w Katowicach.

Bezpieczeństwo publiczne i socjalne

Ligota-Panewniki, jako jedna z dzielnic Katowic, cieszy się relatywnie niskim współczynnikiem przestępczości, co czyni ją jedną z bardziej bezpiecznych okolic. W 2007 roku zarejestrowano jedynie 2,21 przestępstw na 100 mieszkańców, co w porównaniu do średniej dla całych Katowic wynoszącej 3,08, świadczy o mieszkalnych atutach tej lokalizacji. Statystyki z 2013 roku wskazują na 530 przestępstw w Ligocie-Panewnikach, co przekłada się na 1,7 incydentów na 100 mieszkańców. W tej grupie można znaleźć 7 przypadków rozbojów oraz 27 wybryków chuligańskich.

W badaniach sondażowych z 2011 roku, 70,7% mieszkańców zadeklarowało swoje poczucie bezpieczeństwa, podczas gdy 26,7% miało odmienne zdanie, a 2,6% nie było w stanie ocenić sytuacji. W dzielnicy swoją siedzibę ma Komisariat III Komendy Miejskiej Policji w Katowicach przy ulicy Książęcej 20. Oprócz tego, istnieje również część miejskiego systemu monitoringu wizyjnego zarządzanego przez Wydział Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Katowice, co dodatkowo wspiera bezpieczeństwo mieszkańców.

W Ligocie-Panewnikach znajduje się kilka istotnych placówek medycznych, takich jak:

• Szpitale Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach,
• Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. Kornela Gibińskiego (UC K im. prof. Gibińskiego, ul. Medyków 14),
• Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. Jana Pawła II (ul. Medyków 16),
• Szpitale Województwa Śląskiego, w tym Okręgowy Szpital Kolejowy w Katowicach (ul. Panewnicka 65).

Decyzja o budowie Centralnego Szpitala Klinicznego zapadła 1 stycznia 1960 roku. W ceremonii wmurowania aktu erekcyjnego, która miała miejsce w październiku 1966 roku, oznaczono początek realizacji tego przedsięwzięcia. Po wielu latach przyjęto pierwszego pacjenta 19 sierpnia 1974 roku. Dr Zbigniew Kalina był pierwszym dyrektorem tego szpitala, zaczynając swoją kadencję 1 stycznia 1974 roku. W 2010 roku szpital ten składał się z 13 oddziałów oraz przychodni z 22 poradniami, gdzie hospitalizowano około 12 tys. pacjentów i udzielono ponad 40 tys. porad specjalistycznych.

W 2016 roku szpitale te połączyły się w jedną instytucję – Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. K. Gibińskiego. Już w 1965 roku, otwarto nowy ośrodek zdrowia przy Piotrowickiej, a w 1970 roku powstał szpital kolejowy. Rok 1982 przyniósł rozbudowę szpitala kolejowego poprzez nowy budynek przy ul. Medyków. W końcu, Wojewódzka Stacja Pogotowia Ratunkowego w Katowicach została powołana do życia przez zarządzenie wojewody katowickiego w 1992 roku, obejmując również pododdział w Ligocie.

Pod koniec roku 1996, po długim okresie przygotowań, otwarto Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka i Matki w Katowicach, które rozpoczęło działalność 29 maja 1999 roku. Szpital ten stał się jednym z największych ośrodków dla dzieci w Polsce, przyjmując w 2007 roku aż 16 342 pacjentów.

W Ligocie-Panewnikach, przy ulicy Świdnickiej 35a, znajduje się również Terenowy Ośrodek Pomocy Społecznej nr 7. Oferuje on pomoc dla mieszkańców dzielnic: Ligoty, Panewników oraz Brynowa, w tym Dom Noclegowy dla Bezdomnych oraz Dom Pomocy Społecznej.

Kultura

Początki życia kulturalnego w dzielnicy Ligota-Panewniki mają swoje korzenie w drugiej połowie XIX wieku. W 1881 roku w Kokocińcu zainicjowano bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych, co stanowiło jeden z pierwszych kroków na Górnym Śląsku ku rozwijaniu kultury czytelniczej. W Zadolu w 1909 roku odbyło się pierwsze spotkanie śląskich zespołów śpiewaczych, które miało miejsce 19 września, a nieco później, 8 października 1911 roku, zorganizowano tu I Zjazd Chórów Związku Śląskich Kół Śpiewaczych. Od tego momentu, Zadole stało się stałym miejscem wielu zjazdów oraz koncertów chórów i orkiestr, aż do końca XX wieku.

W 1910 roku powstał w Ligocie chór „Lutnia”, który pierwotnie nosił imię St. Wyspiańskiego, a później nazwano go imieniem P. Maszyńskiego. Chór ten działał do roku 1954, przyczyniając się do rozwoju lokalnej kultury muzycznej. Kulturalne tradycje w Ligocie-Panewnikach szczególnie kwitły w okresie międzywojennym. Tuż po roku 1923 w Panewnikach zaistniał chór „Wanda”, który oprócz występów muzycznych organizował również amatorskie przedstawienia.

W 1935 roku franciszkanie, przy wsparciu dyrekcji huty „Pokój”, cementowni „Grodziec” oraz innych miejscowych zakładów, zbudowali Dom Związkowy. Miejsce to stało się ważnym punktem spotkań, w którym organizowane były wykłady, wieczornice, a także różnorodne spotkania towarzyskie. Obecnie w tym samym budynku, przy ulicy Związkowej 20, mieści się Muzeum Misyjne, które ukazuje historię Zakonu Braci Mniejszych oraz łączy współczesne misje ojców franciszkanów z wyprawami św. Franciszka z Asyżu.

W latach międzywojennych w Ligocie działała również biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych. W 1935 roku filia ta dysponowała zbiorem liczącym 1 330 tomów, z których korzystało 346 czytelników. Po zakończeniu II wojny światowej, w były okres krótkotrwałym, na miejscu dawnej restauracji Hildebrandt, zaczęła funkcjonować Zakładowy Kom Kultury. Dodatkowo, w latach 50. XX wieku powstało nieistniejące już dziś kino „Bajka”, ulokowane w budynku dawnej restauracji Stanisława Mandeckiego przy ulicy Piotrowickiej 90.

Od 1972 roku siedzibą Filii nr 7 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach był budynek dawnego ratusza panewnickiego, zlokalizowany przy ulicy Panewnickiej 75, choć później przeniesiono ją na ulicę Franciszkańską 25, gdzie znajduje się do dzisiaj. Na początku 2023 roku aktywnie funkcjonowały także inne filie MBP w Katowicach, jak nr 5 (ul. Braci Mniejszych 2), nr 18 (ul. Studencka 16), nr 34 (ul. Medyków 14) i nr 38 (ul. Medyków 16).

W 1982 roku Elżbieta Jasiok, kierująca jednym ze Społecznych Ognisk Muzycznych, zapewniła dla ogniska oraz dla filii Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach siedzibę obecnego MDK „Ligota” w Katowicach, mieszczącego się przy ulicy Franciszkańskiej 33. Rok później utworzyło się Miejski Dom Kultury, który od 1982 do 1987 roku pełnił rolę filii Miejskiego Domu Kultury „Koszutka” w Katowicach. W latach 1991-1993 przeprowadzono poważny remont gmachu MDK Ligota oraz dobudowano nowe pomieszczenia od strony zachodniej.

MDK „Ligota” organizuje różnorodne zajęcia dla dzieci, dorosłych i seniorów. Na początku 2023 roku w ofercie można znaleźć takie zajęcia jak: plastyka dla dzieci, malarstwo dla dzieci i młodzieży, nauka gry na instrumentach, lekcje śpiewu, ceramika, zajęcia teatralne i zumba. Obecnie aktywne są tu również grupy malarskie oraz zespół marżonetek „Akcent”. W latach 1986–1991 w MDK Ligota funkcjonował Teatr GuGalander, z którego wywodzili się Kabaret Mumio oraz Teatr Gry i Ludzie.

Od 1995 roku Miejski Dom Kultury „Ligota” w Katowicach organizuje corocznie w maju Święto Kwitnących Głogów. Jest to plenerowa impreza, podczas której prezentowane są osiągnięcia artystyczne, a także organizowane parady, teatry uliczne, oraz występy estradowe, odbywające się przy amfiteatrze w Zadolu. W latach 1990–2003 oraz 2008–2019 w lokalnej społeczności miał miejsce Festiwal Piosenki Ekologicznej – Ekosong, który gromadził wielu znakomitych polskich artystów i muzyków, takich jak Stare Dobre Małżeństwo, De Mono, Skaldowie, Voo Voo, Ewa Bem, Piasek, Lombard, Brathanki, Czerwone Gitary oraz Krzysztof Krawczyk.

W Domu Studenta nr 1 przy ulicy Studenckiej 15 działa Studenckie Studio Radiowe „Egida”, które emituje Radio Egida. Jest to jedna z ważnych agend kulturalnych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, które na swoją działalność rozpoczęła 21 listopada 1969 roku, normalizując zasięg na kolejne osiedla osiedla Akademickiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Radio to nadaje głównie autorskie programy związane z różnymi dziedzinami kultury, współpracując z innymi instytucjami kultury oraz wydawnictwami.

Religia

W Ligocie-Panewnikach znajduje się wiele różnorodnych wspólnot religijnych, które odgrywają istotną rolę w życiu lokalnej społeczności. Oto niektóre z nich:

• Buddyjska Szkoła Zen Kwan Um w Polsce – Katowicki Ośrodek Zen (ul. Zagrody 22),
• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w Katowicach (ul. Franciszkańska 19/1),
• Rzymskokatolicka parafia Matki Bożej Różańcowej (ul. Zadole 36),
• Rzymskokatolicka parafia Świętego Antoniego z Padwy (ul. Panewnicka 451),
• Rzymskokatolicka parafia Świętego Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (ul. Panewnicka 76).

Najliczniejszą grupą wyznaniową w tej dzielnicy jest kościół rzymskokatolicki, którego historia sięga czasów, gdy wierni z Ligoty–Panewnik należeli do parafii św. Wojciecha w Mikołowie, które to tereny były częścią diecezji krakowskiej od średniowiecza. Pierwsza wzmianka o parafii pochodzi z roku 1222, kiedy to obszar ten obejmował również Podlesie, Piotrowice, Panewniki, Ligoty oraz Zarzecza.

W miarę jak rozwijał się przemysł w Katowicach, do regionu przybywali także ewangelicy oraz Żydzi. Na przykład w 1840 roku w Panewnikach mieszkało dwunastu ewangelików, co czyniło tę grupę największym skupiskiem protestantów w południowych Katowicach. Interesujący jest także fakt, iż w tym okresie Żydzi nie osiedlali się w tych rejonach w ogóle, co podkreśla unikalny charakter lokalnej społeczności. W Ligocie w 1881 roku przyszedł na świat ks. Teofil Bromboszcz, który później stał się znanym działaczem społecznym oraz biskupem sufraganem diecezji katowickiej.

Pierwsi franciszkanie przybyli do Panewnik w 1902 roku, na zaproszenie proboszcza ks. Ludwika Skowronka. W tym okresie zakonnicy oraz nowo powstały klasztor zajmowali docelowo zakupiony teren, natomiast w 1904 roku zbudowano grotę lourdzką w późniejszej Kalwarii Panewnickiej. W 1905 roku rozpoczęto budowę klasztoru oraz kościoła, który został konsekrowany w 1908 roku. W tym samym roku rozpoczęto także tradycję budowy panewnickiej stajenki betlejemskiej.

W 1914 roku franciszkanie objęli duszpasterstwo w Ligocie, Panewnikach i Piotrowicach, co prowadziło do formalnej kuracji w 1933 roku oraz podniesienia jej do rangi parafii w 1934 roku. Punktem zwrotnym był również rozwój edukacji duchowej i teologicznej: w latach 1949–1970 działało tu Studium Teologiczne, a od 1970 roku funkcjonuje Wyższe Seminarium Duchowne, czyli Wyższe Seminarium Duchowne Braci Mniejszych.

W Starych Panewnikach powstała kaplica franciszkanów pw. św. Antoniego, która została otwarta 23 lutego 1958 roku. Na przestrzeni lat wydarzyło się wiele zmian, w tym budowa kościoła parafialnego, który powstał z dotychczasowego budynku. W ramach dekanatu Katowice-Panewniki znajdują się wszystkie wspólnoty parafialne z terenu Ligoty-Panewnik.

Cmentarze

W okolicy, przy ulicy Panewnickiej 45, znajduje się cmentarz komunalny, który zajmuje powierzchnię 5,5 ha i jest jednym z największych w Katowicach. To miejsce spoczynku dla ponad 10 tys. mogił, w tym dedykowanych oo. franciszkanom oraz siostrom Najświętszej Maryi Panny.

Założenie tego cmentarza miało miejsce w 1913 roku, jednak władze rejencji opolskiej nie zgodziły się na jego budowę przez franciszkanów. Ostatecznie gmina podjęła decyzję o ustanowieniu własnego cmentarza w sąsiedztwie kościoła, którego fundatorem był naczelnik gminy w Ligocie Pszczyńskiej, Nepomucen Wielebski.

Rzeczywiście, cmentarz początkowo był przeznaczony głównie dla zakonników, z czasem jednak stał się miejscem spoczynku także dla innych wiernych. Na jego terenie pochowany jest między innymi Bolesław Szabelski – wybitny kompozytor i przedstawiciel śląskiej szkoły kompozytorów.

Sport i rekreacja

Działalność sportowa i rekreacyjna w Ligocie-Panewnikach jest możliwa dzięki różnorodnym obiektom i przestrzeniom, które sprzyjają aktywności fizycznej. Należy do nich przede wszystkim Lasy Panewnickie oraz Park Zadole, a także nowoczesne rodzinne ogrody działkowe. Oprócz tego oferta rekreacyjna obejmuje wiele siłowni i klubów fitness, które zyskują na popularności w tym regionie.

W granicach Lasów Panewnickich przebiegają także doskonałe szlaki rowerowe oraz trasy turystyczno-krajoznawcze, takie jak Szlak Bohaterów Wieży Spadochronowej, Szlak Żwakowski oraz Szlak Dwudziestopięciolecia PTTK. Co więcej, od 2012 roku lasy te są miejscem organizacji Panewnickiego Biegu Dzika, który jest prowadzony przez Akademię Wychowania Fizycznego im. J. Kukuczki w Katowicach.

W Parku Zadole, zlokalizowanym przy ulicy Wczasowej 8, znajduje się Ośrodek Rekreacyjno-Wypoczynkowy „Zadole”. Ten dobrze wyposażony kompleks oferuje m.in. korty tenisowe, basen, skatepark oraz salę wielofunkcyjną i siłownię. Zarządza nim Miejski Ośrodek Rekreacji i Sportu w Katowicach, co zapewnia utrzymanie wysokich standardów usług.

Historia zorganizowanej działalności sportowej w Ligocie-Panewnikach rozpoczyna się od akcji Volks- und Jungendspiele. W 1910 roku, dzięki protektoratowi księcia pszczyńskiego, rozwijała się ona w tej okolicy, stając się kluczowym elementem kształtującym kulturę fizyczną społeczności. W programie ligockiego ruchu Turn- und Sportverein znalazły się różnorodne aktywności, takie jak palant, piąstkówka oraz tamburyno.

Od początku XX wieku rekreacja zyskała na znaczeniu, zwłaszcza dzięki powstaniu ludowych kąpielisk nad Kłodnicą, które przyciągały mieszkańców. Tereny te, w tym Kryminówka, przeszły ewolucję z obszarów przemysłowych po hucie „Ida” w miejsca wakacyjnej wypoczynku, co znacznie zwiększyło ich atrakcyjność.

W 1912 roku zaczęła działalność, z inicjatywy sokolstwa, ośrodek katowickiego i górnośląskiego sokolstwa w Zadolu, który był gospodarzem trzech zlotów okręgowych przed wybuchem I wojny światowej. Po wojnie powstały pierwsze polskie organizacje promujące kulturę fizyczną, w tym Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Ligota, założone 14 marca 1920 roku przez Augustyna Świtałę, które w 1935 roku liczyło 62 członków.

W 1924 roku powstał lokalny klub sportowy „Ligocianka”, którego działalność wznowiono po II wojnie światowej w 1945 roku. Dysponował on boiskiem przy ulicy Książęcej i prowadził sekcje piłki nożnej (awans do Ligi Śląskiej w 1938 roku), hokeja na lodzie oraz sekcję teatralną. Natomiast w Panewnikach powstało w 1925 roku Pierwsze Towarzystwo Sportowe Panewniki, które do 1939 roku prowadziło wyłącznie sekcję piłkarską, a po wojnie zostało odnowione przez Emmanuela Koczurowskiego.

W latach 1959–1964 działał także Klub Sportowy „Budowlani” Ligota (wcześniej jako KS „Elektrobudowa”), uznawany za kontynuator Ligocianki. W 1964 roku klub połączył siły ze Spartą Katowice, realizując sekcje piłki nożnej, podnoszenia ciężarów oraz siatkówki dla mężczyzn. BKS Sparta Katowice, założony w 1946 roku, także jest przykładem bogatej tradycji sportowej regionu. Początkowo funkcjonował jako Tęcza Katowice.

W klubie prowadzono rozmaite sekcje, w tym akrobatykę, gimnastykę, koszykówkę, piłkę nożną, podnoszenie ciężarów oraz siatkówkę. Zaliczający się do bardziej prominentnych sportowców Sparty Katowice byli: Barbara Eustachewicz, Rudolf Hoeflich, Jan Suski, Stanisław Świetliński, Stanisław Wygas oraz Ryszard Zawadziński. Siedziba klubu znajduje się w Katowicach przy ulicy St. Żeromskiego 4.

Na terenie Ligoty-Panewnik istniał również klub wyścigów psich zaprzęgów Travos Katowice, który funkcjonował w pierwszych dwóch dekadach XXI wieku, lecz w 2019 roku został postawiony w stan likwidacji. W Panewnikach obecnie działa klub kolarski dedykowany osobom z niepełnosprawnościami – Górny Śląsk Silesia Team, mający swoją siedzibę przy ulicy Panewnickiej 335a. W 2007 roku na tym terenie funkcjonował 1 klub sportowy w Ligocie, 2 kluby w Panewnikach i jeden w okolicy Kokocińca.

---

Oceń: Ligota-Panewniki

---