Koszutka

---

Geografia

Położenie

Koszutka, będąca jedną z 22 dzielnic Katowic, pełni rolę jednostki pomocniczej gminy nr 12. Znajduje się w grupie dzielnic śródmiejskich, a jej areał wynosi 138 ha, co przekłada się na 0,84% całkowitego obszaru miasta. Dzielnica ulokowana jest w północnej części Katowic, zaledwie 3 kilometry od centralnego punktu miasta, a granice Koszutki określają sąsiedztwa z licznymi innymi dzielnicami. Z północy graniczy z Wełnowcem-Józefowcem, na wschodzie z Bogucicami, na południu ze Śródmieściem, a z zachodu z Dębem.

Granice dzielnicy przebiegają od północnego skrzyżowania ulicy Słonecznej i C.K. Norwida oraz dalsze linie równoległe do ulic Jesionowej i Cedrowej, przez otaczające od wschodu osiedle przy ulicy Brzozowej do skrzyżowania z aleją W. Roździeńskiego. Następnie granica kieruje się wzdłuż alei W. Roździeńskiego, okalając od południa rondo gen. J. Ziętka, a dalej biegnie ulicą Chorzowską do skrzyżowania z ulicą J.N. Stęślickiego. Granice zachodnie wyznacza ulica J.N. Stęślickiego, która prowadzi do skrzyżowania z ulicą Słoneczną oraz C.K. Norwida.

W kontekście wiedzy geograficznej, według klasyfikacji dokonanej przez Jerzego Kondrackiego, Koszutka leży w mezoregionie Wyżyny Katowickiej (341.13), będąc częścią makroregionu Wyżyny Śląskiej oraz wschodniej części Górnego Śląska.

Geologia

Tereny Koszutki znajdują się w obrębie niecki górnośląskiej, gdzie występuje budowa zrębowa. Na przełomie dewonu i karbonu podłoże paleozoiczne Wyżyny Śląskiej uległo zaburzeniu na skutek utworzenia zapadliska, co w okresie karbonu doprowadziło do wypełnienia tego obszaru przez zlepieńce, piaskowce oraz łupki ilaste, które zawierają pokłady węgla kamiennego. Te skały budują podłoże dzielnicy, a wierzchnie warstwy przygotowały północną część Koszutki, znajdującą się na północ od ul. Katowickiej, J. Ordona i Misjonarzy Oblatów MN. Tutaj występują wychodnie warstw rudzkich, które sięgają do 300 m grubości.

W dolnej części tych warstw znajdują się piaskowce z sześcioma pokładami węgla o niewielkiej miąższości, podczas gdy ich górna część, złożona z łupków, wygląda bardziej obficie, licząc około 30 pokładów węgla, w tym 8 o miąższości powyżej 1 m. Na obszarze domów szeregowych przy ulicach Osikowej i Cedrowej dominują warstwy siodłowe o miąższości 73-76 m. Oprócz tego, występują tam podkłady węgla o łącznej miąższości 14-17 m.

W okresie trzeciorzędowym formowały się główne rysy rzeźby terenu Koszutki, z intensywnym wietrzeniem chemicznym i denudacją, podczas gdy w czwartorzędzie obszar był pokrywany przez lądolód skandynawski w trakcie dwóch zlodowaceń: najstarszego zlodowacenia Sanu oraz w czasie zlodowacenia Odry. Osady pozostałe po pierwszym zlodowaceniu zostały prawie całkowicie usunięte, natomiast lądolód zlodowacenia Odry zostawił gliny zwałowe na dolinnych obniżeniach.

Aktualnie, obszar Koszutki stanowią plejstoceńskie piaski oraz żwiry glacjalne i fluwioglacjalne.

Rzeźba terenu

Koszutka znajduje się na Wyżynie Śląskiej, w obrębie Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego, który jest częścią mezoregionu Wyżyny Katowickiej (341.13). Rzeźba terenu w tej dzielnicy charakteryzuje się znaczną różnorodnością. Doliny rzeczne na południu i zachodzie dzielnicy są uformowane z teras plejstoceńskich, podczas gdy obszary północne są pagórkowate, wykształcone na skałach karbońskich.

Rzeźba terenu Koszutki kształtowała się w dużej mierze pod wpływem zlodowacenia południowopolskiego oraz maksymalnego stadiału zlodowacenia środkowopolskiego. W ostatnim czasie wpływ wywarła również działalność człowieka na rzeźbę terenu. Procesy osadnicze i górnicze doprowadziły do naruszenia naturalnego podłoża oraz do formowania się nowych kształtów rzeźby.

Pod względem morfologicznym, Koszutka leży na Wzgórzach Chorzowskich, które tworzą faliste, zaokrąglone wzniesienia przewyższające w niektórych miejscach wysokość 300 m n.p.m., znane jako bogucickie niwy. W kierunku doliny Rawy stoki są rozcięte obniżeniami dolinnymi, w tym rowem Wełnowca. Najwyższym punktem Koszutki jest wzgórze przy ulicy Cedrowej, osiągające wysokość powyżej 310 m n.p.m. (313,74 m n.p.m.).

Na Koszutce znajduje się również Kafeberg (Caffeberg), na szczycie którego usytuowano kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa. Nazwa wzgórza pochodzi od kawiarni funkcjonującej w latach 20. XX wieku. Obszar w rejonie skrzyżowania alei W. Korfantego z ulicą Misjonarzy Oblatów MN z wysokością 280,7 m n.p.m. a północna część parku A. Brudnioka na wysokości ok. 266 m n.p.m. Najniższym miejscem Koszutki jest ulica Chorzowska, gdzie wysokość ta spada poniżej 265 m n.p.m., co prowadzi do różnicy wysokości wynoszącej około 45 metrów pomiędzy najwyższymi a najniższymi punktami.

Gleby

Gleby w obszarze Koszutki wykształciły się na podłożu piasków słabogliniastych, jednak działania ludzi zmieniły ich właściwości. Procesy urbanistyczne doprowadziły do pojawienia się gleb antropogenicznych. W niektórych obszarach istnieją skutki eksploatacji górniczej, a gleby są zanieczyszczone metalami ciężkimi. Dominują gleby antropogeniczne, wytworzone głównie z glin zwałowych, gdzie działalność człowieka odgrywa kluczową rolę w ich formowaniu.

Wody powierzchniowe i podziemne

Obszar Koszutki leży całkowicie w dorzeczu Wisły, w zlewni rzeki Rawy. Rawa nie przebiega przez terytorium dzielnicy i brakuje tu także jakichkolwiek zbiorników wodnych. W dokumentach z 1698 roku odnotowano istnienie Dębskiej Strugi, która była granicznym potokiem pomiędzy Bogucicami a Dębem, przepływającym przez tereny Koszutki.

W klasyfikacji Bronisława Paczyńskiego ta dzielnica leży w śląsko-krakowskim regionie hydrogeologicznym, w subregionie górnośląskim. Występują tu utwory wodonośne w różnych warstwach, ale ich znaczenie różni się w zależności od warunków geologicznych. Cały obszar Koszutki przynależy do Jednolitej Części Wód Podziemnych nr 111 (Subregion Środkowej Wisły Wyżynny).

Klimat i topoklimat

Warunki klimatyczne Koszutki są podobne do tych panujących w całych Katowicach. Klimat ten jest kształtowany przez różnorodne czynniki, zarówno atmosferyczne, jak i lokalne. Główne wpływy na klimat dzielnicy mają pochodzenie oceaniczne, a sporadycznie modyfikowane są one przez masy powietrza zwrotnikowego docierające od południowego zachodu przez Bramę Morawską.

Średnia roczna temperatura z lat 1961-2005 dla pobliskiego Muchowca wynosiła 8,1°C, z lipcem jako najcieplejszym miesiącem (17,8°C) oraz styczniem jako najchłodniejszym (-2,2°C). Średnie roczne usłonecznienie w latach 1966-2005 wyniosło 1474 godziny, a średnie zachmurzenie dla tego samego okresu osiągnęło 5,3. Roczna suma opadów w skali lat 1951-2005 wynosiła 713,8 mm, a średni czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosił 60-70 dni, co wskazuje na długi okres wegetacyjny wynoszący średnio 200-220 dni.

W przeciągu roku dominują wiatry zachodnie i południowo-zachodnie (około 20,7% oraz 20,4% wszystkich wiatrów), podczas gdy wiatry z kierunku północnego wieją najrzadziej (5,7%). Średnia prędkość wiatru wynosi 2,4 m/s. Klimat Koszutki jest zmienny w zależności od czynników lokalnych (topoklimat), które są zależne od pokrycia terenu i położenia względem dolin rzecznych, w tym w stosunku do Rawy. Obszary zwartej zabudowy generują podgrzewanie atmosfery, co również wpływa na lokalny klimat.

Przyroda i ochrona środowiska

Pierwotna szata roślinna Koszutki kształtowała się przez ostatnie 12-16 tysięcy lat, jednak w ciągu ostatnich 200 lat została silnie zniszczona przez działalność człowieka. Na dnie dolin i niższych partiach występowały grądy, a w wyższych obszarach buczyny. Urbanizacja spowodowała praktycznie całkowity zanik naturalnych elementów przyrody. Na terenach zurbanizowanych rozwinęły się różnorodne zbiorowiska ruderalne, które były dominujące przede wszystkim w obszarze miejskim i nieużytkach. Zróżnicowane warunki stworzyły przestrzeń dla zwierząt synantropijnych, w tym ptaków jak wróbel zwyczajny, gołąb skalny i rodzime gatunki dostosowane do życia w miastach, takie jak jerzyki, jaskółki oknówki oraz dymówki.

W obecnej strukturze przyrodniczej Koszutki, dominują tereny zielone, w tym nasadzenia przyuliczne, zieleń podwórek, placów i skwerów, tworząc kilka zielonych wysp. W trakcie planowania osiedla J. Marchlewskiego zastosowano zasadę wznoszenia terenów zielonych wzdłuż linii wysokiego napięcia. Największym obszarem terenów zielonych jest park im. Alojzego Brudnioka, który znajduje się przy skrzyżowaniu ulicy Chorzowskiej z ulicą J.N. Stęślickiego i stanowi istotne miejsce rekreacyjne dla mieszkańców. W parku znajduje się boisko oraz plac zabaw. Inne większe obszary zieleni w Koszutce to skwer Gustawa Holoubka, plac Grunwaldzki oraz plac Gwarków.

W obrębie Koszutki nie znajdują się rodziny ogrodów działkowych, ani form ochrony przyrody w postaci pomników przyrody.

Nazwa

Nazwa „Koszutka” ma swoje korzenie w nazwisku jednego z historycznych właścicieli, którym był Koczot (Koszota). Ten osobnik był dzierżawcą młyna, który należał do Kuźnicy Boguckiej. Historia rodziny Koczotów sięga drugiej połowy XVII wieku, co można znaleźć w aktach metrykalnych. Interesującym elementem tych zapisów jest obecność młynarki Jadwigi Koczotki (lub Koszotki).

W dokumentach sądowych pojawia się również nazwa „Kosoci”, która odnosiła się do łąki plebana chorzowskiego. Początkowo osada była znana pod nazwą „Kosocz”. W XVIII wieku nastąpiła zmiana, kiedy to wykształciła się zdrobniała forma tej nazwy – w 1739 roku pojawiły się już zapisy dotyczące nazwy „Koszotka”. W kolejnych latach miejsce to było określane mianem „Koszytka”, co z czasem przekształciło się w obecną nazwę „Koszutka”.

Warto także wspomnieć o niemieckich wersjach nazwy Koszutki, które brzmią „Koschutka” lub „Kossutka”.

Historia

Koszutka, historia tej przedmieścia, sięga XVII wieku, kiedy to powstała jako kolonia Bogucic. Wiele informacji na temat wczesnych czasów tej osady dostarcza Ludwik Musioł, który podaje, że początki osadnictwa sięgają XVII wieku. Wówczas tereny te przynależały do kościołastarochorzowskiego, a ponadto Koszutka była przysiółkiem Dębu.

W pierwszej połowie XVIII wieku Koszutka miała młyn, założony przez młynarza Koczota, usytuowany nad potokiem, który obecnie już nie istnieje. Ten potok wówczas był jednym z dopływów Rawy. W owym czasie Koszutka była osadą jednodworczą, a w 1666 roku w dokumentach pojawia się informacja o żonie młynarza, Jadwidze (Hedwidze) Koczotce. Przypuszcza się, że już w XVIII wieku istniała droga, wzdłuż której biegnie dzisiejsza ulica Chorzowska.

Przełom XIX wieku przyniósł rozwój urbanistyczny Koszutki dzięki wzniesieniu hut cynku. W latach 1818 i 1820 na wschodnich terenach dzisiejszej alei W. Korfantego powstały dwie huty cynku: „Franz” i „Fanny”. W 1859 roku na terenie Koszutki zbudowano sieć linii kolejowych, które umożliwiały transport węgla oraz wywożenie wyrobów z różnych zakładów przemysłowych w Katowicach, Dębie, Bogucicach (kopalnia „Ferdinand”) oraz Wełnowcu (huta „Hohenlohe”).

W 1896 roku otwarto linię tramwajową, która biegła wzdłuż dzisiejszej ulicy Chorzowskiej oraz alei W. Korfantego, a pierwsze tramwaje parowe zaczęły kursować, ustępując miejsca elektrycznym w 1898 roku. W początkowym okresie, rozwój zabudowy Koszutki koncentrował się wokół ulic: Sokolskiej, Misjonarzy Oblatów MN, głównie biorąc pod uwagę mapy z początku XIX wieku, które przedstawiały trakt łączący Katowice z Wełnowcem przez obszar Koszutki, dając podstawy współczesnej alei W. Korfantego.

W miejscu obecnego ronda gen. J. Ziętka wówczas znajdowało się ważne skrzyżowanie dróg. Niemniej jednak, rozwój Koszutki napotykał trudności z powodu zapadlisk kopalnianych, które były spowodowane podziemnymi pożarami w kopalni „Fanny” w Michałkowicach, trwającymi do 1823 roku. Nowa zabudowa Koszutki rozwijała się głównie po latach 30. XX wieku, a pod koniec 1885 roku zamieszkiwało ją 820 osób, co wzrosło do 961 w 1907 roku.

15 października 1924 roku, Koszutka jako część gminy Bogucice, została włączona do Katowic. Czasy wielkiego kryzysu skłoniły władze do pozyskania funduszy z Ligi Narodów na walkę z bezrobociem, co umożliwiło budowę dróg, w tym też dzisiejszej ulicy A. Górnika. W 1934 roku w Koszutce osiedli się Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej, którzy wykupili działkę na budowę klasztoru oraz kaplicy, przy której utworzono lokalność rzymskokatolicką 2 grudnia 1939 roku. W 1940 roku Niemcy okupujący Polskę zajęli ten budynek klasztoru, pozostawiając zakonnikom jedynie część pomieszczeń, a urząd Urząd ds. Zaopatrzenia ulokowano w klasztorze.

Po II wojnie światowej, w latach 1946-1947 zapadła decyzja o rozbudowie dzielnicy i realizacji osiedla mieszkaniowego im. J. Marchlewskiego, które miało być sypialnią Katowic. Budowy zaczęto w 1948 roku, a pierwsze budynki powstały w latach 50. XX wieku, wśród nich Gmach Biura Studiów i Projektów Przemysłu Węglowego przy placu Grunwaldzkim oraz otwarte w 1965 roku kino „Kosmos”.

W maju 1959 roku, w odpowiedzi na wzrastające natężenie ruchu na skrzyżowaniu ulic F. Dzierżyńskiego, W. Roździeńskiego oraz Armii Czerwonej, zamontowano sygnalizację świetlną. W latach 60. XX wieku przeprowadzono przebudowę tego skrzyżowania na rondo, które oddano do użytku 20 lipca 1965 roku. W czasach PRL przebudowano ulicę Chorzowską, rozbudowując ją do dwóch pasów w każdym kierunku oraz przekształcając skrzyżowanie z ulicą Sokolską w rozwiązanie dwupoziomowe, z przesuniętymi torami tramwajowymi pod wiadukt. W 1964 roku oddano do użytku pętlę tramwajową w sąsiedztwie skrzyżowania z ulicą Słoneczną.

Na przełomie lat 60. i 70. w Koszutce zrealizowano „Niebieskie Bloki” oraz towarzyszące im pawilony handlowo-usługowe. W 1971 roku oddano do użytku halę widowiskowo-sportową „Spodek”, która stała się jedną z głównych atrakcji Katowic, gościąc wydarzenia na światowym poziomie. W sąsiedztwie Spodka zbudowano biurowiec Śląskiej DOKP, zlikwidowany w 2015 roku, a na jego miejscu powstał kompleks wieżowców .KTW.

W dniu 8 października 1990 roku, na mocy uchwały Rady Miejskiej, przekształcono nazwę „Osiedle J. Marchlewskiego” na „Osiedle Koszutka”. Później, 16 września 1991 roku, katowicka Rada Miejska dokonała podziału Katowic na 22 jednostki samorządowe, wśród których znalazła się „Koszutka”. W latach 2001-2007 przekształcono ciąg ulic: Chorzowskiej – ronda gen. J. Ziętka – alei W. Roździeńskiego, włączając go w ramach Drogowej Trasy Średnicowej i budując 600-metrowy tunel pod rondem. Obecny przebieg ulicy J.N. Stęślickiego nawiązujący do historii dawnej linii kolejowej, wytyczono na granicy Dębu i Koszutki.

Rondo gen. J. Ziętka przeszło przebudowę w latach 2004–2006, a nad nim powstała przeszklona kopuła, w której umiejscowiono galerię Rondo Sztuki. W 2011 roku w rejonie Rows Wełnowieckiego, gdzie historycznie płynął potok z Wełnowca, stworzyli park Alojzego Budnioka, co wzbogaciło infrastrukturę rekreacyjną w tej części miasta, podobnie jak inne inwestycje, które miały miejsce na przestrzeni lat.

W latach 2010–2015 tereny po dawnej kopalni „Katowice” przekształciły się w Strefę Kultury; część koszutkowska strefy wzbogaciła się o Międzynarodowe Centrum Kongresowe, podczas gdy w Bogucicach zlokalizowano nową siedzibę Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia oraz nową Muzeum Śląskiego w Katowicach. W dniu 11 lutego 2022 roku wieżowiec .KTW II, zlokalizowany przy alei W. Roździeńskiego, uzyskał pozwolenie na użytkowanie, stając się najwyższym budynkiem biurowym w dzielnicy oraz w całej Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Demografia

W ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci obszar Koszutki przeszedł istotne zmiany demograficzne. Już w 1988 roku liczba mieszkańców wynosiła 13 943. W tym okresie przeważała populacja osób powyżej 60 roku życia, a najmniejszy udział miały dzieci w wieku do 14 lat. Pod koniec 2005 roku całkowita liczba ludności Koszutki zmniejszyła się do 12 429, natomiast w grudniu 2007 roku wyniosła 12 431, co stanowiło 3,9% całej ludności Katowic. Gęstość zaludnienia w tej dzielnicy wynosiła 9 023 osób/km², co oznacza, że była ona znacznie większa od średniej w Katowicach, która wynosiła 1916 osób/km². Koszutka uplasowała się w czołówce najgęściej zaludnionych obszarów w Katowicach, ustępując jedynie Osiedlu Tysiąclecia oraz Śródmieściu.

W 2007 roku ludność Koszutki oraz innych części Katowic wykazywała tendencję starzejącą się. W tym roku udział osób powyżej 60. roku życia na Koszutce był jednym z najwyższych w całym mieście. Interesująco, ubytek mieszkańców na tym obszarze w obrębie lat 1988–2007 był jednym z najmniejszych w północnych dzielnicach Katowic.

W kolejnych latach, na przykład w 2010 roku, populacja wyniosła 11 815 mieszkańców, co wciąż stanowiło 3,9% ludności Katowic. W tym czasie Koszutka odznaczała się największym w mieście odsetkiem osób w wieku poprodukcyjnym, wynoszącym 32,5%, podczas gdy ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła 11,5% populacji.

Na dzień 31 grudnia 2013 roku liczba mieszkańców Koszutki osiągnęła 11 293. W tej liczbie znajdowało się 1087 dzieci do 14 roku życia, 2688 kobiet w wieku powyżej 60 lat oraz 1030 mężczyzn w wieku powyżej 65 lat. Osoby powyżej 75 roku życia w tej dzielnicy stanowiły 18% całkowitej liczby mieszkańców, co było najwyższym wskaźnikiem spośród wszystkich dzielnic Katowic.

Dokładne dane dotyczące liczby ludności w poszczególnych latach na terenie Koszutki znajdziemy w poniższym wykresie:

Okres/ l. osób	Grupa przedprodukcyjna (0–18 lat)	Grupa produkcyjna (18–60/65 lat)	Grupa poprodukcyjna (powyżej 60/65 lat)	Łącznie
Ogółem	1376	6118	3473	10 967
Kobiety	682	3000	2535	6217
Mężczyźni	694	3118	938	4750
Wskaźnik feminizacji	98	96	270	131

W badaniach przeprowadzonych w 2011 roku, ponad 69,6% mieszkańców Koszutki zadeklarowało narodowość polską, 16,1% narodowość śląską, natomiast 14,3% identyfikowało się jednocześnie jako Ślązacy i Polacy.

W 2007 roku opracowano prognozę biologiczną do 2030 roku dla jednostki urbanistycznej Koszutka-Wełnowiec. W wersji pesymistycznej na rok 2020 przewidziano populację wynoszącą 8175 osób (97,4% stanu z 2007 roku), a w optymistycznej – 8184 osoby (97,5%). Na rok 2030 prognoza wskazuje na liczby odpowiednio 6404 (76,3%) oraz 6615 osób (78,8%).

Polityka i administracja

Dzielnica nr 12 Koszutka to jedna z kluczowych jednostek tworzących Katowice, będąca jednostką pomocniczą gminy. Jej status jako samorządowej jednostki nr 12 został oficjalnie ustanowiony przez Radę Miejską 1 stycznia 1992 roku. Na mocy Uchwały nr XLVI/449/97 z 29 września 1997 roku, Koszutka została zaliczona do statutowych dzielnic w obrębie śródmiejskich okręgów.

Warto zaznaczyć, że obowiązujący statut tej dzielnicy został nadany na podstawie Uchwały Nr XLI/902/21 Rady Miasta Katowice z 25 listopada 2021 roku. Ustala on m.in. zasady funkcjonowania Rady Dzielnicy oraz Zarządu Dzielnicy. Rada Dzielnicy, złożona z 15 radnych, którzy są wybierani na pięcioletnią kadencję, pełni rolę organu stanowiącego. Do zadań Rady należy rozpatrywanie wniosków mieszkańców, organizowanie wydarzeń kulturalnych oraz opiniowanie lokalnych inicjatyw. Z kolei Zarząd Dzielnicy ma za zadanie egzekwowanie decyzji, przyjmowanie wniosków oraz informowanie obywateli o sprawach dzielnicy.

Na terenie Koszutki prężnie działa Rada oraz Zarząd Dzielnicy nr 12. Siedziba Rady znajduje się przy ulicy A. Słonimskiego 12. W czerwcu 2022 roku na czołowych stanowiskach zasiedli Jarosław Gwizdak jako Przewodniczący Rady oraz Adrian Szymura jako Przewodniczący Zarządu. W ciągu kadencji 2015-2019 radni oraz członkowie Zarządu brali udział w wielu ważnych wydarzeniach – zarówno edukacyjnych, jak i kulturalnych, w tym organizacji Dni Koszutki oraz odsłonięcia rzeźb w Galerii Artystów. Dodatkowo angażowali się w różnorodne imprezy lokalne i uroczystości.

Historia Koszutki jest bogata i pełna zmian o charakterze administracyjnym. Na współczesny obszar dzielnicy składają się tereny pierwotnego przysiółka Bogucic oraz fragment dawnej gminy Dąb. Po wojnach napoleońskich zreorganizowano granice w Królestwie Prus, a w 1818 roku niektóre powiaty uległy przekształceniom. Tereny Koszutki włączono wówczas do powiatu bytomskiego. 27 marca 1873 roku Koszutki stały się częścią nowo utworzonego powiatu katowickiego.

Kolejne administracyjne zmiany miały miejsce w efekcie przyłączeń terytorialnych i reorganizacji gmin. 1 stycznia 1913 roku Katowice przekazały część terenów gminy Bogucice, zyskując w zamian obszary w Zawodziu oraz kwotę 100 tys. marek. W 1922 roku, po przyłączeniu Górnego Śląska do Polski, Koszutka znalazła się w gminie Bogucice w powiecie katowickim. Ustawa Sejmu Śląskiego z 15 lipca 1924 roku przyczyniła się do włączenia Bogucic do Katowic, co formalnie nastąpiło 15 października tego samego roku.

Katowice przeszły przez wiele zmian, w tym podział na dzielnice w 1954 roku, gdy obszar Koszutki włączono w obszar dzielnicy Bogucice-Zawodzie, co ze zniesiono w 1973 roku.

Bliskość Koszutki z centralnymi częściami miasta nałożyła na nią obowiązek posiadania instytucji o zasięgu metropolitalnym. Kluczowe placówki administracyjne zlokalizowane są w dawnym gmachu Biura Studiów i Projektów Przemysłu Węglowego, zlokalizowanym pod adresem pl. Grunwaldzki 8-10. Na podstawie stanu na czerwiec 2022 roku, można hierarchizować obecne instytucje:

• Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. Zarząd Zlewni w Katowicach (pl. Grunwaldzki 8-10),
• Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. Rada OPZZ Województwa Śląskiego (pl. Grunwaldzki 8-10),
• Śląski Urząd Celno-Skarbowy w Katowicach. Lokalizacja w Katowicach (pl. Grunwaldzki 8-10),
• Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Oddział Śląski (pl. Grunwaldzki 8-10).

W innych częściach Koszutki, także w czerwcu 2022 roku, działały takie placówki administracyjne jak:

• Katowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa (ul. Klonowa 35c),
• Katowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa. Administracja Osiedla Centrum-I (ul. B. Czerwińskiego 8),
• Katowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa. Administracja Osiedla Wierzbowa (ul. Brzozowa 50),
• Komunalny Zakład Gospodarki Mieszkaniowej w Katowicach (ul. M. Grażyńskiego 5),
• Regionalna Izba Obrachunkowa w Katowicach (ul. Grabowa 3),
• Śląski Zarząd Nieruchomości w Katowicach (ul. Grabowa 1a),
• Urząd Regulacji Energetyki. Południowy Oddział Terenowy w Katowicach (ul. Sokolska 65).

Gospodarka

W obszarze Koszutki funkcje mieszkaniowe przeważają, z niewielkim udziałem aktywności w sektorze usługowo-biurowym. Na dzień 31 grudnia 2013 roku, zgodnie z danymi zawartymi w systemie REGON, w dzielnicy zarejestrowano 2479 podmiotów gospodarczych, co stanowiło zaledwie 5,4% wszystkich przedsiębiorstw w Katowicach. W tym kontekście, aż 2307 z tych firm klasyfikowano jako mikroprzedsiębiorstwa. Na koniec 2013 roku na terenie Koszutki zarejestrowano 419 bezrobotnych, co stanowiło 3,7% populacji tej dzielnicy, a 179 z tych osób kwalifikowało się jako bezrobotne długookresowo.

Koszutka jest domem dla wielu przedsiębiorstw z różnych branż. Wśród nich, na przykład w czerwcu 2022 roku, swoje siedziby bądź oddziały miały takie instytucje, jak Główny Instytut Górnictwa (pl. Gwarków 1), Biuro Studiów, Projektów i Realizacji ENERGOPROJEKT-KATOWICE (ul. Jesionowa 15), a także firma TRAKT, specjalizująca się w budownictwie komunikacyjnym (ul. Jesionowa 9a). Dodatkowo, dystrybutor energii cieplnej TAURON Ciepło (ul. M. Grażyńskiego 49), katowickie biuro przewoźnika kolejowego CD Cargo Poland (ul. Grabowa 2), oraz biuro producenta oprogramowania Asseco Poland (al. W. Korfantego 83a) również przyczyniają się do lokalnej gospodarki.

Lokalny ośrodek handlowo-usługowy Koszutki zlokalizowany jest w rejonie placu Grunwaldzkiego, gdzie charakterystyczny centralny plac gromadzi różnorodne usługi w swoim sąsiedztwie. Teren ten obejmuje ciężarówki handlowe, placówki oświatowe, obszary zieleni oraz przystanki komunikacji miejskiej. Mimo iż w Koszutce nie ma dużych centrów handlowych, funkcjonują tu dyskonty oraz supermarkety, takie jak Społem Katowice przy ulicy Chorzowskiej 5a i ulicy Misjonarzy Oblatów MN 1 czy Rabat przy ulicy Sokolskiej 76. Zadaszone targowisko z artykułami spożywczymi i przemysłowymi znajduje się przy ulicy Katowickiej 61, które zarządzane jest przez Zakład Targowisk Miejskich. Natomiast placówka Poczty Polskiej na terenie Koszutki znajduje się przy ulicy G. Morcinka 1.

W przeszłości na terenie Koszutki funkcjonowała kopalnia węgla kamiennego „Belle-Alliance”, która rozpoczęła działalność 16 stycznia 1838 roku (lub 1 lutego 1838 roku). Działała w latach 1844-1849 i była zarządzana przez Franza von Wincklera, Aleksandra Mieroszewskiego i Alberta von Sallawy. W 1839 roku kopalnia została przejęta przez Franza von Wincklera i jego żonę Marię. W 1847 roku osiągnięto maksymalne wydobycie, które wyniosło 1,7 tys. ton węgla. W dniu 25 listopada 1885 roku pola górnicze Belle-Alliance zostały włączone do skonsolidowanej kopalni „Ferdinand”, późniejszej „Katowice”. W granicach Koszutki znajdował się również szyb „Bülow” kopalni „Waterloo”. Jego głębokość wyniosła 180 metrów, a wydobycie węgla rozpoczęto w 1890 roku. W skład zabudowy szybu wchodziły kotłownia, kuźnia, bocznica kolejowa i inne niezbędne obiekty.

W wyniku incydentu 8 maja 1897 roku, Okręgowy Urząd Górniczy Katowice Północ wydał decyzję o wstrzymaniu działalności w kopalni. Szyb „Bülow” został zasypany w maju 1906 roku, a w jego miejscu zbudowano garaże, które powstały w latach 50 XX wieku w rejonie ulicy J.N. Stęślickiego oraz ulicy K. Iłłakowiczówny.

Również szyb „Heinrich” (późniejszy „Henryk”) był wentylacyjnym szybem kopalni „Ferdinand”. Został on zbudowany w 1880 roku, a jego pogłębienie miało miejsce w latach 1900-1907. Po II wojnie światowej ogromne zmiany dotknęły okolice dzisiejszego „Spodka”, gdzie w 1822 roku oddano hutę „Fanny”. Huta „Franz” została prawdopodobnie zbudowana w latach 1850-1855 przez Franza von Wincklera. Połączenie tych zakładów miało miejsce w 1860 roku, a przemiana w 1903 roku doprowadziła do ich zamknięcia. W pozostałych budynkach znalazły się warsztaty oraz magazyny dla lokalnych firm, którymi administrowało Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania. W latach 60. XX wieku zdecydowano się na wyburzenie obiektów w związku z budową hali „Spodek”.

16 kwietnia 1945 roku utworzono Instytut Naukowo-Badawczy Przemysłu Węglowego, który od 1950 roku nosił nazwę Główny Instytut Górnictwa. Już w 1948 roku instytut przeniósł swoją siedzibę na plac Gwarków 1. W latach 1954-1963 doszło do znacznej rozbudowy kompleksu, a w 1971 roku powstał 13-kondygnacyjny wieżowiec instytutu. Główny Instytut Górnictwa skupia swoją działalność na zagadnieniach związanych z bezpieczeństwem pracy, nowoczesnymi technologiami oraz ochroną środowiska przed skutkami działalności górniczej.

W 1949 roku powstało katowickie biuro, które działało jako oddział centrali Biura Projektów Energetycznych „ENERGOPROJEKT” z siedzibą w Warszawie. W 1953 roku utworzono Katowickie Biuro Projektów Siłowni Cieplnych. Biuro to, przez długi czas mieściło się przy ul. ks. Piotra Skargi, a w 1979 roku przeniosło się na teren Koszutki, angażując się w projekty elektrowni i elektrociepłowni zarówno w Polsce, jak i zagranicą, w tym m.in. w Prunéřov w Czechach.

Na koniec 1949 roku w Katowicach powołano Centralny Zarząd Budownictwa Węglowego, który miał na celu integrację przedsiębiorstw zajmujących się budową nowych kopalń. Siedziba tego zarządu była zlokalizowana w nowo powstałym gmachu przy placu Grunwaldzkim. Rok później w zarządzie przeprowadzono reorganizację, co doprowadziło do utworzenia licznych zakładów specjalistycznych służących górnictwu.

W procesie rozwoju Koszutki w latach 50. XX wieku podjęto decyzję o umiejscowieniu placówek handlowo-usługowych w parterze budynków mieszkalnych, a także środowisku pawilonowym na głównych szlakach komunikacyjnych – wzdłuż alei W. Korfantego i ulicy Chorzowskiej.

Infrastruktura techniczna

Zaopatrzenie terenów Koszutki w bieżącą wodę realizowane jest poprzez sieciowe zbiorniki znajdujące się w Mikołowie oraz Murckach. Te zbiorniki są zasilane z różnych stacji uzdatniania wody, które znajdują się w Dziećkowicach, Goczałkowicach-Zdroju oraz Kobiernicach. Woda jest pompowana do wspólnego systemu rozrządu zarządzanego przez Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągowe. Z tego systemu za pomocą magistral wodociągowych oraz sieci rozdzielczej Katowickich Wodociągów, Koszutka otrzymuje dostawy wody.

Warta uwagi jest również obecność tranzytowego wodociągu GPW o średnicy 600 mm, który biegnie przez Koszutkę w kierunku Bytków. Dodatkowo, wodociąg magistralny przebiega wzdłuż alei W. Korfantego, a także ul. J.N. Stęślickiego, pl. Grunwaldzki oraz ul. Katowickiej. Warto zauważyć, że średnie roczne zużycie wody w Katowicach na mieszkańca w 2012 roku wynosiło 36,3 m³.

Pierwsza sieć wodociągowa, która powstała na obszarze Koszutki, została zbudowana w latach 1895–1897 wzdłuż szosy łączącej Alfred z Katowicami przez Wełnowiec. Odcinek tej sieci, łączący Alfreda z Katowicami, został wykonany z rur żeliwnych o średnicy 350/300 mm. Wodociąg ten był połączony z kopalnią kruszców „Rozalia” w Dąbrówce Wielkiej, którą miasto Katowice wykupiło na mocy umowy z 25 marca 1895 roku. Tak więc, dostarczanie wody pochodzącej z Dąbrówki rozpoczęło się 1 stycznia 1896 roku.

Eksploatację sieci kanalizacyjnej, zarówno sanitarnej, jak i ogólnospławnej, w dzielnicy Koszutka nadzoruje Oddział Eksploatacji Sieci Kanalizacyjnej – Centrum, który należy do Katowickich Wodociągów. Koszutka leży w zlewni oczyszczalni Gigablok, z której ścieki po oczyszczeniu są odprowadzane do Rawy. Zarządzanie siecią kanalizacji deszczowej spoczywa na Miejskim Zarządzie Ulic i Mostów w Katowicach. Główne kolektory kanalizacji deszczowej znajdują się wzdłuż ulic: Sokolskiej, K. Iłłakowiczówny, Misjonarzy Oblatów MN, Katowickiej oraz Grabowej.

Zaopatrzenie dzielnicy w energię elektryczną realizowane jest poprzez sieć wysokiego napięcia 110 kV, która jest powiązana z pobliskimi elektrowniami. Na terenie Koszutki biegnie linia sieci elektroenergetycznej 110 kV łącząca Brynów z Torkat oraz Katowicami, a także Dąb. Wspomniana linia biegnie nadziemnie przez park A. Brudnioka, skwer G. Holoubka oraz plac Grunwaldzki, kontynuując swój przebieg w odcinku podziemnym, wzdłuż ulicy Olimpijskiej.

Dostarczenie energii cieplnej do Koszutki realizowane jest przez dawną Elektrociepłownię Katowice, obecnie funkcjonującą jako Zakład Wytwarzania Katowice, która jest obsługiwana przez firmę TAURON Ciepło. Jej siedziba mieści się przy ulicy M. Grażyńskiego 49.

Transport

Transport drogowy

Koszutka jest przesiąknięta infrastrukturą drogową, której najważniejszym elementem jest droga krajowa nr 79, znana również jako aleja Walentego Roździeńskiego oraz ulica Chorzowska. Tworzy ona niezwykle istotne połączenie w Katowicach, będąc częścią Drogowej Trasy Średnicowej. Ulica Chorzowska na odcinku od ronda gen. J. Ziętka do estakady Orląt Lwowskich nad ulicą Bracką jest szczególnie kluczowa, łącząc Koszutkę z zachodnią częścią Chorzowa, a także umożliwiając dotarcie do węzła Bagienna, skąd można kontynuować podróż w kierunku Zagłębia Dąbrowskiego.

Wyróżniają się także inne, istotne ulice w obszarze dzielnicy:

• Aleja Wojciecha Korfantego – 3,9 km długości, łącząca Koszutkę ze Śródmieściem oraz Wełnowcem-Józefowcem,
• Rondo generała Jerzego Ziętka – kluczowe skrzyżowanie z aleją W. Roździeńskiego oraz ulicą Chorzowską,
• Ulica Kazimiery Iłłakowiczówny – lokalna droga łącząca północną Koszutkę z Wełnowcem,
• Ulica Katowicka – około 1010 metrów, prowadząca do Bogucic,
• Ulica Misjonarzy Oblatów MN – około 500 metrów, przedłużająca ulicę Katowicką w zachodnim kierunku,
• Ulica Sokolska – 1,3 km długości, łącząca z zachodnią częścią Śródmieścia,
• Ulica Jana Nepomucena Stęślickiego – graniczna droga między Dębem a Koszutką, z przedłużeniem do ulicy F.W. Grundmanna,

Odnotowano również trudności komunikacyjne, szczególnie na trasach prowadzących do dzielnic południowo-zachodnich. Pomimo tego, dobra dostępność z Pniakami oraz Wełnowcem-Józefowcem może być atutem miejsca.

W Koszutce problemem są także braki w dostępnych miejscach parkingowych, co wynika z zabudowy osiedla z lat 50. i 60. XX wieku, która nie była projektowana z myślą o obecnym natężeniu ruchu.

Transport kolejowy

Początki transportu kolejowego w Koszutce sięgają 1859 roku, kiedy to rozpoczęto budowę linii łączącej Katowice z przemysłowymi strefami w Dębie i Bogucicach. Tory biegły wzdłuż ulicy J.N. Stęślickiego oraz równolegle do ulicy Chorzowskiej. Niestety, transport kolejowy zniknął z Koszutki, a ostatnie tory zostały zlikwidowane w 1992 roku. Przed zniknięciem, linie obsługiwały jedynie pociągi towarowe.

Istniała również sieć kolei wąskotorowych, w tym linia Górnośląskich Kolei Wąskotorowych, która rozpoczęła funkcjonowanie w 1869 roku, ale została zamknięta w 1960 roku. Obecnie najbliższa stacja kolejowa to stacja Katowice, oddalona o około 2,5 km od Koszutki.

Transport rowerowy

W zakresie transportu rowerowego Koszutka korzysta z rozbudowanej infrastruktury, zwłaszcza w południowej części dzielnicy. W 2022 roku niektóre odcinki zostały już zamknięte, z wyjątkiem szlaku rozciągającego się wzdłuż ulicy J.N. Stęślickiego. Rowery mogą poruszać się po dedykowanych trasach oraz wzdłuż istniejących ulic.

Do dróg rowerowych należą:

• Ulica J.N. Stęślickiego oraz Olimpijska,
• Ciągi pieszo-rowerowe wzdłuż ulic Chorzowskiej i S. Skrzypka,
• Fragmenty z dopuszczalnym ruchem na chodniku w parku A. Budnioka oraz wzdłuż alei W. Korfantego.

Koszutka ma także miejską sieć wypożyczalni rowerów Metrorower, która zastąpiła poprzedni system City by bike. Na początku czerwca 2022 roku funkcjonowały takie stacje:

• 5858 Koszutka – Plac Gwarków (12 stanowisk),
• 5881 Chorzowska – Park Budnioka (13 stanowisk),
• 6017 Rondo gen. J. Ziętka (12 stanowisk),
• 6157 Plac Grunwaldzki (12 stanowisk),
• 7266 Spodek (12 stanowisk),
• 7269 Boisko 'Rapid’ (12 stanowisk).

Miejski transport zbiorowy

Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM) odpowiada za organizację miejskiego transportu zbiorowego w Koszutce od stycznia 2019 roku. Obszar ten obsługiwany jest zarówno przez autobusy, jak i tramwaje poprzez spółkę Tramwaje Śląskie.

W Koszutce znajduje się 10 przystanków: Koszutka GIG, Koszutka Iłłakowiczówny, Koszutka Jesionowa, Koszutka Katowicka, Koszutka Kino Kosmos, Koszutka Kościół, Koszutka Misjonarzy Oblatów, Koszutka Morcinka, Koszutka Słoneczna oraz Koszutka Słoneczna Pętla. Warto wspomnieć, że Koszutka Słoneczna jest jednym z ważniejszych przystanków, gdzie natężenie pasażerów osiąga 700 osób na godzinę, a stamtąd regularnie kursuje 11 linii autobusowych oraz 4 linie tramwajowe.

Rozwój infrastruktury tramwajowej rozpoczął się już w XIX wieku, a pierwsza linia tramwajowa powstała w 1896 roku. Po II wojnie światowej rozwój sieci trwał, a w 1964 roku zbudowano nowy tor, przyczyniając się do dalszej modernizacji przewozów kolejowych dla pasażerów.

Architektura i urbanistyka

Rozwój urbanistyczny oraz budowla Koszutki miał swój przełomowy moment w XX wieku, szczególnie w czasach Polski Ludowej. Choć początki architektury w tej dzielnicy sięgają XIX wieku, to większa ekspansja miała miejsce dzięki przemysłowi, co przyczyniło się do wybudowania licznych domów robotniczych i familoków. Obecnie w obrębie Koszutki nie zachowały się żadne budynki przed rokiem 1922.

W latach 30. XX wieku powstała znacząca część zabudowy, szczególnie w jej wschodniej części. W 1929 roku ukończono budynek przy ulicy Katowickiej 8a, przeznaczony dla 12 rodzin, który został zrealizowany przez Dyrekcję Kolei Państwowych. W następnych latach, do 1936 roku, wzniesiono również budynki, które obecnie stanowią integralną część krajobrazu Koszutki przy ulicach: Misjonarzy Oblatów MN, czy przy K. Iłłakowiczówny.

Po zakończeniu II wojny światowej, na początku lat 50. XX wieku rozwój Koszutki nabrał tempa, w szczególności z powstaniem osiedla im. J. Marchlewskiego. Budowa tego osiedla, które powstało w miejscu dawnych baraków oraz obiektów wiejskich, miała na celu zakwaterowanie 20 tysięcy osób w rozdzielonych dziedzińcami budynkach. Budynki, zgodne z wymogami socrealizmu, charakteryzowały się prostą architekturą oraz funkcjonalnością, zaopatrzone były w niezbędne instalacje, takie jak centralne ogrzewanie i systemy gazowe.

W 1947 roku rozpoczęto budowę osiedla „Koszutka I”, którego realizacja miała na celu stworzenie nowoczesnej przestrzeni mieszkalnej. Natomiast w kolejnych latach zaczęto realizować „Koszutkę II”, co wiązało się z wdrożeniem nowoczesnych i pionierskich rozwiązań urbanistycznych, które przygotował zespół architektów pod przewodnictwem Mariana Skałkowskiego.

Wytwory lat 50. i 60. XX wieku, takie jak budynek mieszkalny „Podkowa” oraz inne osiedla, miały duże znaczenie dla współczesnej architektury regionu. „Podkowa”, zrealizowana przy ulicy S. Okrzei, był przez długi czas najważniejszym budynkiem mieszkalnym w Katowicach i charakteryzował się innowacyjną formą oraz estetyką. W okresie socrealizmu również rozbudowa Koszutki zyskała na znaczeniu, ponieważ zaczęto planować zakresie zagospodarowania przestrzennego oraz jakości przestrzeni publicznych, które dostępne są dla mieszkańców.

Na terenie Koszutki znajdziemy także niezwykle ważne obiekty, takie jak Superjednostka, która powstała jako przykład nowoczesnej i zaawansowanej architektury, a także budynek, w którym umieszczono wiele instytucji kulturalnych i społecznych. Autorem wielu projektów był zespół architektów, w tym Stanisław Kwaśniewicz oraz Mieczysław Król.

Na przestrzeni lat Koszutka doświadczyła licznych przemian, które ograniczały się nie tylko do usług i mieszkań, lecz również do przestrzeni publicznych, jak plac Grunwaldzki, będący centrum życia społecznego, który wzbogacony został o infrastrukturę kulturalną oraz artystyczną. W zachodniej części placu znajduje się znana rzeźba „Rodzina” autorstwa Jerzego Egona Kwiatkowskiego, a także Galeria Artystów.

Pomniki i tablice pamiątkowe

• Galeria Artystów (pl. Grunwaldzki),
• Pomnik „Rodzina” (pl. Grunwaldzki),
• Pomnik Henryka Sławika i Józsefa Antalla seniora (plac Sławika i Antalla),
• Popiersie Hippokratesa (skw. Hippokratesa).

Zagospodarowanie przestrzenne

W zakresie urbanistyki Koszutka-Wełnowiec odznacza się zróżnicowanym podziałem terenu, gdzie dominują tereny zabudowy wielorodzinnej i usługowej, które zajmują odpowiednio 14,29% i 14,86% całkowitej powierzchni jednostki. Powierzchnie nieużytków wynoszą niemal 12,58%, a terenów zieleni 10,84%. To dowodzi, że zasoby urbanistyczne Koszutki są dobrze zorganizowane i różnorodne, co sprzyja rozwojowi lokalnej społeczności.

Z uwagi na intensywność zabudowy, Koszutka w 2007 roku odnotowała wskaźnik 29%, co jest znacznie większym wynikiem niż średnia w Katowicach. Przygotowanie planów zagospodarowania przestrzennego w 2009 roku wykazało, że 37,97% terenu korzysta z regulacji przestrzennych, co pozwoliło na utrzymanie ładu w rozwoju osiedli.

Ochronie konserwatorskiej poddano obszary ze szczególnymi wartościami architektonicznymi z lat 30. XX wieku, a także zespoły zabudowy, których wartość historyczna jest nie do przecenienia. Koszutka, dzięki swoim wyjątkowym uwarunkowaniom urbanistycznym i architektonicznym, odgrywa istotną rolę w świadomości mieszkańców oraz w tożsamości regionu.

Oświata

W czerwcu 2022 roku na terenie Koszutki działało wiele placówek edukacyjnych, które pełnią istotną rolę w lokalnej społeczności. Wśród żłobków wymienić można:

• Żłobek Miejski w Katowicach, Oddział Żłobka Miejskiego (ul. J. Ordona 3a),
• Żłobek „Misiowy Zakątek” (ul. Grabowa 2),

Przedszkola, które funkcjonowały w tym czasie, obejmują:

• Miejskie Przedszkole nr 14 w Katowicach (ul. kard. S. Wyszyńskiego 16a),
• Miejskie Przedszkole nr 48 w Katowicach (ul. Sokolskiej 56a),
• Miejskie Przedszkole nr 52 w Katowicach (ul. K. Iłłakowiczówny 15),
• Społeczne Przedszkole Artystyczne Fundacji im. Krystyny Rudkowskiej (ul. M. Grażyńskiego 47),

W przypadku szkół podstawowych wyróżnia się:

• Szkoła Podstawowa nr 36 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Katowicach (ul. K. Iłłakowiczówny 13),
• Szkoła Podstawowa nr 62 im. Józefa Kocurka w Katowicach (ul. J. Ordona 3d),

Natomiast dostęp do edukacji na wyższym poziomie zapewniają:

• IV Liceum Ogólnokształcące im. gen. Stanisława Maczka w Katowicach (ul. Katowicka 54),
• Zespół Szkolno-Przedszkolny dla Dzieci Niesłyszących i Słabo Słyszących w Katowicach (ul. M. Grażyńskiego 17),
• Uniwersytet Śląski w Katowicach. Wydział Nauk Społecznych (ul. M. Grażyńskiego 53; jedna z dwóch siedzib),

Koszutka jest również miejscem, gdzie funkcjonują prywatne szkoły różnorodnych typów, w tym:

• Akademia Podologii (ul. G. Morcinka 25),
• Szkoły Artystyczne ROE – Regionalny Ośrodek Edukacji (ul. B. Czerwińskiego 6),
• szkoły nauki języków obcych i tańca.

Pierwsza szkoła na Koszutce zbudowana została jeszcze w okresie międzywojennym. W 1936 roku, na mocy decyzji Rady Miasta Katowice, rozpoczęto budowę nowej szkoły powszechnej. W wyniku tej inicjatywy w 1938 roku oddano do użytku nowoczesny gmach przy ulicy Katowickiej 54. W czasie okupacji niemieckiej, 1 lutego 1940 roku obiekt przekształcono w szpital polowy. Po wojnie, w marcu 1945 roku, rozpoczęto ponowne wykorzystanie budynku na potrzeby oświaty. Do kwietnia 1947 roku funkcjonowała tam tylko szkoła podstawowa.

Od 1 września 1947 roku nastąpił rozwój organizacyjny szkoły, co doprowadziło do utworzenia czteroklasowego liceum. W 1951 roku w szkole istniało już 19 oddziałów podstawowych oraz 5 licealnych. 15 listopada tego samego roku Wydział Oświaty Wojewódzkiej Rady Narodowej zdecydował o wydzieleniu osobnych szkół, w tym liceum (nr 11) i podstawowej (nr 33).

W 1953 roku nastąpiło otwarcie Miejskiego Przedszkola nr 48 przy ulicy Sokolskiej 56a, a w 1954 roku szkoła podstawowa nr 36 uroczyście zainaugurowała swoją działalność. W roku szkolnym 1960/1961 liczba uczniów osiągnęła rekordowy poziom 1502, z 40 nauczycielami. W 1961 roku z kolei część uczniów przesunięto do innych placówek, co spowodowało zmniejszenie liczby uczniów.

W roku 1955, na terenie osiedla J. Marchlewskiego, utworzono Liceum Ogólnokształcące Towarzystwa Przyjaciół Dzieci przy IX Szkole Podstawowej. W 1961 roku placówka została przekształcona w Szkołę Podstawową i Liceum Ogólnokształcące nr 5 w Katowicach, którego siedzibę przeniesiono do ul. M. Grażyńskiego 17. W 1967 roku nadano liceum imię Jana Kawalca oraz numer IX. Od września 1986 roku IX Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza znajduje się na terenie osiedla Tysiąclecia.

W 1959 roku Ministerstwo Oświaty zainicjowało współpracę szkół z Związkiem Harcerstwa Polskiego. Pierwszą szkołą z założonym szczepem ZHP była Szkoła Podstawowa i Liceum Ogólnokształcące nr 5 w Katowicach-Koszutce, a wiele zadań harcerskich w plebiscycie zrealizował ówczesny dyrektor – harcmistrz Tadeusz Pikiewicz.

1 września 1964 roku doszło do wydzielenia Szkoły Podstawowej nr 62 i IV Liceum Ogólnokształcącego. Szkoła Podstawowa nr 62 zaczęła w nowej lokalizacji swoją działalność we wrześniu 1973 roku przy ulicy J. Ordona. Od 1996 roku IV Liceum Ogólnokształcące nosi imię gen. Stanisława Maczka.

W 1973 roku utworzono Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, który w 1976 roku rozdzielił się na Wydział Pedagogiki i Psychologii, mający siedzibę przy ul. M. Grażyńskiego 53. Nowy budynek dla tego wydziału oddano do użytku w 1979 roku przy ul. Sokolskiej. W wyniku reorganizacji Uniwersytetu Śląskiego 1 października 2019 roku integracji uległy instytuty Wydziału Pedagogiki i Psychologii.

We wrześniu 1981 roku powołano Zespół Dydaktyczno-Wychowawczy dla Dzieci z Wadami Słuchu, który z siedzibą w Katowicach-Brynowie rozpoczął swoją działalność. W 1993 roku zespół przeszedł na Koszutkę, do gmachu przy ul. M. Grażyńskiego 17. We wrześniu 1998 roku zmienił nazwę na Zespół Szkolno-Przedszkolny dla Dzieci Niesłyszących i Słabo Słyszących, a od 1 stycznia 1999 roku jednostka została przejęta przez miasto Katowice.

Na ulicy kard. S. Wyszyńskiego 7 funkcjonuje Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli „WOM” w Katowicach. Ten ośrodek, powołany przez wojewodę katowickiego 9 czerwca 1989 roku jako Wojewódzki Ośrodek Metodyczny, od 17 grudnia 2001 roku funkcjonuje pod obecną nazwą. Dzisiaj jest jednym z największych w Polsce publicznych ośrodków doskonalenia nauczycieli, zarządzanym przez samorząd województwa śląskiego i podlegającym akredytacji Śląskiego Kuratora Oświaty, oferującym ponad 200 różnych form doskonalenia w różnych dziedzinach i specjalnościach.

Bezpieczeństwo publiczne i socjalne

Koszutka w roku 2007 nie była uznawana za najbardziej bezpieczną dzielnicę Katowic. Z współczynnikiem 3,0 przestępstw na 100 mieszkańców, Koszutka zajmowała 5. miejsce wśród 22 dzielnic w mieście. Warto zauważyć, że w ciągu ostatnich kilku lat współczynnik przestępczości znacząco spadł, osiągając w 2004 roku wartość 6,05 na 100 mieszkańców. Miejscem, w którym najczęściej zdarzały się przestępstwa, była aleja W. Korfantego.

Z badań przeprowadzonych w 2011 roku wynikało, że 45,5% obywateli Koszutki odczuwało poczucie bezpieczeństwa w swojej okolicy, podczas gdy 53,5% nie podzielało tego odczucia. W roku 2013 zarejestrowano na terenie dzielnicy 425 przestępstw, co daje średnio 3,8 przestępstwa na 100 mieszkańców, co stanowiło trzeci najwyższy wskaźnik w Katowicach. Wśród zarejestrowanych zdarzeń znalazło się 18 rozbojów, 14 aktów chuligańskich oraz 7 przypadków przemocy w rodzinie.

Analizując aspekty bezpieczeństwa drogowego, w 2007 roku zarejestrowano na Koszutce 20 wypadków komunikacyjnych. Natomiast na ulicy K. Iłłakowiczówny swoją siedzibę ma Komisariat II Komendy Miejskiej Policji w Katowicach, który odpowiada za bezpieczeństwo w całej dzielnicy. Na Koszutce działa również system monitoringu wizyjnego, zarządzany przez Wydział Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Katowice. W 2013 roku w dzielnicy funkcjonowały 3 analogowe kamery monitoringu.

Jeśli chodzi o ochronę przeciwpożarową, Koszutka jest zabezpieczona przez Jednostkę Ratowniczo-Gaśniczą nr 1 Szopienice Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej, której siedziba znajduje się przy ulicy Krakowskiej 130. W regionie Koszutki przy ulicy G. Morcinka 19a działa również Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Katowicach, skupiający się na wsparciu dla osób w trudnej sytuacji życiowej. W ramach tego ośrodka funkcjonują dwie jednostki: Dział ds. Osób Bezdomnych oraz Centrum Poradnictwa Specjalistycznego, Metodyki i Strategii.

Na Koszutce z siedzibą przy ul. K. Dunikowskiego 12-16 znajduje się Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej AGMED, a także liczne apteki rozmieszczone w różnych lokalizacjach dzielnicy. Na przestrzeni czerwca 2022 roku do innych placówek opieki zdrowotnej w Koszutce należy m.in. Klinika Chirurgii Mazan (ul. Brzozowa 54), DUO MEDICA (ul. Grabowa 1d) i INTER-MED (ul. Grabowa 32).

W „Domu Lekarza”, mieszczącym się przy ulicy M. Grażyńskiego 49a, swoją siedzibę ma Śląska Okręgowa Izba Lekarska, jedna z największych izb okręgowych w Polsce. Historia Izby sięga roku 1925, a obecnie zrzesza ponad 16,5 tys. lekarzy oraz lekarzy dentystów z obszaru dawnego województwa katowickiego. Izba aktywnie uczestniczy w debatach i konsultacjach dotyczących opieki zdrowotnej, współpracując z uczelniami oraz instytucjami i organizacjami samorządowymi.

Kultura

Historia kultury na Koszutce jest niezwykle bogata i zróżnicowana. Jej początki sięgają lat międzywojennych, gdy 5 kwietnia 1937 roku z inicjatywy Stefana Śmigielskiego powstał chór kościelny im. biskupa Eugeniusza de Mazenod. Chór ten zadebiutował podczas uroczystości poświęcenia klasztoru Ojców Misjonarzy Oblatów MN oraz kaplicy. W grupie tej skupiło się średnio od 40 do 50 członków, a w latach 1949-1950 działało jako koło miłośników śpiewu kościelnego.

W dniu 1 marca 1956 roku zainaugurowane zostało Społeczne Ognisko Artystyczne przy ulicy M. Grażyńskiego. W 1977 roku placówka ta cieszyła się dużym zainteresowaniem, skupiając 418 uczniów i 14 nauczycieli. Od 1992 roku, na Koszutce funkcjonuje Przedszkole Artystyczne, które prowadzi różne zajęcia dodatkowe. Tego samego dnia, 1 września 1956 roku, powstało Społeczne Ognisko Muzyczne, zainicjowane przez Krystynę Rutkowską. Po przekazaniu budynku miastu w 1970 roku, miejsce to zaczęło dzielić siedzibę z Miejskim Domem Kultury „Koszutka”.

W 1981 roku utworzono Śląski Klub Fantastyki, stowarzyszenie o zakresie społeczno-kulturalnym, promujące fantastykę. Klub organizuje wiele wydarzeń, w tym spotkań z autorami, wydawcami i tłumaczami, a także prowadzi różnorodne sekcje, takie jak literacka, mangi i anime, taneczna oraz sekcje RPG i quidditcha. Siedziba klubu znajduje się przy ulicy A. Górnika 5.

Na Koszutce działa również kino „Kosmos”, które jest jedynym kinem powstałym w czasach Polski Ludowej w Katowicach. Budowa tego wyjątkowego gmachu według projektów Stanisława Kwaśniewicza i Juranda Jareckiego rozpoczęła się w 1959 roku, a otwarcie miało miejsce w 1965 roku. W miarę upływu lat, kino zyskało status jednego z najbardziej renomowanych w Katowicach, jako pierwsze wyposażone w aparaturę do projekcji taśm 70 mm. Po przebudowie w latach 2004-2006, kino przeszło pod zarząd Centrum Sztuki Filmowej, a obecnie prowadzone jest przez Instytucję Filmową „Silesia-Film”.

Kino „Kosmos” sprawia, że odbywają się tam nie tylko premiery filmów, ale także warsztaty i spotkania z osobistościami związanymi z kinematografią. Drugim filarem tego miejsca stała się Filmoteka Śląska, jedyna regionalna filmoteka, gromadząca znaczący dorobek filmowy. Właśnie w jej Mediatece można obejrzeć filmy zgromadzone w archiwum Filmoteki.

W latach 60. XX wieku w tylnym skrzydle gmachu Biura Studiów i Projektów Przemysłu Węglowego na placu Grunwaldzkim открылось kino „Elektron” z salą widowiskową na 380 miejsc. Po jego zamknięciu, w tym miejscu powstała telewizja TVS, która z siedzibą przy placu Grunwaldzkim 12 rozpoczęła działalność w 2008 roku, koncentrując się na tematyce związanej z Górnym Śląskiem. Nadaje zarówno w ramach naziemnej telewizji cyfrowej, jak i w platformach cyfrowych i kablowych w całym kraju.

Przy ulicy M. Grażyńskiego 47 mieści się Miejski Dom Kultury „Koszutka”, założony jako Dzielnicowy Dom Kultury w 1970 roku z inicjatywy lokalnych mieszkańców. W 1993 roku przekształcono go w Miejski Dom Kultury „Koszutka”. Dzisiaj organizowane są tam różnorodne wydarzenia i zajęcia, takie jak Akademia Filmowa, Salon Literacki, Klub Podróżnika oraz Salon Muzyczny.

W tej samej lokalizacji znajduje się także Filia nr 11 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, która działa od 1953 roku. Obecnie, oprócz standardowej wypożyczalni, oferuje również dwie wydzielone czytelnie oraz zajęcia dla dzieci ukierunkowane na edukację czytelniczą. Biblioteka prowadzi współpracę z lokalnymi szkołami i przedszkolami, organizując warsztaty oraz prelekcje z zaproszonymi gośćmi.

Na Koszutce można również zauważyć działalność Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Józefa Lompy w Katowicach, znajdującej się przy ulicy ks. kard. S. Wyszyńskiego 7. Jej powstanie jest związane z działalnością Instytutu Pedagogicznego, który utworzono w 1928 roku w Katowicach. Historia biblioteki rozpoczęła się faktycznie 23 listopada 1928 roku, a jej obecna siedziba funkcjonuje od 1970 roku.

Na Koszutce, w okolicy placu Grunwaldzkiego, ulokowana jest także Galeria Artystów, w której umieszczone są rzeźby upamiętniające osoby zasłużone dla kultury Katowic. W corocznym plebiscycie mieszkańców wybierana jest postać, której popiersie będzie prezentowane w galerii. Nowa rzeźba odsłaniana jest każdego września w związku z uroczystością upamiętniającą nadanie praw miejskich Katowicom. Pierwszym popiersiem, które tu zagościło, było przedstawienie Zbigniewa Cybulskiego, odsłonięte w 2004 roku.

W listopadzie 2020 roku, ratusz miasta ogłosił powstanie szlaku katowickich murali, z największą liczbą prac stworzonych w ramach Katowice Street Art Festival. Według stanu z czerwca 2022 roku, w granicach Koszutki znajdują się następujące murale:

• Al. W. Korfantego 76 – jeden z pierwszych murali w Katowicach, stworzony w 2011 roku przez Ronnieism,
• Ul. Katowicka 39a – mural z 2021 roku autorstwa Patryka Hardzieja, powstały w ramach wystawy Polski na Expo 2020 w Dubaju,
• Ul. Katowicka 47 – mural wykonany wiosną 2016 roku przez Raspazjana, związany z Szlakiem Śląskiego Bluesa.

Religia

W Koszutce największą wspólnotą religijną stanowi kościół rzymskokatolicki. Jego centralna siedziba znajduje się przy ulicy Misjonarzy Oblatów MN 12, gdzie zlokalizowana jest parafia najświętszego Serca Pana Jezusa. Należy ona do dekanatu Katowice-Śródmieście w archidiecezji katowickiej. Zasięg działalności tej wspólnoty obejmuje zarówno Koszutkę, jak i część Dębu, w rejonie osiedla Ducha. W roku 2014 wspólnota ta liczyła około 10,5 tys. wiernych.

Początkowo mieszkańcy Koszutki przynależeli do najstarszej parafii Katowic, parafii św. Szczepana w Bogucicach. Z inicjatywą utworzenia własnej parafii na Koszutce wystąpili oni przy współpracy Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. W 1937 roku obok klasztoru powstała mała kaplica, poświęcona Najświętszemu Sercu Pana Jezusa. 2 grudnia 1939 roku została powołana lokalna wspólnota, wydzielona z terenów parafii w Dębie oraz Bogucicach, obejmująca 1,5 km². Dekret zatwierdzający powstanie parafii wydał biskup katowicki Herbert Bednorz w dniu 3 grudnia 1984 roku.

W 1957 roku oraz pod koniec XX wieku dokonano powiększenia kaplicy, a 21 maja 1999 roku arcybiskup Damian Zimoń poświęcił koszutkowski kościół.

Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej przybyli do Katowic 15 czerwca 1934 roku, kiedy to otworzyli dom misyjny w szpitalu bonifratrów w Bogucicach. W 1936 roku uzyskano możliwość zakupu działki na Koszutce, a rozpoczęcie budowy kościoła i klasztoru miało miejsce 28 sierpnia 1936 roku. Niestety, powstał jedynie klasztor, który wraz z kaplicą został poświęcony 5 września 1937 roku. Klasztorem kierował wówczas superior o. Stefan Śmigielski.

Wkrótce po zakończeniu II wojny światowej Koszutka liczyła zaledwie 13 ewangelików. Natomiast w latach 70. XX wieku na tym terenie zarejestrowali się Świadkowie Jehowy.

Sport i rekreacja

Sportowa scena na Koszutce rozwija się dynamicznie od zakończenia drugiej wojny światowej. Klub Sportowy „Koszutka” został założony 27 czerwca 1957 roku. Historycznie działał jako Koło Sportowe Górnik nr 22, które było związane z Przedsiębiorstwem Montażu Urządzeń Elektrycznych Przemysłu Węglowego w Katowicach. W skład klubu wchodziła sekcja piłki nożnej rywalizująca na poziomie klasy B.

W 1964 roku klub został włączony do GKS-u Katowice. Na obszarze Rowu Wełnowieckiego powstały plany utworzenia ośrodka sportowo-rekreacyjnego, który został zaprojektowany przez Mariana Skałkowskiego w początkowych latach 60. XX wieku. Prace nad tym projektem zaczęły się w 1963 roku i były częścią działań społecznych. Niestety, z ambitnych planów zrealizowano jedynie część wypoczynkową, wyposażoną w aleje spacerowe, plac zabaw oraz boisko sportowe.

W 2007 roku Koszutka dysponowała trzema klubami sportowymi. Obiekt o charakterze amfiteatralnym, znany jako hala widowiskowo-sportowa „Spodek”, jest jednym z najważniejszych miejsc tego typu w regionie. Hala, która pomieści 9351 widzów, jest pod zarządem Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Katowicach. „Spodek” gościł liczne wydarzenia sportowe o zasięgu europejskim i światowym, w tym Mistrzostwa Europy w lekkoatletyce w 1975 roku oraz Mistrzostwa Świata w siatkówce mężczyzn w 2014 roku.

Hala otworzyła swoje podwoje 8 maja 1971 roku, stając się wówczas największym i najbardziej nowoczesnym kompleksem widowiskowo-sportowym w Polsce. W 2001 roku podczas eliminacji Ligi Światowej w „Spodku” zgromadziło się na trybunach blisko 50 tysięcy kibiców, co świadczy o jego znaczeniu na sportowej mapie kraju.

Na ulicy J.N. Stęślickiego 6 znajduje się Boisko Rapid. Obiekt ten dysponuje dużym oraz małym boiskiem, oba wykonane z nawierzchni ze sztucznej trawy. Duże boisko, które ma wymiary 105 x 68 m, jest wyposażone w bramki, oświetlenie oraz ławki trenerskie. Na boisku dostępne są także trybuny o pojemności 306 miejsc siedzących oraz nowoczesne zaplecze sanitarno-szatniowe. Obiekt podlega Miejskiemu Ośrodkowi Sportu i Rekreacji w Katowicach.

Boisko Rapid przeszło gruntowną modernizację w 2021 roku. Prace modernizacyjne, które rozpoczęły się w październiku, zakończyły się w grudniu, a ich koszt wyniósł około 3,7 miliona złotych. W ramach renowacji wymieniono nawierzchnię, zaktualizowano oświetlenie oraz zainstalowano nowe systemy piłkochwyty i monitoring.

Koszutka jest również miejscem, przez które przebiega jeden z szlaków turystycznych. Katowicki Szlak Spacerowy łączy Koszutkę z wieloma interesującymi lokalizacjami, w tym:

• Wełnowiec,
• Koszutka (ul. J.N. Stęślickiego – ul. M. Grażyńskiego – ul. Sokolska),
• Śródmieście,
• Muchowiec,
• Dolinka Murckowska,
• Hamerla.

---

Oceń: Koszutka

---