Muzeum Śląskie w Katowicach

---

Powstanie

Powstanie Muzeum Śląskiego rozpoczęło się od utworzenia w 1924 roku Towarzystwa Muzeum Ziemi Śląskiej, które miało na celu gromadzenie oraz ochranianie pamiątek związanych z kulturą materialną i duchową regionu. Muzeum rozpoczęło oficjalnie swoją działalność 23 stycznia 1929 roku, a już kilka miesięcy później, w maju, zorganizowano pierwsze wystawy w przestrzeniach na piątym piętrze gmachu Urzędu Wojewódzkiego i Sejmu Śląskiego.

Pierwszym dyrektorem instytucji został Tadeusz Dobrowolski, który nie tylko kierował muzeum, ale także opracował jego koncepcję programową, a także zaczął zbierać eksponaty takie jak: stroje ludowe, wyroby rzemiosła artystycznego, obrazy oraz różnorodne elementy sztuki sakralnej.

Rok 1936 oznaczał rozpoczęcie budowy nowoczesnego gmachu Muzeum Śląskiego, którego projektantem był Karol Schayer. Niestety, mimo że prace budowlane zakończono w 1939 roku, budynku nigdy nie otwarto dla zwiedzających, gdyż zbiegnie się to z wybuchem II wojny światowej. Był to czas, kiedy zamiast inauguracyjnej ceremonii miała miejsce grabież dokonana przez hitlerowców, którzy większość zbiorów przenieśli do Górnośląskiego Muzeum Krajowego, znanego obecnie jako Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Wkrótce gmach został przekształcony w składnicę zrabowanych mebli od obywateli polskich, a pomiędzy 1941 a 1944 rokiem został rozebrany do fundamentów.

Restytucja

Restytucja Muzeum Śląskiego miała miejsce w grudniu 1984 roku. W tym okresie muzeum znalazło swoją tymczasową siedzibę w zabytkowym budynku, który wcześniej pełnił funkcję hotelu, położonym przy al. W. Korfantego 3. Dyrektorem instytucji został dr Lech Szaraniec, a proces adaptacji czteropiętrowego gmachu trwał do 1992 roku, kiedy to otwarto ostatnie sale wystawowe.

Po restytucji w 1984 roku do Muzeum Śląskiego powróciła część wartościowych zbiorów sprzed II wojny światowej, w tym najcenniejsza kolekcja obrazów polskiego malarstwa dawnego. Dziś można ją zobaczyć podczas wystawy stałej w Galerii sztuki polskiej 1800–1945.

Muzeum Śląskie może poszczycić się bogatym zbiorem przekraczającym 118 tysięcy eksponatów, które obejmują różnorodne dziedziny sztuki, aż po archeologię, etnografię, historię, fotografię oraz plastykę nieprofesjonalną.

Muzeum Śląskie dzisiaj

Nowa siedziba Muzeum Śląskiego znajduje się na terenie dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice” i wspólnie z innymi instytucjami tworzy dynamiczną Strefę Kultury, która stanowi nowe centrum kulturalne w Katowicach. Architektoniczny projekt, stworzony przez austriacką pracownię Riegler Riewe Architekten, maksymalizuje wykorzystanie podziemnych przestrzeni, jednocześnie minimalizując ingerencję w przekształcony przemysłowo krajobraz.

Główna struktura muzeum to imponujący siedmiokondygnacyjny budynek, z czego trzy poziomy znajdują się poniżej powierzchni. Na P-2 zlokalizowane są galerie sztuki polskiej z lat 1800–1945 oraz po 1945 roku, a także galeria plastyki nieprofesjonalnej. Natomiast na poziomie P-4 można podziwiać wystawę „Światło historii. Górny Śląsk na przestrzeni dziejów”, jak również galerie sztuki sakralnej oraz przestrzenie edukacyjne i wystawowe.

Rewitalizacja obiektów pokopalnianych przyniosła także m.in.:

• Stary budynek maszynowni przekształcony w kawiarnię/restaurację,
• Magazyn odzieży, który obecnie pełni funkcję Centrum Scenografii Polskiej,
• Stolarnia, używana jako przestrzeń edukacyjna „Na tropie Tomka”,
• Łaźnia główna, która teraz jest wystawiennicza oraz mieści działy Archeologii, Historii i Etnografii.

Muzeum Śląskie w liczbach przedstawia się imponująco:

• Powierzchnia użytkowa to ponad 25 tys. m², a wystawiennicza to 6 tys. m²,
• Podziemny garaż ma 232 miejsca parkingowe,
• Powierzchnie wybranych wystaw to m.in. Galeria sztuki polskiej 1800–1945 – 474 m², Galeria sztuki polskiej po 1945 roku – 1264 m², oraz „Światło historii” – 1364 m².

Historia rozwoju muzeum zainaugurowana została poprzez kluczowe wydarzenia, takie jak:

• 6 sierpnia 2004 – podpisanie porozumienia z Katowickim Holdingiem Węglowym S.A., co zapoczątkowało działania na rzecz budowy nowej siedziby,
• 5 listopada 2004 – wykład prof. Andrzeja Rottermunda, dyrektora Zamku Królewskiego w Warszawie, dotyczący wizji nowego gmachu muzeum,
• 16 listopada 2004 – prezentacja koncepcji Muzeum w Bibliotece Śląskiej,
• 8 grudnia 2004 – szczegółowe przedstawienie programu użytkowego w Urzędzie Marszałkowskim, w którym uczestniczyli renomowani eksperci, w tym Leszek Jodliński.

W marcu 2005 roku miało miejsce spotkanie z studentami Politechniki Śląskiej w Gliwicach oraz Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach, które zainspirowało do artystycznych wizji przestrzeni pokopalnianych, a także symboliczne przekazanie terenów Muzeum świętowane było 16 czerwca 2005 r. w Katowicach – Bogucicach.

Warto podkreślić, że końcem kwietnia 2010 roku ogłoszono przetarg na wybór wykonawcy, którym stało się Budimex S.A., a w dniu 27 czerwca 2015 roku odbyło się uroczyste otwarcie nowego gmachu Muzeum, co z pewnością stanowiło ważny moment dla całej społeczności lokalnej i miłośników kultury.

Odznaczenia

31 stycznia 2019 roku, Muzeum Śląskie w Katowicach otrzymało Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. To wyjątkowe wyróżnienie miało miejsce podczas uroczyści z okazji 90-lecia istnienia instytucji.

Dyrektorzy

W kontekście zarządzania Muzeum Śląskim w Katowicach, warto przyjrzeć się historii jego dyrektorów. Przez lata na czołowych stanowiskach w instytucji przewinęło się wielu znaczących liderów, którzy przyczynili się do rozwoju muzealnictwa w regionie.

• Tadeusz Dobrowolski (1924–1939),
• Lech Szaraniec (1984–2008),
• Leszek Jodliński (2008–2013),
• Dominik Abłamowicz (p.o., 2013–2014),
• Alicja Knast (2014–2020),
• Marcin Gwoździewicz (p.o., 2020–2021),
• Karol Makles (p.o., 2021),
• Maria Czarnecka (2021–2024),
• Karol Makles (p.o., 2024).

Każdy z tych dyrektorów wniósł coś wyjątkowego do funkcjonowania muzeum, dbając o jego rozwój i promując kulturę regionu.

Działalność komercyjna

Muzeum Śląskie w Katowicach, oprócz realizowanej przez siebie misji dotyczącej ochrony oraz promocji lokalnego dziedzictwa kulturowego, angażuje się również w różnorodne działania o charakterze komercyjnym. Te inicjatywy mają na celu wsparcie finansowe dla instytucji, co umożliwia jej dalsze funkcjonowanie na wysokim poziomie.

Dzięki uzyskiwanym funduszom z aktywności komercyjnych, muzeum jest w stanie stale podnosić jakość swojej działalności wystawienniczej, naukowej, edukacyjnej oraz wydawniczej. Jak wskazuje artykuł 9 Ustawy o muzeach z dnia 21 listopada 1996 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 5, poz. 24), takie działania są niezbędne dla zachowania dynamicznej pracy instytucji.

W ofercie Muzeum Śląskiego można znaleźć szeroki wachlarz usług, takich jak:

• usługi heraldyczne, w tym rekonstrukcja herbów miast oraz herbów rodowych na podstawie zbiorów danych historycznych,
• konserwatorskie,
• konsultacje historyczne,
• bogaty wachlarz wydawnictw oraz upominków odnoszących się do regionu i działalności muzeum,
• możliwość wynajmu sal przeznaczonych na organizowanie szkoleń.

Te różnorodne działania komercyjne nie tylko wspierają budżet instytucji, ale również przyczyniają się do popularyzacji wiedzy o kulturze i historii regionu.

Części muzeum

Dział Sztuki

Nadrzędną rolą tego działu jest opieka nad bogatą kolekcją dzieł malarstwa polskiego, która wyróżnia się jako jedna z najbardziej rozwiniętych zbiorów w muzeum. Kolekcja, zawierająca ponad 2 tys. eksponatów grafiki polskiej i europejskiej, obejmuje prace wielkich artystów, takich jak Albrecht Dürer, Rembrandt Haermensz van Rijn czy Giovanni Battista Piranesi. Dział aktywnie dąży do wzbogacenia swojego zbioru plakatów, w tym filmowych, teatralnych oraz okolicznościowych, autorstwa znakomitych polskich twórców, jak Franciszek Starowieyski, Waldemar Świerzy, Henryk Tomaszewski, Eryk Lipiński oraz Jan Młodożeniec.

Dział Plastyki Nieprofesjonalnej

W tym dziale badane są niezawodowe środowiska twórcze, które mają na celu rozwijanie amatorskiego ruchu plastycznego oraz zapoznanie z interesującymi twórcami współczesnymi. Dział ten ma kluczowe znaczenie dla badania zjawiska amatorskiej sztuki na Górnym Śląsku, gdzie kolekcja muzealna odzwierciedla oryginalność stylów plastycznych, zarówno w kontekście kulturowym, jak i artystycznym. Zbiory zawierają także dzieła artystów z różnych regionów Polski, graficznych postaci, takich jak Stanisław Zagajewski, Eugeniusz Brożek, Franciszek Adamik czy Włodzimierz Czerw.

Dział Fotografii

W zasobach Działu znajduje się kolekcja ponad 35 000 zdjęć z okresu od połowy XIX wieku aż po czasy współczesne. Właściwy podział zbiorów obejmuje blisko 12 500 fotografii archiwalnych, w tym 8500 zdjęć pozytywowych oraz 4000 negatywów szklanych i celuloidowych. Całość dokumentuje złożone losy rodzin śląskich oraz ich wielokulturowość, uwydatniając przemiany cywilizacyjne regionu. Zbiory tematyczne to m.in. fotografie związane z wydarzeniami społecznymi, historycznymi oraz etnograficznymi, a także portretowe, w tym najstarsze datowane na około 1850 roku.

Dział Etnologii

Dział ten koncentruje się na dokumentowaniu i badaniu kultury ludowej, plebejskiej oraz mieszczańskiej na Górnym Śląsku oraz w regionach sąsiednich. Zbierane eksponaty, przekraczające liczbę 7 tysięcy, pochodzą głównie z okresu od XIX wieku do połowy XX wieku. Wśród najstarszych znajdują się XVII-wieczne obiekty, takie jak obraz olejny oraz różnorodne wyroby rękodzielnicze. Kolekcje ujmują aspekty życia społecznego, wyroby plastyczne, stroje ludowe, instrumenty oraz przedmioty kultu rownego i religijnego.

Dział Historii

Zgromadzone w tym dziale zbiory stanowią urozmaiconą kolekcję obejmującą grubo ponad 6 tysięcy obiektów, z dokumentami sięgającymi XVII wieku. Materiały podzielono na różnorodne kolekcje, takie jak Silesiana, czy Lwowiana, do której należy bogaty zbiór plakatów teatralnych oraz dokumentów historycznych. Kolekcja militariów zawiera broń z XIX i XX wieku, w tym unikatowe egzemplarze, jak rewolwer oraz karabin Dreyse. Zbiory ciekawie łączą aspekty krajowe oraz lokalne, przybliżając historię regionu w szerszym kontekście.

Dział Archeologii

Dział Archeologii, nawiązujący do tradycji prehistorycznych będących częścią dawnego Muzeum Śląskiego, posiada imponującą ilość 40 000 eksponatów z wykopalisk archeologicznych, koncentrując się na regionach województwa śląskiego. Osobną inicjatywą jest Pracownia Bioarcheologii, która koordynuje badania nad różnorodnymi aspektami historii regionu, łącząc przeszłość z teraźniejszością.

Dział Edukacji

Od 1984 roku Muzeum Śląskie w Katowicach intensywnie działa w zakresie edukacji, organizując różnorodne przedsięwzięcia i events. Zajęcia są kierowane do wszystkich grup wiekowych, a ich celem jest nie tylko przekazywanie wiedzy o sztuce, ale również szeroka edukacja regionalna. Dział ten szczególnie dbają o dostępność dla osób z niepełnosprawnościami i angażuje się w działania zainicjowane we współpracy z organizacjami wspierającymi uczniów z trudnościami.

Dział Komunikacji Wizualnej i Wydawnictw

Oferta wydawnicza Muzeum Śląskiego jest różnorodna; obejmuje nie tylko katalogi związane z wystawami, ale również książki naukowe oraz popularnonaukowe dotyczące kultury i historii regionu. Publikacje można nabyć zarówno w sklepie internetowym, jak i w stacjonarnym Magazynie Kulturalnym.

Centrum Scenografii Polskiej, Oddział Muzeum Śląskiego

Centrum poświęcone jest wszystkim aspektom teatru, współdziałając z innymi dziedzinami sztuki oraz kultury. Celem instytucji jest nie tylko zachowanie dorobku scenograficznego, ale także jego popularyzacja w formie wystaw, projektów oraz badań związanych z teatrem, filmem i architekturą.

Wystawy stałe prezentowane w Muzeum Śląskim przy ul. T. Dobrowolskiego 1

Galeria sztuki polskiej 1800–1945

W tej przestrzeni muzealnej odkryjemy niezwykłe osiągnięcia sztuki polskiej od 1800 do 1945 roku. Ekspozycja obejmuje różnorodne nurty artystyczne, w tym dziewiętnastowieczne malarstwo portretowe oraz pejzażowe, a także romantyzm i realizm. Nie zabrakło również dzieł z nurtu akademickiego, malarstwa historycznego oraz secesyjnego, które charakteryzowały Młodą Polskę.

Ważnymi dziełami na tej wystawie są prace takich artystów jak Piotr Michałowski, Henryk Rodakowski, Jan Matejko czy Józef Chełmoński. Dodatkowo w galerii prezentowane są prace Aleksandra Gierymskiego, Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Jacka Malczewskiego, Leona Wyczółkowskiego oraz wielu innych artystów, których twórczość miała znaczący wpływ na rozwój sztuki w tym okresie.

W galerii można również znaleźć rzeźby, które prezentują różnorodne nurty artystyczne przełomu XIX i XX wieku, co składa się na pełniejszy obraz polskiej sztuki tamtych lat.

Galeria sztuki polskiej po 1945

Ekspozycja ta odzwierciedla najważniejsze zjawiska kształtujące sztukę polską po zakończeniu II wojny światowej. Prace przedstawiają twórczość artystów, którzy próbowali odnaleźć swoje miejsce w różnych kontekstach, od historycznego po estetyczny, oraz społeczny.

W galerii mamy okazję zapoznać się z dziełami znanych artystów takich jak Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor oraz Jerzy Nowosielski. Nie brak też prac Władysława Hasiora, Zdzisława Beksińskiego, Grupy Łódź Kaliska, Lecha Majewskiego, a także Zbigniewa Libery i Natalii Lach Lachowicz, którzy pozostawili znaczący ślad w polskiej kulturze artystycznej.

Galeria plastyki nieprofesjonalnej

Ta galeria jest wspaniałym miejscem, gdzie ukazane zostało bogactwo amatorskiej sztuki na Śląsku. Ruch amatorski odegrał kluczową rolę w rozwoju sztuki regionu, a ekspozycja została wzbogacona metaforą kopalni, która symbolizuje głęboką więź mieszkańców z tradycją.

W wystawie znajdują się prace członków grupy Gwarek 58, którzy związani byli z KWK „Katowice”, oraz dzieła artystów outsiderów, dla których plastyka stanowiła formę ekspresji na marginesie głównego nurtu.

Światło historii. Górny Śląsk na przestrzeni dziejów

Ekspozycja ta w zwięzły sposób przedstawia historię Górnego Śląska, zaczynając od najdawniejszych czasów aż po czasy współczesne, kończąc na roku 1989. Tematem przewodnim są procesy industrializacji, które w znaczący sposób ukształtowały współczesny obraz regionu.

Ukazano w niej najważniejsze problemy i wyzwania, z jakimi stawali mieszkańcy Górnego Śląska, a także dylematy związane z ich tożsamością. Ekspozycja została wzbogacona emocjami i pytaniami, często pozostawiającymi bez łatwej odpowiedzi.

Galeria Sztuki Sakralnej

Na tej wystawie połączono zbiory Muzeum Śląskiego z eksponatami Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach, które zostały przekazane na długoterminowy depozyt w 2013 roku. Kolekcja prezentuje bogate dziedzictwo kultury Śląska w zakresie rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego.

Wystawa obejmuje sztukę z epok gotyku oraz czasów nowożytnych i jest podzielona na cztery strefy, w których zgromadzono ponad 120 obiektów. Zawierają one zarówno dzieła późnogotyckie, jak i renesansowo-barokowe, a także zabytki pochodzące z przełomu XIV i XVIII wieku. Multimedialne prezentacje wpisują się w nowoczesną formę ekspozycji, umożliwiając poznanie tematów, które trudno pokazać w tradycyjny sposób.

Na tropie Tomka

„Na tropie Tomka” to wyjątkowa przestrzeń edukacyjna, gdzie rodziny z dziećmi mogą wspólnie odkrywać świat. Jest to miejsce, które łączy pokolenia, oferując interaktywną podróż inspirowaną postacią Tomka Wilmowskiego z powieści Alfreda Szklarskiego.

Wystawa zachęca uczestników do eksploracji pięciu kontynentów oraz kultur, stawiając przed nimi zadanie odkrycia tajemnicy zniknięcia Tomka.

Wystawa przemysłu śląskiego

W starym budynku warsztatu mechanicznogo i kuźni zgromadzono zbiór zabytkowych urządzeń i maszyn, takich jak młoty, prasy oraz obrabiarki. Zobaczymy tu silnik parowy z początku XX wieku, który miał kluczowe znaczenie w przemysłowej historii Śląska.

Ponadto, zachowana suwnica z 1905 roku oraz inne eksponaty militarne ilustrują historię przemysłu śląskiego, ukazując jego rozwój oraz techniczne osiągnięcia, które wpłynęły na charakter tego regionu.

Biblioteka i Czytelnia

„Czytelnia w Bibliotece Muzeum Śląskiego, zlokalizowana w Katowicach przy ul. T. Dobrowolskiego 1, gromadzi obszerne zbiory książek.

W jej bogatym księgozbiorze znajdują się m.in. publikacje z zakresu etnografii, archeologii, historii oraz sztuki, z szczególnym naciskiem na tematy związane z kulturą i historią regionu śląsko-dąbrowskiego (Silesiana).

Oprócz tego, czytelnia oferuje również różnorodne publikacje muzealne zarówno z kraju, jak i zza granicy, w tym katalogi wystaw, informatory oraz wydawnictwa naukowe, a także tytuły prasy regionalnej i samorządowej.

---

Oceń: Muzeum Śląskie w Katowicach

---