Katowice (stacja kolejowa)

---

Historia

Powstanie i rozbudowa stacji do XX wieku

Budowa stacji w Katowicach jest związana z dynamicznym rozwojem przemysłowym Górnego Śląska, który rozpoczął się w połowie XVIII wieku, kiedy to region przeszedł pod kontrolę Królestwa Prus w wyniku wojny z Habsburgami. W tym czasie brakowało odpowiednich dróg transportowych, a dostępne szlaki wodne nie były wystarczające. W pierwszej ćwierci XIX wieku, gdy transport kolejowy zaczął zyskiwać na znaczeniu, zrodziły się inicjatywy mające na celu połączenie Górnego Śląska z Wrocławiem, choć początkowo omijały one Katowice. W 1836 roku radca F.T. Krause zaprezentował plan połączenia tego regionu z Wrocławiem oraz z dalszymi miastami, takimi jak Berlin czy Drezno. W przebiegu linii, która miała się znaleźć na Górnym Śląsku, znalazły się miejscowości takie jak: Gliwice, Zabrze, Świętochłowice i Mysłowice.

Kolejnym krokiem było utworzenie Spółki Akcyjne Kolei Górnośląskiej w 1837 roku oraz rozpoczęcie prac geodezyjnych na trasie Siemianowice – Roździeń – Nowy Bieruń, chociaż ostateczny przebieg linii został zmieniony z inicjatywy Franza von Wincklera, który przeniósł zarząd swoich dóbr do Katowic. Towarzystwo Kolei Górnośląskiej zostało powołane 5 kwietnia 1841 roku. Linię Wrocław – Mysłowice uruchamiano etapowo, a odcinek Świętochłowice – Katowice – Mysłowice został otwarty 3 października 1846 roku.

Stacja pojawiła się na rozległym obszarze pomiędzy wsiami Dąb i Szopienice, gdzie wybudowano prymitywny budynek dworca z muru pruskiego, który zniknął pod koniec XIX wieku. Dzięki lokacji stacji nastąpił gwałtowny rozwój Katowic oraz uruchomienie wielu nowych zakładów przemysłowych.

Już 1 grudnia 1852 roku Kolej Górnośląska otworzyła linię łączącą Katowice z Murckami przez Ligotę, prowadzącą do jednej z najstarszych kopalni węgla kamiennego na Górnym Śląsku, Emanuelssegen (Murcki). Stacja szybko stała się kluczowym węzłem kolejowym. W czerwcu 1858 roku ruszyła budowa łącznika z Ząbkowicami do Szopienicami, którego otwarcie miało miejsce 24 sierpnia 1859 roku, co ułatwiło transport w kierunku Warszawy, omijając teren Cesarstwa Austriackiego. Wraz z nową linią wybudowano także nowy budynek dworca oraz związane z nimi obiekty, takie jak hala odpraw celnych czy parowozownia przy obecnej wieży ciśnień.

Rozwój infrastruktury kolejowej pozwolił na utworzenie dodatkowych połączeń: z stacji Katowice powstały m.in. łącza z Wełnowcem (otwarta 1 grudnia 1859 roku), Ferdinandgrube (1864 rok) oraz Huta Baildon (1869 rok). Dzięki temu Katowice zyskały na znaczeniu jako ważny węzeł transportowy w regionie z dominującą rolą w obrocie towarowym, co można ilustrować procentami: 30% eksportowanego węgla i 70% żelaza w połowie XIX wieku. Stacja odgrywała istotną rolę w transporcie zboża dla regionu.

W 1870 roku stacja Katowice zajmowała drugie miejsce pod względem liczby pasażerów w Kolei Górnośląskiej, zaraz po Wrocławiu. Wówczas liczby realnie rosną: w 1855 roku ze stacji odjeżdżało 6988 osób, w 1860 roku było to 36 356 pasażerów, a w 1870 roku aż 152 115 osób. Górnictwo i przemysł hutniczy dominowały w przewozach towarowych, gdzie w 1870 roku na liniach Kolei Górnośląskiej wywieziono 1 425 745 cetnarów towarów.

Przebudowa dworca i okres do lat 60. XX wieku

W miarę jak miasto rosło, rosła także potrzeba modernizacji stacji i jej infrastruktury, co przybrało na sile także do ostatecznego rozdzielenia stacji na pasażerską i towarową, a nowa parowozownia wachlarzowa zrealizowana została w duszy. W latach 1906–1908 stacja została przebudowana w stylu modernizmu historycznego. Nowy gmach pełnił funkcje administracyjne, przyjmując pasażerów w dwóch bocznych halach. W tamtym okresie stacja oferowała 7 peronów z przejściami podziemnymi oraz wejściem na perony 6. i 7. z ulicy T. Kościuszki.

W dwudziestoleciu międzywojennym, szczególnie po przyłączeniu Katowic do Polski, stacja znacząco wpływała na system transportowy, sprzedając w 1929 roku 5 407 313 biletów i obsługując ponad 1 miliona ton towarów, w tym węgla. Sytuacja zmieniła się drastycznie we wrześniu 1939 roku, gdy Niemcy zdobijając Katowice przejęli stację, a w 1945 roku, podczas wycofywania się, wysadzono wieżę ciśnień.

Nowa wieża planu została zrealizowana w 1951 roku, a w latach 50. XX wieku stacja wzbogaciła się o pociągi elektryczne, a w 1957 roku elektryfikacja linii Gliwice – Katowice – Sosnowiec Główny znacznie poprawiła szybkość podróży na trasie Katowice – Warszawa. W latach 60. ekspres Górnik pokonywał tę trasę w zaledwie 3 godziny i 27 minut przy średniej prędkości 92,2 km/h.

Przebudowa stacji i budowa brutalistycznego dworca (lata 70. XX wieku)

Decyzja o budowie nowego dworca w Katowicach zapadła w latach 50. XX wieku, kiedy to zrozumiano, że stary dworzec przy ulicy Dworcowej przestał zaspokajać potrzeby rosnącego ruchu podróżnych, jako że mógł pomieścić maksymalnie 1,5 tys. osób. Problemy z przestrzenią na peronie i układ torowy były kolejnymi barierami, które uniemożliwiły dalszy rozwój.

Pierwotnie planowano usunięcie starych kamienic wzdłuż ulicy Wojewódzkiej dla budowy nowego obiektu, ale po analizie podjęto decyzję o lokalizacji nowego dworca na terenie istniejącego dworca towarowego, od kiedy stacja Katowice Muchowiec przejęła odpowiedzialność za transport towarowy. W 1956 roku projekt nowego budynku był już gotowy, a prace budowlane podzielono na część torową i budowlaną.

W wyniku wielu prac, w tym wyburzenia 190 000 m³ materiału, powstały nowe perony, a również obecny tymczasowy pawilon od ulicy Stawowej. W 1964 roku do użytku oddano zachodnie przejście podziemne oraz pawilon przy placu Oddziałów Młodzieży Powstańczej, a w 1968 roku oddano do użytku ostatnie perony i pawilony. W 1959 roku ogłoszony został konkurs na nowy projekt dworca.

Prace zakończono w 1972 roku, a powstały budynek był udostępniony w brutalistycznym stylu, bazującym na imponujących betonowych kielichach. Powstał obiekt o wymiarach 140 m długości i 53 m szerokości, zdolny pomieścić 25 tysięcy osób. Wnętrze różniło się rozkładem dla osób bezbagażowych i tych podróżujących z bagażem, a całość była wyposażona w różnorodne punkty usługowe, takie jak restauracje, kawiarnie i biura informacyjne.

Pierwszy rok po otwarciu w 1974 roku dworzec obsłużył 200 milionów pasażerów, co było wynikiem wzrostu o 220% w porównaniu do 1947 roku.

Budowa kompleksu komunikacyjno-handlowego (druga dekada XXI wieku)

W obliczu organizacji Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2012, spółka PKP ogłosiła plany modernizacji dworców, w tym drewnianego obiektu w Katowicach. Dnia 10 lipca 2007 roku zaproszono do renegocjacji partnerskie firmy, by 23 lipca 2009 roku podpisać umowę z wybranym konsorcjum NEINVER. Program zakładał budowę nowoczesnego kompleksu regionalnego, obejmującego nowy dworzec kolejowy, terminal autobusowy oraz centrum handlowe wraz z biurowcem.

Modernizacja dworca rozpoczęła się w maju 2010 roku, z przekształceniem południowego pawilonu na tymczasowy dworzec, a prace nad budową nowej hali dworca zaczęły się rok później. Po wielu działaniach, jak również wyburzenia, 10 marca 2011 roku wmurowano kamień węgielny pod nowe gmachy, które otwarto 29 października 2012 roku, po realizacji nowej hali. 2 lutego 2013 roku oddany został do użytku podziemny terminal dla autobusów. Kolejnym krokiem było ukończenie budowy Galerii Katowickiej, która połączyła się z dworcem w jeden spójny kompleks. Całość dostosowano również pod kątem osób niepełnosprawnych oraz zbudowano całkowicie nowy parking dla 1200 samochodów.

Modernizację stacji zakończono 31 sierpnia 2013 roku, a projekt został nagrodzony za efektywność w konkursie Budowa Roku 2013. Nowością była stacja ładowania samochodów elektrycznych, która rozpoczęła działalność 9 listopada 2018 roku. Dnia 15 lipca 2021 roku nadano nowemu gmachowi imię Konstantego Wolnego, co miało odzwierciedlenie w obecności lokalnych autorytetów, jak Jarosław Wieczorek oraz Jakub Chełstowski, a także stworzeniu pamiątkowej tablicy z wizerunkiem autorstwa Bogumiła Burzyńskiego.

Infrastruktura

Dworce

Główny dworzec im. K. Wolnego (pl. M. i L. Kaczyńskich)

Ulokowany w północnej strefie stacji, Główny dworzec oddano do użytku 29 października 2012 roku. Stanowi to największy dworzec kolejowy w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, który zgodnie z klasyfikacją PKP jest oceniany na najwyższą, kategorię A.

Architektura budynku jest bardzo zbliżona do jej poprzednika – obejmuje szesnaście żelbetowych filarów w formie kielichów, charakteryzujących się chropowatą fakturą. W jego budowie zastosowano głównie proste, ale estetyczne materiały: szkło, stal nierdzewną i szlachetny beton. Hala dworca, rozciągająca się na 6000 m², jest klimatyzowana oraz dostępną dla osób z niepełnosprawnościami. Obiekt wyposażono w nowoczesny system zarządzania.

Z hali dworcowej prowadzą trzy przejścia podziemne na perony oraz do południowego pawilonu i wejścia od ulicy T. Kościuszki. W przestrzeni dworca zaaranżowano 31 miejsc na punkty handlowe, gdzie znajdują się kawiarnie, bary, saloniki prasowe, apteka, bankomat oraz kantor. Dworzec jest dodatkowo zintegrowany z sąsiadującą Galerią Katowicką. Można w nim spotkać także kasy biletowe oraz biletomaty Kolei Śląskich oraz PKP Intercity, biuro dworca i centra obsługi klientów w imieniu KŚ, PKP Intercity i ZTM.

Po otwarciu dworca, w odpowiedzi na liczne krytyki, zmieniono układ stoisk handlowych, usuwając gastronomiczny kiosk, który znajdował się zbyt blisko kas biletowych.

Południowy budynek (pl. Oddziałów Młodzieży Powstańczej)

Znajdujący się przy placu Oddziałów Młodzieży Powstańczej południowy dworzec jest jednokondygnacyjnym obiektem o powierzchni około 900 m² oraz kubaturze wynoszącej około 6020 m³. Budynek, częściowo podpiwniczony, przykryty jest dachem o zróżnicowanej wysokości. Został zbudowany w 1964 roku w ramach realizacji dawnego, brutalistycznego dworca, który już nie istnieje.

Dworzec ten jest wyposażony w kasy biletowe i inne usługi, takie jak saloniki prasowe oraz kawiarnia. Dokumentacja wstępna i wykonawcza była gotowa do 1962 roku, a prace budowlane rozpoczęły się w czerwcu 1963 roku. Szkielet budynku zrealizowano do maja 1964 roku, a sam obiekt oddano do użytku 16 czerwca 1964 roku. Wówczas na parterze mieściła się poczekalnia, pięć kas biletowych, bufet i pomieszczenia służbowe.

W ramach programu „Małe Projekty Deweloperskie” prowadzonego przez PKP, w połowie czerwca 2014 roku rozpoczęto działania w celu znalezienia inwestora na modernizację południowej części stacji. Ostateczny wygląd nowego projektu miał być omówiony z potencjalnym inwestorem.

Na końcu 2014 roku PKP ogłosiło, że z powodu braku zainteresowania ze strony prywatnych inwestorów, projekt dotyczył nowej spółki deweloperskiej powołanej przez PKP – Xcity Investment, która miałaby zrealizować przedsięwzięcie. W wyniku zmian w kierownictwie, w lipcu 2016 roku unieważniono 13 planowanych projektów deweloperskich, w tym przebudowę południowego dworca.

Pawilon południowo-wschodni (ul. T. Kościuszki / M. Konopnickiej)

Pawilon ten, zbudowany w 1968 roku, leży na skrzyżowaniu ulic T. Kościuszki i M. Konopnickiej. Zrealizowano go podczas przebudowy całej stacji, przenosząc obsługę ruchu pasażerskiego na zachód od dotychczasowego dworca. Wewnątrz obiektu znajduje się schodowe przejście do tuneli podziemnych, prowadzących do peronów.

Obiekt jest wyposażony w kładkę dla osób niepełnosprawnych oraz tablicę odjazdów, jednak nie oferuje dodatkowych punktów obsługi. W 2010 roku został zmodernizowany, stając się tymczasowym dworcem podczas przebudowy całej stacji. Modernizacja obejmowała czyszczenie posadzek i ścian, oraz zainstalowanie nowego oświetlenia oraz automatycznych drzwi wejściowych. W latach 2010-2012 w budynku funkcjonowała także kasa biletowa.

Linie kolejowe

Stacja Katowice ma status węzłowy, z czterema liniami kolejowymi o znaczeniu państwowym, a także liniami międzynarodowymi E30 oraz E65. Dodatkowo znajdują się tu łączniki nr 656 i 713. W sumie stacja dysponuje dwunastoma torami głównymi o łącznej długości 7,466 km oraz dodatkowymi torami o długości 2,368 km. Poniżej przedstawiono wykaz linii kolejowych oraz ich kilometraż:

Numer	Nazwa stacji	Kilometry stacji
		Początek	Oś	Koniec
1	Warszawa Centralna – Katowice	317,270	318,378	318,686
137	Katowice – Legnica	0,070	0,381	0,922
138	Oświęcim – Katowice	31,956	32,970	33,286
139	Katowice – Zwardoń	0,090	0,379	0,937
656	Katowice – Brynów	-0,025	0,381	1,000
713	Katowice – Chorzów Batory	0,000	0,001	0,001

Perony i przejścia podziemne

Na stacji zlokalizowane są pięć peronów. Perony 1, 2, 3 oraz 4 są peronami wyspowymi o wysokości 0,76–0,90 m i długości w przedziale 302–412 m. Charakteryzują się one utwardzoną nawierzchnią z kostki brukowej, są częściowo zadaszone i mają liczne urządzenia małej architektury, takie jak ławki oraz kosze na śmieci.

Dostęp do peronów zapewniają przejścia podziemne, którymi można dotrzeć zarówno ze stacji, jak i z ulicy T. Kościuszki, poprzez schody oraz windy. Przejścia podziemne mają długość odpowiednio 76,80 m (przejście środkowe i wschodnie) oraz 110,7 m (przejście zachodnie). Sam remont peronów oraz budowa nowego dworca zakończono w połowie 2013 roku.

Wszystkie perony zostały zmodernizowane, aby były dostępne dla osób z niepełnosprawnościami, a także dla tych podróżujących z ciężkimi bagażami. Zainstalowano nowy system informacji pasażerskiej, umieszczono także nowe ławki i zegary.

Dodatkowo znajduje się peron 5. w rejonie starego dworca, który został uruchomiony 14 lutego 2011 roku, uprzednio będąc peronem technicznym. Posiada nawierzchnię bitumiczną, a dojście do niego gwarantuje poziom szyn. Jest także wyposażony w urządzenia nagłaśniające oraz tablice elektroniczne.

Poniżej znajduje się szczegółowy wykaz wszystkich peronów na stacji:

Numer linii kolejowej	Numer peronu	Typ	Wysokość [m]	Długość [m]		Numer toru		Rodzaj nawierzchni	Styl architektury
				strona lewa	strona prawa	strona lewa	strona prawa
1	1	peron wyspowy wysoki	0,76	302	302	7	9	kostka brukowa	zadaszenie; ławki; winda; nagłośnienie; tablice elektroniczne
1	2	peron wyspowy wysoki	0,76	350	350	1	3	kostka brukowa	zadaszenie; ławki; winda; nagłośnienie; tablice elektroniczne
138	3	peron wyspowy wysoki	0,76	350	350	4	2	kostka brukowa	zadaszenie; ławki; winda; nagłośnienie; tablice elektroniczne
138	4	peron wyspowy wysoki	0,90	412	412	10	8	kostka brukowa	zadaszenie; ławki; winda; nagłośnienie; tablice elektroniczne
1	5	peron wyspowy niski	0,34	331	150	28	26	nawierzchnia bitumiczna	zadaszenie; ławki; nagłośnienie; tablice elektroniczne

System informacji pasażerskiej

Na stacji zainstalowano rozbudowany system informacji pasażerskiej, składający się z urządzeń nagłaśniających, wyświetlaczy LCD oraz elektronicznych tablic informacyjnych prezentujących przyjazdy i odjazdy pociągów. Tablice mają chronologiczny układ, dzięki czemu podróżni są na bieżąco informowani o rozkładzie jazdy. Zegary, które znajdują się na peronach przy tablicach odjazdowych, są zegarami wskazówkowymi, co ułatwia orientację w czasie.

Urządzenia sterowania ruchem kolejowym

Obszar stacji Katowice podzielony jest na trzy okręgi nastawcze, z elektrycznymi urządzeniami przekaźnikowymi:

• nastawnia dysponująca KO, która jest główną nastawnią, z czternastoma centralizowanymi zwrotnicami;
• nastawnia manewrowa KO1, z scentralizowanymi 26 zwrotnicami;
• nastawnia wykonawcza KO2, z centralizowanymi 14 zwrotnicami.

Ruch pociągów regulowany jest przez sygnalizację świetlną, a ponadto tory na stacji wyposażone są w samoczynną blokadę liniową typu Eac.

Lokomotywownia

Osobny artykuł: Lokomotywownia Katowice. W zachodniej części stacji, przy ulicy Raciborskiej, znajduje się dawną lokomotywownię, która została zbudowana w przełomie XIX i XX wieku. To zachowana struktura w stylu historyzmu ceglanego z elementami modernizmu, składająca się z dwóch hal lokomotyw, wieży wodnej, obrotnic oraz budynków gospodarczych.

Zrealizowano ją w latach 1899–1900 na podstawie projektu Lohsego oraz Zebrowskiego, a jej rozbudowa miała miejsce w latach 1908–1909. Lokomotywownia funkcjonowała do 1 marca 2011 roku. Do czasu zakończenia jej działalności, była to baza dla Zakładu Południowego PKP Intercity, który przeprowadzał przeglądy i naprawy bieżące lokomotyw elektrycznych.

Po opuszczeniu lokomotywowni przez PKP Intercity pojawiły się różne pomysły dotyczące jej zagospodarowania. Stowarzyszenie Ochrony Zabytków Architektury i Techniki postanowiło ratować ten obiekt, przekazując go w zarząd lokalnym pasjonatom. Powstała koncepcja umieszczenia w lokomotywowni eksponatów ze skansenu w Pyskowicach.

Temat adaptacji i zagospodarowania kompleksu wrócił w 2013 roku na konferencji poświęconej muzeom kolejnictwa w Europie, podczas której zaprezentowano plany co do lokomotywowni.

Kompleks zwiedzany jest na liście zabytków nieruchomych od 16 grudnia 2021 roku, pod numerem A/920/2021.

Kompleks budynków Kolei Śląskich

Znajdujący się na zachód od dworca oraz na południe od lokomotywowni, kompleks budynków Kolei Śląskich ulokowany jest przy ulicy Raciborskiej 58. Składa się z hal remontowych, magazynowych oraz budynków gospodarczych, głównie z lat 60. i 70. XX wieku, w tym z:

• budynki administracyjne, w tym murowany obiekt z 1961 roku o kubaturze około 350 m³;
• hala obsługi EZT, którą wybudowano w 1961 roku i która ma kubaturę wynoszącą 9145 m³ oraz sterownia i myjnia z 1978 roku;
• dwa posterunki zwrotnicze (nr 13 i 14);
• budynki do podtrzymania sieci, spawalnia, warsztat, kotłownia, magazyny i garaże.

W skład kompleksu wchodzą także tory postojowe Zachód Przewozów Regionalnych, z torami 201-215 i 232-234, dużą częścią zelektryfikowanymi. Obiekt był wykorzystywany przez Przewozy Regionalne (dzisiaj Polregio) do 2013 roku, w związku z przejęciem większości lokalnych połączeń przez Koleje Śląskie.

Ostatecznie w zespole funkcjonowała sekcja zasilania elektroenergetycznego Zakładu Górnośląskiego PKP Energetyki (ul. Raciborska 61) oraz Zakład Taboru, przynależący do PKP Cargo (ul. Raciborska 58). Dnia 29 lutego 2016 roku podpisano umowę dzierżawy z Kolejami Śląskimi w celu wykupu bazy transportowej przy ulicy Raciborskiej. Od 2017 roku kompleks przejął działalność administracyjną spółki Koleje Śląskie, przeniesioną z budynku przy ulicy W. Stwosza w Katowicach. Dzierżawa jest wynikiem konieczności zwiększenia efektywności zarządzania taborem i redukcji kosztów operacionalnych przewoźnika.

Wieże ciśnień

Na terenie stacji istnieją dwie wieże wodne:

• ceglana wieża ciśnień, usytuowana na wschód od peronów, zbudowana w 1951 roku,
• ceglana wieża zlokalizowana obok dawnej lokomotywowni.

Ruch pociągów pasażerskich

Stacja kolejowa w Katowicach pełni istotną rolę w pasażerskiej sieci kolejowej w Polsce. Stanowi ona kluczowy węzeł, który łączy różne regiony kraju, a także podejmuje połączenia międzynarodowe.

Na tym obiekcie odbywają się zarówno lokalne przewozy pasażerskie, jak i międzywojewódzkie, co sprawia, że jest on niezwykle istotny dla podróżnych korzystających z transportu kolejowego.

Warto zaznaczyć, że na stacji Katowice regularnie zatrzymują się pociągi wszystkich kategorii, co znacznie ułatwia dostęp do różnych destynacji.

Z danych z rozkładu jazdy na sezon 2013/14 wynika, że w Katowicach miało miejsce ponad 109 540 postojów pociągów, co przekłada się na średnio około 300 pociągów każdego dnia. Taki poziom ruchu podkreśla znaczenie tej stacji w krajowej i regionalnej komunikacji kolejowej.

Ruch pasażerski

W Katowicach odbywa się znaczny ruch pasażerski, mogący pochwalić się licznymi połączeniami regionalnymi, które odgrywają kluczową rolę w transporcie kolejowym. W bieżącym rozkładzie jazdy na lat 2021/2022 połączenia te obsługiwały głównie dwa przewoźniki: Koleje Śląskie oraz Polregio. Koleje Śląskie dominują w liczbie kursów, łącząc Katowice z istotnymi ośrodkami w województwie śląskim oraz jej najbliższymi okolicami, w tym przez województwo małopolskie do takich miejsc jak Oświęcim czy Kraków, a także do morawsko-śląskiego Bogumina.

Pociągi osobowe

W rozkładzie jazdy w roku 2021/2022, Koleje Śląskie oferowały 12 z 18 linii, które możecie znaleźć poniżej:

• S1 Gliwice – Zabrze – Katowice – Sosnowiec Główny – Częstochowa,
• S3 Katowice – Mysłowice – Jaworzno Szczakowa – Trzebinia – Kraków Główny,
• S31 Katowice – Mysłowice – Oświęcim,
• S4 Tychy Lodowisko – Tychy – Katowice (Szybka Kolej Regionalna, istniejąca od grudnia 2008),
• S41 Tychy Lodowisko – Tychy – Katowice – Sosnowiec Główny – Zawiercie – Częstochowa,
• S5 Katowice – Czechowice-Dziedzice – Bielsko-Biała Główna – Żywiec – Zwardoń,
• S51 Katowice – Bielsko-Biała Główna – Żywiec – Zakopane (obsługa sezonowa),
• S6 Katowice – Pszczyna – Ustroń – Wisła Głębce,
• S61 Katowice – Pszczyna – Zebrzydowice – Cieszyn,
• S7 Katowice – Orzesze – Rybnik – Racibórz,
• S71 Katowice – Orzesze – Rybnik – Wodzisław Śląski – Bogumin,
• S8 Katowice – Chorzów Miasto – Bytom – Tarnowskie Góry – Lubliniec.

Pociągi Polregio obsługują połączenia międzywojewódzkie z Katowic, w tym: Sędziszów – Kozłów – Tunel – Bukowno – Sosnowiec Południowy – Katowice oraz Katowice – Trzebinia – Krzeszowice – Kraków Główny. Oferowane są także połączenia do Kielce, które prowadzą dwiema trasami przez Tunel i Zawiercie.

Ruch na niektórych liniach obsługujących Katowice jest intensywny i często obciążony dużą liczbą pasażerów. W roku 2010 ogłoszono, że najwięcej pociągów regionalnych kursowało na trasach: Katowice – Tychy oraz Sosnowiec Główny – Katowice – Gliwice, podczas gdy pod względem liczby podróżnych najwięcej osób podróżowało na trasach: Katowice – Bielsko-Biała, Katowice – Zawiercie, Katowice – Rybnik i Gliwice – Katowice.

Pociągi dalekobieżne

Stacja w Katowicach jest jednym z kluczowych węzłów kolejowych, przez które przelatują pociągi dalekobieżne. PKP Intercity jest głównym przewoźnikiem, prowadzącym połączenia do i z Katowic. Uruchamiane są tu pociągi pospieszne marki Twoje Linie Kolejowe oraz InterCity i ekspresowe: Express InterCity, w tym Pendolino. Nearby, at ul. Murckowskiej 1, znajduje się stacja postojowa Zawodzie.

W latach 2013/2014 stacja Katowice była połączona z głównymi kierunkami krajowymi, takimi jak Bielsko-Biała Główna, Gdynia Główna, Warszawa Wschodnia, i Wrocław Główny. Połączenia międzynarodowe łączyły Katowice z Austrią, Czechami, Francją, Rosją i Węgrami.

Czas przejazdów i obsługa linii dalekobieżnych również wyróżnia się dużą intensywnością. Najwięcej pociągów klasy EC i EIP kursuje na trasie Warszawa Centralna – Katowice oraz Katowice – Legnica.

Historia połączeń pasażerskich

W dawnych czasach, kiedy Kolej Górnośląska została uruchomiona, pociągi były łączone między osobowymi a towarowymi. Liczba pociągów rosła z biegiem czasu, a do 1856 roku na głównym szlaku kursowało już 26 par pociągów. Z czasem również na trasie Kolei Wilhelma odbywały się przewozy.

W międzywojniu Katowice były centralnym punktem z wieloma międzynarodowymi połączeniami, przez co stacja zajmowała drugą pozycję w Polsce absorbującą pociągi międzynarodowe, gormady stacji w Warszawie.

W 1929 roku stacja obsłużyła 35 526 pociągów pasażerskich, co dało średnio 97,3 połączeń dziennie. Po II wojnie światowej i w PRL-u liczba kursów stale rosła, a w 1985 roku dziennie przez Katowice przejeżdżało 10 połączeń międzynarodowych oraz 295 regionalnych, co pokazuje znaczenie tej stacji w transporcie krajowym, na tle obserwowanej degradacji w 90.

Historyczne czasy przejazdu ze stacji Katowice

Minimalne czasy podróży pociągów z Katowic
Odcinek	1925	1939	1951	1959	1980	2000	2010	2015	2021
Katowice – Bielsko-Biała	1:35	1:11	1:15	1:14	1:01	0:57	1:02	0:56	0:47
Katowice – Częstochowa	2:18	2:12	1:21	1:14	1:19	1:13	1:08	1:06	1:08
Katowice – Gliwice	1:10	?	0:28	0:40	0:30	0:28	0:26	0:30	0:19
Katowice – Kraków	1:40	1:15	1:22	1:25	1:20	1:17	1:40	2:04	0:57
Katowice – Poznań	9:00	4:54	5:40	5:27	5:26	5:05	5:02	4:55	4:00
Katowice – Warszawa	7:06	4:38	4:53	3:54	4:41	2:43	2:34	2:29	2:13
Katowice – Wrocław	?	3:17	2:52	3:11	2:40	2:40	2:38	2:21	1:50
_	_	_	_	_	_	_	_	_	_

W przeszłości, czasy przejazdów z Katowic znacznie spadły, z roku na rok udoskonalała się technologia i stosowane środki transportu, co sprawiło, że podróż stała się szybsza i bardziej komfortowa.

Analizując historie połączeń pasażerskich, możemy zauważyć zmiany, które zachodziły w obrębie transportu i dostosowanej infrastruktury kolejowej. Zawsze mając na uwadze kierunek, w którym zmierza kolej w Katowicach.

Rok	Roczna wymiana	Wymiana pasażerów na dzień	Lokalizacja w Polsce
2017	12 000 000	32 800	8
2018	13 200 000	43 000	9
2019	15 700 000	43 000	5
2020	9 100 000	24 800	5
2021	11 100 000	30 400	4
2022	16 400 000	44 800	4
2023	17 700 000	48 500	4

Powiązania komunikacyjne

Stacja kolejowa, która znajduje się w obrębie Katowic, ma dobrze rozwinięty system komunikacyjny w promieniu 800 metrów, co jest możliwe dzięki strategicznej lokalizacji kilku dużych przystanków zarówno autobusowych, jak i tramwajowych. Największym z takich przystanków jest dziesięciostanowiskowy terminal autobusowy Katowice Dworzec, ulokowany w podziemiach dworca. Obsługuje on autobusy ZTM, w tym linię do portu lotniczego Katowice im. W. Korfantego, i łączy stację z różnymi dzielnicami Katowic. Terminal, usytuowany na poziomie -1, jest dostępny za pośrednictwem dwóch klatek schodowych, windy oraz Galerii Katowickiej. Jednakże, układ ten napotyka pewne utrudnienia, ponieważ peron przystanku jest stosunkowo wąski, a przejścia wzdłuż niego są ograniczone przez masywne filary. Przy dworcu znajdują się także postoje dla taksówek.

Na północ od stacji, przy ulicy 3 Maja, znajduje się przystanek tramwajowy Katowice Dworzec PKP, z którego, według danych z sierpnia 2015 roku, w godzinach szczytu kursowało średnio ponad 30 par połączeń tramwajowych na godzinę. Te połączenia umożliwiają dotarcie do północnych dzielnic Katowic, takich jak Koszutka i Wełnowiec, zachodnich (Załęże, Osiedle Tysiąclecia) oraz wschodnich (Zawodzie, Szopienice) dzielnic, a także umożliwiają połączenia z miastami takimi jak Bytom, Chorzów, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec i Świętochłowice.

Po drugiej stronie stacji, na placu Oddziałów Młodzieży Powstańczej, znajduje się duży przystanek obsługujący zarówno komunikację miejską (Katowice Andrzeja Dworzec), jak i prywatnych przewoźników autobusowych. Z tego przystanku wyjeżdżają linie ZTM, w tym nocne, łączące katowicki dworzec m.in. z Knurowem, Mysłowicami, Rudą Śląską, Mikołowem i Łaziskami Górnymi. Połączenia realizowane przez prywatnych przewoźników głównie kierują do Cieszyna, Gliwic, Krakowa, Ostrawy, Rybnika, Rzeszowa i Wisły.

Dodatkowo, w promieniu 800 metrów od hali dworca można znaleźć inne znaczące przystanki komunikacji miejskiej, usytuowane głównie po północnej stronie. Obejmują one połączenia z placu Wolności, kierujące do Bobrownik, Czeladzi, Świerklańca, Piekar Śląskich, Siemianowic Śląskich i Wojkowic, jak również z ulicy P. Skargi, prowadzące do Będzina, Dąbrowy Górniczej, Sosnowca, Tarnowskich Gór, Bytomia i Chorzowa, oraz z alei W. Korfantego do Chełmu Śląskiego, Imielina, Jaworzna, Chrzanowa, Mysłowic i Tychów.

Pod dworcem znajduje się wielopoziomowy parking, który pomieści 1200 samochodów, natomiast przed głównym wejściem do dworca od 1 maja 2015 roku działała stacja rowerów miejskich City by bike o nazwie Dworzec PKP – Młyńska (wcześniej: Dworzec PKP/Galeria Katowicka). W dniu uruchomienia stacja ta, razem z Katowickim Parkiem Leśnym – Doliną Trzech Stawów, dysponowała 30 rowerami, z których średnio wypożyczano około 55 rowerów dziennie. W 2016 roku stacja ta nie została wznowiona, a zamiast niej otwarto nową na rynku.

Obecne połączenia komunikacyjne zaczęły się tworzyć w latach 50. XX wieku, w trakcie projektowania nowego dworca kolejowego. Architekci zaproponowali zmiany w istniejącym układzie, sugerując budowę linii tramwajowej na wydzielonym torowisku w układzie wschód-zachód. Taka zmiana umożliwiłaby pasażerom przesiadanie się między tramwajem a pociągiem oraz usprawniłaby ruch kołowy poprzez stworzenie dwupoziomowych skrzyżowań z przystankami przesiadkowymi, jednocześnie eliminując linię tramwajową z ulicy 3 Maja. Z powodu konieczności dodatkowych wyburzeń, w tym starego dworca, pomysł ten ostatecznie został zarzucony, a ulica 3 Maja została zamknięta dla ruchu kołowego. Przewidziano, że ruch pieszych będzie odbywał się na górnym poziomie estakadą.

Głównym punktem komunikacyjnym w pobliżu dworca stał się dawny plac W. Szewczyka, który znajduje się pomiędzy budynkiem dworca a ulicą 3 Maja. Zmieniały się koncepcje zagospodarowania tego placu, które zakładały m.in. parkingi po obu stronach, podjazdy dla bagaży oraz dostaw do punktów gastronomicznych. W 1964 roku, według opracowania inż. Kurczyka, przewidziano, że budynek zostanie otoczony dwiema jednokierunkowymi jezdniami, w tym na ulicy Młyńskiej, która miała mieć wydzielone pasy dla samochodów i autobusów. Ostatecznie jednak, zdecydowano o budowie północnej Obwodniej (ulicy Dworcowej), a na placu zaplanowano estakadę, parkingi oraz miejsca dla autobusów. Po pewnym czasie wprowadzono inną koncepcję, jednak zrealizowano wersję przygotowaną w 1971 roku, która przewidywała niewielki ruch okrężny oraz parkingi i przystanki komunikacji miejskiej w centralnej części placu. To rozwiązanie przez wiele lat funkcjonowało jako główny dworzec autobusowy. Układ ten uległ zmianie od maja 2010 roku, kiedy to ruszyła przebudowa kompleksu dworca, co spowodowało przeniesienie parkingów oraz stanowisk dla autobusów do podziemnych kondygnacji. Terminal autobusowy rozpoczął działalność 2 lutego 2013 roku, a parking otwarte został 18 września 2013 roku.

---

Oceń: Katowice (stacja kolejowa)

---