Ulica Żwirki i Wigury w Katowicach

---

Przebieg

Trasa ulicy Żwirki i Wigury w Katowicach jest wyjątkowo istotna dla układu komunikacyjnego tej części miasta. Ulica ta przebiega na przestrzeni całej dzielnicy Śródmieście, a numeracja budynków rozpoczyna się od północno-wschodniej strony. Na samym początku tego odcinka, ulica ta spotyka się z ulicą T. Kościuszki, co czyni ją ważnym węzłem drogowym.

Cała długość ulicy Żwirki i Wigury ma prostoliniowy charakter, skierowany w stronę północno-zachodnią. Droga ta kończy swój bieg na skrzyżowaniu z ulicą Mikołowską. W trakcie swojego przebiegu, ulica ta krzyżuje się z wieloma innymi ulicami, w tym po obydwu stronach z ulicami: M. Drzymały, M. Skłodowskiej-Curie oraz J. Kilińskiego.

Charakterystyka

Ulica Żwirki i Wigury, stanowiąca część dróg powiatowych, nosi numer 6562S i klasyfikowana jest jako droga lokalna, określana mianem (L). Jej całkowita długość wynosi 436 metrów. Warto podkreślić, że nawierzchnia tej drogi jest bitumiczna, co wpływa na komfort poruszania się po niej. Szerokość jezdni na odcinku od ulicy T. Kościuszki do M. Skłodowskiej-Curie wynosi 8,5 metra, natomiast między ulicami M. Skłodowskiej-Curie a Mikołowską szerokość ta nieznacznie maleje do 8,1 metra. Ulica ta, wzdłuż której znajdują się adresy z kodem pocztowym 40-063, znajduje się pod nadzorem Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach.

Na całej długości Żwirki i Wigury można zauważyć, że jest to droga jednokierunkowa, aczkolwiek z wydzielonym kontraruchem rowerowym. Teren ulicy wchodzi w skład strefy płatnego parkowania typu B w Katowicach. Interesującym jest, że wzdłuż Żwirki i Wigury nie przebiega żadna linia transportu miejskiego ZTM, co może być istotne dla osób korzystających z komunikacji publicznej.

Najbliższe przystanki oznakowane się przy ulicach Mikołowskiej (autobusowy; Katowice Mikołowska), M. Kopernika (autobusowy; Katowice Kopernika Dworzec) oraz T. Kościuszki (tramwajowy; Katowice Plac Miarki).

Obszar ulicy Żwirki i Wigury, razem z pobliskimi ulicami, do których należą m.in. PCK, H. Jordana, J. Rymera, H. Dąbrowskiego oraz M. Kopernika, jest uznawany za jedną z wizytówek Katowic. Ten obszar charakteryzuje się zabudową przeważającą w postaci zabytkowych kamienic, wybudowanych głównie na przełomie XIX i XX wieku oraz w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku. Kamienice te, często czteropiętrowe, cechują się stylistyką historyzującą, secesyjną i modernistyczną, co tworzy zwartą pierzeję w układzie szachownicowym.

Warto zaznaczyć, że zabudowę uzupełniają budynki z okresu międzywojennego. Szczególne znaczenie ma gmach Urzędu Skarbowego, znajdujący się pod adresem Żwirki i Wigury 15/17, który stanowi jedną z dwóch lokalnych dominant architektonicznych. Gmach ten nie tylko jest ważnym punktem na mapie Katowic, lecz również wchodzi w skład katowickiego Szlaku Moderny. Fragment ulicy na wschód od skrzyżowania z ulicą J. Kilińskiego to część urbanistycznego układu, który został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych pod numerem A/370/12.

Historia

Katowice, po uzyskaniu praw miejskich w roku 1865, doświadczyły intensyfikacji działalności budowlanej. W końcu XIX wieku zabudowa zaczęła przekraczać tory kolejowe, co oznaczało szybko następującą urbanizację tych obszarów. Już na etapie planowania miasta przewidziano rozwój zachodniej części południowego Śródmieścia, gdzie kluczowe kierunki wyznaczone były przez dwie istotne arterie – późniejsze ulice Mikołowską i T. Kościuszki. W planie z 1875 roku można było dostrzec arbitralne nałożenie regularnej siatki ulicznej w przestrzeni między tymi drogami, ukształtowanej na równoleżnikowo-południkowy układ.

Na początku lat 90. XIX wieku, wytyczono siatkę ulic, która odpowiadała kierunkom późniejszych ulic Mikołowskiej oraz T. Kościuszki. Tak powstała również ulica Żwirki i Wigury, jednak układ ulic w tej części Śródmieścia w dużej mierze pozostawał arbitralny. Przebieg ulicy Żwirki i Wigury zaznaczono już na mapie z 1902 roku, a w tym czasie istniały już budynki liczbowane jako 1 oraz 3. W latach przedwojennych nosiła ona nazwę Grünstrasse, a w 1922 roku została przemianowana na ulicę Zieloną.

W kamienicy nr 10, wzniesionej w latach 1910–1911, administrowanej przez Eugena Orglera, 5 stycznia 1914 roku przyszedł na świat Rudolf Schnackenburg. Na mocy rozporządzenia wojewody, 17 czerwca 1922 roku została powołana Policja Województwa Śląskiego, a dzień później francuski dowódca katowickiej grupy Policji Plebiscytowej przekazał budynek przy ulicy Zielonej 28, który z czasem, bo od 1932 roku, stał się siedzibą Głównej Komendy tej Policji. 11 września 1932 roku, w trakcie przelotu z Warszawy do Pragi, doszło do katastrofy samolotu, w której zginęli Franciszek Żwirko oraz Stanisław Wigura. W kolejnym roku, ich imieniem nazwano ulicę Zieloną.

W latach międzywojennych Katowice rozwijały się szczególnie dynamicznie w kierunku południowym, a w rejonie Żwirki i Wigury powstało wiele nowoczesnych urzędów oraz instytucji. W roku 1934 zbudowano tam jeden z pierwszych katowickich wieżowców, czternastopiętrowy gmach Urzędu Skarbowego, zaprojektowany przez Tadeusza Kozłowskiego, z konstrukcją stalową autorstwa Stefana Bryły. Kompleks ten gromadził liczne urzędy, w tym dwa urzędy skarbowe, kasę skarbową oraz mieszkania dla Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego. W 1935 roku w tym miejscu mieszkały takie postacie jak: docent Uniwersytetu Jagiellońskiego Aniela Kozłowska, dyrektor Teatru PolskiegoMarian Sobański oraz dyrektor Muzeum ŚląskiegoTadeusz Dobrowolski.

W 1935 roku ulica Żwirki i Wigury znajdowała się w granicach dzielnicy I (Centrum), a budynki zamieszkiwane były przez rodziny rozmaitych zawodów, w przeważającej części urzędników. Przy poszczególnych numerach funkcjonowały różne punkty usługowe, takie jak: pracownia sukien pod nr. 3, skład papieru pod nr. 7, sklep spożywczy pod nr. 9, piekarnia pod nr. 11, skład nabiału pod nr. 15, pracownia obuwia pod nr. 17 oraz skład fryzjerski pod nr. 19. Dodatkowo, w latach międzywojennych przy ulicy Żwirki i Wigury 28 mieścił się Komisariat II Miejskiej i Powiatowej Komendy Policji.

Okres niemieckiej okupacji (1939–1945) przyniósł, że droga znów nosiła nazwę Grünstrasse. W tym czasie pod nr. 17 działalność prowadził niemiecki urząd skarbowy – Reichsfinanzverwaltung. Z chwilą wyzwolenia, w 1945 roku, przywrócono wcześniej znaną nazwę ulicy – Żwirki i Wigury.

Na rogu Żwirki i Wigury oraz Mikołowskiej wzniesiono gmach w stylu socrealizmu, oddany do użytku w 1951 roku – Pałac Młodzieży, zaprojektowany przez Zygmunta Majerskiego i Juliana Duchowicza. Po zakończeniu II wojny światowej w budynku mieszkalnym Urzędu Skarbowego zamieszkiwały takie osobistości jak Kazimierz Kutz oraz Gustaw Holoubek. Na południowo-zachodnim rogu ulicy Żwirki i Wigury oraz M. Curie-Skłodowskiej kręcono popularny do 2009 roku serial komediowy Święta wojna, gdzie pod fikcyjnym adresem ulica Korfantego 13/6 mieściło się mieszkanie Dwornioków.

W dniu 23 marca 2012 roku, środkowa oraz wschodnia część ulicy Żwirki i Wigury została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych, w ramach historycznego układu urbanistycznego południowej dzielnicy Śródmieścia Katowic. W latach 2020–2021 zrealizowano remont narożnej kamienicy przy Żwirki i Wigury 21, a w 2022 roku zakończono renowację kamienicy narożnej przy Żwirki i Wigury 1 / T. Kościuszki 33.

Obiekty zabytkowe i miejsca pamięci

Ulica Żwirki i Wigury w Katowicach obfituje w interesujące obiekty zabytkowe, które są świadectwem bogatej historii architektonicznej tego miejsca. W szczególności warto zwrócić uwagę na wiele kamienic oraz innych budynków, które prezentują różne style architektoniczne, takie jak historyzm i modernizm.

• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 1) – powstała w 1894 roku, charakteryzuje się stylem historyzmu. Jest to czterokondygnacyjny obiekt murowany z cegły, zakończony dachem mansardowym z lukarnami. Warto zwrócić uwagę na bogato zdobioną fasadę z dekoracjami roślinnymi oraz naczółkami nad oknami,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 2) – pochodząca z początku XX wieku, w stylu modernizmu. Budynek jest czterokondygnacyjny, murowany, z tynkowaną elewacją i dachem dwuspadowym, jego fasada ozdobiona wykuszami i balkonami-loggiami,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 3, 3a) – wybudowana w 1898 roku, znana jest z elementów historyzmu. Obiekt posiada cztery kondygnacje i poddasze, a jego boniowana fasada na parterze uzupełniona jest zdobionym portalem z panoplią,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 4) – w stylu modernizmu z początku XX wieku, czterokondygnacyjna, murowana z tynkowaną elewacją oraz dachem dwuspadowym, wyróżnia się obecnością wykusza oraz szczytu,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 5 / M. Drzymały 14) – wpisana w historię jako obiekt z 1903 roku w stylu historyzmu; czterokondygnacyjna, z boniowanym parterem i tynkowaniem na wyższych piętrach,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 6 / M. Drzymały 16) – powstała w 1914 roku, w stylu modernizmu. Jest czterokondygnacyjna z dachem dwuspadowym, posiadając m.in. wykusz oraz facjatki,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 7) – z 1904 roku, harmonijnie łączy nowoczesność z historią, mając cztery kondygnacje oraz dach dwuspadowy, z angielskim tynkowaniem na elewacjach,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 9) – z tego samego okresu, z elementami secesji i modernizmu, czterokondygnacyjna, zwieńczona dachem mansardowym z lukarnami,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 10) – obiekt z 1910 roku, czterokondygnacyjny, o tynkowanej elewacji z ceglanym cokołem i balkonami,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 11) – przykładowy budynek z I ćwierćwiecza XX wieku, czterokondygnacyjny, z dekoracjami tynkowymi,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 12) – związana z latami 20. XX wieku, czterokondygnacyjna z poddaszem, nadaje jej charakterystyczny szczyt,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 13) – obiekt z 1906 roku, mający widowiskowy kształt z balkonami w osi środkowej,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 14) – pochodząca z 1906 roku, łączy w sobie cechy modernizmu i secesji,
• Zabytkowy gmach Urzędu Skarbowego – część mieszkalna (ul. Żwirki i Wigury 15), ogromny budynek o 14 kondygnacjach, wyróżniający się nowoczesną formą, ukończony w 1934 roku,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 16) – obiekt z około 1910 roku, styl modernizmu z domieszką dekoracji tynkowych,
• Zabytkowy gmach Urzędu Skarbowego – część biurowa (ul. Żwirki i Wigury 17), zakończona w 1934 roku, posiadająca 6 kondygnacji oraz modernistyczny charakter,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 19) – z 1905 roku, której symetryczna elewacja przyciąga uwagę,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 21 / J. Kilińskiego 18) – obiekt łączący style z 1905 roku,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 22) – obiekt z 1911 roku, z ciekawą kompozycją architektoniczną,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 23) – z początku XX wieku, wykazuje cechy modernizmu połączone z historyzmem,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 24) – z początku XX wieku, zachwyca skromnym modernizmem,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 25) – przykład 1906 roku, z przytulnymi balkonami oraz wykuszami,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 26) – z początku XX wieku, prosta i elegancka,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 27) – z 1905 roku, zdobiąca ulice swoimi detalami architektonicznymi,
• Zabytkowy budynek Dyrekcji Policji (ul. Żwirki i Wigury 28 / ul. J. Kilińskiego 6) – z 1916 roku, będący elementem neoklasycyzmu,
• Kamięnica (ul. Żwirki i Wigury 29) – z końca XIX wieku, murowana z kluczowymi detalami,
• Familok kopalni „Wujek” (ul. Żwirki i Wigury 31) – z początku XX wieku, z efektownym dachem,
• Zabytkowy dom w zespole zabudowy Pałacu Młodzieży (ul. Żwirki i Wigury 32) – z lat 1949–1951 w stylu socrealizmu.

W tym obszarze znajdują się również miejsca pamięci. Przykładem jest tablica umiejscowiona przy ul. Żwirki i Wigury 17, która upamiętnia walkę harcerzy we wrześniu 1939 roku z niemiecką agresją.

Gospodarka i instytucje

Na początku grudnia 2023 roku w systemie REGON odnotowano około 160 przedsiębiorstw, których siedziby są zlokalizowane przy ulicy Żwirki i Wigury. W tym okresie aktywnie funkcjonowały między innymi różnorodne podmioty, takie jak: firmy handlowo-usługowe, kancelarie adwokackie oraz radców prawnych, wspólnoty mieszkaniowe, gabinet lekarski, przedsiębiorstwa budowlane, biura turystyczne, związki zawodowe i wiele innych.

W tej lokalizacji swoją siedzibę ma również Komenda Miejska Policji w Katowicach, zlokalizowana pod adresem ul. Żwirki Wigury 28, a także Pierwszy Urząd Skarbowy, który mieści się pod adresem ul. Żwirki i Wigury 17.

Dla wiernych rzymskokatolickich zamieszkujących przy tej ulicy, szczególnie istotnym miejscem jest parafia Świętych Apostołów Piotra i Pawła, do której przynależą.

---

Oceń: Ulica Żwirki i Wigury w Katowicach

---