Ligota (Katowice)

---

Geografia

„Ligota to część Katowic, która ulokowana jest w ich zachodniej strefie. W obrębie historycznych granic tego rejonu można wyróżnić głównie dwa obszary: Załęską Hałdę-Brynów część zachodnią, która stanowi północną część Ligoty, zwana także Starą Ligotą, oraz Ligotę-Panewniki, obejmującą południowy fragment tego terenu, który jest częścią Starej Ligoty oraz Nowej Ligoty. Fragmentarycznie, zasięg Ligoty sięga również obszaru Piotrowic-Ochojca w okolicach ulicy Rzepakowej.

Historyczna granica Ligoty od północy przebiega w rejonie ulic: Brygadzistów, Ligockiej oraz Wodospady, kontynuując wzdłuż rzeki Kłodnicy i na wschód od ulicy Rzepakowej. Następnie, granica prowadzi przez ulicę Kolejową i rzekę Ślepiotkę. W dalszej części, rozdziela obszar Ligoty oraz Panewniki w okolicach ulicy Warmińskiej oraz cmentarza przy ulicy Panewnickiej. Granica ta okala z kolei wschodni oraz północny obszar bazyliki panewnickiej, prowadząc na zachód wzdłuż Kłodnicy i Ślepiotki oraz w kierunku północnym, okalając osiedle Kokociniec i łącząc się z granicą pomiędzy Katowicami i Chorzowem.

Teren Ligoty usytuowany jest w niecce górnośląskiej, a jego budowa geologiczna jest zrębowa. Zapadlisko wypełnione zostało w okresie karbonu zlepieńcami, piaskowcami oraz łupkami ilastymi, w których odkryto złoża węgla kamiennego. W czasie trzeciorzędowym ukształtowały się główne formy rzeźby terenu Ligoty, a więc istotnym czynnikiem wpływającym na jego rozwój była miocenowa faza ruchów tektonicznych, związanych z orogenezą alpejską. Wówczas płyta antyklinorium śląsko-krakowskiego uległa spękaniu, co skutkowało powstaniem m.in. rowu Kłodnicy, który zaczyna się na zachód od Ochojca, ciągnąc się w kierunku zachodnim przez tereny Ligoty. Obszar dzielnicy w czwartorzędzie mógł być dwukrotnie pokryty przez lądolód skandynawski.

Większość powierzchni Ligoty pokrywają plejstoceńskie piaski oraz żwiry fluwioglacjalne, a w mniejszym stopniu piaski oraz żwiry glacjalne, dodatkowo rozproszone głazami na glinie zwałowej. W holocenie można dostrzegać zjawiska erozyjne oraz wyprzątanie pokryw osadów plejstoceńskich. Osady rzeczne są widoczne w dolinach rzek, w szczególności Kłodnicy.

Ligota znajduje się na Wyżynie Śląskiej, a konkretnie na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim, który wchodzi w skład mezoregionu Wyżyna Katowicka (341.13). W kontekście jednostek morfologicznych, zdecydowana większość miejscowości leży w Rowie Kłodnicy, który jest obniżeniem tektonicznym, odwadnianym przez górny bieg Kłodnicy oraz rzekę Ślepiotkę. Na obszarze tym wykształciła się dolina Kłodnicy. W centrum Nowej Ligoty, w miejscu skrzyżowania ulic Panewnickiej oraz Piotrowickiej, wysokość wynosi 275,3 m n.p.m.

Ligota znajduje się całkowicie w dorzeczu Odry, w obrębie zlewni Kłodnicy i jej dopływów. Kłodnica, jako rzeka podgórska, charakteryzuje się dużymi różnicami wysokości oraz zmiennością przepływu, a jej bieg jest zbliżony do równoleżnikowego. Klimat Ligoty nie odbiega znacząco od ogólnych warunków klimatycznych Katowic, cechuje go klimat umiarkowany przejściowy. Średnia temperatura roczna w przedziale lat 1961–2005 dla stacji zlokalizowanej w pobliskim Muchowcu wynosiła 8,1 °C, podczas gdy roczna suma opadów w latach 1951–2005 osiągnęła wartość 713,8 mm.

W przeszłości obszar Ligoty był porośnięty lasami, które stanowiły część historycznej Puszczy Śląskiej. Niemniej jednak, zarówno szata roślinna, jak i inne elementy środowiska przyrodniczego uległy znacznym przemianom w wyniku procesu urbanizacji oraz rozwoju przemysłu. Za ciekawe zjawisko przyrodniczo-krajobrazowe można uznać kompleks nieodległych Lasów Panewnickich. Te lasy są istotnym elementem struktury ekologicznej regionu, w których dominują bory sosnowe oraz mieszane. Na północy Ligoty, w rejonie granicy z Załęską Hałdą, znajduje się Las Załęski, który jest lasem liściastym.

Obszar Ligoty charakteryzuje się także terenami o wyjątkowych walorach przyrodniczych oraz krajobrazowych, które są kluczowe dla ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt, wspierania bioróżnorodności oraz zachowania lokalnych ekosystemów. Istotną częścią tego obszaru jest Dolina Kłodnicy, zajmująca o powierzchni 54,5 ha, co czyni ją kluczowym korytarzem ekologicznym wymagającym regeneracji. Zachodnia część doliny wyróżnia się na tle otoczenia wysokimi walorami krajobrazowymi oraz zróżnicowaniem florystycznym.

Nazwa

Ligota, Wola oraz Swoboda to klasyczne przykłady nazw, które odzwierciedlają kulturowe dziedzictwo polskiego języka. Nazwy te mają swoje korzenie w pojęciu woli, które historycznie odnosiło się do czasowego zwolnienia mieszkańców nowo zakładanych osad z obowiązków takich jak płacenie czynszów czy wykonywanie prac na rzecz właściciela ziemskiego.

Termin, który znaczeniowo koresponduje z pojęciem woli, to Lgota, oznaczające ulgę dla osadników w ich obowiązkach. Nazwy takie stanowią przykład użycia tego samego rdzenia słowotwórczego, który odnajdujemy w polskich słowach ulga i ulżyć. Z perspektywy historycznej, miejscowość ta była wzmiankowana w różnych formach: w 1550 roku jako Lhota, a następnie w 1692 roku pod nazwą Lgota, aż do jej ostatecznej formy Ligota z 1713 roku. W XVIII wieku zapisywano ją także jako Ligotka.

Historia

Pierwsza wzmianka o miejscowości Ligota sięga roku 1360, kiedy to dokument wystawiony przez księcia Mikołaja II z rodu Przemyślidów przypomina o tej wsi w księstwie pszczyńskim. Docelował on do możnowładcy Ottona z Pilczy. Pierwotna osada była ulokowana na obszarze dzisiejszej Starej Ligoty, w pobliżu ulic: Ligockiej, Załęskiej, Hetmańskiej oraz Rolnej.

Wkrótce jednak, w wyniku epidemii lub zniszczeń wojennych, Ligota stała się opuszczoną wsią, co miało miejsce już w XV wieku. Przez ponad 200 lat nie istniała, ale dokumenty z XVI wieku, w tym sprzedaż ziemi pszczyńskiej dla Turzonów z 1517 roku, przypominały o tej osadzie. Również w 1588 roku wydano dokument związany z nadaniem lasu w Ligocie dla sołtysa Piotrowic.

Ligota odzyskała ludność dopiero w końcu XVII wieku, chociaż w XVIII wieku była nadal znana jako Ligotka. Na początku XVIII stulecia przyznano jej prawa gminy, z sołtysem wybieranym przez zarządu domu księstwa pszczyńskiego. Osiedlenie chałupników nastąpiło po 1680 roku, a do II połowy XVIII wieku liczba mieszkańców wsi wynosiła około 80.

W 1715 roku w Ligocie uruchomiono karczmę, w której serwowano piwo produkowane w Tychach. Z kolei w 1742 roku miejscowość weszła w skład Królestwa Prus w wyniku wojen śląskich, stając się częścią powiatu pszczyńskiego.

W XIX wieku Ligota przyciągała mieszkańców Katowic jako lokalizacja letniskowa, zwłaszcza po otwarciu linii kolejowej, która połączyła Katowice z Murckami 1 grudnia 1852 roku. Budowa stacji kolejowej w Ligocie miała kluczowe znaczenie dla urbanizacji regionu. Stworzono reprezentacyjną ulicę, znaną później jako ulica Franciszkańska, prowadzącą od dworca do nowo wzniesionego klasztoru oo. franciszkanów w Panewnikach. Przy tej ulicy powstało wiele domów wypoczynkowych oraz restauracji.

W miarę upływu czasu Ligota przekształciła się z osady rolniczo-rzemieślniczej w ośrodek przemysłowy. Znalazły tu swoje miejsce takie zakłady jak Górnośląska Fabryka Farb, Fabryka Chemiczna „Silesia” oraz Ligocka Fabryka Chemiczna (Rafineria). W latach 30. i 40. XIX wieku liczba mieszkańców wzrosła, z 105 w 1830 roku do 215 w 1845 roku. W 1880 roku przy ulicy Hetmańskiej zainaugurowano pierwszą ligocką szkołę, a w latach 1904 i 1912 powstały kolejne budynki edukacyjne.

W dniu 17 sierpnia 1919 roku, podczas I powstania śląskiego, stacja kolejowa została zdobyta przez powstańców, co przerwało połączenie z Żorami. W plebiscycie z 20 marca 1921 roku, spośród 2023 mieszkańców gminy Ligota, 1401 opowiedziało się za przynależnością do Polski, a 573 za Niemcami. Ligota stała się miejscem koncentracji powstańców grupy Walentego Fojkisa przed atakiem na Katowice, z jej stacji odjeżdżały pociągi z oddziałami powstańczymi. W 1923 roku, przy ulicy Hetmańskiej, wzniesiono pomnik upamiętniający 11 mieszkańców Ligoty, którzy żywot swój zakończyli w trakcie III powstania. Pomnik ten został zniszczony przez Niemców w 1939 roku, a następnie odbudowany w 1962 roku.

Ligota weszła w granice Polski w 1921 roku, a według ustawy Sejmu Śląskiego z 15 lipca 1924 roku, gmina Ligota Pszczyńska włączona została do Katowic. Zmiany weszły w życie 15 października 1924 roku. W 1935 roku Ligota została częścią dzielnicy Ligota-Brynów.

W okresie powstań śląskich i plebiscytu w Ligocie funkcjonowały polskie organizacje społeczne, jak chór „Lutnia”, gniazdo „Sokoła”, oraz Stowarzyszenie Kobiet. Ich siedzibą był budynek szkoły, który przekształcono w ochronkę dla dzieci.

Na początku lat 30. ministrzy pszczyńscy odsprzedali lasy po stronie ulicy Panewnickiej, co umożliwiło rozwój Nowej Ligoty, gdzie powstała kolonia domów urzędniczych. Ligota zyskała kanalizację, a w 1928 roku zaplanowano budowę uczelni technicznej i szkoły pielęgniarskiej, jednak z powodu kryzysu gospodarczego te plany nie doszły do skutku. W międzywojniu Ligota została podzielona na dwie części: Stara, związana z robotnikami i Nowa, łączona z inteligencją. Powstały również nowe zakłady przemysłowe, w tym chemiczny produkujący tlen i wodór przy ulicy Starej Kłodnickiej.

W dniu 3 września 1939 roku saperzy Wojska Polskiego uszkodzili most nad Kłodnicą w rejonie ulicy Piotrowickiej. Tego samego dnia, w okolicy wiaduktu, miały miejsce walki między żołnierzami Wehrmachtu a obrońcami, co zaowocowało stratami wśród polskich wojsk. Późniejsze zniszczenia Ligoty przez Niemców obejmowały pomnik Powstańców Śląskich, który uległ zniszczeniu w 1939 roku.

Po październiku 1939 roku wprowadzono wymóg posługiwania się jedynie niemieckim, a w 1941 roku przystąpiono do budowy nowych osiedli dla jeńców sowieckich. W 1943 roku na terenie Ligoty Niemcy przesiedlili około 200 Francuzów z Alzacji. W okresie okupacji (1939-1945) Ligota stała się miejscem obozu dla Polaków wypędzanych z Górnego Śląska. Wojska niemieckie wycofały się dopiero 26 stycznia 1945 roku, wysadzając trzy mosty nad Kłodnicą i pyląc stację kolejową, a następnego dnia wkroczyły tu oddziały Armii Czerwonej.

Po wojnie rozpoczęto organizację nowej władzy komunistycznej w Ligocie, gdzie w budynku przy skrzyżowaniu ulic Książęcej i Piotrowickiej zlokalizowano siedzibę komitetu PZPR. Mimo niełatwego okresu, nastąpiły nowe inwestycje. W latach 50. XX wieku w rejonie ulic Piotrowickiej, Panewnickiej, Zielonogórskiej oraz Koszalińskiej rozpoczęto budowę osiedli dla tysięcy mieszkańców. Niestety, z powodu szkód górniczych, Stara Ligota zaczęła popadać w ruinę.

W 1966 roku, na granicy Ligoty i Panewnik, ruszyła budowa kliniczno-dydaktycznego zespołu Śląskiej Akademii Medycznej przy ulicy Medyków, a pierwszy etap zakończono w 1979 roku. 16 września 1991 roku Rada Miejska w Katowicach uchwaliła podział miasta ponownie, tworząc jednostkę samorządową nr 6 „Ligota – Panewniki”. W wyniku reformy w 1997 roku wyłączono z obszaru Ligoty-Panewniki nową dzielnicę – Załęska Hałda-Brynów część zachodnia.

Po 1989 roku w Ligocie przeprowadzono wiele remontów i inwestycji. Właściciele zmodernizowali m.in. Miejski Dom Kultury „Ligota” w Katowicach oraz zmodernizowali placówki edukacyjne. Rozbudowa infrastruktury skupiła się na głównych ulicach, a w okolicach T. Kościuszki oraz Kolejowej zrealizowano duży kompleks handlowo-usługowy – Galerię Libero, której budowę zakończono w listopadzie 2018 roku.

Gospodarka

Ligota, znana niegdyś jako mała wieś rolnicza, z młynem i karczmą, przeżyła znaczną transformację. Początkowo dominowały tutaj uprawy zbożowe, takie jak żyto, jęczmień i owies, a także inne rośliny, takie jak tatarka, groch oraz chmiel. Jeszcze do końca XVIII wieku przeważająca gospodarka w tej okolicy opierała się na rolnictwie i leśnictwie.

W XIX wieku Ligota zmieniła się z osady rolniczo-rzemieślniczej w ważny ośrodek przemysłowy, co było możliwe dzięki rozpoczęciu działalności kolejowej. Początkowe zakłady przemysłowe zlokalizowane były w pobliżu bocznicy kolejowej, która powstała w 1851 roku, w rejonie jednego z kluczowych punktów huty „Ida”. Z biegiem lat, mimo zakończenia działalności huty, struktura przemysłowa Ligoty nie została zniszczona. Na tym obszarze zaczęły pojawiać się nowe zakłady.

Intensywny rozwój przemysłu miał miejsce do czasów I wojny światowej, a po 1918 roku znaczące inwestycje zostały wstrzymane. Niemniej jednak, w Ligocie powstały znaczące obiekty przemysłowe, takie jak Górnośląska Fabryka Farb, która rozkwitła pod koniec XIX wieku, Fabryka Chemiczna „Silesia” oraz Ligocka Fabryka Chemiczna (Rafineria). W dalszym etapie historii, istniała także Górnośląski Zakład Impregnacji Drewna.

Produkcja w Fabryce Chemicznej „Silesia” zakończyła się na początku lat 60. XX wieku. Zakład ten, zlokalizowany przy ulicy Piotrowickiej, wytwarzał m.in. kwas solny oraz sól glauberską. Nieopodal działała Ligocka Fabryka Chemiczna, skoncentrowana na produkcji tlenu i wodoru, przekształcona później na rafinerię nafty. Po drugiej wojnie światowej, teren fabryki został przekształcony w magazyny paliwowe oraz bazę Orlenu.

W miarę jak Ligota rozwijała się przemysłowo, stawała się coraz bardziej atrakcyjnym miejscem dla turystów. W okresie międzywojennym otworzyły się nowe zakłady, z lokacjami takimi jak zakład chemiczny produkujący tlen i wodór przy ulicy Starej Kłodnickiej. Na ulicy Kolejowej, na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, powstał Zakład Gazowy „Dissous”, później znany jako „Gazakumulator”, który ostatecznie stał się częścią „Polgazu”.

W okresie Polski Ludowej, jednym z kluczowych graczy w Ligocie był Centrostal Górnośląski, który rozpoczął działalność w 1945 roku przy ulicy Stalowej, koncentrując się na handlu wyrobami hutniczymi. W tym samym czasie działały również magazyny chemiczne przy ulicy Kolejowej, a także Baza Transportowa Budownictwa Przemysłowego, która później stała się Transbud-Katowice.

W Ligocie miało miejsce wiele przekształceń oraz reorganizacji, co doprowadziło do powstania rozmaitych przedsiębiorstw, takich jak Przedsiębiorstwo Montażu Urządzeń Górniczych, prowadzące działalność związaną z sektorem górniczym. Powstało również wiele obiektów usługowych, w tym Baza Transportu Energomontażu Południe, a także wiele innych.

Współczesność Ligoty to okres przekształceń, wywołany zmniejszaniem znaczenia tradycyjnych czynników przemysłowych. Od lat 90. XX wieku, wiele zakładów przemysłowych zniknęło, a tereny dotychczas zajmowane przez przemysł, stopniowo przekształcają się w obszary mieszkalne. W centrum Ligoty, wzdłuż ulicy Kolejowej, zlokalizowane są przedsiębiorstwa logistyczne, takie jak JAS-FBG i Transbud-Katowice, a także dystrybutor wyrobów hutniczych ArcelorMittal Distribution Solutions Poland.

Nowoczesny rozwój Ligoty można również dostrzec przy ulicy Ligockiej 103 w Starej Ligocie, gdzie znajduje się Grupa Euro-Centrum. To miejsce, w którym w 2004 roku zawarto porozumienie na utworzenie Euro-Centrum Park Przemysłowy. Kompleks biurowy, który zadebiutował w latach 2006-2008, w 2017 roku mieścił blisko 100 firm. W 2007 roku uruchomiono również Park Naukowo-Technologiczny Euro-Centrum.

W Ligocie, przy ulicy T. Kościuszki, znajduje się galeria handlowa Libero, w której dostępnych jest ponad 150 sklepów oraz restauracji. Oprócz strefy zakupowej, galeria oferuje również różnorodne obiekty kulturalno-rekreacyjne, takie jak kino sieci Helios, kręgielnia oraz centrum fitness.

Transport

W Ligocie kluczowym szlakiem transportowym jest droga krajowa nr 81, która przechodzi przez centralną część miejscowości, biegnąc ulicami T. Kościuszki oraz Kolejową. Ta trasa stanowi główny wylot z Katowic w kierunku Mikołowa, Żor oraz Skoczowa. Ważne ciągi komunikacyjne obejmują ulicę Kolejową, Panewnicką, Ligocką, Piotrowicką, Armii Krajowej oraz T. Kościuszki. Uznano je za trasy zbiorcze ze względu na ich parametry techniczne, które nie pozwalają na klasyfikację jako drogi klasy G. Te drogi łączą różne jednostki strukturalne w Ligocie.

Wśród innych istotnych ulic, które prowadzą przez Ligotę, można wyróżnić:

• Ulica Franciszkańska – lokalny szlak w centralnej części dzielnicy, przebiegająca przez Nową Ligotę, łącząca ligocki dworzec kolejowy z terenami panewnickiego klasztoru, klasyfikowana jako droga powiatowa;
• Ulica Kłodnicka – biegnąca w wschodniej części Ligoty, łączy Nową Ligotę z Brynowem w rejonie Centrum Przesiadkowego Brynów jako droga powiatowa;
• Ulica Załęska – łącząca Starą Ligotę z Załęską Hałdą oraz z Załężem, również klasyfikowane jako droga powiatowa;
• Ciąg ulic: Hetmańska oraz Rolna, które łączą centralną część Starej Ligoty z Brynowem, uznawane również za drogi lokalne (L).

Pomiędzy ulicami Zielonogórską a Kolejową zlokalizowana jest stacja kolejowa Katowice Ligota, która wyposażona jest w dworzec kolejowy, semafory świetlne oraz dwa zadaszone perony dostępne przez przejście podziemne. W okresie od 11 grudnia 2022 do 11 marca 2023 r. zatrzymywały się tu pociągi Kolei Śląskich oraz Leo Express.

Linię kolejową z Katowic do Ligoty oddano do użytku 1 grudnia 1852 roku, co stało się przełomowym momentem dla rozwoju miejscowości. Inwestycja zrealizowana przez Towarzystwo Kolei Górnośląskiej znacząco wpłynęła na urbanizację Ligoty. Kolejne lata przynosiły rozwój transportu kolejowego, a między innymi 20 grudnia 1858 roku przedłużono linię z Mikołowa do Ligoty, a na początku XX wieku otwarto nową trasę do Bielszowic i Gliwic. Nowy dworzec kolejowy, który powstał wtedy, był odpowiedzią na rosnący ruch pasażerski, zwłaszcza w kontekście pielgrzymek do panewnickiego klasztoru oraz rozwijającego się przemysłu.

W latach 80. i 90. XX wieku nastąpiło ograniczenie przewozów osobowych, co prowadziło do zawieszania kursów. Ostatnie połączenia pasażerskie na trasie Katowice Ligota – Katowice Murcki – Tychy zawieszono 25 września 1994 roku, a 1 czerwca 1997 roku zakończono kursy na trasie Katowice Ligota – Ruda Kochłowice – Gliwice.

Transport zbiorowy w Ligocie obsługiwany jest głównie przez autobusy organizowane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM). Głównym operatorem linii w dzielnicy jest PKM Katowice. W początkach 2023 roku, z przystanku Ligota Poleska kursowało 15 linii autobusowych, w tym 2 nocne, z przystanku Ligota Medyków 11 linii, w tym także 2 nocne, a z przystanku Stara Ligota Załęska również 11 linii. Autobusy te zapewniają skuteczne połączenia nie tylko w obrębie Katowic, ale również z innymi miastami Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, takimi jak Chorzów, Ruda Śląska czy Gliwice.

Bezpośrednio naprzeciwko dworca kolejowego stacji Katowice Ligota, w miejscu zbiegów ulic Panewnickiej i Franciszkańskiej, znajduje się Centrum Przesiadkowe Ligota, które dysponuje stanowiskami autobusowymi, parkingiem na 110 samochodów, miejscami dla taksówek, stacją rowerów miejskich oraz punktem oznaczonym jako Kiss & Ride.

Architektura i urbanistyka

Historia rozwoju zabudowy Ligoty sięga czasów, gdy skupiała się głównie w obszarze Starej Ligoty, gdzie współczesne ulice, takie jak Ligocka, Załęska, Hetmańska oraz Rolna, były kluczowe. W XVIII wieku zabudowa tej dzielnicy miała rozproszony charakter, a mapa stworzona przez Christiana Friedricha von Wrede w 1749 roku potwierdza, że główną osadą pozostawała Stara Ligota. Na terenach nowej Ligoty rosły w tym czasie lasy. Mapa Pruskiego Sztabu Generalnego z 1827 roku ukazuje, iż Ligota składała się z trzech głównych skupisk, z których największe znajdowało się w części północnej, obejmujące 13 zagród. Kolejne zgrupowanie znajdowało się w rejonie młyna przy moście przez Kłodnicę, a trzecie znajdowało się pomiędzy północnym brzegiem rzeki a drogami na wschód-zachód. W obszarze zabudowy gospodarczej zidentyfikowano dwa młyny, wapiennik oraz kamieniołom.

Z czasem, w miarę jak zbliżał się koniec XIX wieku, Ligota przekształcała się w zwartą przestrzeń miejską, szczególnie w rejonie ulicy Hetmańskiej i stacji kolejowej. W Starej Ligocie, wokół szkoły przy ulicy Hetmańskiej, która została otwarta w 1880 roku, wzniesiono wiele budynków wielorodzinnych zwanych familokami. Takie obiekty również powstały w obszarze ulic: Ligockiej, Szadoka, Załęskiej, Stromej i Filarowej w Szadoku. Niestety, wiele z tych budynków zostało wyburzonych z powodu działalności górniczej oraz naturalnej wymiany zabudowy miejskiej.

Otwarcie stacji kolejowej w Ligocie miało ogromny wpływ na urbanizację tej osady. W sąsiedztwie stacji zaczęły powstawać domy wypoczynkowe oraz restauracje w okolicy ulicy Franciszkańskiej, w tym willa dyrektora Ligockiej Fabryki Chemicznej. W latach 1903–1908 zbudowano w Panewnikachkompleks klasztoru oraz bazylikę franciszkanów, co przyczyniło się do przesunięcia centrum Ligoty na południe od Kłodnicy i zatarcia granic zabudowy między Ligotą a Panewnikami.

W okresie międzywojennym, po północnej stronie ulicy Panewnickiej, Dyrekcja Kolei Państwowych postanowiła zbudować osiedle dla pracowników, obejmujące obszar ulic Emerytalnej i Zgody. Rozpoczęcie budowy miało miejsce na przełomie lat 20. i 30. XX wieku. W tym samym czasie, w rejonie Starej Ligoty, w latach 30. XX wieku, osiedle dla górników kopalni „Wujek” powstało wzdłuż ulic Wozaków, Filarowej, Pokładowej i Rębaczy.

W Nowej Ligocie w latach międzywojennych powstało nowe osiedle jednorodzinnych domów urzędniczych, które budowane były zaleceniami nowoczesnej urbanistyki, nawiązując do koncepcji miasta-ogrodu. Tereny pod tę inwestycję zostały zakupione przez Urząd Wojewódzki w 1929 roku. Budowa kolonii rozpoczęła się w 1936 roku i miała na celu stworzenie modelowej dzielnicy w przemyślowym mieście.

W wyniku działań okupacyjnych podczas II wojny światowej, w 1941 roku w Nowej Ligocie zrealizowano projekt budowy budynków wielorodzinnych – tzw. „stodół”. Osiedle obejmowało obszar ulic Bronisławy, Warmińskiej i Śląskiej, gdzie wzniesiono dwukondygnacyjne budynki o dachu dwuspadowym.

Rozwój architektoniczny Ligoty nabrał tempa w okresie PRL-u, szczególnie w latach 50. XX wieku, gdy rozpoczęto zabudowę terenów wokół ulic Panewnickiej, Piotrowickiej, Kołobrzeskiej i Zielonogórskiej. W pierwszym etapie powstawały czteropiętrowe bloki mieszkalne zlokalizowane wokół prostokątnych placów, takich jak plac Miast Partnerskich, który zyskał swoją nazwę dopiero w 2010 roku. W kolejnych etapach budowy wzniesiono eksperymentalne bloki z wielkiej płyty, a także nowy budynek dworca kolejowego.

Ciekawe, że w 1959 roku, z okazji planowanej wizyty Nikity Chruszczowa, upamiętniono ten moment zamówieniem nowoczesnej na ówczesne czasy rezydencji, której plany stworzył architekt Augustyn Boronia. Niestety, Chruszczow nigdy nie odwiedził zbudowanej rezydencji. Z kolei od lat 70. XX wieku aż do 1995 roku budynek służył jako Klinika Endokrynologii Dziecięcej.

Po latach, w wyniku szkód górniczych, część zabudowy Starej Ligoty zaczęła ulegać degradacji. W wyniku wyburzeń w latach 60. XX wieku, nieopodal ulic Ligockiej i Filarowej, wybudowano kilkupiętrowe bloki. Natomiast w latach 70. powstały wieżowce w rejonie ulic Ligockiej oraz niskie i wysokie bloki min. przy ulicach Wodospady, Grzyśki i Hetmańska.

Od końca lat 90. XX wieku, Ligota przeszła proces renowacji, szczególnie w zakresie termomodernizacji. Efektem tych działań są m.in. prace zrealizowane przy budynku dworca kolejowego na stacji Katowice Ligota, gmach Miejskiego Domu Kultury „Ligota” w Katowicach oraz Filii nr 7 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach. Nowe inwestycje skierowane są w dużej mierze na budownictwo handlowo-usługowe, zwłaszcza w sąsiedztwie ulic Ligockiej, Piotrowickiej i Armii Krajowej. Na obrzeżach Starej Ligoty, w rejonie ulic Kijowskiej, Braci Mniejszych oraz bp. T. Szurmana, rozpoczęto budowę osiedla Franciszkańskiego, co miało miejsce w 2014 roku. Nieopodal primu Szybkiej Kolei Miejskiej powstało również osiedle Książęce składające się z kilku czterokondygnacyjnych budynków wielorodzinnych.

Kultura

Tradycje zorganizowanej działalności kulturalnej w Ligocie mają swoje korzenie w początkach XX wieku, kiedy to w 1910 roku powstał chór „Lutnia”, który funkcjonował aż do 1954 roku. Na początku nosił on imię Stanisława Wyspiańskiego, a z biegiem lat zmienił nazwę na imię Piotra Maszyńskiego. W okresie międzywojennym w Ligocie istnieje również biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych, która w roku 1935 dysponowała 1330 tomami, z których korzystało aż 346 czytelników.

Interesującym punktem na kulturalnej mapie Ligoty jest kino „Bajka”, które otworzyło swoje podwoje w połowie lat 50. XX wieku w budynku przy ulicy Piotrowickiej 90, w miejscu, które niegdyś zajmowała restauracja St. Mandeckiego oraz J. Jesielli. W czasach PRL-u istniał także Zakładowy Dom Kultury przy zakładzie „PEMUG”, który znajdował się w budynku po dawnej restauracji Hildebrandt.

Historia Miejskiego Domu Kultury „Ligota” rozpoczęła się w 1982 roku, kiedy to Elżbieta Jasiok, z kierująca jednym ze Społecznych Ognisk Muzycznych, pozyskała budynek na siedzibę ogniska oraz filię Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, zlokalizowaną przy ulicy Franciszkańskiej. Już w roku 1983 utworzono Miejski Dom Kultury, który w latach 1986-1991 gościł Teatr GuGalander, mający swoje korzenie w Kabarecie Mumio oraz Teatrze Gry i Ludzie. W MDK „Ligota” odbywają się liczne zajęcia zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, w tym m.in.: zajęcia plastyczne dla dzieci, malarskie dla młodzieży, nauka gry na instrumentach, lekcje śpiewu, warsztaty ceramiki oraz zajęcia teatralne i taneczne.

Od 1995 roku, Miejski Dom Kultury „Ligota” w Katowicach jest organizatorem corocznego wydarzenia, jakim jest Święto Kwitnących Głogów, które odbywa się w maju. To cykliczne święto gromadzi lokalną społeczność wokół prezentacji artystycznych, parad orkiestr, teatrów ulicznych oraz występów estradowych. Wydarzenie ma miejsce w pobliżu amfiteatru w Zadolu.

Na terenie Ligoty, według stanu na połowę 2023 roku, działają trzy filie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, w tym: Filia nr 5 przy ul. Braci Mniejszych 2, Filia nr 7 przy ul. Franciszkańskiej 25 i Filia nr 32 przy ul. Grzyśki 19a.

Oświata i instytucje

Na początku historii edukacji w Ligocie uczniowie z tej miejscowości uczęszczali do szkoły znajdującej się w Mikołowie. Pierwsza dokumentacja dotycząca placówki przy parafii św. Wojciecha pojawia się w 1575 roku. W wyjątkowych sytuacjach, uczniowie Ligoty mogli korzystać z nauki w tej szkole. W 1819 roku powstał nowy budynek szkolny w Piotrowicach, gdzie gmina Ligota również wsparła finansowo budowę. Już w 1824 roku z tej szkoły korzystało 36 uczniów z Ligoty.

Rok 1874 przyniósł decyzję mieszkańców Ligoty o budowie własnej szkoły powszechnej. Nową placówkę przy ulicy Hetmańskiej 1 w Starej Ligocie zaczęto budować w 1879 roku, a prace zakończono w roku następnym. W ciągu kolejnych lat, przy tej samej ulicy, powstały dodatkowe budynki szkolne w latach 1904 i 1912.

W 1938 roku zakończono budowę szkoły przy ulicy Panewnickiej 13, gdzie 26 stycznia 1939 roku rozpoczęła działalność Publiczna Szkoła Powszechna nr 21. Szkoła ta przeniosła się z ulicy Hetmańskiej i w 1959 roku zmieniła numer na 7, przekształcając się w Szkołę Podstawową oraz Liceum Ogólnokształcące. Następnie, 1 września 1966 roku, doszło do rozdzielenia tych dwóch szkół, a w tej placówce ulokowano VII Liceum Ogólnokształcące im. Harcerzy Obrońców Katowic w Katowicach.

W 1952 roku rozpoczęto budowę gmachu Szkoły Podstawowej nr 34 im. M. Kopernika, zainaugurowanej jesienią 1956 roku przy ulicy Zielonogórskiej 3. W 1959 roku powstała natomiast Szkoła Podstawowa nr 35, jedną z tzw. Tysiąclatek. Również w 1966 roku uruchomiono Szkołę Podstawową nr 64 im. Ratowników Górskich w Katowicach, która była kolejną „Tysiąclatką”. Po reformie oświaty w 1999 roku część placówek zostało przekształconych w gimnazja, w tym:

• Szkoła Podstawowa nr 35 – Gimnazjum nr 21 (Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 21 w Katowicach),
• Szkoła Podstawowa nr 64 – Gimnazjum nr 23 (Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 23 w Katowicach).

W późniejszym okresie te zespoły zostały zlikwidowane i przekształcone w samodzielne gimnazja. W 2000 roku Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 21 w Katowicach przekształcono w Gimnazjum nr 21, a 3 grudnia 2004 roku szkole nadano imię Adeli Korczyńskiej. Rok 2004 przyniósł również przekształcenie Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 23 w Gimnazjum nr 23. Z kolei w 2019 roku, w wyniku następnej reformy, Gimnazjum nr 21 im. A. Korczyńskiej przekształcono w Szkołę Podstawową nr 35 z Oddziałami Dwujęzycznymi, a wcześniej, bo 1 września 2017 roku, Gimnazjum nr 23 Oddziałami Integracyjnymi im. Ratowników Górskich przyjęło nazwę Szkoły Podstawowej im. Ratowników Górskich w Katowicach.

Na połowę 2023 roku w Ligocie funkcjonują liczne placówki oświatowe, zarówno podstawowe jak i średnie:

• Niepubliczna Szkoła Podstawowa „aAcademy” (ul. Zielonogórska 1),
• Niepubliczna Szkoła Podstawowa „Wesołe Słoneczka” (ul. Hetmańska 7),
• Szkoła Podstawowa nr 61 im. Polskich Kawalerów Maltańskich Specjalna (ul. Kołobrzeska 8),
• VII Liceum Ogólnokształcące im. Harcerzy Obrońców Katowic w Katowicach (ul. Panewnicka 13),
• Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 14 (ul. Zielonogórska 23):
• Miejskie Przedszkole nr 15 z Oddziałami Integracyjnymi (ul. Zielonogórska 23),
• Miejskie Przedszkole nr 76 (ul. Kołobrzeska 20),
• Miejskie Przedszkole nr 89 (ul. Zadole 26a),
• Szkoła Podstawowa nr 35 z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Adeli Korczyńskiej (ul. Zielonogórska 23),
• Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 15 (ul. Zielonogórska 3):
• Miejskie Przedszkole nr 17 (ul. Zielonogórska 6a),
• Szkoła Podstawowa nr 34 im. Mikołaja Kopernika (ul. Zielonogórska 3).

Na granicy Ligoty i Panewnik zlokalizowany jest kompleks instytucji związanych z opieką zdrowotną, w skład którego wchodzi Górnośląskie Centrum Zdrowia Dziecka im. św. Jana Pawła II, które jest jednym z największych szpitali dziecięcych w Polsce, otwartym 29 maja 1999 roku (ul. Medyków 16) oraz Uniwersyteckie Centrum Kliniczne im. prof. Kornela Gibińskiego, działające od 19 sierpnia 1974 roku, jako Centralny Szpital Kliniczny (ul. Medyków 14). Obie placówki są częścią Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.

Religia

W Ligocie dominuje kościół rzymskokatolicki, który stanowi największą wspólnotę religijną w tym rejonie. Początkowo, wierni tego wyznania z Ligoty przynależeli do parafii św. Wojciecha w Mikołowie. Od połowy XIV wieku parafia ta była częścią dekanatu pszczyńskiego. W roku 1914 franciszkanie z Panewnik przejęli odpowiedzialność za duszpasterstwo w Panewnikach, Ligocie oraz w Piotrowicach. Mimo tego, nie utworzono wówczas osobnej wspólnoty parafialnej, która powstała znacznie później – 1 września 1933 roku jako kuracja, a następnie 12 lutego 1934 roku, kiedy uzyskała pełnoprawny status parafii.

Na dzień połowy 2023 roku, żadna parafia rzymskokatolicka nie ma swojej siedziby w obrębie dawnej gminy Ligota. Wierni tego wyznania przynależą obecnie do sąsiadujących parafii: św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Panewnikach, św. Rodziny i św. Maksymiliana Kolbego w Brynowie, a także Matki Bożej Różańcowej w Zadolu.

W tym samym czasie w Ligocie zarejestrowane były także inne wyznania oraz obrządki religijne. Do najważniejszych z nich należą:

• Buddyjski Ośrodek Medytacyjny w Katowicach (ul. Kredytowa 8/10),
• Kościół Ewangelicznych Chrześcijan w Katowicach (ul. Franciszkańska 19/1).

Sport i rekreacja

Aktywność sportowa w Ligocie rozpoczęła się na początku XX wieku, kiedy to wszelka organizacja sportowa zaczęła przejawiać swoje pierwsze oznaki w postaci akcji Volks- und Jungendspiele, która zyskała na znaczeniu od 1910 roku, kiedy to książę pszczyński objął nad nią patronat. Działalność ta była pionierskim krokiem w zakresie tworzenia kultury fizycznej w tym regionie.

Program konkurencji organizowanych przez Turn- und Sportverein w Ligocie obejmował między innymi takie dyscypliny jak palant, piąstkówka oraz tamburyno. W szczególności, od początku XX wieku wzdłuż rzeki Kłodnica zaczęły pojawiać się tzw. ludowe kąpieliska, co dodatkowo sprzyjało rozwojowi lokalnej rekreacji.

Po zakończeniu I wojny światowej powstały pierwsze polskie organizacje promujące kulturę fizyczną na terenie Ligoty. W dniu 14 marca 1920 roku z inicjatywy Augustyna Świtały powstało Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Ligota, które w roku 1935 liczyło 62 członków. W 1924 roku z kolei zainaugurowano działalność klubu sportowego „Ligocianka” Ligota, który został reaktywowany po II wojnie światowej w 1945 roku.

Klub ten posiadał boisko przy ulicy Książęcej i prowadził sekcje piłki nożnej (klub awansował do Ligi Śląskiej w 1938 roku), hokeja na lodzie oraz teatralną. Przez okres od 1922 do 1939 roku Ligota była świadkiem rozwoju aż 8 różnych organizacji sportowych.

W 1946 roku powstał BKS Sparta Katowice, znany pierwotnie jako Tęcza Katowice. Od 1956 roku klub funkcjonuje pod swoją obecną nazwą, a swoje początki miał w Wojewódzkim Zrzeszeniu Sportowym. W ofercie klubu dostępne były sekcje takie jak akrobatyka sportowa, gimnastyka sportowa, koszykówka, piłka nożna, piłka ręczna, podnoszenie ciężarów, siatkówka oraz skoki do wody. Siedziba klubu mieści się przy ulicy St. Żeromskiego 4.

W latach 1959–1964 aktywnie działał również Klub Sportowy „Budowlani” Ligota (w latach 1956–1958 znany jako KS „Elektrobudowa”), który jest uważany za jednego ze spadkobierców Ligocianki. Fuzja klubu miała miejsce w 1964 roku, kiedy to doszło do połączenia z BKS Sparta Katowice. W Budowlanych Ligota były prowadzone sekcje piłki nożnej, podnoszenia ciężarów oraz siatkówki mężczyzn.

---

Oceń: Ligota (Katowice)

---