Giszowiec

---

Geografia

Położenie

Giszowiec, stanowiący część administracyjną miasta Katowice, znajduje się w województwie śląskim, w zachodniej Polsce. Jego lokalizacja we wschodniej części stolicy Górnego Śląska, zaledwie 6 km na południowy wschód od centralnych obszarów miasta, czyni go ważnym punktem w regionalnej strukturze urbanistycznej. Obszar ten graniczy z innymi dzielnicami, a ich najbliższymi są Osiedle Paderewskiego-Muchowiec i Janów-Nikiszowiec na północy, miasto Mysłowice na wschodzie, Murcki na południu oraz Piotrowicami-Ochojcem na zachodzie.

Granice Giszowca przebiegają w następujący sposób:

• od północy – biegną południową krawędzią ulicy 73 Pułku Piechoty aż do skrzyżowania z ul. Pszczyńską, a następnie wzdłuż autostrady A4 i północnej krawędzi ul. Mysłowickiej do granicy miasta,
• od wschodu – tutaj granicą dzielnicy jest jednocześnie granica z miastem Mysłowice,
• od południa i zachodu – ich przebieg odpowiada graniczy między miastem a rejony, aż do zjazdu z ul. Bielskiej, kontynuując wzdłuż drogi leśnej do ul. 73 Pułku Piechoty.

Giszowiec zlokalizowany jest w dolinie Boliny. Na mocy podziału fizycznogeograficznego według Jerzego Kondrackiego, dzielnica znajduje się w mezoregionie Wyżyna Katowicka, która jest częścią południowej Wyżyny Śląskiej. Historycznie, Giszowiec ulokowany jest w wschodniej części Górnego Śląska.

Geologia, rzeźba terenu i gleby

Giszowiec, z perspektywy jednostek fizycznogeograficznych Jerzego Kondrackiego, mieści się w podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska, na obszarze Wyżyny Śląskiej. W części południowej Wyżyny Katowickiej, dzielnica należy do Płaskowyżu Murcek. Północne stoki, które opadają w kierunku Obniżenia Rawy, przecinają dwie długie doliny, w tym dolinę Boliny.

Dominują tu duże fragmenty spłaszczeń denudacyjnych z trzeciorzędu, które znajdują się na wysokości przekraczającej 300 m n.p.m. Wysokość najważniejszego punktu Giszowca wynosi od 300 do 310 m n.p.m., podczas gdy najniższy punkt leży w dolinie Boliny, osiągając poziom około 260 m n.p.m. Rzeźba terenu Giszowca uległa znacznym przeobrażeniom z powodu działalności przemysłowej oraz budowy infrastruktury. Na tym obszarze występują zwałowiska górnicze i procesy osiadania, które stworzyły sztuczne stawy w nieckach.

Giszowiec jest narażony na odkształcenia terenu pierwszej kategorii w północnej, wschodniej i południowej części dzielnicy, natomiast bloki w osiedlu Adama są odporne na odkształcenia drugiej kategorii. Ponadto, obszar jest podatny na wstrząsy górotworu. Największym zdegradowanym terenem jest hałda pogórnicza przy KWK „Staszic”, mająca powierzchnię 12 ha i wysokość dochodzącą do 20 metrów od strony wschodniej.

Geologicznie Giszowiec wypełnia niecka górnośląska, a jej utwory pochodzą z okresu górnego karbonu i składają się z łupków, piaskowców i zlepieńców z pokładami węgla kamiennego. W okolicy występują również warstwy orzeskie, tworzące głównie łupki, które były wykorzystywane przez cegielnie. W dolinach rzek natomiast znajdziemy polodowcowe utwory plejstoceńskie, takie jak mady, muły czy piaski.

Na większości obszaru Giszowca znajdują się gleby płowe, które wykształciły się z glin zwałowych oraz piasków, a ich jakość klasy bonitacyjnej w przeważającej części zaliczana jest do V i VI klasy (gleby słabe i bardzo słabe).

Wody powierzchniowe i podziemne

Giszowiec znajduje się w zlewni Boliny, która przynależy do dorzecza Wisły. Na południowy zachód od centrum dzielnicy ulokowane jest źródło Boliny. Rzeka ta kieruje się w czasie swojego przebiegu w stronę północno-wschodnią, osiągając dalej Czarną Przemszę. Na poziomie czystości, Bolina przy swoim ujściu do Czarnej Przemszy uzyskała w 2006 roku V klasę czystości, co oznacza klasyfikację wód najgorszej czystości.

Na skutek działań ludzkich w Giszowcu powstały zbiorniki wodne, zlokalizowane głównie w dolinie Boliny. Należą do nich zbiorniki: Barbara, Janina, Górnik, Małgorzata oraz mniejsze rozlewiska. Największym zbiornikiem w tej okolicy jest Barbara, o powierzchni wynoszącej 4,02 ha.

Obszar Giszowca leży w obrębie regionu hydrogeologicznego Śląska-Krakowa. Wody podziemne pojawiają się w różnych poziomach stratygraficznych, jednak ich znaczenie determinuje wiele czynników, takich jak geologia oraz działalność człowieka. Pod Giszowcem brak głównych zbiorników wód gruntowych, a obszar ten zajmuje jednolita część wód podziemnych nr 134.

Klimat

Klimat Giszowca jest zbliżony do klimatu całych Katowic, charakteryzując się umiarkowanym przejściowym typem z przewagą prądów oceanicznych nad kontynentalnymi. Dominują w nim wiatry zachodnie, które stanowią około 60% udziału, choć mniej zauważalne są wiatry wschodnie i południowe. Średnia roczna temperatura w latach 1961–2005 dla stacji w pobliskim Muchowcu wynosi 8,1 °C, z dodatkowym zjawiskiem miejskiej wyspy ciepła, które lokalnie zmienia temperaturę powietrza. Najwyższe temperatury notowane są w lipcu, osiągające 17,8 °C, natomiast najniższe wartości w styczniu, gdzie spadki wynoszą do -2,2 °C.

Średnie roczne usłonecznienie dla lat 1966–2005 wynosiło 1474 godziny, a suma opadów w latach 1951–2005 osiągnęła 713,8 mm.

Przyroda i ochrona środowiska

Obszar Giszowca wyróżnia się dużą ilością terenów zielonych na swojej powierzchni, a jego historia sięga czasów, gdy część tego terenu stanowiła Puszczę Śląską. Dominowały tu buczyny oraz grądy, podczas gdy doliny rzek były porośnięte łęgami. Jednakże wraz z budową osiedla oraz rozpoczynam działalności związane z wydobyciem węgla kamiennego na początku XX wieku, nastąpiły istotne zmiany w tym ekosystemie. Gospodarcza aktywność ludności wywołała przekształcenia w rzeźbie terenu, co stworzyło hałdy oraz zapadliska, jak również znacząco wpłynęło na sieć hydrologiczną.

Uwagi zupełnie zniknęły niektóre duże gatunki zwierząt, chociaż niektóre, takie jak jelenie europejskie oraz dziki, nadal można spotkać. Natomiast w Giszowcu zaobserwować można nowe gatunki roślin i zwierząt, w tym również obce gatunki, które zostały wprowadzone przez człowieka do akwenów wodnych. Wśród lokalnych obszarów natury znajduje się część Lasów Murckowskich, a także strefy chronione ze względu na znaczenie przyrodnicze.

Obszar Giszowca obejmuje również zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Źródła Kłodnicy”, gdzie dominuje las łęgowy o dobrze zachowanym drzewostanie. Spotkać tutaj można ciemiężycę zieloną, a w runie pojawiają się żaby i ropuchy. Dodatkowo, w wygodnych, zwartych drzewach gniazdują liczne ptaki, w tym kosi, sikory oraz dzięcioły.

Tereny zurbanizowane Giszowca stanowią miejsce występowania ponad 30 pomników przyrody, które głównie zlokalizowane są w parkach, w tym w Parku Giszowieckim. Wiele z tych drzew to buki i dęby, a jednym z bardziej znanych jest buk Anton, który zdobył drugie miejsce w plebiscycie zorganizowanym na Drzewo Roku 2011, a został posadzony w 1907 roku.

Giszowiec został zaprojektowany w modelu miasta-ogrodu, co przyczyniło się do zachowania starego drzewostanu. Usytuowanie zielonego centrum w sercu osiedla, z zabudową otaczającą tę centralną strefę, ukształtowało miejsce, w którym obecnie występują liczne tereny zielone oraz place, takie jak:

• Barbara-Janina – obszar forestalny ze zbiornikami wodnymi w dolinie Boliny, o powierzchni 33,5 ha, gdzie chronione są rośliny oraz płazy,
• Skwer Ewalda Gawlika – skwer znajdujący się przy skrzyżowaniu ulic Wojciecha i Barbórki, ustanowiony 26 października 2016 roku,
• Park Giszowiecki – położony w centralnej części dzielnicy przy placu Pod Lipami, o powierzchni 3,39 ha,
• Las w kwartale ulic: Pszczyńskiej, Górniczego Stanu, Wojciecha i Barbórki – starodrzew bukowy i zagospodarowany ekstensywnie, o powierzchni 4,43 ha.

Ogrody działkowe w regionie Giszowca znajdują się pod nadzorem Śląskiego Okręgowego Zarządu Polskiego Związku Działkowców, Delegatura Katowice. Najstarsze ogrody, Pracownicze Ogródki Działkowe „Barbara”, powstały w 1953 roku, a w 1975 roku ustanowiono ROD „Staszic” przy szybie „Roździeński”. Poniższa tabela przedstawia podstawowe dane dotyczące aktywności ogrodniczej na terenie Giszowca:

Nazwa	Lokalizacja	Powierzchnia (ha)	Ilość działek (2007)
Barbara	ul. Mysłowicka 120	5,23	110
Staszica	ul. Kosmiczna	3,45	130

Nazwa

Nazwa dzielnicy Giszowiec jest ściśle związana z historią regionu. Wywodzi się od nazwiska Georga von Gieschego i stanowi spolszczoną formę niemieckiej nazwy Gieschewald, co oznacza las Gieschego. Przekształcenie fonetyczne nazwiska Giesche przybrało formę Gisz z dodatkiem formantu -owiec. Nazewnictwo to było dziełem koncernu górniczo-hutniczego Georg von Giesches Erben, który jako właściciel terenów odpowiedzialny był za nadanie tej nazwy. Niemiecka nazwa odzwierciedla nie tylko hołd dla poprzednich właścicieli, ale także charakter osiedla, które zostało zbudowane na granicy lasu i zaaranżowane według idei miasta ogrodów.

Pierwsza polska nazwa osiedla została ustalona przez Konstanty’ego Prusa w 1920 roku w Spisie miejscowości Górnego Śląska, gdzie Gieschewald ukazano pod nazwą Giszowice. Z czasem, w Dzienniku Ustaw Śląskich z 1922 roku, miejsce to zaczęło funkcjonować już pod współczesną nazwą Giszowiec. Interesujące jest, że autorzy Słownika etymologicznego nazw geograficznych Śląska błędnie wskazują na niemiecką nazwę Gieschwald, sugerując, że mogła ona pochodzić od czasownika giessen, co oznacza lać. Nie ma jednak wątpliwości, że oryginalne pochodzenie nazwy wiąże się z nazwiskiem Giesche.

W trakcie Polski Ludowej zniechęcano społeczeństwo do używania niemieckiej nazwy Giszowiec, promując zamiast tego Osiedle im. Stanisława Staszica. Władze uważały tę nazwę za relikt kapitalizmu, co skutkowało kampanią propagandową, która miała na celu oczernianie Gieschego oraz jego potomków, oskarżając ich o narodowy, społeczny i gospodarczy ucisk. W dniu 15 listopada 1979 roku, przy wsparciu Miejskiej Rady Narodowej w Katowicach, oficjalnie zmieniono nazwę Giszowiec na Osiedle Staszica. Nowa nazwa, wywodząca się od „KWK Staszic”, była umieszczana na planach miasta z tamtej epoki, podczas gdy tradycyjna nazwa Giszowiec często występowała w nawiasie, ale na drugim miejscu. Mimo obowiązującej zmiany, mieszkańcy zdecydowanie preferowali stary termin, który przetrwał zarówno w nowej, jak i w starej części osiedla.

Na koniec, w 1990 roku, na wniosek Jerzego Forajtera, Rada Miejska Katowic zdecydowała się na przywrócenie pierwotnej nazwy Giszowiec. Ta decyzja została przyjęta z entuzjazmem przez lokalną społeczność, która niemal zawsze posługiwała się tym terminem, niezależnie od formalnych zmian, które były narzucane przez władze.

Historia

Przed powstaniem osiedla

Przed powstaniem osiedla Giszowiec, jego obszar był pokryty gęstym lasem, który stanowił część dawnej Puszczy Śląskiej. Na tym terenie pierwsze próby osadnictwa związane były z działalnością wydobywczą węgla kamiennego, prowadzącą do niewielkiej skali wydobycia. W 1788 roku utworzono pierwszą kopalnię, „Bergthal”, która znajdowała się w okolicach późniejszej cegielni, przy ulicy Górniczego Stanu, oraz funkcjonowała do 1823 roku. W latach pięćdziesiątych XIX wieku otwarto kolejne zakłady – „Eisenbahn” oraz „Jacob”, z których druga rozpoczęła produkcję w 1851 roku. W dniu 26 września 1855 roku zarejestrowano kopalnię „Pepita”, sprawującą kontrolę nad obszarem bliskim obecnego osiedla Adama. Na koniec lat sześćdziesiątych XIX wieku do tego zestawu dołączyła kopalnia „Susanna”. Właścicielami większości kuksów trzech wymienionych kopalń była rodzina Thiele-Wincklerów. W 1863 roku stworzono połączenie drogowe łączące Katowice (Zawodzie) z Murckami oraz Pszczyną, prowadzące przez ulicę Pszczyńską.

Początki osiedla i okres do I wojny światowej

Tworzenie osiedla Giszowiec sięga początków XX wieku, kiedy to władze koncernu Georg von Giesches Erben postanowiły eksploatować nowe pokłady węgla kamiennego w polu górniczym „Reserve”, istniejącym od 1896 roku. W dniu 9 maja 1899 roku koncern zakupił to pole górnicze od hrabiego Franza Huberta von Tiele-Winklera za 30 milionów marek, przejmując tym samym blisko 2/3 powierzchni lasu mysłowickiego. W okresie 1903–1910 wykonano podwójny szyb „Carmer” (obecnie „Pułaski”), sięgający 450 metrów głębokości, a wraz z nim zaczęto montować nowoczesne maszyny. Aby zapewnić odpowiednią ilość siły roboczej do wydobycia, koncern musiał zbudować nowe mieszkania, w związku z czym zlecił budowę nowego osiedla. W dniu 14 kwietnia 1906 roku złożono wniosek o zezwolenie na budowę, które zostało przydzielone po dwóch miesiącach, wraz z zaleceniem finansowania budowy nowego kościoła w Janowie, szkoły oraz szpitala, jak również zapewnienia ochrony przeciwpożarowej. Planowano osiedle dla 642 rodzin, z przewidywaną dominacją domów niskich, co miało być korzystne dla przyszłego wydobycia pod osiedlem.

Dnia 1 lipca 1907 roku ustanowiono obszar dworski Giszowiec, który miał na celu administrowanie terenami koncernu. Zarządca dóbr, nadleśniczy, zamieszkiwał w budynku nadleśnictwa. Warto wspomnieć, że pierwszym obiektem górniczej osady było biuro celne, które zajmowało się pobieraniem myta od osób przejeżdżających przez ten prywatny teren. W pierwszej połowie 1906 roku gotowy był już projekt nowego osiedla, a pozwolenie na budowę wydano w czerwcu 1906 roku. Budowę osiedla dla górników z nowo powstałej kopalni „Giesche” (obecnie „Wieczorek”) rozpoczęto w czerwcu 1907 roku, zatrudniając od 1 do 2 tysięcy robotników, a zakończono ją w 1910 roku. Lokatorzy wprowadzali się tam już od 1 października 1908 roku.

W centralnej części osiedla oprócz mieszkań powstały budynki użyteczności publicznej, takie jak: szkoła katolicka, szkoła ewangelicka, konsum, poczta, gospoda, budynek administracyjny obszaru dworskiego, nadleśnictwo, łaźnia i pralnia, a także domy noclegowe z kantyną. Całość architektury osiedla była pionierska, co czyniło ją wyjątkową na tle innych ówczesnych osiedli patronackich. Projekt osiedla opracowali architekci Georg i Emil Zillmannowie z Berlina, inspirując się koncepcją ogrodu miejskiego autorstwa angielskiego urbanisty Ebenezer Howarda.

W 1909 roku, koncern uzyskał koncesję na budowę kolei wąskotorowej do szybu „Carmer”. Pierwszy ruch osobowy na nowej linii uruchomiono 6 stycznia 1914 roku i kolejkę, która kursowała do końca 1977 roku, nazwano Balkanem. Operowała ona z Giszowca do szybu „Albert” w Szopienicach, trasa biegła obecnie wzdłuż ulicy Szopienickiej.

W okresie poprzedzającym I wojnę światową w Giszowcu zyskały popularność liczne organizacje polityczne i kulturalne, które przyczyniały się do rozwoju polskości w regionie. Członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej aktywnie kolportowali Gazetę Robotniczą i współtworzyli specjalną polskojęzyczną gazetę Górnoślązak. Działalność patriotyczna mieszkańców zdobijała uznanie poprzez utworzenie chóru imienia Fryderyka Chopina, prowadzonego przez Wiktora Barę, znanego działacza kulturalnego.Pomimo że Giszowiec nie stał się celem bezpośrednich ataków Imperium Rosyjskiego w czasie I wojny światowej, wojna w znaczącym stopniu wpłynęła na lokalną społeczność.

Powstania śląskie

Po klęsce Niemiec w I wojnie światowej, mieszkańcy Giszowca oczekiwały przyłączenia Górnego Śląska do Polski, angażując się w różnorodne działania patriotyczne. Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska prowadziła konspiracyjne zebrania, gromadząc broń i produkując granaty. Oddział ten liczył około 60 członków, dowodzony przez Jakuba Wójcika. W trakcie trzech powstań śląskich w latach 1919–1921, mieszkańcy Giszowca aktywnie wspierali dążenie do przynależności Górnego Śląska do Polski. Podczas I powstania, 17 sierpnia 1919 roku, powstańcy planowali atak na oddział Grenzschutzu stacjonujący w pobliżu, jednak zrezygnowano z akcji z powodu niekorzystnych okoliczności. Mimo to, ich odwaga okazała się istotna – 20 sierpnia powstrzymali atak Niemców na Mysłowice.

W trakcie I powstania śląskiego zginęło sześciu mieszkańców Giszowca. Po tym wydarzeniu Niemcy wzmacniali swoje siły w miejscach potencjalnych zagrożeń. W październiku 1919 roku sztab niemieckiego pułku miał siedzibę w Giszowcu. Po I powstaniu, na terenie osiedla rozwinęły się organizacje patriotyczne, takie jak Stowarzyszenie Śpiewu „Lutnia” i różne kółka teatralne.

W czasie II powstania śląskiego Giszowiec pozostawał pod kontrolą powstańców, którzy z powodzeniem rozbroili lokalny posterunek niemieckiej policji. Umożliwiło to im prowadzenie patroli w okolicy oraz utworzenie Straży Obywatelskiej, na czele której stanął Jakub Wójcik. 23 sierpnia 1920 roku zgłoszono koncentrację niemieckich oddziałów w pobliżu Giszowca. Po zakończeniu II powstania, powstańcy ukryli swoje uzbrojenie, w tym również drugą transzę broni z Sosnowca.

Podczas plebiscytu przeprowadzonego 20 marca 1921 roku w Górnym Śląsku, w Giszowcu wyniki były pozytywne dla zwolenników przynależności do Polski – z 4,222 głosów, 3,056 osób opowiedziało się za przyłączeniem do Polski. Polski Komitet Plebiscytowy aktywnie działał w Giszowcu, przygotowując mieszkańców do głosowania.

W trakcie III powstania oddziały POW z Giszowca były zgrupowane w 5. i 6. kompanii 3. Pułku Powstańców Śląskich, które zdobyły broń od niemieckiej policji plebiscytowej. Następnie przejęli telefoniczną kontrolę nad połączeniami. Giszowskie kompanie wzięły udział w zajęciu Katowic 2 maja 1921 roku bez ofiar. Następnie dowództwo powstania zleciło wycofanie się z większych ośrodków górnośląskich i rozpoczęcie blokady. Dnia 26 maja 1921 roku powstańcy z Giszowca udali się w kierunku Góry Świętej Anny, gdzie brali aktywny udział w walkach, wracając do Giszowca 4 lipca 1921 roku, jednak 12 z nich poległo w walkach powstańczych.

II Rzeczpospolita

Na podstawie konwencji podpisanej w Genewie, Giszowiec wszedł w granice II Rzeczypospolitej w maju 1922 roku. Rozpoczęła się polonizacja życia społecznego, co znalazło odzwierciedlenie w zmianach nazw osiedli, które przemianowano z Gieschewald na Giszowiec, a nazwy ulic zamieniono na polskie odpowiedniki. Przykładem były starania o usunięcie pomnika Ottona von Bismarcka z budynku urzędu. W okresie tym rozwijało się życie społeczne, a w Giszowcu powstały liczne organizacje, takie jak Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Towarzystwo Śpiewu „Chopin” czy Związek Harcerstwa Polskiego. Giszowiec był samodzielnym osiedlem do 1924 roku, kiedy to w związku z likwidacją obszarów dworskich został włączony do gminy Janów.

W wyniku tego zdarzenia miały miejsce problemy związane z dbałością o koszty utrzymania dróg i obiektów użyteczności publicznej. Konflikt między spółką Giesche a gminą rozwiązał częściowo układ z 12 lutego 1926 roku, przewidujący wspólne finansowanie publicznych urządzeń do momentu ostatecznego rozstrzygania sporów.

W wyniku zmiany granic w 1922 roku utworzono nowe przedsiębiorstwo Giesche Spółka Akcyjna. Po pogorszeniu kondycji finansowej, w 1926 roku zawarto porozumienie ze Stanami Zjednoczonymi, powołując holding Silesian-American Corporation (SACO). Nowy dyrektor – Amerykanin George Sage Brooks, na znaczące stanowiska w firmie również obsadził Amerykanów. W latach 1927-1928 zbudowano kolonię sześciu willi typu angielskiego przy obecnej ulicy Górniczego Stanu, aby zaspokoić potrzeby amerykańskich późniejszych pracowników koncernu. W 1935 roku powstał był budynek świetlicy, a także zorganizowano edukację dla ich dzieci.

Lata trzydzieste XX wieku to okres kryzysu w górnictwie, co przyczyniło się do wzrostu bezrobocia. Na początku lat trzydziestych miały miejsce strajki w kopalni Giesche związane z horrendalnymi warunkami pracy oraz płacowymi. Nadal w licznych miejscowościach dochodziło do nielegalnego wydobywania węgla w biedaszybach, a spółka Giesche zlikwidowała 203 takie miejsca do końca września 1932 roku. W dniu 15 marca 1937 roku w kopalni wybuchł ostatni strajk okupacyjny, w wyniku którego górnicy zdołali wywalczyć wzrost zarobków, obniżenie norm pracy oraz ograniczenie tygodnia pracy. Te wydarzenia były inspiracją do powstawania lokalnych filmów dokumentalnych, takich jak „Perła w koronie” w reżyserii Kazimierza Kutza. Nie można też pominąć postaci górnika Józefa Wieczorka, który stał się czołowym działaczem komunistycznym w regionie.

II wojna światowa

W dniu 4 września 1939 roku, w wyniku inwazji III Rzeszy, Giszowiec znalazł się pod okupacją niemiecką. Niemcy zaczęli prześladowania polskich patriotów, w tym byłych powstańców śląskich, z których wielu zginęło w obozach. Zapoczątkowano także likwidację przejawów polskości – wywóz książek z bibliotek, niszczenie polskich napisów i symboli, a także zlikwidowanie polskiego szkolnictwa. Niemiecką szkołę uruchomiono 1 lutego 1940 roku.

W willi dyrektora kopalni „Giesche” zamieszkał Fritz Bracht, gauleiter i nadprezydent Górnego Śląska. Ponadto spółka Giesche weszła w zarząd komisaryczny, a wszyscy polscy pracownicy administracyjni zostali zwolnieni. Na terenie Giszowca zaczęto organizować konspiracyjne komórki, m.in. w kontekście Związku Walki Zbrojnej, przemianowanego później na Armię Krajową. Działalność obejmowała sabotaż i dywersję – dotyczyła zniszczenia maszyn górniczych, czy roznoszenia ulotek.

dnia 7 kwietnia 1944 roku katowickie gestapo zamordowało cały oddział partyzancki podczas akcji odbicia Inspektora Katowickiego Armii Krajowej, por. Wacława Stacherskiego „Nowiny” w giszowieckich lasach. W giszowieckim kościele św. Barbary umieszczono pamiątkową tablicę. Po wojnie w Giszowcu ukrywano Żydów, rodzinie Gburek udało się ukryć pięciu Żydów uciekających z sosnowieckiego getta. Otrzymali oni w 1985 roku tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Dnia 25 stycznia 1945 roku w Giszowcu stacjonował jeszcze oddział Volkssturmu, jednak dzień później został on ostrzelany przez radzieckie samoloty, co zmusiło go do odwrotu w kierunku Murcek. Giszowiec, a wraz z nim Katowice, został wyzwolony przez Armię Czerwoną 27 stycznia 1945 roku, a dowódca 59. Armii gen. Iwan Korownikow ustanowił w osiedlu swój punkt dowodzenia.

Okres Polski Ludowej

Po wyzwoleniu Giszowca w dniu 27 stycznia 1945 roku, rozpoczęto proces tworzenia nowej administracji. Dominującą rolę w tym okresie zaczęli pełnić działacze komunistyczni. Funkcjonowanie tymczasowego komitetu porządkowego, który wyznaczył Franciszka Żymłę na naczelnika gminy Janów, było kluczowe. Wprowadzono także repolonizację życia publicznego, przywracając polskie nazwy ulic. Na placu Pod Lipami zrealizowano tablicę upamiętniającą ofiary II wojny światowej z Giszowca. Osiedle Giszowiec pozostawało częścią gminy Janów do 1 kwietnia 1951 roku, a później do końca 1959 roku należało do powiatu miejskiego Szopienice, aż w końcu przyłączono je do Katowic.

W dniu 6 lutego 1945 roku wznowiono prace w kopalni „Giesche”, która przeszła proces znacjonalizacji, a 31 stycznia 1945 roku włączono ją do Centralnego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W 1946 roku przemianowano zakład na „Wieczorek”. Nowa kopalnia Węgla Kamiennego „Staszic” rozpoczęła wydobycie w 1964 roku, początkowo zatrudniając 621 pracowników. W odpowiedzi na potrzeby mieszkaniowe górników, w 1969 roku zadecydowano o wyburzeniu zabytkowego Giszowca i utworzeniu nowego osiedla z wieżowcami. Proces budowy jednak się zatrzymał, gdyż w 1978 i 1987 roku uznano obszar zabytkowy za cenny, chroniąc jedynie 1/3 z pierwotnej zabudowy. Wyburzenia domów górniczych były tematem późniejszego filmu „Paciorki jednego różańca” w reżyserii Kazimierza Kutza.

W dniu 18 września 1981 roku grupa 12 młodych ludzi z Giszowca uprowadziła samolot An-24 Polskich Linii Lotniczych LOT, w trakcie wycieczki z Katowic do Warszawy. W nocy po wprowadzeniu stanu wojennego, w kopalni „Staszic” miały miejsce dramatyczne wydarzenia związane z strajkiem okupacyjnym zorganizowanym przez członków NSZZ „Solidarność”. W odpowiedzi na zainstalowanie militaryzacji zakładu, część protestujących zdecydowała się na kontynuowanie walki, a reszta zakończyła protest, w obawie przed interwencją wojska. Na dzień 15 grudnia doszło do pacyfikacji kopalni przez ZOMO i wojska wewnętrzne, a w sumie 156 górników zostało internowanych.

Okres po 1989

W 1989 roku nastąpił przełom, który wpłynął także na Giszowiec. W pierwszych wyborach do Rady Miasta Katowice po 1989 roku, które odbyły się 27 maja 1990 roku, wybrano czterech radnych z Giszowca. W uchwale z 8 października 1990 roku przywrócono nazwę dzielnicy z osiedla Stanisława Staszica na Giszowiec. Na początku 1992 roku w Katowicach powołano 22 jednostki pomocnicze, w tym jednostkę nr 17 Giszowiec, a mieszkańcy powołali Radę Jednostki Pomocniczej nr 17, której statut nadano 30 lipca 2014 roku. Pierwsze wybory miały miejsce 1 marca 2015 roku, a pierwsza sesja odbyła się 14 kwietnia tego samego roku.

Od 1989 roku trwały procesy restrukturyzacyjne górnictwa. W dniu 1 stycznia 2010 roku połączono kopalnię „Staszic” z „Murkami”, tworząc zakład „Murcki-Staszic”, a 31 marca 2018 roku rozpoczęto likwidację „Wieczorka” w wyniku wyczerpania złóż. Likwidacja podlegała Spółce Restrukturyzacji Kopalń. W dniu 1 stycznia 2021 roku połączono „Murcki-Staszic” z „Wujkiem”, tworząc nowy zakład – Kopalnię Węgla Kamiennego „Staszic-Wujek”. W 1998 roku kopalnia przekazała miastu zabytkowe budynki Giszowca, a niektóre z nich sprzedano mieszkańcom. Cała ocalała architektura osiedla afinfizowana została pod opieką konserwatora zabytków. W latach 2003–2024 powstały nowe osiedla, które harmonijnie komponują się z zabytkową zabudową Giszowca, na przykład osiedle Kasztany oraz Osiedle Pod Kasztanami. W 2023 roku oddano do użytku osiedle Przyjazny Zakątek przy ulicy Przyjaznej.

W okresie po 1989 roku miały miejsce także zmiany w oświacie – Szkoła Podstawowa nr 51 rozpoczęła naukę w nowej siedzibie przy ulicy Przyjaznej 7 w 1993 roku, a w 2004 roku zakończono działalność Szkoły Podstawowej nr 52. Ponadto, we wrześniu 2014 roku oddano do użytku nową halę sportową przy Szkole Podstawowej nr 54. Uroczystą konsekrację kościoła parafialnegoparafii pw. św. Barbary dokonano 23 października 1994 roku.

Obecnie, zabytkowa część Giszowca stanowi cenny obiekt turystyczny w Katowicach i w regionie. Uroczyste otwarcie Szlaku Zabytków Techniki miało miejsce 19 października 2006 roku w Tyskim Muzeum Piwowarstwa. Na szlaku tym znalazł się również Giszowiec, a 12 czerwca 2010 roku współuczestniczył w pierwszej edycji święta Szlaków Zabytków Techniki – Industriady.

W 2017 roku przystąpiono do modernizacji węzłów drogowych nr 81 i 86 w Giszowcu oraz do reorganizacji skrzyżowania drogi krajowej nr 81 (ulica T. Kościuszki) i ulicą Armii Krajowej, którego celem było polepszenie infrastruktury drogowej regionu. W czerwcu 2018 roku rozpoczęto prace nad tymi projektami, a 7 lipca 2022 roku oddano do użytku ostatni odcinek węzła w Giszowcu, zakończono modernizację, co znacznie poprawiło sytuację komunikacyjną w tym obszarze.

Demografia

Demografia Giszowca jest tematem, który sięga swoimi korzeniami do początków XX wieku. Wczesne dane statystyczne z okresu budowy osiedla patronackiego wskazują, że pierwsi mieszkańcy osiedla zamieszkali tu 1 października 1908 roku. Już w grudniu 1909 roku Giszowiec zyskał 3414 mieszkańców, a na jesieni 1910 roku liczba ta wzrosła do około 4 tysięcy. Osiedle budowano z myślą o sprowadzeniu ludzi z głębi Niemiec, jednak brak chętnych skłonił właścicieli – spółkę Georg von Giesches Erben – do zatrudnienia robotników górnośląskich, głównie z Wesołej, Murcek, Załęża oraz Katowic.

Ludność osiedla składała się głównie z Polaków posługujących się etnolektem śląskim, podczas gdy urzędnicy komunikowali się w języku niemieckim. Przez lata liczba mieszkańców rosła, a do maja 1939 roku w zakres dworski Giszowca zamieszkiwało już 4577 osób. Po zakończeniu II wojny światowej zauważono znaczny przyrost ludności, spowodowany budową nowych bloków mieszkalnych w latach 70. XX wieku, związanych z powstaniem kopalni „Staszic”. Wówczas osiedle zaprojektowano z myślą o 22 440 mieszkańcach. Od końca lat 90. XX wieku jednak nastąpił spadek liczby mieszkańców Giszowca.

Według danych z grudnia 2007 roku Giszowiec miał 18 475 mieszkańców, co stanowiło 5,9% całej populacji Katowic. Z tej liczby 13,3 tys. osób mieszkało w dawnym osiedlu Staszic, a 2,9 tys. na osiedlu Adama. W tym okresie Giszowiec plasował się na piątej pozycji pod względem liczby ludności w Katowicach, ustępując tylko takim dzielnicom jak Śródmieście, Ligota-Panewniki, Piotrowice-Ochojec oraz Osiedle Tysiąclecia. Średnia gęstość zaludnienia wynosiła 1536 osób/km², co było wartością niższą od średniej dla całych Katowic, wynoszącej 1916 osób/km².

Analizując strukturę wieku, stwierdzono, że w 1988 roku w Giszowcu mieszkało 21 097 osób, z dominacją grup wiekowych 0–14, 15–29 oraz 30–44 lat, rozłożonych w miarę równych proporcjach. Osobom powyżej 60. roku życia przypadł niski udział, co wyróżniało Giszowiec w porównaniu do innych dzielnic Katowic. Zgodnie z danymi z 31 grudnia 2004 roku, populacja Giszowca wynosiła 18 572 osoby, w tym 9351 kobiet i 9221 mężczyzn. Z grup wiekowych najwięcej osób znajdowało się w przedziale wiekowym uznawanym za produkcyjny, czyli 6 523 kobiety i 6784 mężczyzn.

w 2007 roku nastąpił spadek do 18 475 osób, a strukturę wiekową charakteryzowały wówczas niewielkie liczby ludzi poniżej 14 roku życia, a dominowały przedziały wiekowe 45-59 oraz 15-29 lat. Szczegółowa struktura wiekowo-płciowa ludności Giszowca na rok 2015 została przedstawiona w poniższej tabeli. Ponadto, wykres szczegółowo ilustruje zmiany liczby ludności w określonych latach.

Struktura płci i wieku ludności Giszowca
(stan na 31 grudnia 2015 roku)

Okres/ l. ludności	przedprodukcyjny (0–18 lat)	produkcyjny (18-60/65 lat)	poprodukcyjny (pow. 60/65 lat)	Razem
Ogółem	2 547	10 775	3 459	16 781
kobiety	1229	5105	2294	8628
mężczyźni	1318	5670	1165	8153
Wskaźnik feminizacji	93	90	197	106

Źródła danych, na których opierają się te analizy, obejmują spis z grudnia 1909 roku, grudnia 1910 roku, dane z 1936 i 1939 roku, a także zestawienia z lat 1988, 1997, 2005, 2010 oraz 2015 i 2019. Prognozy ludnościowe z 2007 roku przewidują ubytek mieszkańców Giszowca w wariantach pesymistycznym i optymistycznym, gdzie w roku 2010 populacja szacowana była na 18 244 osób (100,2% stanu na 2007 rok) w wariancie pesymistycznym i 18 269 osób (100,4% stanu na 2007 rok) w wariancie optymistycznym, a na rok 2020 odpowiednio 17 929 i 18 194 mieszkańców.

Polityka i administracja

Giszowiec ma interesującą historię, sięgającą do XIX wieku, gdy obszar ten znajdował się pod władaniem rodziny Mieroszewskich, noszących herb Ślepowron. Majorat, obejmujący m.in. Giszowiec, został założony 26 listopada 1678 roku. Ostatni przedstawiciel rodziny, Aleksander Mieroszewski, 11 maja 1839 roku, przekazał dobra na majorat pieniężny, nabywając prawo do tytułu ordynata. Wkrótce po tej transakcji obszar przeszedł pod zarząd Franza von Wincklera. Po roku 1853 tereny te stały się własnością córki Waleski, która wyszła za mąż za Huberta von Tielego. Rodzina Tiele-Wincklerów dokonała sprzedaży majątku koncernowi Georg von Giesches Erben 9 maja 1899 roku.

Wówczas Giszowiec administracyjnie przynależał do obszaru dworskiego Mysłowice-Zamek, będącego częścią rejencji opolskiej w Prowincji Śląskiej Królestwa Prus. Od 1873 roku stanowił część powiatu katowickiego. Towarzystwo Georg von Giesches Erben, nabywając pole górnicze „Reserve”, zastrzegło sobie prawo do wydzielenia terenów celem stworzenia samodzielnego obszaru dworskiego. Tak więc w 1905 roku rozpoczęto prace nad ustanowieniem nowego obszaru, który miał być całkowicie zarządzany przez Towarzystwo.

Obszar dworski Giszowiec, znany również jako Gutsbezirk Gieschewald, został formalnie powołany 1 lipca 1907 roku. Dwa lata później, 1 kwietnia 1909 roku, do obszaru dworskiego przyłączono ziemie gminy Bogucice, a także przeprowadzono liczne korekty parceli, przekazując rejony dzisiejszej Doliny Trzech Stawów i lotniska na Muchowcu pod zarząd Katowic. Utworzono również odrębny okręg urzędowy Giszowiec (niem. Amtsbezirk Gieschewald), który sprawował nadzór nad obszarem dworskim Giszowiec, co pozwoliło na osamodzielnienie się tej lokalizacji od Mysłowic.

Po zakończeniu I wojny światowej, 15 maja 1922 roku, Giszowiec znalazł się w granicach Polski jako część autonomicznego województwa śląskiego, włączając go do powiatu katowickiego. Do 1924 roku obszar ten funkcjonował jako samodzielny obszar dworski z własną administracją, której siedziba mieściła się przy obecnym placu Pod Lipami. Wskutek likwidacji tych obszarów, Giszowiec został włączony do gminy wiejskiej Janów.

Na początku II wojny światowej, 8 października 1939 roku, Giszowiec, wraz z całym Górnym Śląskiem, włączono do III Rzeszy Niemieckiej, a teren ten stał się częścią nowo wydzielonej rejencji katowickiej. W czasie okupacji przeniesiono siedzibę gminy Janów do Giszowca, a sama gmina tego dnia przemianowana została na Gieschewald. Po II wojnie światowej Giszowiec wrócił do Polski, a na mocy zarządzenia Rady Ministrów z 1 kwietnia 1951 roku, gminę Janów, w której Giszowiec leżał, przyłączono do powiatu miejskiego Szopienice. W 1959 roku Giszowiec stał się częścią Katowic, definitywnie włączając go do jej struktury jako dzielnicę.

W dniu 16 września 1991 roku, Rada Miejska Katowic przyjęła uchwałę, na podstawie której 1 stycznia 1992 roku miasto zostało podzielone na pomocnicze jednostki samorządowe, w tym jednostkę nr 17, Giszowiec. Z kolei 29 września 1997 roku, Rada Miejska uchwaliła nowy podział na jednostki pomocnicze, definiując dokładne granice Giszowca.

Rada Dzielnicy nr 17, utworzona na mocy ustawy, składa się z 15 radnych, którzy są wybierani na czteroletnią kadencję. Siedziba Rady Dzielnicy znajduje się w Miejskim Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec” przy placu Pod Lipami 1. Przewodniczącą Rady Dzielnicy w latach 2019–2022 jest Urszula Machowska, a przewodniczącą Zarządu Maria Ryś.

W kontekście wyborów do Rady Miasta Katowice, Giszowiec przynależy do okręgu nr 2, który obejmuje również dzielnice: Dąbrówka Mała, Szopienice-Burowiec oraz Janów-Nikiszowiec. W latach 2006–2010 okręg ten reprezentowało pięciu radnych. W obrębie dzielnicy do wyborów samorządowych w 2018 roku wykorzystano obwody nr 54–61. W latach 1989–2017, z Giszowca na stanowisku radnego w Radzie Miasta zasiadało 9 przedstawicieli: Grażyna Szymborska, Jerzy Forajter, Kazimierz Wzorek, Aniceta Toporek, Andrzej Tomczyk, Krzysztof Marek, Piotr Hyla, Dariusz Łyczko oraz Maria Sokół. Ponadto Giszowiec wydał dwóch parlamentarzystów w Sejmie RP: Marię Trzcińską-Fajfrowską oraz Bożenę Borys-Szopę.

Jeśli chodzi o osiedla mieszkalne w Giszowcu, większość z nich administrowana jest przez trzy główne jednostki. Największą z nich jest Katowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa – Administracja Osiedla Giszowiec. Według danych z kwietnia 2020 roku, zamieszkiwało ją 7040 mieszkańców w 45 budynkach, zlokalizowanych przy ulicach Gościnnej, Miłej, Karliczka, Wojciecha oraz Mysłowickiej. Rada Osiedla, wyłaniana demokratycznie, stanowi organ Katowickiej Spółdzielni. Dodatkowo, część budynków znajduje się pod zarządem Śląsko-Dąbrowskiej Spółki Mieszkaniowej, obsługiwanej przez dwie jednostki administracyjne: Staszic i Wieczorek.

Gospodarka

Przemysł

Giszowiec, znany ze swojego bezpośredniego związku z górnictwem, powstał jako osiedle patronackie dla pracowników kopalni „Giesche”, obecnie funkcjonującej jako „Wieczorek”. Historia wydobycia węgla w tym regionie sięga roku 1788, kiedy to Feliks Mieroszewski zainicjował działalność kopalni „Bergthal”. Proces wydobycia trwał od grudnia 1788 roku do 1823 roku, a w ostatnim roku działalności osiągnięto wydobycie około 140 ton węgla.

Rok 1896 przyniósł zmiany, gdy tereny kopalni zostały włączone w obszar rezerwy dla „Giesche”. W 1956 roku wzrosło zapotrzebowanie na węgiel, co skłoniło do uruchomienia nowych projektów. Wcześniej, w 1952 roku, zainaugurowano szyb „Giszowiec”, a kolejnym krokiem było wprowadzenie szybu „Roździeński” w 1964 roku. Działania te przyczyniły się do zwiększenia wydobycia, które w 1975 roku wyniosło blisko 3,3 mln ton rocznie.

20 lipca 1964 roku powstała nowa jednostka – Kopalnia Węgla Kamiennego „Staszic”, w której utworzono nowy obszar górniczy o powierzchni niemal 12 mln m². Rozpoczęcie budowy szyby miało miejsce w 1959 roku, a pierwsze budynki administracyjne ukończono w grudniu 1960 roku.

W 1974 roku, po dziesięciu latach działalności, kopalnia osiągnęła wydajność 10 tysięcy ton na dobę, zatrudniając 5,5 tysiąca pracowników. Po 1989 roku branża górnicza przeszła znaczną restrukturyzację, w wyniku której zmniejszono wydobycie oraz zatrudnienie. W 2004 roku w „Wieczorku” wydobyto 1,7 mln ton węgla, a rok wcześniej w „Staszic” – 3,4 mln ton surowca.

Z powodu chęci obniżenia kosztów, od 1 stycznia 2010 roku kopalnia „Staszic” została połączona z kopalnią „Murcki”, tworząc tym samym Kopalnię Węgla Kamiennego „Murcki-Staszic”. Niestety, 31 marca 2018 roku kopalnia „Wieczorek” zakończyła działalność z powodu wyczerpania zasobów, a projekt ten został włączony do Spółki Restrukturyzacji Kopalń. W grudniu 2020 roku podjęto decyzję o połączeniu „Murcki-Staszic” z kopalnią „Wujek”, co zaowocowało powstaniem Kopalni Węgla Kamiennego „Staszic-Wujek” od 1 stycznia 2021 roku, a ruch „Murcki” został wycofany.

Poza górnictwem, Giszowiec rozwija także inne branże gospodarki, w tym sektor budowlany. W tej dzielnicy przy ulicy Adama 1b zlokalizowane jest biuro Śląskiej Okręgowej Izby Inżynierów Budownictwa, a obok kopalni „Staszic” działa wytwórnia betonu Górażdże, znajdująca się przy ulicy Karolinki 1. Na terenie osiedla można również znaleźć inne firmy budowlane, a przy ulicy Górniczego Stanu 105 swoją działalność prowadzi producent farb, Tajchem Kozik Grupa, natomiast jedno z centrów dystrybucyjnych Polskiej Grupy Farmaceutycznej mieści się przy ulicy Kolistej 5.

Handel i usługi

W Giszowcu ukształtowały się dwa lokalne ośrodki usługowo-handlowe. Pierwszy z nich to Plac Pod Lipami, który wraz z ulicami: Gościnnej, Barbórki, Batalionów Chłopskich i Wojciecha tworzy centralny punkt tego osiedla. Przemiany urbanistyczne nastąpiły w latach 60. i 70. XX wieku, kiedy to w obrębie 500 metrów od placu w 2007 roku mieszkało 7709 osób. Oferowane są tu różnorodne usługi, takie jak obiekty handlowe, przedszkole, szkoła podstawowa, dom kultury, biblioteka, kościół oraz tereny rekreacyjne, a także punkty gastronomiczne i usługowe.

Drugim ośrodkiem jest rejon skrzyżowania ulic: Mysłowickiej, Karliczka i Kolistej, stanowiący mieszankę rozproszonych usług, w połączeniu z zielenią. W bezpośrednim sąsiedztwie mieszkało tam 7455 osób, a obszar ten jest także wyposażony w obiekty takie jak przedszkole, dom kultury oraz przystanki komunikacji miejskiej.

W rejonie Giszowca funkcjonują liczne punkty handlowo-usługowe, w tym sklepy samoobsługowe. Zgodnie z danymi z czerwca 2020 roku, w dzielnicy znajdują się:

• Biedronka (dwa sklepy: ul. Mysłowicka 84 i Wojciecha 57),
• Carrefour Market (ul. Wojciecha 3),
• Lewiatan (dwa sklepy: ul. Adama 1b i ul. Wojciecha 51a),
• Lidl (ul. Kolista 3).

Dodatkowo, Giszowiec rozwija usługi motoryzacyjne głównie przy ulicy 73 Pułku Piechoty. W tym rejonie znajdują się dealerzy trzech marek samochodów: Kia (Euro-Kas; ul. 73 Pułku Piechoty 1), Honda (JKK Moto; ul. 73 Pułku Piechoty 3) oraz Volvo (Euro-Kas; ul. 73 Pułku Piechoty 1). Działa tu również stacja kontroli pojazdów należąca do Automobilklubu Śląskiego, a w dzielnicy znajdują się dwie stacje paliw: Amic Energy przy ulicy Kolistej 5 oraz BP przy ulicy Mysłowickiej 82.

Pod względem dostępu mieszkańców Giszowca do podstawowych usług, dane z 2007 roku wskazują, że w promieniu 800 metrów od przedszkola mieszkało 99,8% mieszkańców, od szkoły podstawowej 85,2%, od domu kultury 99,9%, biblioteki 91,2%, a od przychodni 87,1% mieszkańców dzielnicy.

Infrastruktura techniczna

W Giszowcu, podobnie jak w całym Katowicach, woda pitna nie jest pozyskiwana z lokalnych źródeł. Mieszkańcy korzystają z ujęć powierzchniowych, niezliczonych zbiorników, takich jak Goczałkowicki na Wiśle czy Czaniecki na Sole. Dodatkowo, woda pochodzi także z ujęć w Dziećkowicach, Maczkach oraz Kozłowej Górze. Proces uzdatniania odbywa się w Stacji Uzdatniania Wody, która następnie przesyła wodę poprzez rozbudowaną sieć wodociągów magistralnych oraz rozdzielczych. Cała infrastruktura wodociągowa, w tym sieć magistralna 500/400 Giszowiec-Janów, pozostaje pod zarządem Katowickich Wodociągów. Importaną siecią wodociągową zarządza również Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów, znajdująca się wzdłuż ulicy Pszczyńskiej.

Wspomniany rurociąg wody pitnej, który powstał na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, powstał równolegle z rozbudową osiedla. Sieć kanalizacyjna w Giszowcu zarządzana jest przez Katowickie Wodociągi, a jej odprowadzanie odbywa się w zlewni oczyszczalni Radocha w Sosnowcu. Docelowo, sieć ma należeć do zlewni oczyszczalni Dąbrówka Mała-Centrum. W 2007 roku nieczystości z Giszowca trafiały do likwidowanej oczyszczalni w Giszowcu, która etapowo była połączona z Radochą. Jej przepustowość wynosiła 16 500 m³ na dobę, jednak w związku z zanieczyszczeniami przekraczała normy o ponad 100%.

Podczas oceny technicznej sieci kanalizacyjnej zanotowano, że w podzlewni Giszowiec, 26% całej sieci spełniało standardy, 33% miało zadowalający stan, w przypadku kanalizacji ogólnospławnej 47% oceniono jako mierne, a 25% jako zły. Biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia ścieków rozpoczęła pełnienie swoich funkcji na przełomie lat 60. i 70. XX wieku.

W zakresie dostaw energii elektrycznej, mieszkańcy Giszowca korzystają z sieci wysokiego napięcia 110 kV, która łączy ich z pobliskimi elektrowniami. Największa stacja elektroenergetyczna usytuowana jest w rejonie ulicy Kosmicznej, w sąsiedztwie szybu „Roździeński” kopalni „Wieczorek”. Stacja „Roździeński” posiada transformację 110/20 kV i dysponuje dwoma transformatorami o mocy 25 MVA. Dodatkowo, przy kopalni „Staszic” znajdują się dwie stacje elektroenergetyczne 110 kV: „Giszowiec” przy ul. 73 Pułku Piechoty oraz „Staszic” na terenie zakładu.

Warto zaznaczyć, że wschodnią część Giszowca, biegnącą równolegle do ulicy Kosmicznej, zasila sieć najwyższego napięcia (220 kV) pochodząca z elektrowni Łagisza. Zarządzaniem sieciami energetycznymi zajmuje się grupa Tauron. Średnie zużycie energii elektrycznej na gospodarstwo domowe w Katowicach wynosiło w 2006 roku 865,7 kWh.

Jeśli chodzi o zaopatrzenie w energię cieplną, mieszkańcy Giszowca korzystają z ciepłowni Dalkia Polska Energia w sąsiednim Nikiszowcu. Ciepłownia, która znajduje się przy ulicy Szopienickiej 58, osiągnęła moc cieplną wynoszącą 131,1 MW we wrześniu 2009 roku.

Transport

Transport drogowy

Układ komunikacyjny Giszowca został zrealizowany równocześnie z budową osiedla, które miało miejsce w latach 1907-1910. W centrum dzielnicy znajduje się plac Pod Lipami, będący punktem wyjścia dla głównych ulic: Gościnnej, Barbórki, Wojciecha oraz Batalionów Chłopskich. Ten pierwotny układ drogowy dostosowano do istniejących tras, które łączyły osiedle z miejscami pracy, tworząc zwartą strukturę o wymiarach około 750 na 1000 m, odgrodzoną przez ulice: Mysłowicką na północy, Pod Kasztanami na wschodzie, Górniczego Stanu na południu oraz Pszczyńską na zachodzie.

Dla Giszowca kluczowe znaczenie mają trzy główne szlaki komunikacyjne o zasięgu krajowym:

• Autostrada A4, rozciągająca się w północno-wschodniej części dzielnicy, z bliskim węzłem Murckowska, który łączy autostradę z drogą krajową nr 86. Trasa ta umożliwia szybkie połączenia z miastami zachodnimi, takimi jak Opole i Wrocław, jak i wschodnimi, obejmującym Kraków oraz Rzeszów.
• Droga krajowa nr 81, znana również jako ulica 73 Pułku Piechoty, która rozpoczyna się w Giszowcu łącząc drogi Pszczyńską i Kolistą, prowadzi do Mikołowa.
• Droga krajowa nr 86, czyli ulica Pszczyńska, otaczająca Giszowiec od zachodu. Umożliwia ona dojazd do S1 oraz portu lotniczego Katowice-Pyrzowice na północy oraz do Tychów na południu.

Giszowiec posiada także dobre połączenia z pobliskimi dzielnicami. Ulice, które łączą ten obszar z sąsiednimi Mysłowicami, to:

• Ulica Szopienicka, która prowadzi na północ do Nikiszowca,
• Ulica Mysłowicka, kierująca się na wschód do Mysłowic, gdzie można dotrzeć do Janowa Miejskiego i Ćmoka,
• Ulica Adama, która łączy Górniczego Stanu, prowadząc w stronę południową do Mysłowic (Wesoła),
• Ulica Pszczyńska, w kierunku północnym do Śródmieścia Katowic, a na południe do Murcek i Tychów,
• Ulica 73 Pułku Piechoty, która na węźle drogowym łączy się z ulicą Pszczyńską, prowadząc w kierunku Ochojca Ochojca.

Najważniejszą z dróg w Giszowcu jest autostrada A4, która obsługuje ruch międzynarodowy. Ulica Pszczyńska stanowi jedyną główną drogę ruchu przyspieszonego (GP), będąc częścią ogólnomiejskiego układu komunikacyjnego Katowic. Inne drogi w Giszowcu, z wyjątkiem ulic Adama i Mysłowickiej, są uważane za ulice główne (G), które łączą Giszowiec z innymi dzielnicami oraz lokalnymi połączeniami (L) reprezentowanymi przez ulice Ceramiczną, Górniczego Stanu, Kosmiczną, Przyjazną i Radosną. Giszowiec oraz Murcki są jednymi z najlepiej skomunikowanych dzielnic Katowic, dzięki bliskości do głównych ciągów komunikacyjnych.

Transport kolejowy

Transport kolejowy w Giszowcu ma swoje korzenie w historycznej trasie Kolei Prawego Brzegu Odry. Linia ta, przechodząca przez obszar Giszowca, została uruchomiona 24 czerwca 1870 roku między Szopienicami Północnymi a Murckami, a do Dziedzic. Niestety, Giszowiec nigdy nie doczekał się przystanku na tej trasie. Upaństwowienie linii miało miejsce w 1884 roku, a obecnie jest to linia kolejowa nr 657, która obsługuje tylko ruch towarowy.

W 1953 roku uruchomiono zelektryfikowaną linię towarową, która łączy posterunek Dorota w Dąbrowie Górniczej z Panewnikami przez Janów i Muchowiec. Z kolei w 1960 roku powstała linia towarowa z Mysłowic w kierunku Murcek (linia kolejowa nr 655).

Na terenie Giszowca przebiegał także fragment Południowej Magistrali Piaskowej, która łączyła stację kolei piaskowej Jęzor Centralny z kopalniami, takimi jak „Wujek” oraz „Staszic-Wujek” (w tym do szybu IV). Linia ta, zarządzana przez spółkę CTL Maczki-Bór, powstała w latach 1959-1961, a następnie skręcała na północ w kierunku Muchowca.

W dniu 20 lipca 1964 roku otwarto łącznicę biegnącą w kierunku Ochojca, z której użytkownicy mieli połączenie z szybem IV kopalni „Staszic”. Linia, która biegła równolegle do ulic Karolinki i Kolistej, przecinała ulicę 73 Pułku Piechoty.

W Giszowcu działał też transport kolejowy wąskotorowy. W 1906 roku koncern Georg von Giesches Erben otrzymał koncesję, a od 6 stycznia 1914 roku rozpoczęto ruch osobowy, łącząc Giszowiec z szybami „Albert” i „Wojciech” w Szopienicach. Kolejka, znana jako Balkan, kursowała 28 razy w dni robocze, a w roku 1977 ostatni kurs odbył się 31 grudnia.

Miejski transport zbiorowy

Giszowiec jest dobrze skomunikowany dzięki miejskim usłudze transportu zbiorowego, która obejmuje sieć autobusową, działającą od lat międzywojennych. Regularnie zapewniają one połączenia z innymi dzielnicami Katowic oraz sąsiednimi miastami, takimi jak Mysłowice i Tychy. Zarząd Transportu Metropolitalnego koordynuje przewozy na tym terenie.

W dzielnicy istnieje kilka głównych ciągów komunikacyjnych:

• ulica Pszczyńska, na której kursują autobusy linii 1 oraz 4, łączące Giszowiec z centrum Katowic i Tychami,
• M10 łącząca Giszowiec z gminą Kobiór oraz centrum Katowic,
• M22 łącząca centrum Katowic z Międzyrzeczem (gm. Bojszowy),
• linie 672 i 673 prowadzące do Murcek, oraz linia 695 kierująca się w stronę Murcek lub Mikołowa,
• ulica Szopienicka, obsługiwana przez linie 30, 72, 108, 292, 674 oraz 695, łącząca dzielnicę z Janowem, Nikiszowcem oraz Szopienicami.

W osi wschód-zachód ważne są ulice Kolista i Mysłowicka, które obsługują linie 223 oraz M13 w kierunku Mysłowic oraz Sosnowca. Przez lasy prowadzi trasa w kierunku Ochojca, Piotrowic, Ligoty i centra przesiadkowe w Brynowie, a także ulica 73 Pułku Piechoty, obsługiwana przez linię 292.

Na terenie Giszowca, według stanu z marca 2024 roku, istnieje 14 przystanków komunikacji miejskiej, takich jak Gościnna czy Górniczego Stanu. W centralnej lokalizacji, przy ulicy Batalionów Chłopskich, znajduje się przystanek Giszowiec Kościół, z którego odjeżdża 10 linii autobusowych, w tym nocna i metropolitalna. Ten przystanek jako jedyny w dzielnicy dysponuje elektronicznymi tablicami Systemu Dynamicznej Informacji Pasażerskiej.

Infrastruktura rowerowa

W Giszowcu rozwinięty jest system ścieżek rowerowych. Wydzielone trasy rowerowe obejmują:

• Ulicę Górniczego Stanu, od skrzyżowania z ulicą Kosmiczną do ulicy Ceramicznej, która ma 2,2 m szerokości i asfaltową nawierzchnię w kolorze czerwonym,
• Ulicę Ceramiczną na całej długości także o szerokości 2,2 m z asfaltową nawierzchnią w kolorze czerwonym,
• Ulicę Mysłowicką o szerokości 2,0-2,5 m, z nawierzchnią brukową w kolorze czerwonym,
• Ulicę Szopienicką, gdzie ścieżka przebiega po wschodniej stronie pasa drogowego, kierując się w stronę Janowa-Nikiszowca,
• Ulicę Wojciecha, której główny ciąg ma szerokość od 1,0 do 2,0 m, z kostki brukowej w kolorze czerwonym oraz boczne odgałęzienie o nawierzchni asfaltowej.

Planowana sieć ścieżek rowerowych, zgodnie z projektem Urzędu Miasta Katowice, przewiduje dalszą rozbudowę, w tym odcinki od Murcek wzdłuż ulicy Pszczyńskiej, jak również trasę od Mysłowickiej do Doliny Trzech Stawów. Te istniejące i planowane szlaki wzdłuż ulic Wojciecha, Górniczego Stanu i Ceramicznej mają mieć charakter rekreacyjny.

W ramach projektu „Rowerem po Śląsku”, przez Giszowiec przebiegają trzy szlaki rowerowe:

• nr 3 Giszowiec (ulica Wojciecha) – Barbara-Janina – Zadole – Panewniki,
• nr 101 Ochojec – Barbara-Janina – Murcki – Hamerla,
• nr 121 Janów – Nikiszowiec – Park Bolina – Giszowiec (plac Pod Lipami) – Lasy Murckowskie.

Od 1 sierpnia 2017 roku w Giszowcu działa również miejska sieć wypożyczalni rowerów miejskich pod nazwą Metrorower, która zastała system City by bike. Przy placu Pod Lipami zrealizowano pierwszą stację, a aktualnie (stan na marzec 2024) funkcjonują stacje na: 27191 (ul. Kolista), 27414 (ul. Pod Kasztanami), 27709 (ul. Batalionów Chłopskich) oraz 27718 (pl. Pod Lipami).

Architektura i urbanistyka

W latach 1907–1910, na terenie lesistym gminy Janów, zrealizowano unikalne w skali europejskiej osiedle-ogrod, dedykowane dla pracowników kopalni „Giesche”. Właśnie z wiejskich okolic, głównie z samej gminy, czerpano załogę, co stanowiło podstawowy powód, by stworzyć lokum, w którym robotnicy mogli czuć się komfortowo, żyjąc w warunkach przypominających te, do jakich byli przyzwyczajeni. Z tego też względu, domy zbudowano w stylu tradycyjnych, górnośląskich chat chłopskich.

Osiedle, bazujące na ludowej architekturze, składało się z 300 parterowych domów z ogrodami, najczęściej dwu- i czterorodzinnych, które pomieściły około 600 rodzin robotniczych. Oprócz tego wybudowano również 20 domów urzędniczych. Każdy z budynków, który nie był przeznaczony do mieszkania, posiadał unikalny kształt, a mieszkania były realizowane zgodnie z 46 projektami. Aby nadać osiedlu różnorodność i uchronić je przed monotonnością, zaplanowano różne rodzaje dachów — łamane, półszczytowe, dwu- i czterospadowe, a także naczółkowe. Wzdłuż jednej z ulic nie spotykały się dwa identyczne domy, a wariowały również wielkość i kształt oraz układ okien i drzwi. Domy urzędników były znacznie bardziej okazałe, przykryte czerwonymi dachówkami. Najbardziej reprezentacyjny dom, należący do dyrektora kopalni „Giesche”, ulokowany był dalej od pozostałych budynków i otoczony angielskim parkiem. Chatki robotników natomiast miały dachy pokryte ogniotrwałym gontem.

Od chwili powstania osiedle było zelektryfikowane; zarówno mieszkania, jak i oświetlenie uliczne korzystały z prądu dostarczanego z elektrowni św. Jerzego, zlokalizowanej przy szybie „Carmer” kopalni „Giesche”, prowadzącym do stacji rozdzielczej położonej na zewnątrz osiedla. Wzdłuż osiedla utworzono 15 stacji transformatorowych. Woda początkowo była dostarczana z sieci powiatowej, płynąc do wieży wodnej usytuowanej na najwyższym punkcie osiedla, a stamtąd rozprowadzano ją rurociągami przez osiedle. Począwszy od 1918 roku, zarówno Giszowiec, jak i Nikiszowiec otrzymywały wodę z źródła „Prittwitz”. W początkowej fazie projektu osiedle nie miało jeszcze kanalizacji; nieczystości były wywożone w nocy do kompostowni, co wykorzystywano do użyźniania gleb przydomowych ogródków.

Powierzchnie mieszkań robotniczych, jak na owe czasy, były stosunkowo duże, wahając się od 38 do 52 m². W skład tych lokali wchodziły: przedpokój, kuchnia, pokój dzienny oraz komóra bądź drugi pokój. Mieszkania te nie miały bieżącej wody, jednak mieszkańcy mogli korzystać z hydrantów usytuowanych co 100 metrów. Każdy dom posiadał przestronny strych, piwnicę, a także przylegający ogródek, który wraz z małym budynkiem gospodarczym i oborą stanowił część posesji. W ogrodach znajdowały się również ubikacje z wymienialnymi pojemnikami, które wywożono dwa razy w tygodniu na obrzeża miasta. Mieszkania urzędnicze charakteryzowały się większą powierzchnią, sięgającą 76–104 m², z 2, 3 lub 4 pokojami, kuchnią i komórką. Wyposażone były w instalacje wodne i kanalizacyjne, a niektóre zawierały także własną ubikację. Osobne domy budowano dla dyrektora, sztygara, lekarza oraz nadleśniczego.

Obszar osiedla miał kształt prostokąta o wymiarach około 750 × 1000 m. Z centralnie umiejscowionego placu, w czterech głównych kierunkach, odchodziły ulice, krzyżując się z dwiema okrężnymi ulicami zorganizowanymi koncentrycznie. Jedna z dróg okrężnych biegła wokół osiedla i stanowiła część zachodnią oraz północną, stanowiąc szosę Katowice – Murcki (obecnie ulica Pszczyńska) oraz drogę do Mysłowic (obecnie ulica Mysłowicka). W centralnym punkcie osiedla znajdował się plac, wokół którego grupowały się ważne budynki: nadleśnictwo, administracja, gospoda z salą teatralną, kręgielnia oraz muszla koncertowa. W pobliżu, dla inżynierów i urzędników, wyznaczono korty tenisowe oraz pola golfowe, które ostatecznie zostały zlikwidowane w latach 70. XX wieku. Przy jednym boku rynku usytuowane były sklepy, w tym piekarnia oraz rzeźnik, gdzie także zlokalizowano nowoczesną chłodnię. Druga strona rynku zajęta była przez budynek szkoły. Zrealizowano również łaźnię i pralnię, wyposażoną w zimną i gorącą wodę. Łaźnia była przeznaczona głównie dla żon i dzieci górników, natomiast magiel dysponował 32 stanowiskami z kamiennymi nieckami do prania oraz elektrycznymi kotłami do gotowania bielizny.

Na terenie osiedla wybudowano także pięć domów sypialnych, w których znajdowały się 5 pokojów z 12 łóżkami oraz umywalnia. W bezpośrednim sąsiedztwie domów sypialnych wzniesiono stołówkę i kantynę. Utworzono ponadto przejrzysty układ drogowy, a ogrody miały swoje lokalizacje w głębi parceli, podczas gdy domy usytuowane były przy ulicach. Po zakończeniu I wojny światowej nastąpiła kolejna faza rozwoju kolonii robotniczej. W latach 1920–1924 powstał rezerwowy pas gruntów ciągnący się w kierunku Mysłowic, znany jako Neubau (niem. nowa zabudowa). To miejsce początkowo nie było zagospodarowane z powodu obecności dawnych sztolni pola górniczego „Jacob” oraz niestabilnych gruntów. Miejsce domków zamieniło się na tańsze budownictwo szeregowe, w którym znalazło się około 220 rodzin. W lokalizacji tej umiejscowiono zabudowania gospodarcze z chlewikami oraz niewielkimi ogrodami. Blok centralny Neubau pozostawiono jako rezerwowy, a w jego wnętrzu powstał trzypiętrowy budynek mieszkalno-usługowy. W tym miejscu znajdował się zakład fryzjerski, istniejący do 2016 roku, w którym gromadzono obrazy Ewalda Gawlika.

W 1926 roku, po przejęciu przez korporację Silesian-American Corporation wszystkich akcji spółki akcyjnej Giesche, do Giszowca sprowadzono osiem rodzin z Montany, dla których w południowo-zachodniej części osiedla, przy wieży ciśnień, wzniesiono tzw. kolonię amerykańską. Zespół ten składał się z 6 angielskich willi urzędniczych, a dodatkowo zbudowano świetlicę dla dzieci oraz pole golfowe. Mieszkańcy amerykańskiej kolonii przebywali tu do wybuchu II wojny światowej, w wyniku czego cały majątek spółki Giesche był zarządzany przez zarząd komisaryczny, a kierownictwo zostało wymienione na Niemców. Po zakończeniu II wojny światowej majątek znacjonalizowano, a domy zajęli polscy mieszkańcy.

Nowy rozdział w historii Giszowca rozpoczął się po II wojnie światowej. Do 1951 roku Zakład Budowy Osiedli Robotniczych zainwestował w nowe obiekty przy wschodniej stronie Giszowca, a powstało wtedy 31 budynków przy ulicach: Kosmicznej, Sputników i Pod Kasztanami. Architektonicznie te nowe konstrukcje nawiązywały do stylu zabudowy z lat międzywojennych. W latach 50. i 60. XX wieku zaczęto realizację równych budynków jednorodzinnych przy ulicach Górniczego Stanu i Sosnowej. Intensyfikacja budownictwa miała miejsce od 1959 roku, gdy otwarto kopalnię „Staszic” w nieodległej okolicy. Pierwsze większe, wielorodzinne budynki zaczęły powstawać w latach 60. w pobliżu kopalni, wzdłuż północnej strony Mysłowickiej i przy nowo wytyczonej ulicy Karliczka. Na początku projektowano niskie, dwukondygnacyjne bloki, a w 1960 roku otwarto budynki dla 48 rodzin. Rok później przy ulicy Mysłowickiej oddano 64 mieszkania, a w roku uruchomienia kopalni „Staszic” – 51 lokali. Obiekty te wykazywały liczne usterki, jednak nowi mieszkańcy zadbali o tereny publiczne wokół nowo powstałych bloków, zasadzając drzewa i krzewy, a także tworząc zieleńce, ławki, huśtawki oraz piaskownice dla dzieci, wytyczając nowoczesne chodniki z płyt betonowych oraz żużla, a także zajmując się oświetleniem. Z czasem zrezygnowano z niskiej zabudowy, co w efekt doprowadziło do powstania dziesięciopiętrowych budynków przy ulicy Karliczka oraz ulicy Pszczyńskiej w II połowie lat 60. XX wieku, wraz z przedszkolem, szkołą podstawową, placówką medyczną oraz pawilonami handlowymi. Czterooddziałowe przedszkole oddano w użytku w 1967 roku, a rok później powstała 15-oddziałowa szkoła podstawowa z salami specjalistycznymi oraz salą gimnastyczną. Dla rynku pracowników, wybudowano także dom nauczyciela oraz kolejną szkołę. W najbardziej potrzebnych miejscach przy nowo powstałych domach mieszkalnych ustalono dojazdy, parkingi, oświetlenie oraz elementy małej architektury. Domy zostały podłączone do sieci mediów, a dodatkowo stworzono biologiczno-mechaniczną oczyszczalnię ścieków. Możliwości dalszego rozwoju Giszowca na północy dzielnicy wyczerpały się w połowie lat 70. XX wieku, a do 1974 roku powstały spółdzielcze oraz zakładowe domy przy ulicach Karliczka i Mysłowickiej.

Potrzeby mieszkaniowe pozostawały jednak niewystarczające, stanowiąc zaledwie jedną trzecią potrzeb wsi kopalni „Staszic” na siłę roboczą. Dlatego w październiku 1969 roku ogłoszono decyzję o stopniowym wyburzeniu starych zabudów Giszowca. Nowe osiedle przewidywano dla 22 440 osób, a jego powierzchnia miała wynosić 100 ha. Pierwsze wyburzenia miały miejsce w IV kwartale 1969 roku. Na miejscu stuletnich domów w zachodniej i północno-wschodniej części starego osiedla planowano nowe wieżowce o 11 kondygnacjach (ulice: Kolista, Mysłowicka, Wojciecha, Miła i Gościnna). W latach 1975–1979 w ramach I Jednostki Mieszkaniowej oddano łącznie 1697 mieszkań w nowych blokach przy ówczesnej ulicy Samoobrony (obecnie Wojciecha). W 1980 roku, w ramach II Jednostki Mieszkaniowej, wybudowano pierwsze bloki przy ówczesnej ulicy Ernsta Thälmanna (obecnie Młodzieżowa) oraz ulicy Agaty, gdzie było 236 mieszkań. Wyburzenia wstrzymano dopiero po zaleceniach konserwatora zabytków z lat 1978 i 1987, w czasie których udało się uratować jedynie 1/3 osiedla. Następnie kontynuowano rozbudowę w południowej części dzielnicy – w latach 1981–1983 w ramach III Jednostki Mieszkaniowej wzniesiono bloki przy ulicy Adama (wówczas powstanie osiedla Adama) oraz domy jednorodzinne przy ulicy Sosnowej. Zmiana zabudowy po II wojnie światowej prowadziła również do zmiany nazw całej dzielnicy. W latach 1979–1990 Giszowiec nazywano Osiedlem Stanisława Staszica. Zgodnie z danymi z listopada 1983 roku osiedle im. Stanisława Staszica obejmowało 5 bloków zarządzanych przez kopalnię „Staszic” z 662 mieszkaniami, a w administracji Katowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej 28 budynków, w których znajdowało się 627 lokali.

W latach 2003–2004, w sąsiedztwie osiedla Neubau, zrealizowano dla Katowickiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego nowo powstałe osiedle – Kasztany. Zbudowano łącznie 9 domu mieszkalnych dla 200 rodzin oraz 2 lokale użytkowe i garaże. W architekturze nowego osiedla, szczególnie wygląd, kształt oraz sposób pokrycia dachowego, nawiązuje do sąsiedztwa zabytkowej części Giszowca. Na parterze każdego z 9-ciu budynków zrealizowano jedno mieszkanie dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Na terenie osiedla zlokalizowano także plac zabaw dla dzieci oraz boisko, a drogi zorganizowano jedynie dla ruchu pieszego i rowerowego.

Kolejnym krokiem w inwestycjach Katowickiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego była budowa w latach 2017–2019 Osiedla Pod Kasztanami, zlokalizowanego przy skrzyżowaniu ulic Górniczego Stanu i Pod Kasztanami. Obejmuje ono cztery budynki z łączną ilością 24 mieszkań, które również architektonicznie nawiązują do zabytkowej zabudowy Giszowca. Dodatkowo, mieszkańcy otrzymują dostęp do własnych ogródków, a całe osiedle ma dostępne miejsca parkingowe oraz plac zabaw. W lutym 2023 roku zakończono budowę osiedla Przyjazny Zakątek, które powstało na terenie ulic Przyjaznej i Działkowej, zbudowanego przez katowickie TBS i składającego się z czterech budynków, wzorowanych na zabytkowej architekturze Giszowca, mieszczącego 16 dwupoziomowych mieszkań z ogródkami, garażami oraz miejscami parkingowymi.

Zabytki

Giszowiec, jako obszar o bogatej historii, posiada liczne obiekty wpisane do rejestru zabytków. Wśród nich wyróżniają się:

• Nr A/1229/78 z 18 sierpnia 1978 roku: fragment osiedla robotniczego Giszowiec oraz 43 domy, które zostały wpisane indywidualnie, wybudowane w latach 1907–1914 według planów architektów Emila i Georga Zillmannów. Rozbudowa miała miejsce w latach 1920–1924. Budynki te, w stylu modernizmu, symbolizują realizację idei miast ogrodów. Osiedle zostało ujęte w rejestrze wspólnie z rynkiem, szkołą, administracją (uchwała dotycząca której już nie obowiązuje), nadleśnictwem (teraz przedszkole), parkiem centralnym z gospodą, kompleksem łaźni i pralni, domami noclegowymi z kantyną, pocztą oraz 8 kwartałami zabudowy mieszkaniowej.
• Nr A/1348/87 z 23 czerwca 1987 roku: zabudowa powstała w latach 1907–1940 według projektów architektów Zillmannów oraz Biura Budowlanego kopalni „Giesche”, nazywana nową zabudową (Neubau) i zarazem tzw. kolonią amerykańską. Charakteryzuje się stylem modernistycznym z elementami romantyzmu, klasycyzmu oraz neobaroku i secesji. Ochroną objęto fragment osiedla robotniczego Giszowiec wraz z jego układem urbanistycznym i istniejącą zabudową, znajdującą się w poludniowo-zachodniej części kolonii amerykańskiej, przy ulicy Górniczego Stanu.
• Nr A/1290/82 z 20 maja 1982 roku: właściwy budynek mieszkalno-handlowy (kosum) z pierwszej ćwierci XX wieku przy placu Pod Lipami 7–10.
• Nr A/1628/96 z 29 marca 1996 roku oraz A/660/2020 z 2 czerwca 2020 roku: willa dyrektora kopalni „Giesche”, wybudowana w latach 1907–1910 według projektu Zillmannów, w stylu modernizmu przy ulicy Pszczyńskiej 10.
• Nr A/14172/90 z 29 października 1990 roku: wieża wodna, wzniesiona w 1908 roku, o stylu historyzującym z neomańeryzmem, znajdująca się przy ulicy Pszczyńskiej.

Pomniki i tablice pamiątkowe

Na terenie Giszowca można znaleźć szereg pomników oraz tablic upamiętniających istotne wydarzenia i osobistości:

• Pomnik ku czci poległych w powstaniach śląskich oraz ofiar obozów hitlerowskich w czasie II wojny światowej,
• Tablica dedykowana Marię Trzcińską-Fajfrowską – inicjatorce Domu Specjalnej Troski w Giszowcu,
• Tablica upamiętniająca żołnierzy Okręgu Śląskiego Armii Krajowej, którzy zostali zamordowani w obozach oraz polegli w giszowieckich lasach w kwietniu 1944 roku,
• Popiersie Anthona Uthemanna – twórcy Giszowca.

Zagospodarowanie przestrzenne

Giszowiec, w parze z Nikiszowcem, stanowią integralną część struktury urbanistycznej Katowic, a ich rozwój w dużej mierze związany jest z budową osiedli patronackich, które miały powstać w obrębie kopalni „Giesche” („Wieczorek”). Giszowiec przeszedł dynamiczną rozbudowę w latach 60. i 70. XX wieku. Udział powierzchni zabudowanej w terenie Giszowca wynosi blisko 21%, co jest porównywalne z całością Katowic (23%). W 2007 roku średni wskaźnik kondygnacji budynków w Giszowcu wynosił 1,90. W tym regionie, w porównaniu do osiedli stawianych pomiędzy latami 60. a 80. XX wieku, osiedle Adama wyróżniało się najwyższą intensywnością zabudowy.

Pod względem struktury użytkowania, Giszowiec jest drugą dzielnicą (po Murckach), w której udział lasów wynosi niemal 70%. Co więcej, jeśli chodzi o jednorodzinną zabudowę, Giszowiec jest jedynym rejonem, gdzie całkowita powierzchnia przekracza 25 ha. W Giszowcu znaczący udział mają także tereny produkcyjno-usługowe o powierzchni 50–100 ha. W całej przestrzennej strukturze osiedla dominują lasy, które obejmują 834,2 ha. Wspólnie z nimi występują tereny produkcyjno-usługowe zakładów przemysłu, infrastruktury oraz zorganizowanego zaplecza komunalnego (69,1 ha), a także obszary mieszkalne o wyższej (59,3 ha) i niższej intensywności (48,3 ha) budownictwa.

Oświata

W Giszowcu edukacja ma bogatą historię, sięgającą czasów przed I wojną światową. Pierwsza placówka edukacyjna powstała już 19 października 1908 roku w budynku znajdującym się przy placu Pod Lipami. Ta katolicka szkoła powszechna rozpoczęła działalność z zaledwie 55 uczniami oraz dwoma nauczycielami. W 1913 roku wprowadzenie do użytku dodatkowych budynków umożliwiło zorganizowanie 4 oraz 8 oddziałów w dwóch nowych obiektach.

Rok 1910 przyniósł otwarcie szkoły gospodarstwa domowego, a dwa lata później rozpoczęto naukę w rzemieślniczej szkole dokształcającej. Z kolei 1 kwietnia 1917 roku uruchomiona została szkoła ewangelicka, w której na parterze zorganizowano również salę modlitewną. Przez wiele lat, aż do 1922 roku, zajęcia odbywały się w języku niemieckim, a młodzież kształcona była w duchu pruskim.

Po włączeniu Giszowca do Polski w 1922 roku, francuskie budynki przeszły pod zarząd szkoły polskiej, której patronem został św. Stanisław Kostka. W okresie międzywojennym istniała także placówka dla dzieci niemieckich. W 1923 roku skonstatowano, że do polskiej szkoły uczęszczało 863 uczniów, a do niemieckiej – 322. W 1926 roku utworzono ochronkę, która na początku funkcjonowała w budynku ewangelickim, by później przenieść się do szkoły powszechnej.

Na początku lat 30. XX wieku liczba uczniów w polskiej placówce przekroczyła 700, natomiast w niemieckiej nieco spadła do 170. W październiku 1935 roku nastąpił podział szkoły polskiej na dwie jednostki: Szkołę Powszechną nr 6 im. św. Stanisława Kostki oraz Szkołę Powszechną nr 7, przeznaczoną dla dziewcząt. W 1937 roku zlikwidowano ewangelicką szkołę, która miała wówczas dwa oddziały: polski i niemiecki. W ostatnim roku przed II wojną światową, polska szkoła zarejestrowała 336 uczniów.

W obliczu wybuchu wojny i okupacji niemieckiej, polskie szkolnictwo w Giszowcu zostało zlikwidowane. Zamiast tego, 1 lutego 1940 roku uruchomiono niemiecką szkołę, która nosiła imię Hermanna Göringa. Pod zarządem Roberta Porrmanna, liczba zapisanych dzieci szybko wzrosła z 70 do 580 w kwietniu 1940 roku. Jednak w styczniu 1945 roku niemieccy nauczyciele opuścili Giszowiec.

Po zakończeniu działań wojennych, w lutym 1945 roku wznowiono działalność polskiej szkoły, która – na początku – nosiła numer 5. W 1946 roku, do lokalu przybyło 579 uczniów. W wyniku przyłączenia Giszowca do Szopienic zmieniono numer na 16, a w 1959 roku patrona szkoły na Marię Konopnicką. Po włączeniu Giszowca do Katowic, 31 grudnia 1959 roku, numer zmodyfikowano na 54.

W miarę jak rozwijało się budownictwo i zwiększały potrzeby edukacyjne, w 1978 roku nastąpiła przeprowadzka szkoły do nowej siedziby przy ulicy Wojciecha 9. Z powodu braku miejsc, w 1981 roku wrócono do nauki w starym budynku przy placu Pod Lipami 5. Powstała wówczas Szkoła Podstawowa nr 51, która otrzymała imię Fryderyka Chopina.

1 września 1968 roku działalność rozpoczęła Szkoła Podstawowa nr 52, imienia Związku Walki Młodych, z siedzibą przy ulicy Karliczka. Dopiero w 1993 roku w Giszowcu powstał nowy obiekt Szkoły Podstawowej nr 51 przy ulicy Przyjaznej 7a. Projekt nowego budynku opracowali architekci Stanisław Niemczyk oraz Marek i Anna Kuszewscy. 12 października tego roku szkoła zainaugurowała edukację dla najmłodszych uczniów.

W 2019 roku, w wyniku połączenia Szkoły Podstawowej nr 51 oraz dwóch przedszkoli, powstał Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 13, odzwierciedlający potrzeby współczesnych rodzin. W kolejnych latach, wraz z przyrostem liczby mieszkańców, otwierano również nowe przedszkola. Pierwsze z nich powstało tuż po II wojnie światowej w budynku dawnej szkoły ewangelickiej. Później przeniesiono je do dawnej willi dyrektora kopalni „Giesche”, a w latach 60. XX wieku do budynku dawnego nadleśnictwa.

W 1967 roku otwarto przedszkole nr 61, kolejne nr 59 powstało w 1981 roku i nr 91 w 1985 roku. Co istotne, w Giszowcu powstał również pierwszy w Polsce Dzienny Dom Opieki dla Dzieci Specjalnej Troski, zbudowany przez kopalnię „Staszic” w latach 1984–1986. Inicjatorką tego projektu była Maria Trzcińska-Fajfrowska, pediatra i neurolog dziecięcy, która również była mieszkanką Giszowca. Obiekt nosi dziś imię „Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczy im. dr Marii Trzcińskiej-Fajfrowskiej”, świadcząc usługi wsparcia dzieciom oraz młodzieży, oferując edukację, pomoc medyczną, rehabilitacyjną i terapeutyczną.

Na podstawie danych z połowy listopada 2020 roku, w Giszowcu dostępne są różnorodne obiekty edukacyjne, w tym:

• Żłobki:
  • Żłobek Miejski w Katowicach. Oddział Żłobka Miejskiego (ul. Wojciecha 23),
• Przedszkola:
  • Miejskie Przedszkole nr 59 (ul. Wojciecha 49),
  • Miejskie Przedszkole nr 61 (Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 13; ul. Karliczka 18),
  • Miejskie Przedszkole nr 64 (pl. Pod Lipami 2) – pierwsze powojenne przedszkole w Giszowcu; w 2018 roku przedszkole miało 3 oddziały, w których wychowywano 71 dzieci,
  • Miejskie Przedszkole nr 91 z Oddziałami Integracyjnymi (Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 13; ul. Adama 33),
  • Niepubliczne Przedszkole i Klub Malucha Babaloo (ul. Mysłowicka 35a),
• Szkoły podstawowe i zespoły szkół:
  • Szkoła Podstawowa nr 51 z Oddziałami integracyjnymi im. Fryderyka Chopina (Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 13; ul. Przyjazna 7a) – szkoła będąca częścią zespołu szkół, do którego w czerwcu 2019 roku uczęszczało 41 dzieci w wieku przedszkolnym, 853 uczniów w szkole podstawowej oraz 24 uczniów w 3. klasie gimnazjum; funkcjonowały 42 oddziały oraz 2 oddziały przedszkolne, 13 klas integracyjnych i 4 klasy sportowe z 119 nauczycielami,
  • Szkoła Podstawowa nr 54 im. Marii Konopnickiej (ul. Wojciecha 9),
  • Szkoła Podstawowa dla Dziewcząt Płomień (ul. Karliczka 15) – szkoła, która prowadzi swoją działalność od września 2012 roku; prowadzi zajęcia w duchu nauk katolickich przez Stowarzyszenie Na Rzecz Edukacji i Rodziny Węgielek.

Bezpieczeństwo publiczne

Giszowiec, jako nowoczesna dzielnica, miał zapewnione nie tylko warunki do życia, ale również odpowiednie usługi w zakresie bezpieczeństwa publicznego od momentu swojej budowy. Już w sierpniu 1910 roku, dzięki umowie z lekarzem Górnośląskiej Spółki Brackiej, wzniesiono praktykę medyczną w budynku usytuowanym przy ulicy Gościnnej. Równocześnie, w sąsiednim Nikiszowcu, powstał barak przeznaczony dla osób chorych na infekcje, co także stanowiło wsparcie dla mieszkańców tego rejonu.

W ciągu lat, przy ul. Radosnej, zbudowano obiekt, który pełnił funkcje aresztu oraz remizy strażackiej, wzbogacając infrastrukturę tego obszaru o wieżę strażacką. O opiekę ogniową dbali nie tylko pracownicy kopalni „Giesche”, ale również ochotnicy, którzy aktywnie włączali się w projekty ratunkowe. Po zakończeniu I wojny światowej gabinet medyczny działał nadal, a pielęgniarki zakonne, czyli jadwiżanki, rozpoczęły pracę w 1928 roku w pomieszczeniu przy ulicy Gościnnej.

W czasach powojennych, już od chwili budowy nowych mieszkań w Giszowcu, władze zdecydowały o zwiększeniu dostępu do opieki zdrowotnej. Przy nowo powstałej kopalni „Staszic” umiejscowiono Zakład Leczniczo-Zapobiegawczy, który w pierwszych latach funkcjonowania działał w skromnych warunkach. Dopiero w 1972 roku oddano do użytku nowoczesny ośrodek zdrowia przy ulicy Mysłowickiej 13, co w znaczący sposób poprawiło sytuację zdrowotną lokalnej społeczności.

W późniejszych latach, budynek ośrodka zdrowia składał się z dwóch głównych sekcji: jednej dla pracowników kopalni „Staszic” oraz drugiej dla mieszkańców dzielnicy. Z czasem, przychodnia została podzielona na jednostki dedykowane dzieciom oraz na przychodnię ogólną i specjalistyczną. W okresie lat 80. XX wieku, w Przychodni Międzyzakładowej KWK „Staszic” pracowało sześciu lekarzy ogólnych oraz czterech stomatologów i szereg specjalistów, w tym chirurg, radiolog i laryngolog, co znacząco zwiększyło dostęp do opieki zdrowotnej.

Na terenie Giszowca, według stanu na czerwiec 2020 roku, istnieją różne placówki ochrony zdrowia, w tym:

• Centrum Medyczne Giszowiec (ul. Gościnna 6) – z 12 lekarzami, w tym gabinet podstawowej opieki zdrowotnej i 4 gabinety specjalistyczne,
• Delta-Med (pl. Pod Lipami 9) – z podstawową opieką zdrowotną oraz 9 poradniami specjalistycznymi,
• Przychodnia Bracka Staszic (ul. Mysłowicka 13) – oferująca zarówno podstawową opiekę zdrowotną, 8 poradni specjalistycznych jak i Dzienny Dom Opieki Medycznej,
• Przychodnia „Przyjazna” (ul. Przyjazna 8) – z podstawową opieką zdrowotną oraz 13 poradniami dla specjalistów i gabinetem fizjoterapii.

Dodatkowo, w Giszowcu znajduje się Klinika Weterynaryjna (przy ulicy Mysłowickiej 65a), a także pięć aptek oraz około dziesięciu gabinetów stomatologicznych.

Bezpieczeństwo publiczne w Giszowcu zasługuje na szczególną uwagę, bowiem według badań z 2007 roku, Giszowiec był drugą najbezpieczniejszą dzielnicą w Katowicach, z współczynnikiem przemocy wynoszącym 1,13 przestępstw na 100 mieszkańców. Lepszą statystykę odnotowano jedynie w Podlesiu (1,01; średnia dla Katowic wyniosła 3,08). W czasie między 2004 a 2007 rokiem można było zaobserwować znaczny spadek przestępczości – w 2004 roku współczynnik wynosił 2,75 przypadków na 100 osób. W 2007 roku na terenie Giszowca miało miejsce 19 wypadków komunikacyjnych.

Należy podkreślić, że w dzielnicy Giszowiec brakuje posterunków policji oraz jednostek straży pożarnej. Najbliższe znajdują się w dzielnicy Szopienice-Burowiec, gdzie ulokowana jest Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr I PSP w Katowicach przy ulicy Krakowskiej 130, a także Komisariat V Policji przy ul. Lwowskiej 7, którego obszar działania obejmuje m.in. teren Giszowca.

Kultura

Działalność kulturalna w Giszowcu ma swoje korzenie od samego początku powstania tego osiedla. W budynku gospody stworzono przestrzenie, które służyły jako sala teatralna. Tuż obok, w parku, umiejscowiono muszlę koncertową. Już w 1909 roku zaczęły powstawać pierwsze organizacje kulturalne, na początku o charakterze niemieckim, m.in. Arbeiter Gesangverein der Gieschegrube (czyli Robotnicze Towarzystwo Śpiewacze Kopalni Giesche) oraz Gartenbau-Verein, które zaczęło działać w 1911 roku. Równocześnie w Giszowcu przed wybuchem I wojny światowej utworzyły się również polskie organizacje, takie jak Polskie Towarzystwo Ludowe, Towarzystwo Polek czy Polskie Towarzystwo Śpiewacze.

W roku 1920 na terenie Giszowca działał chór mieszany im. Fryderyka Chopina, który zrzeszał 85 członków, a jednym z jego dyrygentów był Henryk Bara. W styczniu 1930 roku powstała również biblioteka dla pracowników kopalni „Giesche”, a w tym samym czasie w budynku dawnej kantyny funkcjonowało także Towarzystwo Czytelni Ludowych. Po zakończeniu II wojny światowej w gospodzie utworzono dom kultury, który oferował różnorodne zajęcia.

W 1949 roku przybyło kino „Muza”, które zostało przebudowane w 1966 roku i działało do 1978 roku. Ten sam rok to początek działalności klubu zakładowego przy kopalni „Staszic”, w którym to miejsce miała swoją siedzibę dawna willa dyrektora kopalni „Giesche” przy ulicy Pszczyńskiej. W tamtych latach na czoło wysunęły się w Giszowcu różnorodne grupy artystyczne, w tym zespół instrumentalno-wokalny „Futuryści” oraz zespół fotoamatorów, a dla najmłodszych powstały zespoły modelarskie i plastyczne. Z kolei w 1984 roku otwarto halę widowiskowo-sportową, a kilka lat później „Gawlikówkę”, przekształconą na Klub Seniora.

W obrębie Giszowca działały również trzy biblioteki, zorganizowane pod patronatem ZGG, a w roku 1966 miały 280 stałych czytelników. W 1980 roku bibliotekę przemieszczono do kompleksu domów górnika, a w 1982 roku zarząd objęła kopalnia „Staszic”. W Giszowcu mieszkał i tworzył Ewald Gawlik, jeden z członków Grupy Janowskiej, który malował pejzaże obejmujące Giszowiec oraz Nikiszowiec i Janów. Jego prace można oglądać w Izbie Śląskiej (znanej również jako „Gawlikówka”). Warto również wspomnieć o Erwinie Sówce, który również był znaczącą postacią tejże grupy.

W 1971 roku, dzięki inicjatywie Anzelma Siwca i Bolesława Poloka, została założona Orkiestra Symfoniczna KWK „Staszic”. Po rocznej przerwie orkiestra rozpoczęła działalność, grając na rocznicach oraz wydarzeniach kopalnianych, a także biorąc udział w przeglądach orkiestr górniczych. Dziś Giszowiec może poszczycić się różnorodnymi placówkami kulturalnymi:

• Miejski Dom Kultury „Szopienice-Giszowiec” w Katowicach, Filia nr 2 – dom kultury w gospody przy placu Pod Lipami 1 oraz w dawnej stajni, obecnie Izba Śląska przy placu Pod Lipami 3–3a, gdzie odbywają się zajęcia dla dzieci i dorosłych, w tym: zajęcia wokalne, plastyczne, warsztaty oraz różne kluby zainteresowań.
• Giszowieckie Centrum Kultury – dom kultury mieszczący się przy ulicy Mysłowickiej 28/4, którym zarządza Katowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa, oferujący zajęcia o różnorodnym charakterze dla dzieci i dorosłych.

Giszowiec w literaturze

Giszowiec, obok Nikiszowca, znalazł swoje miejsce w książce „Czarny ogród” autorstwa Małgorzaty Szejnert, która zdobyła pierwszą Nagrodę Mediów Publicznych „Cogito” w kategorii literatury pięknej. Książka ta, ze względu na zachowanie autentyczności, była również nominowana do Nagrody Literackiej „Nike” oraz Nagrody Literackiej Gdynia w 2008 roku. Publikacja stanowi reporterską podróż przez losy mieszkańców tych osiedli, uzupełnioną o autentyczne dokumenty oraz zdjęcia.

W książce ukazane są także postacie, które pozostawiły trwały ślad w historii Giszowca, m.in.: Józef Wieczorek, Alfred Gansińca, Ewald Gawlik, Kazimierz Kutz, Erwin Sówka, Maria Trzcińska-Fajfrowska oraz Rozalia Kajzer-Piesiur.

Giszowiec w filmie

Giszowiec jako temat filmowy po raz pierwszy ukazał się w latach 1925–1926, kiedy to Stefan Pierzchalski utrwalił obrazy kolonii robotniczej w ramach cyklu „Wielki przemysł na Górnym Śląsku”. W filmie Kazimierza Kutza „Paciorki jednego różańca” można zobaczyć dokumentalne ujęcia z czasów burzenia starego osiedla górniczego. Fabuła filmu wiąże się z historią sporu pomiędzy powstańcem a dyrektorem kopalni Klimczukiem, dotykając dylematów związanych z przymusowym opuszczeniem domów. Ostatecznie film przyczynił się do zatrzymania procesu wyburzeń, co uratowało część historycznego miasta.

Adres filmowego domu Habryki, który ocalał, to ulica Przyjazna 28/1, co stanowi legendę związana z tym miejscem, wciąż skrywająca jego bogatą historię.

Religia

W Giszowcu, społecznością religijną, dominującą jest kościół rzymskokatolicki, jednakże od momentu powstania osiedla, wśród mieszkańców znaleźli się również ewangelicy. Początkowo katolicy z tego obszaru przynależeli do parafii w Mysłowicach, a następnie do parafii św. Anny w Janowie. Dla ewangelików z kolei miejscem modlitw stał się budynek szkoły ewangelickiej przy ulicy Działkowej.

W 1947 roku powstała pierwsza rzymskokatolicka parafia pw. św. Stanisława Kostki. Historia jej powstania jest związana z działalnością ks. Alfonsa Tomaszewskiego, administratora parafii św. Anny. W swoim piśmie z dnia 24 września 1945 roku, złożył on trzy propozycje dotyczące zorganizowania w Giszowcu samodzielnego duszpasterstwa: w tym urządzenie kaplicy w dawnej szkole ewangelickiej, przeznaczenie na cele kultu religijnego byłego domu kawalera oraz wykup lub dzierżawę działki pod budowę nowego kościoła. Początkowo te pomysły zostały odrzucone, jednak ostatecznie, 6 czerwca 1946 roku, podpisano porozumienie, na mocy którego parafia przejęła teren znajdujący się przy ulicy Górniczego Stanu.

12 maja tego samego roku powstał komitet budowy kościoła, chociaż władze gminy Janów były przeciwne tej inwestycji. Uroczyste poświęcenie kościoła św. Stanisława Kostki miało miejsce 17 maja 1948 roku, w święto Zesłania Ducha Świętego.

Do parafii św. Stanisława Kostki przynależy jedyny cmentarz na terenie Giszowca, usytuowany przy ulicy Górniczego Stanu i mający powierzchnię 0,73 ha. Starano się o jego założenie już od 14 lipca 1948 roku, kierując pismo do Starostwa Powiatowego. Parafia uzyskała formalny teren cmentarza 26 października 1949 roku, podpisując protokół z przedstawicielami Nadleśnictwa Imielin. Uzyskanie decyzji zezwalającej na pochówki miało miejsce 16 listopada 1950 roku.

W przypadku dalszej rozbudowy osiedla oraz rosnącej liczby mieszkańców, kościół św. Stanisława Kostki okazał się za mały. Dlatego ze względu na te okoliczności podjęto decyzję o wzniesieniu nowej świątyni. 20 czerwca 1983 roku, w trakcie wizyty w Katowicach, papież Jan Paweł II poświęcił kamień węgielny pod budowę nowego kościoła pw. św. Barbary. Kapłan, który zajął się budową kościoła oraz został jego proboszczem, to ks. Izydor Harazin. Właściwy projekt nowej świątyni przygotował Zygmunt Fagas. Nową parafię św. Barbary erygowano 19 sierpnia 1984 roku, a pierwsze prace budowlane przy fundamentach kościoła rozpoczęły się w lipcu 1985 roku. Uroczysta konsekracja świątyni miała miejsce 23 października 1994 roku.

Sport i rekreacja

Sport

W Giszowcu historia sportu sięga głęboko w przeszłość, z najstarszym klubem sportowym, który pełnił funkcję flagowego punktu na mapie lokalnej rekreacji. Mowa o Towarzystwie Pływackim „Giszowiec-Nikiszowiec 23”, które zainicjował Jan Skupina. Wody Stawu Małgorzata były miejscem treningowym dla pływaków, a zarazem źródłem znakomitych osiągnięć. Wśród jego najlepszych sportowców znajduje się Rozalia Kajzer-Piesiur, pierwsza olimpijka z Giszowca, która brała udział w igrzyskach olimpijskich w Amsterdamie w 1928 roku. Z czasem, przy gospodzie, otwarto kręgielnię, a w pobliskich lokalizacjach takich jak willa dyrektora zrealizowane zostały korty tenisowe oraz pole golfowe.

W kwietniu 1945 roku, po przejęciu TPGN przez odnowiony RKS „Siła” Giszowiec, nastąpił nowy rozdział w lokalnej sportowej historii, na który złożyły się sekcje hokeja na lodzie, piłki nożnej oraz siatkówki. Już w tym samym roku „Siła” Giszowiec zdobyła trzecie miejsce w mistrzostwach Polski w hokeju, gdzie triumfowała „Cracovia”. Warto wspomnieć o Alfredzie Gansiniec, zawodniku „Siły”, który reprezentował Polskę na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w St. Moritz oraz w Oslo w 1952 roku. Rok 1948 to znaczący moment modernizacji lodowiska, które było zlokalizowane na terenie obecnego osiedla Adama. Wkrótce potem doszło do fuzji z innymi klubami, co doprowadziło do powstania „Górnika” Janów, później przekształconego w „Naprzód” Janów.

Giszowiec doczekał się również uznawanych sportowców, takich jak Jan Junger – znany taternik, który w latach 60. i 70. XX wieku tworzył nowe trasy wspinaczkowe w Andach, Alpach i Tatrach. Górniczy Klub Żeglarski, założony w grudniu 1970 roku, skupiał na początku 45 członków i zbudował bazę żeglarską w Ogonkach w obecnym województwie warmińsko-mazurskim. Już od 1965 roku kopalnia „Staszic” organizowała Spartakiady, na które w 1983 roku zgłosiło się prawie 900 uczestników, przy największym zainteresowaniu wśród rozgrywek piłkarskich.

W latach 1999-2003 z kolei na kortach przy ulicy Pszczyńskiej aktywnie działało Giszowieckie Towarzystwo Tenisowe, a Stowarzyszenie Żeglarskie „Zwrot” kontynuowało działalność klubu żeglarskiego na Pięknej Górze koło Giżycka. W Giszowcu powstał także Zapaśniczy Klub Sportowy Tytan 92 Katowice, który w 1997 roku zdobył drużynowe mistrzostwo Polski kadetów. Obecnie istnieje także Klub Sportowo-Rekreacyjny Amicus-Giszowiec, który prowadzi sekcje skata i pétanque od 2012 roku.

Ośrodek Barbara-Janina

Osobny artykuł: Barbara-Janina. Historia leśnego ośrodka rekreacyjnego Barbara-Janina w Giszowcu zaczyna się w 1977 roku, kiedy to kopalnia „Staszic” zainicjowała budowę tego obiektu, którego nazwa wywodzi się z pobliskich stawów. Ośrodek został stworzony jako baza wypoczynkowa dla pracowników kopalni i mieszkańców Giszowca, a jego lokalizacja w środowisku leśnym oraz bliskości stawów zapewniała korzystne warunki do aktywnego wypoczynku oraz uprawiania sportów.

W ramach ośrodka stworzono infrastrukturę sprzyjającą rekreacji – wyznaczono tereny do kąpieli, ogólnodostępne strefy spacerowe oraz obszary przeznaczone do różnych form sportowych. Na terenie lasu powstała też ścieżka zdrowia. W 1971 roku grupa lokalnych wędkarzy założyła tutaj sekcję wędkarską, a w 1977 roku sekcja przejęła i zagospodarowała staw Górnik, inwestując w budowę „Rybaczówki” nad stawem Janina. W procesie zarybiania stawów Górnik i Janina, udało się stworzyć ekscytujące warunki dla wędkarzy. W 1981 roku przekształcono lokalne koło w samodzielny oddział Polskiego Związku Wędkarskiego. Obecnie dawna „Rybaczówka”, która służyła wędkarzom, została przekształcona w bar piwny, a niestety jeden z budynków spłonął w marcu 2020 roku.

Turystyka

Giszowiec to niezwykle interesujące miejsce, które wyróżnia się swoją zabytkową architekturą, stanowiąc unikalny przykład koloni robotniczych w skali europejskiej. Stanowi to jedną z najważniejszych atrakcji turystycznych Katowic oraz okolic. Warto zaznaczyć, że osiedle to znajduje się na szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, który został ustanowiony w 2006 roku.

W obrębie Giszowca można odwiedzić liczne miejsca, które przyciągają turystów. Do najbardziej znanych z nich należy budynek gospody, który jest częścią Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec” (Miejskiego Domu Kultury), oraz Izba Śląska, w której znajduje się galeria obrazów Ewalda Gawlika. Te obiekty przyczyniają się do kulturalnego bogactwa regionu.

Giszowiec jest również doskonale skomunikowany z innymi atrakcjami turystycznymi dzięki licznym szlakom turystycznym, które prowadzą przez ten przesympatyczny teren. Wśród nich wyróżniają się następujące szlaki:

• Szlak Zabytków Techniki Częstochowa – Giszowiec – Żywiec,
• Szlak Dwudziestopięciolecia PTTK Giszowiec – Starganiec,
• Szlak Dolinki Murckowskiej Giszowiec – Stara Wesoła – Dolinka Murckowska,
• Szlak Historii Górnictwa Górnośląskiego Łubianki – Giszowiec – Ławki – Rybnik,
• Szlak Hołdunowski Giszowiec – Ławki – Jeleń,
• Szlak im. Mariana Kantora-Mirskiego Giszowiec – Mysłowice.

Dzięki bogatej ofercie turystycznej i kulturowej, Giszowiec z pewnością zachwyci niejednego odwiedzającego, oferując zarówno możliwość eksploracji zabytków, jak i zanurzenia się w lokalnej kulturze.

---

Oceń: Giszowiec

---