Dom Powstańca Śląskiego w Katowicach

Budynki handlowo-usługowe

Dom Powstańca Śląskiego w Katowicach jest nie tylko miejscem o znaczeniu historycznym, ale także ważnym budynkiem użyteczności publicznej. Jego budowa miała miejsce w latach 1936–1937, co czyni go jednym z istotnych elementów architektonicznych okresu międzywojennego w regionie. Został on wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego, co podkreśla jego wartość kulturową i historyczną.

Urok tego miejsca leży w jego architekturze i historii, które łączą się ze zrywami narodowymi i przypominają o odwadze powstańców. Dom ten, będący świadkiem wielu ważnych wydarzeń, pełnił różnorodne funkcje, a jego znaczenie w lokalnej społeczności jest nie do przecenienia.

Historia

Wielokondygnacyjny obiekt powstał w latach 1936−1937 na ul. Jana Matejki 3, zgodnie z projektem architekta Zbigniewa Rzepeckiego. Jego budowa odbyła się w stylu funkcjonalizmu, z zamiarem utworzenia siedziby Związku Powstańców Śląskich. Koszty związane z budową pokryły wspólnie województwo śląskie, Zarząd Dóbr Księcia Pszczyńskiego oraz sami powstańcy. Huta Pokój dostarczyła na ten cel 30 ton stali. Rozpoczęcie prac budowlanych miało miejsce 9 lipca 1936 roku, natomiast gmach został otwarty po zakończeniu prac wykończeniowych 15 listopada 1938 roku.

W siedmiokondygnacyjnym budynku utworzono przestrzenie takie jak sklepy, sale konferencyjne oraz Kino Zorza, które mogło pomieścić 500 osób. Na początku kwietnia 1939 roku w przyziemiu uruchomiono restaurację Piwnica Śląska, z malowanymi freskami, które ilustrowały „tydzień w Szombierkach”. Na drugim piętrze zaaranżowano sale, gdzie eksponowano pamiątki związane z powstaniami. Uroczystość poświęcenia gmachu miała miejsce 2 maja 1939 roku.

W dniu 4 września 1939 roku, podczas agresji Niemców, Dom Powstańca stał się miejscem oporu, które prowadził powstaniec Stanisław Karkoszka. Niestety, polska obrona nie zdołała oprzeć się atakowi Wehrmachtu, który stosował działa przeciwpancerne. Obrońcy budynku zostali wzięci do niewoli oraz rozstrzelani na podwórzu kamienicy przy ulicy Zamkowej w Katowicach.

Po zakończeniu II wojny światowej, gmach przeszedł na własność miasta Katowice. Zarządzał nim Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, który później objął obiekt na własność. Związek Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, Zarząd Główny w Warszawie, również był właścicielem budynku przynajmniej do 2012 roku.

W skład kompleksu wchodziło kino Zorza, działające od 1938 roku, które po wojnie wykorzystywano do organizacji pokazowych procesów żołnierzy z podziemia antykomunistycznego, w tym żołnierza Armii Krajowej, Stefana Gürtlera, skazanym na karę śmierci w tym właśnie kinie. W 2002 roku kino zostało zamknięte. Dawna sala kinowa oraz zaplecze były następnie wynajmowane przez firmę, która zorganizowała w budynku nocny Klub Muzyczny Wyższy Wymiar.

Na fasadzie budynku umieszczono tablicę pamięci dla obrońców Katowic, która honoruje powstańców śląskich oraz harcerzy. W 2012 roku gmach został wystawiony na sprzedaż za 9,5 mln zł; miasto Katowice nie wykazało zainteresowania jego odkupieniem. W latach 2021-2022 budynek przeszedł gruntowny remont, w ramach którego odnowiono elewację i nadano jej nowe kolory; dodatkowo planuje się realizację nowego biurowca w pobliżu.

Przypisy

  1. Przemysław Jedlecki: Zabytkowy gmach w centrum Katowic jak nowy. Obok stanie jeszcze biurowiec. [w:] wyborcza.pl Katowice [on-line]. Agora SA, 05.01.2022 r. [dostęp 04.03.2022 r.]
  2. Teresa Semik: Dom Powstańca w Katowicach: Powstańcy, odmaszerować. [w:] Dziennik Zachodni [on-line]. 09.11.2012 r. [dostęp 05.03.2022 r.]
  3. Dom Powstańca Śląskiego w Katowicach - Regionalny Instytut Kultury w Katowicach - rik.katowice.pl [online], www.scdk.pl [dostęp 22.11.2017 r.]
  4. Michał Bulsa, Ulice i place Katowic, Katowice 2018 r., s. 279.
  5. Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010 r., s. 33.
  6. Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010 r., s. 92.
  7. Uroczyste otwarcie kina „Zorza”, „Powstaniec” 1938, nr 47 (z 20.11.1938 r.), s. 26.
  8. Nowa powstańcza placówka kulturalna, „Powstaniec” 1938, nr 46, s. 15.
  9. K. Trocnowski, Dom Powstańca, „Powstaniec” 1937, nr 9 (z 1.05.1937 r.), s. 26-28.
  10. Wizyta w „Śląskiej Piwnicy”, „Powstaniec” 1939, nr 15, s. 28.
  11. Okólnik nr 38, „Wiadomości Związkowe Związku Powstańców Śląskich”, R. 3, 1939, nr 2, s. 4.
  12. Wrzesień '39 w Katowicach. [dostęp 01.08.2012 r.]
  13. Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 01.01.1999 r. do 01.11.2019 r.. wkz.katowice.pl. [dostęp 02.11.2019 r.]
  14. Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach: Ewidencja miejsc pamięci województwa śląskiego: miasto Katowice ([dostęp 11.06.2011 r.])
  15. Bartosz T. Wieliński: Opowieść o katowickich wieżowcach. [dostęp 11.06.2011 r.]

Oceń: Dom Powstańca Śląskiego w Katowicach

★★★★★
Średnia ocena:4.9 Liczba ocen:12