Kalwaria Panewnicka

---

Historia

Po zakończeniu budowy bazyliki panewnickiej w 1908 roku, w następnym roku rozpoczęto prace przygotowawcze związane z budową kalwarii. W 1909 zmeliorowano teren, a także wytyczono miejsca przeznaczone na przyszłe kaplice stacyjne, wbijały drewniane pale z obrazami ilustrującymi poszczególne stacje Drogi Krzyżowej.

W 1911 roku na słupach zawieszono kapsuły zawierające kamienie przywiezione przez o. Władysława Schneidera OFM z Ziemi Świętej. Uroczystego poświęcenia stacji dokonał o. Wilhelm Rogosz OFM 16 lipca 1911 roku. Dwa dni wcześniej ustawiono pierwsze trzy drewniane krzyże, a metalowe figury Chrystusa i łotrów, które zostały wykonane w Kolonii, zawisły na nich 4 kwietnia 1912 roku. W tym samym okresie na terenie kalwarii zasadzono także drzewa liściaste.

Przed I wojną światową pojawiły się dwa projekty dotyczące budowy kaplic kalwaryjskich. Pierwszy z nich przygotował Maximilian Sliwka z Zabrza, a drugi P. Schreiner z Regensburga. Jednak decyzję o budowie podjęto dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

W 1936 roku prowincjał Michał Porada OFM, w towarzystwie ojców Wilhelma Rogosza i Karola Bika, zorganizował konkurs na projekt kaplic kalwaryjskich, który miał na celu odejście od niemieckich koncepcji budowlanych. Konkurs wygrali architekci lwowscy, Jan Krug oraz Tadeusz Brzoza. Wybrano styl neoromański z nowatorskimi rozwiązaniami, łączącymi funkcjonalizm z modernizmem. Do współpracy zaproszono m.in. Xawerego Dunikowskiego, Antoniego Michalaka, Antoniego Mehla i Mariana Wnuka.

Budową, którą nadzorował o. Karol Bik, przerwała II wojna światowa. W chwili wybuchu konfliktu większość kaplic była już zbudowana, brakowało jedynie wykończenia, a stacja X nie była jeszcze w budowie.

W czasie PRL odpowiedzialni za budowę kalwarii byli o. Innocenty Glensk oraz proboszcz o. Norbert Chudoba. Mimo licznych przeszkód, prace zakończono w 1953 roku. Wkrótce potem rozpoczęto budowę piętnastu kaplic różańcowych. Autorami projektów stacji byli architekt Andrzej Mastej oraz architekt Stanisław Sepioła.

W 1954 roku nadanie kościołowi panewnickiemu tytułu Wniebowzięcia NMP oraz włączenie zespołu klasztornego do sanktuariów maryjnych stanowiło istotny impuls do dalszej budowy. Kaplice różańcowe części radosnej z rzeźbami Karola Muszkieta zostały poświęcone przez bpa Herberta Bednorza 24 listopada 1957 roku. Ten sam biskup dokonał poświęcenia 4 października 1959 roku serii kaplic związanych z bolesną częścią różańca. Rzeźby do tych kaplic wykonały S. Białek, F. Józefowicz oraz Bronisław Koniuszy z Krakowa. Część kaplic chwalebnych została pobłogosławiona przez bpa Bednorza 22 września 1963 roku. Majolikowe płaskorzeźby do kaplic stworzyły krakowskie artystki: Grażyna Borkowska-Niemojewska, Ewa Żygulska oraz Janina Kluziewicz-Karbowska.

W 1964 roku przystąpiono do budowy kaplicy poświęconej św. Rafałowi Archaniołowi, patronowi pielgrzymów. Niestety brak zgody ze strony władz państwowych spowodował wstrzymanie dalszych prac budowlanych.

Stacje Drogi Krzyżowej

Kalwaria Panewnicka jest miejscem, które w owocny sposób łączy w sobie tradycje religijne i artystyczne. Obiekt ten nawiązuje swoją strukturą do świętych miejsc w Jerozolimie. Wzniesienia i mosty, na których umieszczone są stacje Drogi Krzyżowej, przypominają te jerozolimskie, a inspiracją do ich powstania stał się m.in. misjonarz o. Władysław Schneider OFM. Kalwaria Piekarska stanowiła dla budowniczych punkt odniesienia w ich pracy.

Warto zauważyć, że podczas tworzenia Panewnickiej Kalwarii, bazowano na doświadczeniach innych kalwarii związanych z historią Zakonu Franciszkańskiego, jak również na Kalwarii Zebrzydowskiej oraz Górze Św. Anny. Zasadniczo, stacje Drogi Krzyżowej, które tam się znajdują, odzwierciedlają różnorodne scenerie, z których każda ma swoje unikalne cechy.

Kalwaria Panewnicka obejmuje w sumie 12 kaplic, z których każda kryje w sobie przypowieści oraz artystyczne dzieła. Oto co można w niej znaleźć:

• I stacja − Jezus na śmierć skazany. Wybudowana w 1938 roku ze składek mieszkańców Ligoty. Rzeźba Ecce Homo, autorstwa Mariana Wnuka, wykonana w piaskowcu, znajduje się na zewnątrz kaplicy. Wewnątrz można zobaczyć obraz przedstawiający Pana Jezusa przed Piłatem, namalowany przez Antoniego Michalaka w 1937 roku. W 1956 roku umieszczono w gradusach relikwie św. Justyna Męczennika,
• II stacja − Jezus bierze krzyż na swoje ramiona. Kaplica została ukończona w 1948 roku. Rzeźba Chrystusa z krzyżem, wykonana w sztucznym kamieniu, to dzieło br. Leonarda Bannerta OFM,
• III stacja − Jezus upada po raz pierwszy. Zakończenie budowy kaplicy miało miejsce w 1947 roku, a rzeźba przedstawiająca Chrystusa dotykającego kolana ziemi została ozdobiona przez Edwarda Czucha z Bytomia,
• IV stacja − Jezus spotyka Matkę swoją. Budowa tej kaplicy trwała od 1938 do 1950 roku. Figury Chrystusa i Matki Bożej wyrzeźbił br. Leonard Bannert OFM,
• V stacja − Cyrenejczyk pomaga nieść krzyż Jezusowi. Poświęcenie miało miejsce w 1939 roku. Scena ewangeliczna została wyrzeźbiona przez Mariana Wnuka, który jest pochodzenia lwowskiego. Ta kaplica pełni także rolę kaplicy pogrzebowej dla zakonników,
• VI stacja − Weronika ociera twarz Jezusa. Kaplica została poświęcona 4 września 1938 roku, a fundację zorganizowały katolickie stowarzyszenia działające przy kościele panewnickim. Rzeźba w kamieniu pińczowskim również jest dziełem Mariana Wnuka,
• VII stacja − Jezus upada po raz drugi. Kaplica została poświęcona 4 września 1938 roku, a rzeźby autorstwa Antoniego Mehla z Krakowa wykorzystały kamień z Katowickiej Hałdy. W 1984 roku dodano podium, czyniąc z niej ołtarz polowy,
• VIII stacja − Jezus pociesza płaczące niewiasty. Budowa rozpoczęła się przed II wojną światową, a zakończona została w 1950 roku. Figury stworzył br. Leonard Bannert OFM,
• IX stacja − Jezus upada po raz trzeci. Prace nad kaplicą zakończono w 1952 roku, a okratowanie miało miejsce w 1983 roku,
• X stacja − Jezus z szat obnażony. Ukończona w 1950 roku kaplica została ozdobiona figurami Chrystusa oraz oprawcy, stworzonymi przez Angelinę Jury-Petrucco z Katowic-Załęża,
• Kaplica Ukrzyżowania − we wnętrzu tej kaplicy upamiętnione zostały trzy kolejne stacje Drogi Krzyżowej (XI, XII i XIII), gdzie umieszczono sceny: 'Jezus do krzyża przybity’, 'Śmierć Jezusa na krzyżu’ oraz 'Jezus zdjęty z krzyża’. To dzieło według projektu Jana Kruga i Tadeusza Brzozy ma średnicę rotundy wynoszącą 12 m, a budowa zakończyła się w 1948 roku. Polichromie wnętrza zostały zrealizowane przez Edwarda Daniela Czucha, a kaplica została poświęcona 5 sierpnia 1951 roku. Fundusze na wybudowanie kaplicy pochodziły z przedwojennej fundacji magistratu katowickiego. W latach 1968–2009 spełniała funkcję kaplicy akademickiej dla FODY,
• XIV stacja − Jezus złożony do grobu. Rzeźba, stworzona przez br. Leonarda Bannerta OFM, pochodzi z 1953 roku, a okratowanie wykonano w 1983 roku.

Każda z kaplic nie tylko przyciąga swoją architekturą, ale również głębią duchowego przesłania, które od wieków pielęgnowane jest przez pielgrzymów odwiedzających to wyjątkowe miejsce.

Kaplice różańcowe

Kaplice różańcowe stanowią niezwykle istotny element Kalwarii Panewnickiej, a całość zespołu tych kaplic została ukończona i poświęcona w 1963 roku. To wydarzenie miało miejsce przed ogłoszeniem listu apostolskiego, który wydał papież Jana Pawła II, dotyczącego różnorodności modlitwy różańcowej. Wprowadzono wtedy zmiany w formie odmawiania tego świętego nabożeństwa, co miało miejsce 16 października 2002 roku. Dokument ten wprowadził dodatkowe tajemnice światła, obok dotychczasowych, które obejmowały 15 tajemnic radosnych, bolesnych i chwalebnych.

Na Kalwarii Panewnickiej obecnie znajduje się 15 stacji, które w sposób odpowiedni ilustrują wspomniane tajemnice. Planuje się również budowę dodatkowych pięciu kaplic wzdłuż Kłodnicy, co wzbogaci ten spektakularny kompleks.

Poszczególne kaplice różańcowe to:

• Kaplica Zwiastowania − ukończona w 1956 roku, przedstawia Archanioła Gabriela klęczącego przed Maryją,
• Kaplica Nawiedzenia − ukończona w 1956 roku, ilustruje scenę spotkania Matki Bożej ze św. Elżbietą,
• Kaplica Bożego Narodzenia − ukończona w 1957 roku, przedstawiająca narodziny Chrystusa,
• Kaplica Ofiarowania Pańskiego − ukończona w 1957 roku, w której przedstawiono Matkę Bożą i Symeona trzymającego Dzieciątko,
• Kaplica Znalezienia − ukończona w 1957 roku, z rzeźbą Maryi oraz Jezusa wśród kapłanów żydowskich,
• Kaplica Ogrójca − fundacja Klary Rzychoń z 1958 roku, ukazuje klęczącego Chrystusa z uczniami w Getsemani,
• Kaplica Ubiczowania − kaplica z 1958 roku z obrazem przedstawiającym „Umęczonego Jezusa w domu Kajfasza”,
• Kaplica Cierniem Ukoronowania − z rzeźbą Chrystusa w koronie z cierni, gdzie druty kolczaste nawiązują do obozów II wojny światowej,
• Kaplica Niesienia Krzyża − ilustruje rzeźbę Chrystusa niosącego krzyż z grupą oprawców,
• Kaplica Ukrzyżowania − figury Ukrzyżowanego oraz łotrów z 1911 roku, umieszczone na żelbetonowych krzyżach o wysokości 10 m,
• Kaplica Zmartwychwstania − przedstawia anioła siedzącego u wejścia do grobu oraz trzy Marie,
• Kaplica Wniebowstąpienia − symboliczne stopy Chrystusa i grupa Apostołów z Matką Bożą,
• Kaplica Zesłania Ducha Świętego − nawiązuje do tradycyjnych przedstawień sceny z Wieczernika, przedstawiając Ducha Świętego w postaci gołębicy,
• Kaplica Wniebowzięcia NMP − rzeźba w majolice z postaciami Piusa XII, św. Bernarda, św. Bonawentury, św. Antoniego Padewskiego oraz św. Jana Ewangelisty na ścianie,
• Kaplica Ukoronowania NMP − wyobrażenie Maryi wysoko nad ziemią, a aniołowie wkładają jej na głowę koronę.

Drzewostan

Na terenie Kalwarii Panewnickiej historia drzewostanu sięga momentu ukończenia budowy bazyliki oraz klasztoru w 1909 roku. W obszarze tym można dostrzec bogactwo różnorodnych gatunków drzew, które tworzą malowniczy krajobraz. Wśród głównych przedstawicieli flory występują:

• klony pospolite,
• jawory,
• lipy drobnolistne,
• brzozy brodawkowate,
• robinie akacjowe,
• olsze czarne (nieliczne z nich osiągają imponujące rozmiary),
• dęby szypułkowe,
• jarzębiny,
• topole,
• modrzewie,
• sosny.

Warto również zauważyć, że nad Kłodnicą zachował się fragment łęgu jesionowo-olszowego, co wskazuje na bioróżnorodność regionu. W zachodniej części Kalwarii znajduje się dąb szypułkowy o obwodzie 3,55 metra, co czyni go jednym z najokazalszych drzew w tym rejonie.

W latach 2002–2005 na terenie kalwarii zasadzono około 400 nowych drzew, co znacząco przyczyniło się do wzbogacenia lokalnej flory oraz poprawy estetyki otoczenia.

---

Oceń: Kalwaria Panewnicka

---