Kopalnia Węgla Kamiennego „Murcki”

---

Historia

Początek opowieści o kopalni Węgla Kamiennego „Murcki” datuje się na połowę XVII wieku, kiedy to już w latach 50. tego stulecia rozpoczęto wydobycie węgla w Murckach, na obszarze znanym jako Rudne Kotliska. Wówczas węgiel występował na powierzchni, co sprzyjało jego eksploatacji. Około roku 1740 zorganizowaną działalność górniczą zainicjowali właściciele terenu, książęta pszczyńscy. Kolejnym ważnym krokiem w historii kopalni było uruchomienie w 1755 roku wydobycia węgla metodą ręczną przy użyciu kołowrotu, po wybudowaniu szybu.

Formalne zorganizowanie kopalni miało miejsce w 1769 roku, kiedy to weszło w życie prawo górnicze, wydane 5 czerwca przez króla Prus Fryderyka II Wielkiego. Regulowało ono m.in. kwestie własności kopalin, prowadzenia robót poszukiwawczych oraz organizacji przedsiębiorstw zajmujących się wydobyciem. W celu dostosowania się do nowych przepisów sprowadzono fachowców z Westfalii, w tym dwóch sztygarów i dwóch górników. Kopalnia, która aż do 1945 roku była w rękach książąt pszczyńskich, nosiła pierwotnie nazwę Emanuelssegen, co w tłumaczeniu oznacza Błogosławieństwo Emanuela – od jednego z przedstawicieli rodziny książęcej.

Na samym początku, wydobyty węgiel sprzedawany był głównie na pobliskich rynkach lokalnych. Jednakże, w miarę wzrostu wydobycia, zaczęto poszukiwać nowych odbiorców. Już w 1771 roku w celu promocji kopalni dostarczono węgiel do Wrocławia, gdzie dominował węgiel pochodzący z innych, starszych rozwiązań, w tym kopalń wałbrzyskich oraz noworudzkich. W roku 1772 odbyły się pierwsze zorganizowane protesty górników, co świadczy o narastających napięciach wśród zatrudnionych. W latach 1780-1782 w kopalni pracował Johann Christian Ruberg, który w 1792 roku wpadł na pomysł technologii wytapiania cynku.

Na przełomie XVIII i XIX wieku kopalnia znacznie się rozwijała. W 1808 roku zbudowano pierwszą sztolnię, która umożliwiła odwodnienie oraz transport węgla. Do 1815 roku istniały już 30 szybów. W latach 1824 oraz 1845 wydrążono kolejne sztolnie – druga z nich znajdowała się na głębokości 42 metrów i miała długość 600 metrów. Wzrost produkcji sprawił, że w 1852 roku do kopalni doprowadzono normalnotorową bocznicę kolejową z Katowic przez Ligotę, a w 1863 roku otwarto prywatną drogę z Kobióra przez Tychy.

Pierwsza maszyna parowa zainstalowana w kopalni sięga roku 1868, a kolejnym krokiem było zastosowanie kołowrotu m.in. ciągnionego przez konia. W 1870 roku kopalnia została połączona linią kolejową z osadą, której nadano tę samą nazwę Emanuelssegen, co ułatwiło transport węgla do odbiorców w Austro-Węgrzech, w tym do Krakowa, Lwowa czy Czech. W okresie tym wydobycie wynosiło około 80 000 ton rocznie, a w 1878 roku zainstalowano elektryczność. W 1888 roku oddano do użytku dom noclegowy dla górników.

W początkach XX wieku prowadzono intensywną modernizację kopalni. W 1913 roku zdołano osiągnąć znaczącą produkcję, wynoszącą 432 301 ton węgla. W 1922 roku, na skutek zmiany nazwy miejscowości na Murcki, zmieniono również nazwę przedsiębiorstwa na Emanuel, a w 1937 roku na Książę Maria. W 1934 roku sąd nałożył zarząd przymusowy na dobra pszczyńskie. Dwa lata później stworzono spółkę akcyjną Książęce Pszczyńskie Kopalnie, do której wliczano także kopalnię w Murckach.

Po wybuchu II wojny światowej kopalnia ponownie przyjęła nazwę Emanuelssegen, co miało miejsce po zajęciu ziem polskich przez Niemców. W tym czasie wydobycie wzrosło do 489 993 ton. Po nacjonalizacji w 1946 roku, zarówno kopalnia, jak i miejscowość zyskały nową nazwę – Murcki i zostały włączone do Mikołowskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W latach 1947-1948 połączono Murcki z inną kopalnią, Boże Dary w Kostuchnie, lecz od 1 sierpnia 1948 roku przywrócono jej status samodzielnej jednostki, zaliczając ją do Jaworznicko-Mikołowskiego ZPW. W 1963 roku uruchomiono oddział kopalni Murcki II, a w 1970 roku wydobycie osiągnęło wartość 711 198 ton.

Na początku lat 70. XX wieku kopalnia „Murcki” została połączona z Bożymi Darami w celu wzrostu efektywności. Poziom wydobycia był na tyle znaczący, że w 1979 roku kopalnia ostatecznie osiągnęła 2 475 500 ton węgla.

Kopalnia

Kopalnia, wchodząca w skład Kopalni Węgla Kamiennego Murcki-Staszic, jest częścią większej struktury, której właścicielem jest Polska Grupa Górnicza. W przeszłości, przed połączeniem, zatrudniała około 3000 osób, osiągając szczyt zatrudnienia na poziomie ponad 6500 pracowników. Wydobycie wynosiło średnio około 10 500 ton węgla na dobę, co czyniło jej działalność znaczącą w kontekście lokalnej gospodarki.

Całkowite zasoby surowca znajdującego się w kopalni szacowane są na około 800 000 tys. ton. Warto zaznaczyć, że jakość wydobywanego węgla nie jest najwyższa, charakteryzuje się bowiem niską zawartością chloru oraz stosunkowo dużą ilością siarki, co ogranicza jego odbiór do specjalistycznych rynków. W przeszłości kopalnia eksploatowała aż 3 ściany wydobywcze, jednak zredukowano tę liczbę z 11 do obecnych 3, przy czym liczba przodków chodnikowych zmniejszyła się z 8 do 4.

Wydobycie odbywa się na dwóch poziomach, które znajdują się na głębokości odpowiednio 416 oraz 600 m. Obszar górniczy, który zajmuje kopalnia Murcki, rozciąga się na 50,956 km², z czego 49% to tereny leśne, 35% to użytki rolne i nieużytki, a pozostałe 16% stanowią zabudowy miejskie oraz tereny przemysłowe. Te ostatnie obejmują południowe obrzeża Katowic oraz północno-wschodnią część Tychy i wschodnią część Mikołowa.

Obszar górniczy kopalni Murcki graniczy z następującymi terenami:

• od północy z OG Giszowiec kopalni Staszic,
• od wschodu z OG Wesoła kopalni Wesoła,
• od południa z polem rezerwowym,
• od południowego zachodu z OG Łaziska kopalni Bolesław Śmiały,
• od zachodu z OG Mikołów kopalni doświadczalnej Barbara oraz polem rezerwowym,
• od północnego zachodu z OG Ligota.

Obiekty zabytkowe

W okolicy ulicy Tadeusza Boya-Żeleńskiego znajdują się cenne obiekty historyczne, które stanowią część zespołu Kopalni Węgla Kamiennego Murcki w rejonie Boże Dary. Obiekty te, zabezpieczone prawnie w ramach ochrony konserwatorskiej, to:

• budynek biurowy oraz cechownia,
• budynek rozdzielni,
• budynek dawnej kotłowni, obecnie przekształcony w warsztat,
• budynek dawnej łaźni,
• budynek związków zawodowych,
• dwa obiekty warsztatowe,
• biura i warsztaty szybowe.

Te zabytkowe struktury stanowią nie tylko ważny element dziedzictwa kulturowego, ale również przypominają o historii przemysłowej regionu.

Odkrywki

W okolicach kopalni węgla kamiennego „Murcki” trwała eksploatacja odkrywkowa od 1956 do 1964 roku, przez co kluczowe wydobycia miały miejsce w trzech etapach.

Pierwsza odkrywka, nosząca również nazwę Murcki, była aktywna w latach 1956–1958, osiągając w swoim ostatnim roku produkcję wynoszącą 7 098 ton.

Następnie, w latach 1962–1964, druga odkrywka o tej samej nazwie przyciągnęła uwagę, zyskując notyfikację osiągnięcia produkcji na poziomie 95 894 ton w finale swojej działalności.

Ostatnia z odkrywek, określona jako Murcki 318, funkcjonowała od 1 listopada 1963 do 1 lipca 1964 roku, a jej łączne wydobycie wyniosło 13 000 ton.

---

Oceń: Kopalnia Węgla Kamiennego „Murcki”

---