Wełnowiec-Józefowiec

---

Geografia

Położenie

Wełnowiec-Józefowiec znajduje się na terenie województwa śląskiego i jest jedną z jednostek pomocniczych miasta Katowice (numer 11). Dzielnica ta ulokowana jest w północnej strefie miasta, oddalona o około 3 km od centralnej jego części. Na północ i wschód sąsiaduje z Siemianowicami Śląskimi, a od południa graniczy z trzema dzielnicami Katowic: Bogucicami, Koszutką oraz Dębem. Z kolei od zachodu ogranicza ją Park Śląski w Chorzowie. Granice tej dzielnicy prezentują się następująco:

• od północy – jest jednocześnie granicą miast Katowice i Siemianowice Śląskie, biegnącą wzdłuż ulicy Telewizyjnej,
• od wschodu – kontynuacja granicy Katowic oraz Siemianowic Śląskich,
• od południa – granica podąża od granicy Katowic i Siemianowic Śląskich w pobliżu ulicy Cedrowej; później idzie wzdłuż ulic: Jesionowej i Słonecznej do skrzyżowania z ulicą C.K. Norwida, skąd skręca w kierunku południowo-zachodnim wzdłuż torów kolei piaskowej do ulicy ks. P. Ściegiennego,
• od zachodu – granice biegną w kierunku północnym wzdłuż ul. ks. P. Ściegiennego, przy czym następnie skręcają zachodnio wzdłuż ulicy Krzyżowej. Na wysokości Filii Dąb Miejskiego Domu Kultury „Koszutka” w Katowicach biegną na północ, omijając wschodnią zabudowę ulicy Agnieszki; przy skrzyżowaniu z ulicą prof. J. Mikusińskiego granice Wełnowca-Józefowca wyznaczają granicę między Katowicami a Chorzowem, która dalej na północ ciągnie się wzdłuż ulicy Bytkowskiej aż do skrzyżowania z ulicą Telewizyjną.

Spośród fizyczno-geograficznych podziałów, według klasyfikacji Jerzego Kondrackiego, cała dzielnica należy do mezoregionu Wyżyny Katowickiej (341.13). Region ten stanowi południową część Wyżyny Śląskiej, która wchodzi w skład podprowincji Ważyna Śląsko-Krakowska. Historycznie natomiast, Wełnowiec-Józefowiec zlokalizowany jest we wschodniej części Górnego Śląska.

Geologia

Pod kątem budowy geologicznej, Wełnowiec-Józefowiec położony jest na terenie zapadliska górnośląskiego, które charakteryzuje się strukturą zrębową. Na przełomie dewonu i karbonu, paleozoiczne podłoże Wyżyny Śląskiej zostało zaburzone przez formowanie się zapadliska, które w epoce karbonu zostało wypełnione podłożem składającym się z zlepieńców, piaskowców oraz łupków ilastych z pokładami węgla kamiennego. Te ostatnie powstały na zatorfionych brzegach ogromnych jezior około 300 milionów lat temu. Najstarsze warstwy karbonu, obecne również w Wełnowcu-Józefowcu, to warstwy grodzieckie (porębskie; namur A), które występują jako izolowane fragmenty. W obszarze Józefowca wyróżniają się one większą ilością łupków niż piaskowców oraz zawierają do 20 cienkich pokładów węgla, z których kilka przekracza 1 metr grubości. Warstwy grodzieckie rozciągają się po zachodniej części Józefowca, na zachód od ulicy Józefowskiej oraz obszar dawnych ZM Silesia. W okolicy kolonii wojewódzkiej, przy ulicy Bytomskiej, oraz na terenach osiedli wschodnich, występują warstwy siodłowe. Natomiast wzdłuż granicy z Siemianowicami Śląskimi oraz Koszutką znajdują się warstwy rudzkie.

W trzeciorzędzie wokół Wełnowca-Józefowca wydobyły się dominujące rysy rzeźby terenu. Obok intensywnego wietrzenia chemicznego, efekty działalności erozyjnej przyczyniły się do zróżnicowanej topografii tego obszaru. Ukształtowanie terenu zostało także modelowane przez ruchy górotwórcze. W pliocenie, główne cechy form terenu zyskały charakter podobny do dzisiejszych. Zachodni fragment Wełnowca-Józefowca, za dawnym Potokiem Wełnowieckim, posadowiony jest na plejstoceńskiego eluwia piaszczystego oraz pylastego glin zwałowych.

Z kolei w czwartorzędzie, obszar Wełnowca-Józefowca najprawdopodobniej doświadczył dwukrotnego nasunięcia lądolodu skandynawskiego: w czasie najstarszego zlodowacenia Sanu (krakowskiego) oraz w trudniejszym zlodowaceniu Odry (środkowopolskim). Osady wcześniejszego zlodowacenia zostały zniszczone podczas kolejnych interglacjałów. W holocenie następowało erozja pokryw plejstoceńskich, w tym w dolinach rzek, a młode doliny erozyjne były widoczne na stokach. W wyniku osadów rzecznych powstały niskie terasy, podzielone na kilka poziomych stopni, w wyniku ich erozyjnego działania. Po wycięciu lasów na stokach, obserwuje się wzmożoną erozję gleb. Formacje holoceńskich osadów rzecznych rozciągają się równolegle na zachód w stosunku do alei W. Korfantego.

Rzeźba terenu

Wełnowiec-Józefowiec znajduje się w dolnych częściach Wyżyny Śląskiej, w obszarze mezoregionu Wyżyny Katowickiej (341.13). To miejsce charakteryzuje się dość zróżnicowaną rzeźbą terenu. Najwyższy punkt dzielnicy zlokalizowany jest na granicy z Siemianowicami Śląskimi, w okolicy Stacji Linii Radiowych Bytków i osiąga wysokość 316 m n.p.m. Z tej wysokości teren opada w stronę południową, kierując się wzdłuż alei W. Korfantego oraz ulicy Józefowskiej. Rejony na wysokości większej niż 300 m n.p.m. obejmują także okolice kolonii Agnieszki, część Parku Wełnowieckiego, jak również pętlę tramwajową blisko placu Alfreda. Najniższy punkt, około 270 m n.p.m., znajduje się przy granicy Wełnowca-Józefowca z Dębem, na ulicy Józefowskiej. Różnica wysokości pomiędzy tymi skrajnościami sięga 45 metrów.

Geomorfologicznie, obszar Wełnowca-Józefowca leży na Wzgórzach Chorzowskich, które stanowią integralną część Płaskowyżu Bytomskiego. Te wzgórza tworzą faliste, wzniesione struktury o zaokrąglonym lub spłaszczonym kształcie. W kierunku doliny Rawy są one podzielone przez obniżenia dolinne, w tym rów Wełnowca, który posiada stosunkowo strome zbocza i płaskie dno.

Obszar ten przeszedł wiele zmian pod wpływem działalności ludzkiej, spowodowanej zarówno osadnictwem, jak i intensywnym przemysłem oraz produkcją stalową. Występują tu zarówno hałdy, jak i osiadania powstałe w wyniku eksploatacji, do których w regionie Wełnowca-Józefowca dochodzą do 6 metrów. W pobliżu ulicy Konduktorskiej zlokalizowane jest nieczynne zwałowisko odpadów po hucie cynku, nazywane potocznie Alpami Wełnowieckimi. Oprócz tego, możemy spotkać efekt działalności człowieka w postaci nasypów drogowych i kolejowych. Praktycznie cały teren dzielnicy został przekształcony przez człowieka.

Gleby

W Wełnowcu-Józefowiec gleby diametralnie zmieniły się pod wpływem ludzkiej działalności, tworząc antropogeniczne substraty, w których to działalność człowieka odgrywa kluczową rolę w procesach glebotwórczych. Na całym obszarze tej dzielnicy, gleby te powstały głównie z piaskowców, a ich jednoczesny rozwój urbanistyczny spowodował ich znaczne zniszczenie i degradację. Dodatkowo, te gleby są zanieczyszczone metalami ciężkimi, co również dotyczy obszarów zalesionych na poziomie dolnej warstwy leśnej.

Na danym obszarze dominują gleby o klasie bonitacyjnej III i IV. Wśród klasyfikacji gleby, klasa III obserwowana jest w rejonie ul. Bytkowskiej, a IV w okolicach kolonii Agnieszki oraz skweru W. Fojkisa.

Klimat i topoklimat

Pod względem klimatycznym, Wełnowiec-Józefowiec nie różni się znacząco od pozostałych części Katowic, jednakże punktowe warunki lokalne wpływają na jego klimat. Tutaj występuje klimat umiarkowany przejściowy, w którym dominują prądy oceaniczne nad kontynentalnymi. Najczęściej wieją wiatry z kierunku zachodniego, stanowiące około 60% całkowitych przewiewów, a w mniejszym zakresie wiatry południowe i wschodnie. Średnia roczna temperatura, mierzona przez lata 1961–2005 na stacji Muchowiec, wynosi 8.1 °C, z widocznym zjawiskiem miejskiej wyspy ciepła, co modyfikuje lokalne warunki temperaturowe. Najcieplejszym miesiącem w ciągu roku jest lipiec (17,8 °C), podczas gdy najzimniejszym miesiącem jest styczeń, z temperaturą –2,2 °C. Średnie roczne nasłonecznienie w latach 1966-2005 wyniosło 1474 godziny, a suma opadów w tym samym okresie wyniosła średnio 713,8 mm.

Topoklimat Wełnowca-Józefowca jest ściśle powiązany z stopniem zalesienia, urbanizacji oraz lokalizacją wzdłuż rzek. Cały obszar dzielnicy leży w topoklimacie wyżej położonych dolin, które charakteryzują się stosunkowo korzystnymi warunkami. Ze względu na zwartą zabudowę oraz utwardzone obszary, powietrze w ciągu dnia szybciej się nagrzewa, zaś przy niższym poziomie wilgotności, temperatura też szybciej wraca do niższych stanów.

Wody powierzchniowe i podziemne

Wełnowiec-Józefowiec jest całkowicie położony w dorzeczu Wisły, w obszarze dwóch rzek: Brynicy (niewielki, wschodni fragment dzielnicy przy granicy z Siemianowicami Śląskimi) oraz Rawy. Dział wodny IV rzędu przebiega pomiędzy tymi zlewniami. Zarówno Rawa, jak i Brynica nie przepływają przez Wełnowiec-Józefowiec. Jedynym zbiornikiem wodnym w tej dzielnicy jest staw usytuowany przy skrzyżowaniu ulicy Konduktorskiej i alei W. Korfantego, który znajduje się w zlewni Rawy.

Wełnowiec-Józefowiec, zgodnie z regionalizacją B. Paczyńskiego z 1995 roku, należy do zasięgu XII śląsko-krakowskiego regionu hydrogeologicznego. W tym obszarze źródła wód występują we wszystkich seriach stratygraficznych, ale ich znaczenie uzależnione jest od licznych czynników, zarówno naturalnych, jak i związanych z działalnością człowieka. Obszar dzielnicy mieści się w zasięgu Jednolitej Części Wód Podziemnych nr 111. W terenach Wełnowca-Józefowca zlokalizowany jest jeden z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych – nr 329 Bytom, prowadzący wody z cechami szczelinowo-krasowo-porowymi w profilu utworów węglanowych z triasu. Jednak w granicach miasta brak jest poziomów użytkowych. Szacowana głębokość warstwy wodonośnej wynosi od 40 do 250 m, a średnia głębokość ujęć to około 60 m.

Przyroda i ochrona środowiska

Pierwotna roślinność na obszarze Wełnowca-Józefowca formowała się od czasu ostatnich zlodowaceń, które miały miejsce 12-16 tys. lat temu. Na zasobność tej roślinności wpływały czynniki takie jak rzeźba terenu, układ sieci rzecznych oraz dostępność zasobów wodnych. W ciągu ostatnich 200 lat, w największym stopniu z działalności człowieka. Potocznie wyżej położone, urokliwe obszary Wełnowca-Józefowca porastały buczyny, a dolina obecnie nieistniejącego Potoku Wełnowieckiego – grądy. Lasy te zostały zaduszone przez rozwój kopalń oraz hutnictwa. Przed wpływem człowieka tereny tej części Śląska obfitowały w dość bogate życie zwierzęce, w tym m.in.: żubry, tury, łosie, niedźwiedzie brunatne, żbiki oraz wilki, a wśród ptaków dominowały głuszce. Rozwój urbanistyczny spowodował eliminację wielu z tych zwierząt, które były uznawane za szkodniki, zaś wraz ze wzrostem rolnictwa, zaczęły się penetrować gatunki przystosowane do otwartych przestrzeni.

W tej chwili, obszar Wełnowca-Józefowca został w znaczący sposób zurbanizowany, co ogranicza zasoby terenów zielonych. Te ostatnie występują principalmente w postaci zieleni, która ponownie powstała przy udziale człowieka (w tym rodzinne ogrody działkowe, parki, cmentarze, skwery, a także tereny rekreacyjne). Na czoło większych terenów zielonych, które nie zostały przekształcone, wysuwa się Lasek Alfreda w Wełnowcu oraz okolice Parku Wełnowieckiego.

Potencjalna roślinność w Wełnowcu-Józefowcu to subkontynentalne grądy lipowo-dębowo-grabowe, nawiązujące do małopolskiej odmiany z domieszką buka i jodły. Obecnie, na obszarze, który przeszedł znaczną dewastację oraz przekształcenia, dominuje roślinność synantropijna, widoczna w ruderalnych siedliskach, w tym byliny takie jak bylica pospolita czy łopian, a także grupy roślinne z babką zwyczajną oraz życicą. W kontekście fauny, występują tutaj gatunki typowe dla zasiedlonych terenów, które preferują środowisko ludzkie, takie jak wróbel zwyczajny, gołąb skalny, a także kawki, sroki, kosy, gawrony i szpaki. Na działkach, cmentarzach oraz w zieleni miejskiej częściej można spotkać sikory, sójki, szpaki, zięby oraz kosy.

W Wełnowcu-Józefowcu nie ma formalnych form ochrony przyrody, jednakże w obrębie terenów zieleni urządzonej znajdują się drzewa oraz aleje pomnikowe. Wśród tych ostatnich, jeden jest szczególnie istotny – buk pospolity, ustanowiony jako pomnik przyrody przez Radę Miasta Katowice na podstawie uchwały z dnia 1 czerwca 2017 roku. Drugie obszary zieleni urządzonej to również:

• Park Wełnowiecki – park zajmujący 4,18 ha,
• Skwer Walentego Fojkisa – skwer, który został ustanowiony 25 lipca 2012 roku.

Historia

Pierwsze wzmianki o rejonie, który obecnie znamy jako Wełnowiec-Józefowiec, sięgają XVII wieku. W metryce parafii św. Szczepana z 1689 roku tzw. Blasius Welna molitor de Kosic (Błażej Wełna z Koszutki) został wymieniony jako właściciel młyna, który znajdował się przy strudze zwanej Wełną lub Wełnianką. Struga ta przepływała przez Koszutkę i wpływała do Rawy. W 1773 roku na polecenie Ignacego von Klocha – lokalnego właściciela Bytkowa, powstała na skraju Lasku Bytkowskiego kolonia złożona z dziesięciu domów, przydzielono do niej 3 morgi pola do gospodarstw. Osada ta była nazywana Ignatzdorf (Ignacowiec), a później nazwę Wełnowiec rozszerzono na nowo powstałą kolonię.

Na początku osada, w której przeważała gospodarka rolnicza, zaczęła rozwijać się i niektórzy mieszkańcy zaczęli zajmować się rzemiosłem. W roku 1780 w kolonii mieszkało już 43 osoby. Rozwój obszaru został jednak zapoczątkowany przez górnictwo węgla kamiennego, które stało się możliwe dzięki obecności płytko zalegających pokładów węgla. Pierwsza kopalnia, nazwana „Caroline”, rozpoczęła działalność w 1788 roku. W 1796 roku teren dworski Bytków, do którego należał także Wełnowiec, został nabyty przez księcia Fryderyka Ludwika zu Hohenlohe. Na podstawie umowy z 1805 roku ruszyła budowa huty żelaza „Hohenlohe”, która została ukończona w 1819 roku. W pierwszej połowie XIX wieku uruchomiono kilka nowych kopalni węgla, takich jak „August”, „Maria”, „Alfred” oraz „Hütte”. W 1821 roku na obszarze Wełnowca powstała również huta cynku „Helena”.

Józefowiec z kolei powstał w 1826 roku, dzięki działaniom księdza Józefa Bedera, proboszcza chorzowskiejparafii św. Marii Magdaleny, który zakupił tereny na zachód oraz północ od Dębu od księcia Fryderyka Ludwika zu Hohenlohe. Na tych ziemiach powstały dwie kolonie: Bederowiec oraz Józefowiec, na terenie ówczesnej gminy Dąb. Wówczas stworzono karczmę oraz trzydzieści chałup, do których przydzielono po dwie morgi ziemi. W 1845 roku w Józefowcu było już 35 domów i 312 mieszkańców. Do 1865 roku liczba ta wzrosła do 598 osób, a osada zaczęła się rozwijać wzdłuż ulicy Józefowskiej.

Początki i rozwój przemysłu

W 1828 roku na terenie Wełnowca zainaugurowano działalność katolickiej szkoły, a w 1867 roku liczba mieszkańców wynosiła już 1642 osoby. W latach 40. XIX wieku powstała kolonia dla pracowników huty cynku „Agnes”, znana jako kolonia Huta Agnieszki, a sama huta zaczęła funkcjonować w 1842 roku. W miejsce wygaszonej huty „August-Helena”, 1 marca 1873 roku otwarto hutę cynku „Hohenlohe”, natomiast w 1889 roku uruchomiono nowoczesną walcownię cynku. W 1873 roku Wełnowiec z Józefowcem włączyły się w struktury pruskiego powiatu katowickiego, a w 1859 oraz 1875 roku miały miejsce pierwsze strajki robotników przemysłu cynkowego i węglowego na Górnym Śląsku. Dwa lata później, w 1880 roku, rozpoczęła działalność poczta w Wełnowcu, której placówka do dnia dzisiejszego znajduje się przy alei W. Korfantego 128. W tym samym czasie, zarząd zakładów przemysłowych Hohenlohego przeniesiono do Wełnowca, a w 1905 roku przekształcono go w spółkę akcyjną Hohenlohe-Werke. W 1890 roku z kolei przy ulicy Józefowskiej zostały otwarte lokale szpitalne dla pracowników hutniczych. Rozwijała się również zabudowa w Józefowcu, w którym oprócz nowych domów powstały również dwie szkoły powszechne, umiejscowione obecnie przy ulicy Józefowskiej 32 i 52. W 1890 roku Józefowiec miał już 1300 mieszkańców. W latach 1875-1894 wieś była oddzielną gminą, później, od 1 kwietnia 1894 dołączyła do gminy Dąb jako Dąb-Józefowiec.

Lata międzywojenne i II wojna światowa

Mieszkańcy Józefowca i Wełnowca aktywnie uczestniczyli w plebiscycie oraz powstaniach śląskich. Z Wełnowca pochodził Walenty Fojkis, dowódca pułku katowickiego w trzecim powstaniu śląskim, a w latach międzywojennych burmistrz Michałkowic. Nocą z 17 na 18 sierpnia 1919 roku, powstańcy z Dębu i Józefowca przygotowali atak na niemieckie posterunki w kolonii Agnieszki oraz Wełnowcu. Podczas plebiscytu w 1921 roku, w Wełnowcu oraz Bytkowie oddano 643 głosy za pozostaniem Górnego Śląska w Niemczech, a 298 miało na celu przyłączenie do Polski. Natomiast w gminie Dąb-Józefowiec zdecydowana większość, bo 54% mieszkańców, była za przynależnością do Polski. W trakcie III powstania śląskiego powstańcy z Józefowca przyłączyli się do batalionu Rudolfa Niemczyka.

W 1920 roku, w byłych pomieszczeniach magazynowych huty, powstał pierwszy wełnowiecki kościół rzymskokatolicki, a następnie, w 1921 roku erygowano parafię. Nowy gmach kościoła został ukończony w 1930 roku. W Józefowcu pierwsze próby na rzecz utworzenia nowej rzymskokatolickiej wspólnoty parafialnej rozpoczęły się w 1895 roku, a lokalna filia dębskiej parafii została ustanowiona w 1919 roku. Natomiast w 1935 roku oddano do użytku kościół św. Józefa Robotnika.

W 1924 roku powołano gminę miejską Wełnowiec, która obejmowała nie tylko Wełnowiec, ale także Józefowiec oraz kolonię Agnieszki, a również pobliskie osady fabryczne: Alfred i Fryderyka. W latach 1930-1938 nastąpił rozwój nielegalnego wydobycia węgla na obszarze gminy. W pierwszej połowie lat 30. XX wieku zbudowano kolonię domków jednostkowych dla urzędników państwowych (znane jako domki wojewódzkie). 14 sierpnia 1938 roku, dla upamiętnienia wybuchu drugiego powstania śląskiego odsłonięto pomnik Powstańców Śląskich, jednak został on rozebrany przez Niemców w 1939 roku, a nowy pomnik postawiono w 1959 roku.

Okres powojenny

Po II wojnie światowej gmina Wełnowiec została podłączona do Katowic w 1951 roku. W późniejszych latach nastąpił dynamiczny rozwój Józefowca, gdzie powstały nowe osiedla z kilkupiętrowymi blokami mieszkalnymi. W 1968 roku rozpoczęto zaczęcie przebudowy dzielnicy, a kolejno w latach 80. XX wieku wzrastała liczba budynków wielorodzinnych i placówek handlowo-usługowych przy ulicach: Józefowskiej, prof. J. Mikusińskiego oraz Słonecznej. Z kolei w Wełnowcu, do 1951 roku zakończono wydobycie węgla kamiennego, a w 1965 roku zrealizowano projekt rekultywacji nieużytków.

Nowy podział administracyjny Katowic został ustalony na 1 stycznia 1992 roku, integrując Józefowiec oraz Wełnowiec z sąsiednimi osiedlami w jednostkę pomocniczą Wełnowiec-Józefowiec. Po 1989 roku produkcję w hucie cynku systematycznie wygaszano, a hale huty zburzono w 2005 roku. Wiele zakładów zostało sprywatyzowanych lub zlikwidowanych, jednak zainwestowano w modernizację, w tym w Szkołę Podstawową nr 17 oraz dokonano przekształceń skrzyżowań alei W. Korfantego z ulicami: Gnieźnieńską i Konduktorską. Do dramatycznego wydarzenia doszło 28 stycznia 2006 roku, podczas targów gołębi pocztowych na terenie Międzynarodowych Targów Katowickich, gdzie doszło do tragicznego zawalenia się hali MTK, w wyniku którego zmarło 65 osób, a 170 zostało rannych.

Polityka i administracja

Rejon Wełnowca-Józefowca ma bogatą historię, sięgającą czasów średniowiecza, kiedy to przynależał do ziemi bytomskiej. W znaczącej części obecna dzielnica obejmowała tereny wsi Bytków, z wyjątkiem południowego fragmentu, który był częścią Bogucic. Po wydarzeniach z 1742 roku, które zaowocowały przyłączeniem Górnego Śląska do Prus, powstały nowe powiaty, a ich granice pokrywały się z dotychczasowymi granicami stanowymi. W 1796 roku, po włączeniu wsi w posiadanie księcia Fryderyka Ludwika Hohenlohe, Ignacowiec oraz Wełnowiec zostały włączone w obszar dworski Bytków.

Dnia 1 stycznia 1874 roku utworzono okręgi urzędowe (niem. Amtsbezirk), które obejmowały różne gminy oraz obszary dworskie. Wśród nich szczególną uwagę zwracał okręg Wełnowiec (niem. Amtsbezirk Hohenholehütte), który obejmował gminę wiejską Bytków (niem. Bittkow), a także obszar dworski Bytków i kolonię Ignacowiec (niem. Ignatzdorf) oraz wydzieloną z gminy Dąb kolonię Józefowiec (niem. Josephsdorf). W wyniku podziału w 1873 roku, z powiatu bytomskiego wyodrębniono powiat katowicki, do którego weszły rejony Wełnowca-Józefowca.

W latach 1875–1894 istniała krótko gmina Józefowiec, która w dniu 1 kwietnia 1894 roku została ponownie włączona do gminy Dąb. W okresie poprzedzającym I wojnę światową, gmina Wełnowiec posługiwała się pieczęcią przedstawiającą świętego w habicie unoszącego się na chmurze, co prawdopodobnie odnosiło się do św. Ignacego Loyoli. Po stronie umieszczone były także małe drzewa iglaste. Inna pieczęć, datowana na 1922 rok, miała charakter napisowy.

Po przyłączeniu rejonu Wełnowca-Józefowca do Polski w 1922 roku, obszar ten włączono do gminy Dąb, będącej częścią powiatu katowickiego. Likwidacja obszarów dworskich doprowadziła do podziału obszaru Bytków-Wełnowiec na dwie części. Z południowej części powstała nowa gmina wiejska – Wełnowiec, która zaczęła funkcjonować od 1 lipca 1924 roku. Gmina ta obejmowała terytorium, z którego wyłączono kolonię Agnieszki (obecnie Chorzów Stary), włączoną do gminy Dąb.

Na podstawie ustawy Sejmu Śląskiego z 15 lipca 1924 roku, gmina Dąb (bez obszaru Józefowca) została włączona do Katowic, a Józefowiec ze wspomnianą kolonią Agnieszki włączono do gminy Wełnowiec. Ustawa weszła w życie 15 października 1924 roku. Na początku kwietnia 1933 roku gminie Wełnowiec nadano status miejski. Jan Broll został pierwszym komisarycznym naczelnikiem gminy, pełniąc tę funkcję do wybuchu II wojny światowej. Siedziba zarządu gminy znajdowała się przy alei W. Korfantego, w pobliżu wełnowieckiego kościoła, który niestety został wyburzony pod koniec lat 70. XX wieku.

Po II wojnie światowej, na mocy decyzji z 1 kwietnia 1951 roku, gminę Wełnowiec włączono do miasta Katowice. W październiku 1954 roku dokonano podziału Katowic na dzielnice; wówczas obszar Wełnowca-Józefowca w dużej części włączono do dzielnicy Bogucice–Zawodzie, a mniejsza część w rejonie ulicy Słonecznej i ulicy Krzyżowej została zaliczona do dzielnicy Śródmieście-Załęże. Dnia 1 stycznia 1992 roku w Katowicach wprowadzono 22 Pomocnicze Jednostki Samorządowe. Zgodnie z Uchwałą nr XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic, przyjętą 29 września 1997 roku, Wełnowiec-Józefowiec został ogłoszony statutową dzielnicą wśród północnych dzielnic, stanowiąc 11. jednostkę pomocniczą.

Na terenie Wełnowca-Józefowca działa Rada Dzielnicy nr 11. Jej statut uchwalono 30 sierpnia 2010 roku przez Radę Miasta Katowice. W skład rady wchodzi 15 radnych, którzy są wybierani na czteroletnią kadencję. Siedziba rady znajduje się przy ulicy T. Kotlarza 10a. W kadencji 2015–2019 zorganizowano 46 sesji Rady, podczas których przyjęto 56 uchwał. Rada i Zarząd Jednostki Pomocniczej nr 11 aktywnie działały na rzecz lokalnej społeczności, organizując różnorodne inicjatywy, takie jak remonty jezdni, organizacja festynów dzielnicowych, a także wydarzeń kulturalnych na terenie skweru W. Fojkisa.

Radni wykazywali także aktywność w zakresie zgłaszania projektów do Budżetu Obywatelskiego. W kadencji 2019–2023 Przewodniczącym Rady był Łukasz Hankus, a na czołowej pozycji Zarządu znajdował się Marian Okularczyk. W latach 2011–2015 przewodniczącym rady był Marek Nowara, który później pełnił funkcję Radnego Rady Miasta Katowice w latach 2014–2018, wybrany z list Ruchu Autonomii Śląska.

W kontekście wyborów, gmina Wełnowiec-Józefowiec przynależy do okręgu nr 1, obejmującego także Zawodzie, Koszutkę oraz Bogucice. W ostatnich latach okręg ten posiadał 5 przedstawicieli w Radzie Miasta.

Gospodarka i instytucje

W obszarze Wełnowca-Józefowca działalność przemysłowa znacząco zwiększyła się ze względu na cenne pokłady węgla kamiennego, które znajdują się blisko powierzchni. Historia rozpoczęła się w 1788 roku, kiedy to założono pierwszą kopalnię pod nazwą „Caroline”, usytuowaną w pobliżu Alp Wełnowieckich. Zgłoszenie o nadaniu pola górniczego miało miejsce 2 listopada 1787 roku. Początkowe wydobycie prowadzone było w sposób odkrywczo, a później również za pomocą niewielkich szybów. W czerwcu 1805 roku uformowano pole nowej kopalni, znanej jako „Hohenlohe”. Jej przedstawiciele zainwestowali w nią: książę Fryderyk Ludwik Hohenlohe oraz John Baildon. Z powodu problemów z zalewaniem kopalni, jej uruchomienie miało miejsce dopiero w 1818 roku, po długotrwałych pracach mających na celu odwodnienie.

Na podstawie umowy zawartej w 1806 roku, na terenach osady zbudowano także hutę żelaza, która nosiła nazwę „Hohenlohe” i została ukończona w 1819 roku. W okolicy powstały dwa duże piece, które były opalane koksem. W ciągu kolejnych lat, po 1829 roku, projekty rozwinęły się o nowe kopalnie: „Maria” w 1829 roku, „Alfred” oraz „August” w 1834 roku i „Hütte” w 1842 roku. Proces konsolidacji wydobycia miał miejsce od 1848 roku, prowadząc do utworzenia większej kopalni – „Hohenlohe” w 1869 roku, która była połączeniem zakładów takie jak „Hohenlohe”, „Maria”, „Caroline” i „Hütte”. Do końca XIX wieku, roczne wydobycie węgla kamiennego w tej skonsolidowanej kopalni wynosiło około 623 tysięcy ton.

W 1913 roku z powodu zna­cznego zużycia, szyb „Alfred” został zamknięty, a w 1926 roku kopalnię przemianowano na „Wełnowiec”. Niestety, 31 marca 1933 roku doszło do jej całkowitego unieruchomienia. Równocześnie na tym terenie działała także kopalnia „Waterloo”, której współwłaścicielem od grudnia 1838 roku był John Baildon. Jej działalność obejmowała teren od skrzyżowania ulic Józefowskiej oraz Bytkowskiej, aż po Pętlę Słoneczną oraz zachód w kierunku ulic Szczecińskiej i Krzyżowej. Eksploatacja węgla ruszyła w marcu 1839 roku, a w 1888 roku kopalnia osiągnęła swoje maksymalne wydobycie. W 1897 roku Wyższy Urząd Górniczy zdecydował o jej likwidacji.

W Wełnowcu rozwijał się również przemysł cynkowy, przy czym pierwsza huta cynku – „Helena” – zainaugurowała działalność w 1821 roku. W 1871 roku rozpoczęto budowę huty „Hohenlohe”, która rozpoczęła działalność 1 marca 1873 roku, tym samym stając się jednym z największych zakładów na Górnym Śląsku. W początkach XX wieku koncern Hohenlohe kontrolował 55,7% produkcji rud cynku w regionie. Po przyłączeniu Górnego Śląska do Polski, na krajowym rynku zakłady zostały zreorganizowane jako Zakłady Hohenlohego S.A. W 1936 roku zakład przekształcono w Hutę Cynku „Wełnowiec”. Po wojnie nastąpiła nacjonalizacja przemysłu, a z siedziby Zakładów Hohenlohego przekształcono Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego. W 1949 roku uruchomiono Zakłady Cynkowe „Wełnowiec”. Rok później, w 1961 roku, połączono dwie zakładek cynkowe: „Silesia” w Wełnowcu z zakładami w Świętochłowicach Lipinach, tworząc nową jednostkę organizacyjną.

W 1984 roku przekształcono przedsiębiorstwo w Zakłady Metalurgiczne „Silesia”, obecnie znane jako ZM Silesia S.A., z lokalizacją przy ulicy Konduktorskiej 8. Specjalizują się one w przetwórstwie cynku. W międzyczasie, w latach dwudziestych XX wieku, powstały nowe zakłady w różnych branżach, takie jak fabryki chemiczne Sigma, Górnośląska Fabryka Czekolady, czy też Fabryka Mebli Stalowych E. Postułki. Na terenie gminy Wełnowiec funkcjonowały także przedsiębiorstwa takie jak Ericsson, Fabryka Sprzętu i Narzędzi Górniczych Rapid czy Śląskie Zakłady Mechaniczno-Optyczne OPTA.

Po 1989 roku wiele z istniejących zakładów zostało sprywatyzowanych lub zlikwidowanych, a produkcja w hucie cynku stopniowo wygasała, co kulminowało w wyburzeniu ostatnich hal hutniczych w 2005 roku. Tego samego roku zaczęto przekształcanie terenów poprzemysłowych w nowoczesny park przemysłowy. Górnośląski Park Przemysłowy rozpoczął działania na granicy Katowic oraz Siemianowic Śląskich, mając na celu rewitalizację tych przestrzeni. W 1992 roku z kolei powstały Międzynarodowe Targi Katowickie, organizujące różnorodne przedsięwzięcia handlowo-wystawiennicze.

W Wełnowcu-Józefowcu znajduje się szereg istotnych instytucji. W dawnej siedzibie dyrekcji Zakładów Hohenlohego przy alei W. Korfantego zlokalizowany jest Sąd Apelacyjny w Katowicach. Przy ulicy Owocowej można znaleźć m.in. placówkę Urzędu Statystycznego oraz Okręgowy Inspektorat Pracy. Ważnymi instytucjami w tej lokalizacji są także: Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział Instytutu Pamięci Narodowej oraz Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Województwa Śląskiego.

Na koniec, według danych na 31 grudnia 2013 roku, w Wełnowcu-Józefowcu zarejestrowanych było 2055 podmiotów gospodarczych w systemie REGON, co stanowiło 4,5% całej działalności w Katowicach. Wśród nich przeważają mikroprzedsiębiorstwa, których 1930 zgłoszono, co odpowiadało współczynnikowi 129 na 1000 mieszkańców. W Owym czasie zarejestrowano także 553 osoby bezrobotne.

Obszar Wełnowca-Józefowca przyjął również charakter lokalnego ośrodka usługowego, obejmującego dwa kluczowe regiony:

• rejon skrzyżowania ulic: Szczecińskiej, Krzyżowej, T. Kotlarza oraz ks. P. Ściegiennego – z obecnością placówek handlowych oraz oświatowych, domu kultury, biblioteką, terenami rekreacyjnymi oraz przystankami transportu zbiorowego,
• ulica Józefowska na odcinku od ulicy M. Karłowicza do ulicy Rysia oraz okolice ulic: Szczecińskiej i prof. J. Mikusińskiego – z placówkami handlowymi oraz oświatowymi, biblioteką, kościołem, terenami rekreacyjnymi oraz przystankami transportu zbiorowego.

Infrastruktura techniczna

Obszar Wełnowca-Józefowca zauważalnie zależy od zewnętrznych źródeł wody pitnej, z uwagi na brak lokalnych ujęć. Lokalne ujęcia w Katowicach korzystają z trzech głównych zbiorników: Goczałkowickiego usytuowanego na Wiśle, Czanieckiego na Sole oraz z ujęcia znajdującego się w Dziećkowicach, a także w Maczkach oraz Kozłowej Górze. Woda, która przechodzi przez proces uzdatniania w Stacji Uzdatniania Wody, dociera do odbiorców za pośrednictwem sieci wodociągowych.

W rejonie Wełnowca-Józefowca działają magistralne sieci wodociągowe zarządzane przez Katowickie Wodociągi. Należą do nich sieci takie jak magistrala 600 Al. Korfantego, która łączy tę dzielnicę z centrum, a także sieci pod nadzorem Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów, m.in. wzdłuż ulic Bytkowskiej, Telewizyjnej oraz alei W. Korfantego.

Rurociąg w obecnym Wełnowcu-Józefowcu został uruchomiony w 1894 roku, co było odpowiedzią na epidemię cholery w okolicy. Pierwotnie woda sprowadzano z kopalni „Cleophas” („Kleofas”). W miarę zwiększenia zapotrzebowania na wodę, infrastructura rozwoju doprowadziła do budowy rurociągu magistralnego z Dąbrówki Wielkiej, który zbudowano z rur żeliwnych. W latach 1895–1897 wzdłuż dróg osadniczych zainstalowano odcinki o średnicy 450 mm pomiędzy Bytkowem a Kolonią Alfred, a także rurociągi o średnicy 350/300 mm z Alfreda przez Wełnowiec i Koszutkę do Katowic oraz kilka mniejszych odcinków, w tym 100 mm z Wełnowca do Józefowca. Równocześnie, w latach 1905–1907, zrealizowano nowe ciągi wodociągowe. Wodę z kopalni galmanu „Rosaliengrube” w Dąbrówce Wielkiej zaczęto rozprowadzać od 1 stycznia 1896 roku.

Sieć kanalizacyjna w Wełnowcu-Józefowcu jest zarządzana przez spółkę Katowickie Wodociągi, a jej eksploatacja odbywa się za sprawą Oddziału Eksploatacji Sieci Kanalizacyjnej-Centrum. System kanalizacyjny tej lokalizacji położony jest w obrębie zlewni oczyszczalni ścieków Gigablok, której właścicielem jest Katowicka Infrastruktura Wodociągowo-Kanalizacyjna. Jako część modernizacji kanalizacji sanitarnej, wprowadzono kolektor „Wełnowiecki-II” o średnicy 1600 mm.

Jeżeli chodzi o zaopatrzenie w energię elektryczną, mieszkańcy Wełnowca-Józefowca otrzymują ją z sieci wysokiego napięcia 110 kV, która łączy ich z pobliskimi elektrowniami. Na terenie Wełnowca-Józefowca znajduje się jedyna stacja elektroenergetyczna, usytuowana w okolicy ulic Cisowej i Owocowej. To właśnie stacja „Wełnowiec” z poziomem transformacji 110/20/6 kV, wyposażona w transformatory o mocach 25 i 16 MVA. Sieć elektroenergetyczna rozciąga się wschodnią częścią obszaru, wzdłuż granicy z Siemianowicami Śląskimi, a jej zarządzanie odbywa się przez grupę Tauron. W roku 2006 średnie zużycie energii elektrycznej przypadające na jedno gospodarstwo domowe w Katowicach wynosiło 865,7 kWh.

Demografia

Na przestrzeni lat, rejon Wełnowca-Józefowca doświadczył znaczących zmian demograficznych, które są udokumentowane w licznych archiwalnych danych. Historia tej społeczności sięga XVIII wieku, kiedy to w 1780 roku kolonia Ignacowiec, znana również jako Wełnowiec, została zamieszkała przez 43 osoby. W ciągu następnych dziesięcioleci, liczba ta stopniowo wzrastała. W roku 1850 na terenie Wełnowca znajdowało się już 406 mieszkańców. Pod koniec lat 30. XIX wieku, około 1840 roku, w dwudziestu familokach mających swoje miejsce w Wełnowcu gromadziło się 377 osób. Świadectwem szybkości rozwoju tego terenu jest fakt, że w 1867 roku liczba osób zamieszkujących Wełnowiec wzrosła do 1642.

Kolejnym istotnym momentem w historii demograficznej tego rejonu miało miejsce w 1826 roku, kiedy to założono Józefowiec. Ksiądz Józef Beder osiedlił wtedy 30 chałupników. W 1845 roku powstało 35 domów, w których mieszkało 312 ludzi. Dynamika wzrostu ludności była zauważalna; w 1862 roku już 510 osób zamieszkiwało Józefowiec, wzrastając do 752 w 1871 roku, a do 1000 w 1873 roku.

Na dzień 31 lipca 1930 roku w gminie Wełnowiec żyło 11 184 osoby, w tym 5606 mężczyzn oraz 5578 kobiet. Jeszcze większa liczba ludności została odnotowana w 1935 roku, kiedy to według danych z 30 czerwca, w gminie Wełnowiec zamieszkiwało 11 788 osób, w tym 5928 mężczyzn i 5860 kobiet. Niestety, okres powojenny oznaczał spadek liczby mieszkańców, głównie z powodu akcji wysiedleńczej oraz migracji, co miało znaczący wpływ na struktury demograficzne.

Od 1988 roku w Wełnowcu-Józefowcu zarejestrowano systematyczny spadek liczby ludności. Wówczas, w tej dzielnicy żyło 18 923 osób, a największą grupę wiekową stanowiły osoby w przedziale wiekowym 30-44 lat. Natomiast osoby w wieku 60 lat i więcej stanowiły najmniejszy odsetek mieszkańców. W grudniu 2007 roku Wełnowiec-Józefowiec liczył 15 924 mieszkańców, co stanowiło 5,0% ogółu ludności miasta. Była to ósma co do liczby ludności dzielnica Katowic, spośród 22 istniejących w mieście. W tym czasie gęstość zaludnienia wynosiła 5060 osób na km², co stanowiło wartość znacznie wyższą niż średnia dla całych Katowic równą 1916 osób na km².

W kolejnych latach, według przeprowadzonych badań sondażowych w 2012 roku, 43,3% mieszkańców zadeklarowało narodowość polską, 25,4% narodowość śląską, a 31,3% identyfikowało się zarówno jako Ślązacy, jak i Polacy. Stan demograficzny na dzień 31 grudnia 2015 roku przedstawiony jest szczegółowo w tabeli obok.

Struktura płci i wieku ludności Wełnowca-Józefowca
(stan na 31 grudnia 2015 roku)

Okres/ l. ludności	przedprodukcyjny (0–18 lat)	produkcyjny (18-60/65 lat)	poprodukcyjny (pow. 60/65 lat)	Razem
Ogółem	2162	8497	3872	14 531
kobiety	1055	4058	2595	7708
mężczyźni	1107	4439	1277	6823
Wskaźnik feminizacji	95	91	203	113

Oprócz szczegółowego opisu demografii, warto również zwrócić uwagę na dane dotyczące liczby mieszkańców w różnych latach, które obejmują okresy od Józefowca i Wełnowca do 1924 roku, a następnie gminy Wełnowiec do 1951 roku, oraz obszaru Wełnowca-Józefowca od 1988 roku. Te szczegółowe informacje są przedstawione w poniższym wykresie. Aby zrozumieć ewolucję populacji w tej dzielnicy na przestrzeni lat, warto zapoznać się z tymi danymi.

Źródła danych i uwagi obejmują: 1780 rok (Ignacowiec); 1885 (w tym 1779 osób w Józefowcu i 760 osób w Wełnowcu); 1930 (dane z 31 lipca 1930 roku); 1935 (30 czerwca 1935 roku); 1939 (dane z 17 maja 1939 roku; według innego źródła — identyczna liczba mieszkańców 10 lutego 1945 roku); 1946 (dane z maja); a także lata 1988, 1997, 2005, 2010, 2015 oraz 2020.

Architektura i urbanistyka

Obszar Wełnowca-Józefowca charakteryzuje się dominującą funkcją mieszkalną, jednocześnie z istotnym udziałem terenów związanych z produkcją oraz infrastrukturą usługową. W tej dzielnicy można spotkać kilka kolonii mieszkaniowych o historycznym znaczeniu, takich jak Kolonia Agnieszki oraz Kolonia Alfred, z których część budynków wymaga pilnych prac remontowych. Historyczna zabudowa rozciąga się wzdłuż ulic: Józefowskiej oraz Bytomskiej. W rejonie ulic Szczecińskiej oraz prof. J. Mikusińskiego koncentruje się zabudowa wielorodzinna, a nowa zabudowa jednorodzinna powstaje w okolicach ulic: Promiennej, I. Daszyńskiego i Alfreda.

Obszary przemysłowe i gospodarcze rozciągają się w okolicach dawnej ulicy Energetyków oraz ulic Modelarskiej, M. Karłowicza, Konduktorskiej oraz wzdłuż alei W. Korfantego, na terenach niegdyś po hucie cynku. Wełnowiec-Józefowiec posiada także znaczne rezerwy pod dalszy rozwój, szczególnie w rejonie byłych ZM Silesia, które pozostają niekierunkowe z perspektywy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. W 2007 roku powierzchnia zabudowana w stosunku do terenu wynosiła 29%, a wskaźnik intensywności zabudowy netto kształtował się na poziomie 0,54. Średnia ważona liczby kondygnacji wynosiła 1,86.

Rozwój urbanistyczny

Na początku osadnictwo w tej dzielnicy koncentrowało się w Wełnowcu, gdzie budynki były rozproszone. Dopiero z początkiem XIX wieku, wraz z rozwojem przemysłu, zaczęto budować mieszkania dla robotników wzdłuż drogi prowadzącej od stawu hutniczego w kierunku Huty Laura, po obu stronach dzisiejszej alei W. Korfantego. W 1834 roku przy kopalni „Alfred” powstała kolonia robotnicza, a w latach 50. tegoż wieku na ulicy M. Karłowicza zrealizowano kolonię Fryderyka.

W tym samym czasie, w obrębie dzisiejszej ulicy Gnieźnieńskiej powstała kolonia Öhringen. Józefowiec, założony w 1826 roku, w swojej pierwotnej formie składał się z karczmy oraz trzydziestu chałup. Z mapy z 1827 roku wynika, że zabudowa chłopska koncentrowała się po wschodniej stronie dzisiejszej ulicy Józefowskiej; w 1845 roku istniało już tu 35 domów. W drugiej połowie XIX wieku zaczęto budować osiedla dla rodzin robotników zatrudnionych w zakładach „Hohenlohe”, z których część przetrwała do dzisiaj.

Po przyłączeniu Józefowca do gminy Dąb w 1894 roku, przy głównej ulicy powstały boczne szosy, co zaowocowało rozwojem infrastruktury, a w latach 90. XIX wieku wzniesiono również restaurację Carla Geislera, mieściącą się w obecnej hali sportowej przy ulicy Józefowskiej 40.

W związku z przeniesieniem zarządu zakładów księcia Hohenlohego oraz tworzeniem spółki akcyjnej Hohenlohe-Werke, około roku 1905 powstał piękny neoklasycystyczny gmach dla dyrekcji tej spółki. Dla inżynierów i urzędników stworzono osiedle willowe w okolicach alei W. Korfantego, ulic Jesionowej i Cisowej. W 1927 roku na alei W. Korfantego wybudowano domy zaprojektowane przez Tadeusza Michejdę. Na początku lat 30. XX wieku powstały mieszkania dla urzędników państwowych w rejonie ulic Józefowskiej i Bytomskiej.

Po II wojnie światowej, ze względu na bliskość huty cynku, mieszkalna zabudowa na alei W. Korfantego była ograniczona, natomiast nowoczesne osiedla powstawały w innych obszarach, w tym przy ulicach Jesionowej oraz Owocowej. W latach 70. XX wieku zaczęto budować nowe domy w rejonie ulicy Alfreda i Promiennej, a także przy ulicach J. Dekerta. W latach 50. XX wieku zrealizowano budynki dla pracowników huty „Silesia” w okolicach ulicy Szczecińskiej.

Początek budowy osiedla Szczecińska-Nowotki nastąpił w 1968 roku i zaplanowano je dla czterech tysięcy mieszkańców, co wymagało powstania także obiektów usługowych. Drugi etap przebudowy rozpoczął się w 1978 roku po wyburzeniu starszej zabudowy. Na początku lat 70. XX wieku kontynuowano budowę bloków przy ulicy Słonecznej, które miały pomieścić 2,5 tysiąca osób. Po 1989 roku nowa zabudowa najczęściej pojawiła się w północnej części Wełnowca-Józefowca, a ostatnie osiedla powstawały do roku 2008. W latach 2008–2014 stworzono kompleks biurowy GPP Business Park. Prace budowlane nad zespołem budynków mieszkalnych Bytkowska Park miały miejsce w latach 2016–2018.

Zabytki i obiekty historyczne

Na terenie wspomnianej dzielnicy można znaleźć dwa obiekty, które zostały wpisane do rejestru zabytków – niektóre jednak w przeszłości zostały skreślone. Są to:

• zabytkowy budynek Sądu Apelacyjnego (aleja W. Korfantego 117/119); jest on objęty ochroną oraz schodami;
• dawna hala pieców destylacyjnych w Zakładach Metalurgicznych „Silesia”, zala aleją W. Korfantego 141, która została wybudowana w 1913 roku w stylu modernizmu; budynek skreślono z rejestru w 2005 roku;
• zabudowa szybu „Alfred” (aleja W. Korfantego 182 i 184, plac Alfreda 1-13); obiekty wpisane do rejestru zabytków pochodzą z 1910 roku.

Transport

Dla tych, którzy poszukują informacji o transportowych możliwościach dzielnicy, istnieje szereg materiałów ułatwiających poruszanie się. W artykule Józefowiec oraz Wełnowiec można znaleźć szczegółowe dane na temat transportu.

Transport drogowy

Obszar Wełnowiec-Józefowiec nie jest obsługiwany przez trasy krajowe ani wojewódzkie, aczkolwiek główne drogi w tej dzielnicy mają swoją mocną reprezentację.

• Aleja W. Korfantego – to powiatowa droga, klasyfikowana jako zbiorcza. Łączy kierunek południowy z Koszutką oraz Śródmieściem, a na północ z Siemianowicami Śląskimi,
• Ulica Józefowska – również powiatowa droga, ale lokalna. Łączy północny odcinek z kolonią Agnieszki i szeroko rozumiane połączenie z Siemianowicami,
• Ulica Słoneczna – równoleżnikowa droga lokalna, która łączy Wełnowiec-Józefowiec z Dębem na zachodzie oraz Koszutką na wschodzie,
• Ulica ks. Piotra Ściegiennego – drożna klasa zbiorcza, ciągnąca się zachodnim obrzeżem dzielnicy, łącząca Józefowiec z Dębem koło osiedla Dębowe Tarasy,
• Ulica Bytkowska – droga gminna o klasie zbiorczej, łącząca Wełnowiec-Józefowiec z Dębem i Siemianowicami Śląskimi-Bytkowem,
• Ulica Telewizyjna – graniczna droga Wełnowca-Józefowca i Siemianowic, kierująca w stronę z Węzłowca oraz Chorzowa Starego.

W kompleksie Wełnowca-Józefowca wyróżniają się również inne interesujące ulice:

• Bytomska – droga lokalna na granicy Józefowca i Wełnowca,
• Gnieźnieńska – droga powiatowa lokalna,
• prof. J. Mikusińskiego oraz Szczecińska.

Ocena systemów i jakości transportowych powiązań pokazuje, że najlepsze połączenie istnieje z obszarem Śródmieścia, dzięki alei W. Korfantego. Z kolei dobrze rozwinięta komunikacja pomiędzy Józefowcem a Koszutką oraz Bogucicami i Pniakami jest ważna, jednak z Ligotą, Brynowem czy Piotrowicami i Kostuchną połączenia nie są już tak dobre.

Transport kolejowy

W obszarze Wełnowca-Józefowca obecnie nie istnieją linie kolejowe, lecz w przeszłości istniała bocznica do Katowic, która łączyła stację techniczną Katowice Dąbrówka Mała. Linia ta istniała od grudnia 1859 roku i zlikwidowana została w 1992 roku.

Miejski transport zbiorowy

Bezpośrednio krążące tramwaje po alei W. Korfantego mają historię sięgającą końca XIX wieku. Początek tej komunikacji miał miejsce, gdy berlińska spółka Kramer & Co. złożyła wniosek o koncesję na budowę linii tramwaju parowego Królewska Huta – Dąb – Katowice – Wełnowiec – Huta Laura. Po uzyskaniu koncesji, 23 marca 1896 roku zrealizowano pierwszy odcinek w kierunku obecnego ronda gen. Ziętka. W 1900 roku oddano do użytku trasę łączącą Hutę Laura z Królewską Hutą, ale linię tę zlikwidowano w 2009 roku. Dodatkowo, 1942 roku utworzono tymczasową pętlę tramwajową, a ostatecznie nową w 1956 roku. Wyposażenie w tramwaje na linię odbywa się do tej pory, a z danych z lutego 2021 roku wynika, że obecnie kursuje tu dwóch linii tramwajowych. Oferują one do ośmiu kursów w jedną stronę w godzinach szczytu, zmierzających do placu P. Skargi oraz placu Wolności w Katowicach oraz w kierunku pętli w Brynowie przez Koszutkę.

Pierwszą komunikację autobusową uruchomiono w latach 20. XX wieku. W historiach połączeń spółka Schlesische Kleinbahn zapewniła regularne kursy na trasie Katowice – Wełnowiec – Chorzów. W 1929 r. spółka Towarzystwo Komunikacji Samochodami rozszerzyła trasę do Katowic i Chorzowa. Obecnie organizatorem transportu dla Wełnowca jest Zarząd Transportu Metropolitalnego; na dzielnicy znajduje się wiele przystanków, w tym 7 przystanków autobusowych oraz 6 w Józefowcu, obsługiwanych przez 5 linii.

Trasy autobusowe łączą Wełnowiec-Józefowiec z większością dzielnic Katowic, takich jak Dąbrówka Mała, Giszowiec, Koszutka i inne pobliskie miejscowości Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Infrastruktura rowerowa

Wzdłuż obszaru Wełnowca-Józefowca wytyczono trasy rowerowe, które przechodzą przez ulicę Konduktorską, aleję W. Korfantego, ulicę Telewizyjną oraz część ulicy Bytkowskiej. Choć brak jest oznakowanych szlaków rowerowych, w lutym 2021 roku istniały cztery stacje miejskich rowerów, które odpowiadały za łatwiejszą komunikację. System ten, wiele lat później, przeszedł na Metrorower.

Oświata

W obszarze oświaty Wełnowca-Józefowca można dostrzec bogatą historię, której początki sięgają 1830 roku. W tym czasie zainaugurowano działalność pierwszej szkoły w Wełnowcu, ulokowanej na skrzyżowaniu alei W. Korfantego oraz ul. M. Karłowicza. Warto zaznaczyć, że w 1922 roku, po przynależności Wełnowca do Polski, placówka ta nabrała charakteru polskiego, przyjmując nazwę Publicznej Szkoły Powszechnej nr 1. Dotychczasowy budynek był jednak zbyt mały, co zaowocowało przeprowadzką szkoły w lutym 1939 roku do nowego obiektu w stylu funkcjonalizmu, znajdującego się przy dzisiejszej ulicy J. Dekerta.

W Józefowcu, pierwsza instytucja edukacyjna powstała w 1901 roku na ulicy Józefowskiej, a obecnie pełni rolę filii Szkoły Podstawowej nr 17. W ciągu następnej dekady powstała tutaj druga placówka – dzisiejsze XIV Liceum Ogólnokształcące im. mjr. Henryka Sucharskiego, które rozpoczęło swoją działalność w 1910 roku. Dodatkowo, w 1912 roku utworzono Szkołę Gospodarstwa Domowego, która oferowała kilkumiesięczne kursy dla dziewcząt.

W okresie międzywojennym, w drugiej szkole znajdującej się w Józefowcu, funkcjonowała czteroletnia Szkoła Podstawowa im. Karola Miarki. Również w 1959 roku w tej samej lokalizacji powstał Zespół Szkół Zawodowych, działający pod patronatem Elektromontażu. W późniejszym czasie, w roku szkolnym 1993/1994, budynek pierwszej szkoły w Józefowcu został przekształcony w filię Szkoły Podstawowej nr 17.

XIV Liceum Ogólnokształcące zostało ustanowione 1 lipca 1998 roku, co znacząco wzbogaciło ofertę edukacyjną w tym regionie. Oprócz tego, druga placówka podstawowa, znana jako Szkoła Podstawowa nr 19, zainaugurowała swoją działalność w Dębie jako szkoła nr 2 i przeniosła się do nowej siedziby przy ulicy Krzyżowej 12 w 2017 roku.

Więcej informacji na temat działalności oświatowej można znaleźć w artykułach poświęconych Józefowcowi oraz Wełnowcowi.

Kultura

Pierwsze organizacje o charakterze społeczno-kulturalnym zaczęły powstawać na terenie Wełnowca już w połowie XIX wieku. Na przełomie wieków XIX i XX w tej okolicy funkcjonowały dwa chóry: Männer Gesangverein oraz Arberiter Gesangverein Josephdorf-Domb. Oprócz tego, lokalna społeczność mogła korzystać z działalności Związku Bibliotek Ludowych (niem. Der Verband Oberschlesischer Volksbucherei), który w swej inicjatywie organizował pokazy filmowe dla mieszkańców.

Wobec tego, podjęto także kroki mające na celu rozwój czytelnictwa, tworząc Czytelnię Ludową oraz Czytelnię dla Kobiet, gdzie promowano polski dorobek literacki. Natomiast w 1908 roku w Józefowcu zainaugurowano działalność chóru mieszanego „Harmonia”, który w okresie międzywojennym liczył około stu członków, istniał aż do 1961 roku.

W Wełnowcu w 1920 roku powołano również chór im. Adama Mickiewicza, który działał do 1931 roku. W dwudziestoleciu międzywojennym aktywnie działały m.in. oddział Towarzystwa Czytelni Ludowych, Pracownicze Towarzystwo Oświatowo-Kulturalne im. S. Żeromskiego oraz Grupa Teatralna „Promień”. Obecnie przy parafii św. Józefa Robotnika w Józefowcu funkcjonuje chór im. św. Cecylii, który należy do Polskiego Związku Chórów i Orkiestr. Chór Święta Cecylia został założony we wrześniu 1971 roku, a kieruje nim Mariusz Kozieł.

Wczesne lata 90. XX wieku przyniosły utworzenie Towarzystwa Miłośników Wełnowca, które regularnie organizowało festyny, takie jak Dzień Wełnowca-Józefowca. Natomiast 24 lipca 2015 roku powstało Stowarzyszenie Mieszkańców, Przyjaciół i Sympatyków Wełnowca-Józefowca „Revita”, któremu zależy na wspieraniu lokalnych inicjatyw oraz szeroko pojętej ochronie dóbr kultury.

Warto zauważyć, że na terenie Wełnowca-Józefowca nie ma żadnej filii Miejskiego Domu Kultury. Najbliższy dom kultury znajduje się w Filii Dąb Miejskiego Domu Kultury „Koszutka”, usytuowanej przy ulicy Krzyżowej 1. W tej instytucji funkcjonuje także Filia nr 17 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach.

Dodatkowo, przy ulicy Józefowskiej 100 znajduje się Klub Spółdzielczy KSM „Józefinka”, zarządzany przez Katowicką Spółdzielnię Mieszkaniową. W Wełnowcu-Józefowcu działa również Filia nr 6 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, zlokalizowana przy ulicy Bytomskiej 8a.

Sport i rekreacja

Sport i rekreacja odgrywają ważną rolę w historii zarówno Wełnowca, jak i Józefowca. Początki aktywności sportowej w tej okolicy datują się na początek XX wieku, kiedy to zarysował się ruch gimnastyczny, reprezentowany przez organizacje takie jak Turnverein oraz Radfahrer Verein. Warto zaznaczyć, że 30 marca 1924 roku powołano Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Wełnowiec, które stało się częścią siemianowickiego okręgu Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Jednostka ta szybko zyskała popularność, osiągając w 1935 roku liczbę 140 członków, skupiając się na popularnych dyscyplinach takich jak lekka atletyka oraz gimnastyka przyrządowa.

W tych latach również w Józefowcu zaczynają się kształtować stowarzyszenia sportowe. Już w 1905 roku powstało Towarzystwo Sportowe Turnverein, które zyskało nową nazwę w 1906 roku, kiedy to objęło całą gminę Dąb jako Männer Turn Verein Domb. Z czasem, w 1912 roku, utworzono gniazdo Dąb-Józefowiec w ramach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, które w 1920 roku miało już 113 członków. Z tego okresu pochodzi również założenie Klubu Sportowego „Orzeł”, które miało miejsce w tym samym roku.

W latach międzywojennych na scenie sportowej pojawiły się liczne organizacje, takie jak KS 25, KS Haller, KS Powstaniec czy RKS Siła Wełnowiec, który dysponował sekcją piłki nożnej oraz ręcznej. Strzelec Wełnowiec był jednym z bardziej znaczących klubów sportowych w latach 1935-1939, oferującym różnorodne sekcje, takie jak boks, ciężka atletyka, kolarstwo czy narciarstwo.

Podczas II wojny światowej jedynym klubem funkcjonującym w Wełnowcu był Hohenlohehütter Turn- und Sportverein, który po zakończeniu konfliktu przekształcił się w Orzeł Wełnowiec. Organizacja ta w 1949 roku miała już 375 członków. W powojennej rzeczywistości działał również klub Rapid Wełnowiec, finansowany przez Fabrykę Narzędzi Górniczych, który oprócz sekcji siatkówki fuzjonował w 1963 roku z Orłem Wełnowiec. W kolejnych latach obie instytucje zostały włączone w struktury GKS-u Katowice, a sekcja piłki nożnej przeniosła się do Wełnowca z Kolejarza 24 Katowice.

Nieopodal, przy ulicy Alfreda 1, znajduje się Ośrodek Sportowy Kolejarz, zarządzany przez Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Katowicach. Oferuje on m.in. halę sportową, pomieszczenia do treningu szermierki, siłownię, a także boiska sportowe. Klub Sportowy Kolejarz 24 Katowice, założony w maju 1924 roku przez Stanisława Nogaja oraz Edmunda Zellera, korzysta z tego kompleksu. W Józefowcu, przy ulicy Józefowskiej 40, znajduje się hala sportowa w budynku dawnej restauracji Carla Geislera, w której pod okiem Jana Czai trenowali znakomici zapaśnicy GKS-u Katowice, zdobywający liczne medale, w tym trzy na igrzyskach olimpijskich.

Więcej informacji można znaleźć w artykule Józefowiec oraz Wełnowiec.

Religia

Na obszarze pomiędzy Wełnowcem a Józefowcem znajdują się dwie istotne rzymskokatolickie parafie. Jedna z nich obsługuje wiernych z Józefowca oraz kolonii Agnieszki, a druga dotyczy mieszkańców Wełnowca. Obydwie parafie przynależą do dekanatu Katowice-Załęże w archidiecezji katowickiej.

W Józefowcu znajduje się rzymskokatolicka parafia św. Józefa Robotnika, usytuowana przy ulicy prof. J. Mikusińskiego 8. To właśnie ta parafia zarządza cmentarzem przy ulicy Józefowskiej, którego powierzchnia wynosi 1,93 ha. Historia powstania tej parafii sięga 1895 roku, kiedy to rozpoczęto działania zmierzające do jej utworzenia, jednak na samodzielną placówkę musiano czekać aż do 1 sierpnia 1925 roku, kiedy to przyznano jej lokalną autonomię. W międzyczasie budowano tymczasową świątynię, a pierwszym kuratusem został mianowany ks. Paweł Michatz w 1921 roku.

Natomiast w Wełnowcu działa rzymskokatolicka parafia Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych, która oprócz Wełnowca obejmuje także część osiedla J. Tuwima w Siemianowicach Śląskich. Siedziba parafii się znajduje przy alei W. Korfantego 121/1. Parafia ta również zarządza cmentarzem, który jest zlokalizowany przy ulicy Jesionowej i ma powierzchnię 0,58 ha. Historycznie, katolicy z Wełnowca przynależeli do wspólnoty parafialnej św. Michała Archanioła w Michałkowicach. Budowa kościoła rozpoczęła się w 1919 roku, przebudowując wcześniejszy budynek z XIX wieku. W 1920 roku, świątynia została poświęcona przez ks. proboszcza Maksymiliana Gerlicha z Michałkowic.

Obecny wygląd budynku uzyskano po komplementarnej przebudowie w 1930 roku, a w ołtarzu głównym umieszczono obraz Matki Bożej, pochodzący prawdopodobnie z kościoła michałkowickiego.

Warto również zauważyć, iż na tym terenie żyli niegdyś ewangelicy. Zgodnie z regulacjami uchwalonymi w 1857 roku, wierni z Dębu oraz Wełnowca przynależeli do zboru w Katowicach. Część ludności żydowskiej, zamieszkującej dawny Wełnowiec, została w 1872 roku włączona do gminy katowickiej, a do 1878 roku do tego zbioru dołączono również wiernych z Józefowca oraz pozostałych części Wełnowca.

W pierwszej połowie XIX wieku w Wełnowcu mieszkało około 1200 katolików, 70 ewangelików i 30 żydów. W latach 20. tego samego stulecia liczba wyznawców judaizmu w Wełnowcu wynosiła pięć osób. Natomiast w 1890 roku w Józefowcu odnotowano 1258 katolików, 30 ewangelików i 10 żydów.

Bezpieczeństwo publiczne

Obszar Wełnowca-Józefowca, analizowany pod kątem przestępczości, wyróżnia się niskim współczynnikiem przestępstw, który w 2007 roku wyniósł 2,1 na 100 mieszkańców. W porównaniu do średniej dla miasta, która wynosiła wówczas 3,08, statystyki te wydają się obiecujące. W tym samym roku odnotowano także 12 wypadków drogowych, co wskazuje na potencjalne zagrożenia w ruchu lądowym.

Skrzyżowanie ulicy Józefowskiej i ulicy Słonecznej jest miejscem, gdzie wypadkowość jest bardziej zauważalna. Rzeczywiście, badania przeprowadzone w 2012 roku ujawniły, że aż 67,2% mieszkańców czuje się bezpiecznych w swoim otoczeniu. Przeciwnego zdania było 28,3% osób, co może wskazywać na różnorodne odczucia dotyczące bezpieczeństwa społeczności lokalnej.

W Wełnowcu mieścił się budynek policji w pobliżu kościoła, gdzie znajdowały się również mieszkania dla policjantów oraz areszt. Ponadto, historia ochrony przeciwpożarowej w tej dzielnicy sięga 1906 roku, kiedy to powstała straż zakładowa powołana przez Hohenlohe-Werke. Jej głównym celem była ochrona nie tylko własnych zakładów, ale również mieszkańców. Siedziba straży znajdowała się na ulicy M. Karłowicza 11-13, a w 1938 roku liczyła już 76 członków. W 1962 roku utworzono tam oddział miejski Państwowej Straży Pożarnej w Katowicach, który funkcjonował przez dekadę przed zamknięciem spowodowanym złymi warunkami lokalowym.

Szpital, który powstał w Wełnowcu w 1890 roku jako szpital hutniczy, był pierwotnie dwupiętrowym obiektem. Opiekę nad pacjentami sprawowały siostry boromeuszki z Trzebnicy. Szpital przeszedł wielokrotne przebudowy w następnych latach, a w czasach II wojny światowej pełnił rolę lazaretu wojskowego. W 1949 roku obiekt został przekształcony w placówkę dla więźniów obozów pracy. W latach 1978–1980 nastąpiła kolejna przebudowa, prowadząc do przekształcenia szpitala w Oddział Chirurgii Ogólnej Szpitala Miejskiego nr 8. Z kolei 31 października 1998 roku, szpital połączono z jednostką znajdującą się na ulicy Raciborskiej, tworząc Szpital im. Stanisława Leszczyńskiego. Aktualnie, szpital ten jest częścią Katowickiego Centrum Onkologii, w którym w 2018 roku pracowało 16 lekarzy.

---

Oceń: Wełnowiec-Józefowiec

---