Dąbrówka Mała

---

Geografia

Położenie

Dąbrówka Mała, pod względem administracyjnym, jest jedną z jednostek pomocniczych miasta Katowice, z numerem 14. Leży w północno-wschodniej części miasta, w odległości około 5 km od jego centrum. Ta malownicza dzielnica graniczy z innymi obszarami Katowic, a dokładniej od zachodu z Bogucicami, od południa z Zawodziem oraz Szopienicami-Burowcem. Na wschodzie sąsiaduje z Sosnowcem (dzielnica Milowice), a od północy z Czeladzią (dzielnica Piaski) oraz Siemianowicami Śląskimi (rejon byłej Elektrociepłowni Katowice; dzielnica Centrum). Granice Dąbrówki Małej określają:

• z północy i wschodu – granice Katowic z Siemianowicami Śląskimi, Czeladzią i Sosnowcem (częściowo wzdłuż Brynicy),
• z południa – aleja W. Roździeńskiego do skrzyżowania z ulicą Szwedzką,
• z zachodu – ulice: Szwedzka, Techników, Wiertnicza oraz częściowo Budowlana, przy czym dalej granica dzielnicy stanowi granicę Katowic z Siemianowicami Śląskimi.

Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym zaproponowanym przez Jerzego Kondrackiego, Dąbrówka Mała uplasowuje się w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13). Ten mezoregion jest częścią południowej części Wyżyny Śląskiej, wchodzącej w skład podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska. Historycznie dzielnica ta znajduje się we wschodnim Górnym Śląsku.

Geologia

Z geologicznego punktu widzenia, Dąbrówka Mała znajduje się w zapadlisku górnośląskim, cechującym się budową zrębową. Na przełomie dewonu i karbonu paleozoiczne podłoże Wyżyny Śląskiej uległo zaburzeniu z powodu powstania tego zapadliska, które w okresie karbonu zostało wypełnione przez zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste, w których znajdują się pokłady węgla kamiennego. Obszar Dąbrówki Małej jest w pełni pokryty warstwami pochodzącymi z czwartorzędu (plejstocenu i holocenu).

Podczas plejstocenu, teren Dąbrówki Małej był przykryty przez lądolód prawdopodobnie dwukrotnie – podczas zlodowacenia sanu i odry (środkowopolskiego). Ze zlodowacenia odry pozostały gliny zwałowe, występujące głównie w zachodniej części Katowic. W danej części, zwłaszcza we wschodniej, gliny te zostały częściowo zdenudowane w okresie peryglacjalnym, co doprowadziło do powstania rozległych powierzchni glin deluwialnych zmieszanych z piaskami i żwirami fluwioglacjalnymi. Eluwia piaszczyste i pylaste występują powszechnie w centralnej części Dąbrówki Małej oraz zachodnią strefę dzielnicy, natomiast północna część jest zbudowana na piaskach oraz żwirach glacjalnych i fluwioglacjalnych.

W holocenie trwały procesy deprawacji osadów plejstoceńskich, przynosząc tworzenie niskich tarasów w kilku stopniach w wyniku rozcięcia pokryw akumulacyjnych. Osady holoceńskie rozciągają się wzdłuż doliny Rowu Śmiłowskiego oraz w rejonie ulicy Pod Młynem, jak również równolegle do alei W. Roździeńskiego.

Rzeźba terenu

Dąbrówka Mała umiejscowiona jest na Wyżynie Śląskiej, w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13). Obszar ten charakteryzuje się niewielkim zróżnicowaniem w kontekście ukształtowania powierzchni. Różnica wysokości między najwyższymi i najniższymi punktami wynosi około 20 metrów. Najwyżej położoną częścią jest rejon skrzyżowania ulic Siemianowickiej oraz Styczniowej, a także teren parku Zielony Zakątek przy ulicy Wiertniczej, gdzie wysokości wynoszą ponad 275 m n.p.m. Najniżej położony punkt, o wysokości około 255 m n.p.m., znajduje się w dolinie Brynicy, w pobliżu trójstyku granic Katowic, Czeladzi i Sosnowca.

Wyżej położona część Dąbrówki Małej (zachodnia i południowa część) należy do Wyżyny Siemianowickiej, podczas gdy niżej położona północna część to Dolina Brynicy. Wyżyna Siemianowicka, jak też Dolina Brynicy, zostały znacznie przekształcone przez działalność człowieka, m.in. osadnictwo oraz wydobycie i przetwórstwo surowców mineralnych, zwłaszcza węgla kamiennego. Na tym obszarze występują także formy rzeźby terenu, takie jak nasypy drogowe i kolejowe. Większość dzielnicy została zrównana antropogenicznie, a rejon Oczyszczalni „Dąbrówka Mała-Centrum” jest miejscem niecką osiadań górniczych.

Gleby

W Dąbrówce Małej, z powodu intensywnej antropopresji, gleby zostały w znaczący sposób przekształcone przez działalność człowieka, prowadząc do powstania gleb antropogenicznych. Południowa część dzielnicy składa się z gleb wytworzonych z glin zwałowych, a północna z piasków naglinowych. W wyniku rozwoju urbanistycznego oraz działalności przemysłowej, gleby te w dużej mierze uległy dewastacji i degradacji. Co więcej, znajdowane są tam zanieczyszczenia metalami ciężkimi, także w rejonach leśnych, w obrębie ściółki leśnej.

W Dąbrówce Małej dominują gleby klasy III i IV bonitacyjnej. Gleby III klasy występują głównie w zachodniej części dzielnicy, wzdłuż ulic Siemianowickiej oraz J. Biniszkiewicza, po południowej stronie ulicy Styczniowej, a także przy ulicy Strzelców Bytomskich przy remizie OSP. Gleby IV klasy występują wzdłuż ulicy Milowickiej, w rejonie Starego Czekaja, ulic Żwirowej i Wyrobiskowej, na zachód od ulicy J. Grzegorzka, a także wzdłuż ulic Pod Młynem, gen. H. Le Ronda i północnej części ulicy Styczniowej.

Klimat i topoklimat

Klimat Dąbrówki Małej w zasadzie nie różni się od klimatu całego Katowic, z tą różnicą, że jest on modyfikowany przez czynniki lokalne. Obszar ten cechuje klimat umiarkowany przejściowy, w którym dominują prądy oceaniczne nad kontynentalnymi. Najczęściej występują tu wiatry zachodnie, które stanowią około 60% udziału, podczas gdy w mniejszym stopniu wiatry wschodnie oraz południowe. Średnia roczna temperatura w ujęciu wielolecia 1961–2005 na stacji w pobliskim Muchowcu wynosi 8,1 °C, jednak zauważalne jest również zjawisko miejskiej wyspy ciepła, wpływające lokalnie na temperaturę powietrza. Lipiec jest najcieplejszym miesiącem z średnią 17,8 °C, a styczeń najchłodniejszym z temperaturą –2,2 °C. Średnie roczne nasłonecznienie dla lat 1966–2005 wyniosło 1474 godziny. Średnia roczna suma opadów na przestrzeni lat 1951–2005 wynosiła 713,8 mm.

Topoklimat Dąbrówki Małej zależy od stopnia zalesienia, zabudowy oraz od położenia względem dolin rzecznych. Południowa część Dąbrówki (na południe od linii ulic Pod Młynem i Strzelców Bytomskich) leży w topoklimacie zabudowanych, wyżej położonych dolin, gdzie panują warunki średnio korzystne. W obszarze zwartej zabudowy oraz utwardzonych placów powietrze nagrzewa się bardziej intensywnie w ciągu dnia, co prowadzi do szybszej utraty ciepła przy niższej wilgotności. Natomiast teren bezpośrednio w dolinie Brynicy i Rowu Śmiłowskiego jest obszarem o niekorzystnym topoklimacie. Częstsze występowanie zjawisk wypromieniowania ciepła skutkuje m.in. częstymi mgłami oraz przymrozkami. Pozostała część obszaru ma topoklimat pośredni, charakteryzujący się średnio korzystnymi warunkami, ponieważ zmniejszona ilość wody przeciwdziała utracie ciepła.

Wody powierzchniowe i podziemne

Cały obszar Dąbrówki Małej znajduje się w dorzeczu Wisły, na terenie zlewni dwóch rzek: Brynicy (północna część dzielnicy) oraz Rawy (południowa część). Dział wodny IV rzędu, oddzielający zlewnie Brynicy i Rawy, biegnie wzdłuż skrzyżowania ulic Siemianowickiej i Porannej, kontynuując przez ulicę gen. H. Le Ronda na wschód, a następnie na południowy wschód wzdłuż torów kolejowych oraz alei W. Roździeńskiego kierując się ku północno-wschodniej części.

Rzeka Brynica płynie w stronę granicy Katowic i Mysłowic, a w Dąbrówce Małej stanowi północno-wschodnią granicę miasta. Jej średni przepływ na granicy Dąbrówki Małej i Czeladzi, przy prawdopodobieństwie wynoszącym 50%, wynosi 5,50 m³/s. W obrębie zlewni Brynicy płynie również Rów Śmiłowskiego, który biegnie równolegle do ulicy Strzelców Bytomskich, a następnie na wysokości schroniska dla zwierząt przy ulicy Milowickiej wpływa do Brynicy.

Rawa, mimo że jej zlewnia obejmuje dzielnicę, nie przepływa bezpośrednio przez Dąbrówkę Małą. Sieć hydrograficzna na tym terenie jest silnie zantropogenizowana z uwagi na działalność człowieka, zwłaszcza ze względu na górnictwo węgla kamiennego oraz jego skutki. To prowadzi do stałej regulacji Rawy i Brynicy. Koryto Brynicy w Dąbrówce Małej jest uszczelnione i obwałowane. Dodatkowo, w celu zapobiegania powstawaniu rozlewisk, koryto podniesiono, co spowodowało utratę hydraulicznej komunikacji Brynicy z wodami podziemnymi. Na terytorium Dąbrówki Małej żadnych zbiorników wodnych nie ma.

Dąbrówka Mała, wg regionalizacji Paczyńskiego z 1995 roku, znajduje się w zasięgu XII śląsko-krakowskiego regionu hydrogeologicznego i leży w granicach Jednolitej Części Wód Podziemnych nr 111. Pod północną częścią tej dzielnicy znajduje się jeden z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych – nr 329 Bytom, który prowadzi wody o charakterze szczelinowo-krasowo-porowym w profilu utworów węglanowych z triasu.

Przyroda i ochrona środowiska

Obszar Dąbrówki Małej został w dużym stopniu zurbanizowany, co skutkuje ograniczoną ilością terenów zielonych, jakie można tam znaleźć. Te tereny zazwyczaj mają charakter zieleni tworzonej przez człowieka (np. ogrody działkowe, parki, cmentarze, skwery i obszary rekreacyjne). Większe zadrzewienia oraz obszary zieleni nieurządzonej znajdują się wokół Oczyszczalni Ścieków „Dąbrówka Mała-Centrum”, pomiędzy ulicami Strzelców Bytomskich oraz Milowicką, na obszarze między ulicą Techników a aleją W. Roździeńskiego, jak również w postaci nieużytków w rejonie ulic: ks. W. Siwka, Styczniowej oraz Siemianowickiej. Z powodu intensywnych przekształceń w otoczeniu, na znacznej części Dąbrówki Małej nie wiadomo, jaka jest tendencja sukcesyjna w kontekście drzewa i krzewów.

Na reszcie tej dzielnicy, m.in. w dolinie Brynicy, występują potencjalne siedliska roślinności, takie jak niżowe łęgi olszowe oraz siedliska jesionowo-olszowe charakteryzujące się wilgotnym podłożem. W obszarach zdekofortowanych i przekształconych dominują rośliny synantropijne, typowe dla siedlisk ruderalnych, w tym byliny (takie jak bylica pospolita i łopian), podczas gdy w wydeptywanych miejscach znaleźć można zbiorowiska dywanowe z babką zwyczajną i życicą. W świecie zwierzęcym obserwuje się gatunki związane z ludzkimi siedliskami, takie jak wróbel zwyczajny oraz gołąb skalny, a także kawki, sroki, kosy, gawrony i szpaki. W przestrzeniach ogrodów działkowych, cmentarzy i w miejskiej zieleni urządzonej najczęściej występują sikory, sójki, szpaki, zięby i kosy.

Na terenie Dąbrówki Małej nie ma jednak żadnych form ochrony przyrody ani pomników przyrody. Obszar podwyższonej wartości przyrodniczej to dolina Brynicy, obejmująca tereny otwarte o powierzchni 25,0 ha, która tworzy część zdegradowanego korytarza ekologicznego Brynicy. Na uregulowanych terenach zielonych znajdowane są także aleje oraz drzewa pomnikowe. W Dąbrówce Małej, na przykład, przy starym folwarku znajduje się aleja 28 kasztanowców, których obwody pni osiągają nawet 300 cm.

W Dąbrówce Małej znajdują się m.in. takie obszary zieleni urządzonej jak:

Nazwa ogrodów	Lokalizacja	Powierzchnia (ha)	Liczba działek (2007)
Bratek, Kolonia 1	ul. J. Hallera	0,98	35
Bratek, Kolonia 2	ul. Strzelców Bytomskich	3,26	80
Stokrotka	ul. Strzelców Bytomskich	1,94	50

Historia

Początki

Historia Dąbrówki Małej sięga XIV wieku, kiedy to wieś, mieszcząca się w księstwie siewierskim nad rzeką Brynicą, zaczęła istnieć. Najstarsze źródło historyczne dotyczące tej miejscowości pochodzi z 13 października 1340 roku, w którym to Piotr z Paniów przekazał na rzecz Zakładu Św. Wincentego swoje majątki, obejmujące wówczas osady Milowice oraz Dąbrówkę Małą. Akt ten został zatwierdzony przez księcia bytomskiego, Władysława, który potwierdził darowiznę dokonującą się w owym czasie. W roku 1576 wieś była wspomniana w piśmie Mikołaja Salomona jako część granic Milejowic, które obecnie znane są jako Milowice, stanowiące dzielnicę Sosnowca.

W ciągu XVI wieku, Dąbrówka Mała znajdowała się w rękach opactwa św. Jakuba z Wrocławia. W dniu 16 lipca 1667 roku, wieś została nabyta przez Jakuba Czarnkowskiego, znanego jako Celary, który był podczaszym dobrzyńskim. W owym czasie na mapach Dąbrówka Mała była często oznaczana jako Celary-Dąbrówka. Aż do końca XVII wieku, ta miejscowość była częścią parafii św. Stanisława w Czeladzi, a po tym okresie aż do wybudowania obecnego kościoła parafialnego w 1912 roku, Dąbrówka Mała wchodziła w skład parafii w Bogucicach.

W roku 1742, Dąbrówka Mała stała się częścią Królestwa Prus, a od 1815 roku została włączona do prowincji śląskiej, należąc do powiatu bytomskiego i rejencji opolskiej. W 1783 roku liczba mieszkańców wynosiła 73 osoby. W XVIII wieku nad wsią powstał przysiółek o nazwie Pod Młynem, od młyna nad Brynicą, którego właścicielką w 1714 roku była Katarzyna Młynarzanka. Przez wiele lat wieś znajdowała się na granicy Prus i Polski, a do 1790 roku granice te pokrywały się z granicą biskupiego księstwa siewierskiego.

XIX wiek

W XIX wieku, Dąbrówka Mała stała się własnością rodziny Mieroszewskich, którzy nabyli ją od Jana Kamieńskiego w 1824 roku, a później przeszła w ręce Wincklerów. W tym okresie znacząco rozwinęło się górnictwo węgla kamiennego oraz hutnictwo, co miało ogromny wpływ na rozwój miejscowości. W 1844 roku rozpoczęto wydobycie węgla z pól „Norma” oraz „Georg”, które były częścią pierwszej kopalni „Georg”, wykorzystując szyby „Norma”, „Maschinenschacht”, „Glückschacht” i „Pachalyschacht”. W latach 1844–1885 w regionie Pniaków aktywnie działała kopalnia „Gute Zuflucht”, która w 1873 roku wyprodukowała 24 tys. ton węgla.

W 1845 roku Dąbrówka Mała została zaliczona do dużych wsi, z populacją wynoszącą 654 mieszkańców. Dzięki dynamicznemu rozwojowi górnictwa i hutnictwa, wieś przeżywała intensywny rozwój. Od połowy XIX wieku aż do wybuchu II wojny światowej, w Dąbrówce Małej funkcjonowały nie tylko kopalnia „Georg”, lecz także „Abendstern”, huta cynku „Paul” oraz huta srebra i ołowiu „Walhter-Croneck”. W 1854 roku miała miejsce inauguracja fabryki bieli cynkowej „Germania”. W roku 1861 liczba ludności Dąbrówki Małej wzrosła do 2 171 mieszkańców, jednak w 1873 roku, w wyniku wyłączenia z gminy Burowca, populacja spadła do 1 590 osób. W 1894 roku Burowiec powrócił do gminy Dąbrówka Mała, co miało pozytywny wpływ na počet mieszkańców.

W 1873 roku do gminy przystąpił nowo utworzony katowicki powiat ziemski (niem.: Landkreis Kattowitz), z siedzibą w Mysłowicach. miejscowość dysponowała także swoją pocztą, która powstała w 1894 roku. W wyniku eksploatacji kopalń, w latach 1848–1877, na obszarze Dąbrówki Małej, Wełnowca, Józefowa, Dębu oraz Katowic osuchano cztery źródła i sześćdziesiąt studni. W 1896 roku rozpoczęto korzystanie z nowego źródła wody w pobliżu kopalni rudy cynku i ołowiu „Rozalia”, co przyniosło korzyści nie tylko Dąbrówce Małej, ale również okolicznym miejscowościom.

Od 6 października 1895 roku istnieje Ochotnicza Straż Pożarna, która w dniu 25 stycznia 1920 roku w Dąbrówce Małej otrzymała nowe gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a liczba członków wynosiła wówczas 55.

Powstania śląskie i plebiscyt

Mieszkańcy Dąbrówki Małej aktywnie uczestniczyli w powstaniach śląskich lat 1919–1921. Ich wysiłki dla ogólnospołecznego dobra są uhonorowane tablicą w kościele parafialnym. Podczas plebiscytu, 63% głosujących opowiedziało się za przynależnością do Polski. W dniu 18 sierpnia 1919 roku, miejscowość została zdobyta przez grupę powstańców, której dowódcą był Jan Żychoń. Dwa dni później doszło do zjednoczenia oddziałów Dąbrówki Małej oraz Bogucic, które następnie przeprowadziły atak na niemieckie samoloty zwiadowcze, zestrzelając jeden z nich. Niestety, na skutek ataku Grenzschutzu powstańcy zostali zmuszeni do odwrotu w kierunku Sosnowca i Mysłowic. W 1920 roku, Dąbrówka Mała była siedzibą dowództwa II powstania śląskiego, a od 6 maja 1921 r. budynek probostwa pełnił rolę miejsca osiedlenia m.in. Wojciecha Korfantego, który także uczestniczył w negocjacjach dotyczących rozejmu.

Lata międzywojenne i II wojna światowa

Dnia 25 stycznia 1920 roku w Dąbrówce Małej zorganizowano Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. W latach 1922–1939 miejscowość wchodziła w skład powiatu katowickiego w województwie śląskim. W 1924 roku do gminy Dąbrówka Mała znów włączono obszar dworski, a w tym samym roku rozpoczęto działalność kopalni „Polska”, która od 1937 roku nosiła nazwę „Dąbrówka Śląska”. Liczba mieszkańców w 1926 roku osiągnęła 9 500, a w 1936 roku wzrosła do 10 150. Po zamknięciu kopalni „Jerzy” w 1928 roku miały miejsce liczne protesty społeczności lokalnej. W okresie międzywojennym powstało kino „Capitol”, zbudowane z funduszy parafian, a także odkryto szczątki zwierząt dyluwialnych na terenach piaskowni, które do 1939 roku znalazły się w zbiorach Muzeum Śląskiego.

W czasie II wojny światowej, w Dąbrówce Małej utworzono niemiecki oboz przejściowy dla Polaków, znany jako Polenlager Nr 4 Eichenau. W dniach 3–4 kwietnia 1940 roku, w odpowiedzi na zamordowanie lokalnego komendanta policji, niemieccy okupanci zamordowali 40 zakładników przy hałdzie byłej kopalni „Jerzy”.

Lata powojenne

Po zakończeniu II wojny światowej, w marcu 1946 roku pojawił się pomysł przyłączenia Michałkowic, Bańgowa, Przełajki oraz Dąbrówki Małej do Siemianowic Śląskich w celu utworzenia nowego powiatu miejskiego. Pomysł ten spotkał się z oporem ze strony gminy oraz starosty powiatu katowickiego, co spowodowało, że nie został zrealizowany. Dąbrówka Mała była siedzibą gminy do 1951 roku, kiedy to przyłączono ją do Szopienic. Natomiast w dniu 31 grudnia 1959 roku, obie miejscowości połączono z Katowicami.

W latach 1950–1956 miała miejsce budowa alei W. Roździeńskiego, początkowo dwukierunkowej i jednojezdniowej, która została poszerzona w latach 1963–1965. Seria morderstw, przypisywanych Zdzisławowi Marchwickiemu, miała swój początek 7 listopada 1964 roku w Dąbrówce Małej, gdzie zginęła Anna Mycek. W 1965 roku zrealizowano budowę bloków w rejonie ulicy gen. J. Hallera i alei W. Roździeńskiego, a także osiedla Przedwiośnie, które obecnie należy do Szopienic-Burowca.

Od 1 stycznia 1992 roku Dąbrówka Mała jest 14. jednostką pomocniczą Katowic. Z okazji stulecia istnienia Ochotniczej Straży Pożarnej Dąbrówka Mała, nadano jej nowy sztandar w dniu 7 października 1995 roku. W 1997 roku dzielnica liczyła siedem tysięcy mieszkańców, a w 2011 roku zniknęły ostatnie ślady po budynkach dawnej kopalni „Jerzy” na alei W. Roździeńskiego 214 w Szopienicach-Burowcu.

Demografia

Dąbrówka Mała ma bogatą historię demograficzną, która zaczyna się od XVI wieku, kiedy to obszar ten był jeszcze niezamieszkany i stanowił część wsi Milejowice, znanej dzisiaj pod nazwą Milowice. Pierwsze znane dane o liczbie jej mieszkańców pochodzą z 1783 roku i wskazują na 73 osoby. Od połowy XIX wieku liczba ludności zaczęła systematycznie rosnąć – w 1845 roku wynosiła 654 mieszkańców, a dziesięć lat później osiągnęła już 1 321. W 1861 roku liczba ludności wzrosła do 2 171 osób, a największy przyrost miał miejsce na przełomie XIX i XX wieku, kiedy to lokowano tutaj nowe kopalnie i huty. Większość mieszkańców stanowili robotnicy i ich rodziny. W 1890 roku populacja Dąbrówki Małej wynosiła już 5 062 osoby.

Na początku XX wieku, w latach 1905 i 1910, liczba ta wzrosła odpowiednio do 7 311 i 8 431 mieszkańców. W okresie II Rzeczypospolitej Polskiej kontynuowano zauważalną tendencję wzrostową; w 1926 roku osiągnęła 9 500 osób, do 1936 roku wzrosła do 10 150, a w 1939 roku spadła do 9 832. Po zakończeniu II wojny światowej, w 1946 roku Dąbrówka Mała miała 9 107 mieszkańców, a w 1951 roku liczba ta wzrosła do 10 061.

W drugiej połowie XX wieku miała miejsce znaczna redukcja populacji, sięgająca około 42% – spadek ten był w dużej mierze efektem odłączenia Burowca od Dąbrówki Małej, do której zaczęto zaliczać fragmenty Szopienic. W 1988 roku dzielnica Dąbrówka Mała liczyła 6 249 mieszkańców, przy czym dominowały osoby w grupach wiekowych 15-29 oraz 30-44. Spadek liczby ludności utrzymywał się na początku XXI wieku, a w 2005 roku populacja wynosiła 5 500, a w 2007 roku zmalała do 5 411 mieszkańców. Warto zauważyć, że najmniejszą grupą wiekową w tym okresie były dzieci w wieku do 14 lat, a w 2015 roku liczba mieszkańców zmniejszyła się do 5 263 osób.

Struktura demograficzna Dąbrówki Małej w 2015 roku prezentuje się w tabeli obok, a szczegółowe dane dotyczące liczby ludności w różnych latach są przedstawione w poniższym wykresie:

Wiek/ liczba ludności	0-18 lat	18-60/65 lat	powyżej 60/65 lat	Łącznie
Ogółem	987	3 379	897	5 263
kobiety	514	1 613	606	2 733
mężczyźni	473	1 766	291	2 530
Wskaźnik feminizacji	109	91	208	108

Dane zgromadzone pochodzą z lat 1783, 1845, 1855, 1861, 1890, 1905, 1910, 1926, 1936, 1939, 1946, 1951, 1988, 2005, 2010, 2015, 2019. Prognozy ludnościowe, które sporządzono w 2007 roku, wskazywały, że w wariancie pesymistycznym populacja Dąbrówki Małej w 2010 roku wyniesie 5 244 osób (99,5% stanu z 2007 roku), w 2020 roku 5 076 osób (98,5%) oraz w 2030 roku 4 663 osób (88,5%). W wariancie optymistycznym szacowano, że liczba mieszkańców w 2010 roku wzrośnie do 5 251 osób (99,7% stanu z 2007 roku), w 2020 roku do 5 153 osób (97,8%) oraz w 2030 roku do 4 828 osób (91,6%). Uwzględniając prognozy migracyjne, szacowano, że w 2020 roku w Dąbrówce Małej mieszkać będzie 5 627 osób (w tym 5 484 stałych mieszkańców), a do 2030 roku prognozowano 5 577 mieszkańców (z 5 434 stałymi mieszkańcami).

Polityka i administracja

Dąbrówka Mała to miejscowość, której historia sięga XV wieku, kiedy to była częścią księstwa siewierskiego. Wipora ta, przez wieki, zmieniała swoich właścicieli, co sprawiło, że wpisano ją w złożoną historię regionu. W 1839 roku gmina oraz obszar dworski przeszły w dzierżawę do Marii Wincklerowej, a następnie do rodziny Thiele-Wincklerów. Warto podkreślić, że na początku XX wieku, a dokładniej w 1907 roku, oddano do użytku budynek ratusza gminy Dąbrówka Mała, zlokalizowany obecnie przy ulicy gen. H. Le Ronda 16.

Wówczas w skład gminy wiejskiej wchodziły różne osady i kolonie, w tym Pniaki, Stary i Nowy Czekaj, Norma i Burowiec (ostatnia z wymienionych osad współcześnie znajduje się w granicach dzielnicy Szopienice-Burowiec). Po powstaniach śląskich gminę Dąbrówka Mała włączono do Polski, co w konsekwencji uczyniło ją częścią autonomicznego województwa śląskiego.

W 1951 roku, w wyniku zlikwidowania powiatu katowickiego, Dąbrówka Mała została włączona do powiatu miejskiego Szopienice, a 31 grudnia 1959 roku uzyskała status dzielnicy Katowic. Dnia 1 stycznia 1992 roku utworzono w Katowicach 22 Pomocnicze Jednostki Samorządowe, w tym jednostkę Dąbrówka Mała. Rada Miejska Katowic, 29 września 1997 roku, uchwaliła nowy podział na jednostki pomocnicze, uznając Dąbrówkę Małą za 14 jednostkę pomocniczą, wyznaczając jednocześnie jej granice.

W kontekście wyborów do rady miasta, Dąbrówka Mała należy do okręgu nr 2, który obejmuje również Szopienice-Burowiec, Janów-Nikiszowiec, Giszowiec oraz Murcki. W latach 2018–2023 okręg ten miał pięciu przedstawicieli w Radzie Miasta. Ważnym wydarzeniem w historii jednostki było zorganizowanie w dniu 1 marca 2015 roku pierwszych wyborów do Rady Jednostki Pomocniczej nr 14 Dąbrówka Mała. Na czteroletnią kadencję wybrano 15 radnych, a inauguracja rady miała miejsce 15 kwietnia 2015 roku.

Warto zaznaczyć, że frekwencja w wyborach wyniosła 12,38%, co oznacza, że z 4 298 uprawnionych do głosowania, zagłosowało 532 osoby. Obecnie Rada Dzielnicy nr 14 Dąbrówka Mała ma swoją siedzibę w budynku szkolnym przy ulicy Techników 5.

Symbol napieczętny

Pierwsze wzmianki dotyczące Dąbrówki Małej można odnaleźć w inwentarzu parafii boguckiej z 26 marca 1816 roku, w którym pieczęcie miejscowości były odciskane przez jej sołtysów. Pieczęć sołtysa Dąbrówki Małej przedstawiała chłopa z kosą (tzw. kosiarz) na złotym tle. W godle umieszczonym w pieczęci z 1816 roku postać kosiarza miała na głowie kapelusz, lecz w bliżej nieokreślonym czasie, na późniejszych pieczęciach sprzedano ją bez kapelusza. Pieczęcie gminne zostały wycofane z użytku z dniem 20 marca 1950 roku.

Gospodarka

Do chwili wybuchu II wojny światowej, teren Dąbrówki Małej posiadał silnie rozwinięty charakter przemysłowy, co objawiało się obecnością hut oraz licznych kopalni, które jednak zostały zamknięte przed wybuchem konfliktu. Obecnie, w tym rejonie nie znajdziemy żadnej czynnej kopalni, ale z powodzeniem rozwija się sektor handlowo-usługowy. Około połowa powierzchni dzielnicy zajmuje infrastruktura przemysłowa oraz pozostałości po niej, a według danych z 2007 roku, tereny te obejmowały 25,0 ha dla produkcji i usług oraz 35,8 ha dla samej strefy usługowej.

Jak wskazują dostępne statystyki, na dzień 31 grudnia 2013 roku, w Dąbrówce Małej zarejestrowano 641 podmiotów w systemie REGON, co stanowi 1,4% ogólnej liczby przedsiębiorstw działających w Katowicach. Z tej grupy, aż 591 to mikroprzedsiębiorstwa, co daje stosunek 110 takich jednostek na 1 000 mieszkańców dzielnicy. Niestety, w tym samym roku zarejestrowano również 210 osób bezrobotnych, co plasowało Dąbrówkę Małą na piątej pozycji, jeśli chodzi o wskaźnik bezrobocia spośród 22 katowickich dzielnic, ustępując jedynie rejonom takim jak Szopienice-Burowiec, Załęże, Śródmieście oraz Dęb.

Dąbrówka Mała, dzięki swojemu dogodnemu położeniu komunikacyjnemu, stała się miejscem, w którym koncentrują się przedsiębiorstwa handlowe różnych branż, szczególnie w sektorze meblarskim i wyposażenia wnętrz. Wzdłuż północnej strony alei Roździeńskiego, zgodnie z danymi z września 2020 roku, dostępne są większe przedsiębiorstwa oraz sklepy, w tym: HOMEPARK Rawa (al. W. Roździeńskiego 97 – centrum oferujące meble i akcesoria do domu), IKEA Katowice (al. W. Roździeńskiego 95), oraz Salon Firmowy Komandor Katowice (ul. gen. J. Hallera 70). Inne prominentne miejsca to Galeria Wnętrz Home Concept (al. W. Roździeńskiego 191), Nowy Roździeń (al. W. Roździeńskiego 199), a także kompleks sklepów przy alei W. Roździeńskiego 201 oraz 203, znany wcześniej jako Nowosam-Roździeń (zbudowany w 1978 roku).

W Dąbrówce Małej działalność gospodarcza koncentruje się także w innych obszarach, takich jak ulice Siemianowicka i Budowlana, znajdujące się w sąsiedztwie Siemianowic Śląskich. To właśnie w tych rejonach można znaleźć serwisy motoryzacyjne, firmy budowlane oraz hurtownie, a także przedsiębiorstwa z sektora przemysłu maszynowego. W rejonie ulic Milowickiej i Pod Młynem zlokalizowanych jest wiele usług oraz różnorodnych sklepów. Przy ulicy Siemianowickiej 52d swoją siedzibę ma przedsiębiorstwo Drogopol, specjalizujące się w budowie dróg oraz produkcji mas bitumicznych.

Na terenie Dąbrówki Małej występują różnorodne punkty handlowe, w tym jedyny supermarket sieci Biedronka, znajdujący się przy ul. gen. H. Le Ronda 13, otwarty w 2008 roku. W dzielnicy powstało również lokalne centrum usługowo-handlowe, zlokalizowane w obrębie dawnej wsi, w rejonie skrzyżowania ulic Strzelców Bytomskich (odcinek od ulicy Pod Młynem do ulicy gen. J. Hallera), gen. J. Hallera, gen. H. Le Ronda (od ulicy J. Grzegorzka do skrzyżowania z ul. Strzelców Bytomskich), jak również aleja Niepodległości oraz plac Żołnierzy Września.

W kontekście użytkowania terenu, Dąbrówka Mała nie dysponuje obszarami przeznaczonymi do upraw rolnych. Badania prowadzone od 1983 roku przez Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych oraz Ośrodek Badań i Kontroli Środowiska wykazały, że teren Dąbrówki Małej jest sklasyfikowany jako B (niekorzystny) oraz C (wybitnie niekorzystny), co wiąże się z dużym poziomem zanieczyszczeń środowiska, a tym samym z koniecznością zaprzestania produkcji żywności w tym obszarze.

Infrastruktura techniczna

W obrębie Dąbrówki Małej, podobnie jak w reszcie Katowic, brak jest punktów, które zapewniałyby dostęp do wody pitnej. Tutaj, jak i w innych częściach miasta, korzysta się z powierzchniowych źródeł wody, takich jak zbiorniki: Goczałkowicki na Wiśle, Czaniecki na Sole oraz ujęcia położone w Dziećkowicach, Maczkach oraz Kozłowej Górze. Woda uzdatniana w stacjach jest następnie dostarczana poprzez sieci wodociągowe, zarówno magistralne, jak i rozdzielcze.

Teren Dąbrówki Małej obsługiwany jest przez sieci magistralne Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów. W obrębie dzielnicy znajdują się dwa główne ciągi wodociągowe: jeden z nich przebiega równolegle do alei W. Roździeńskiego, a drugi zlokalizowany jest w pobliżu Zakładu Wytwarzania Katowice, który funkcjonuje pod oznaczeniem 800/315 Dąbrówka Mała – Siemianowice. Zarządzanie miejską siecią wodociągową w tej części miasta należy do Oddziału Eksploatacji Sieci Wodociągowej – Centrum spółki Katowickie Wodociągi.

W północnej części Dąbrówki Małej znajduje się Gminny Punkt Zbiórki Odpadów, który zarządza MPGK. Swoją siedzibę ma tutaj również mechaniczno-biologiczno-chemiczna Oczyszczalnia Ścieków „Dąbrówka Mała-Centrum”, zlokalizowana przy ulicy Milowickiej 9. Właścicielem obiektu są Katowickie Wodociągi. Oczyszczalnia ta ma możliwość przyjęcia maksymalnie 80 tys. m³ ścieków w ciągu doby, przy czym jej średnie dobowe oczyszczanie wynosi 20 tys. m³. Po przeprowadzeniu procesu oczyszczania, wody odprowadzane są do rzeki Brynicy.

Na granicy Dąbrówki Małej oraz Siemianowic Śląskich, na ulicy Siemianowickiej 60, znajduje się Zakład Wytwarzania Katowice, należący do spółki Tauron Ciepło, znany wcześniej jako Elektrociepłownia Katowice. Obiekt dysponuje zainstalowaną mocą elektryczną na poziomie 135 MWe oraz mocą cieplną wynoszącą 459,4 MWt. Zakład obsługuje miasta takie jak Katowice, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec oraz Czeladź. W 2011 roku zatrudniał on 286 pracowników. Elektrociepłownia zdobyła uznanie, otrzymując w dniu 7 czerwca 2002 roku nagrodę Ekolaury 2002 przyznawaną przez Polską Izbę Ekologii w kategorii „Ochrona powietrza” za efektywną produkcję energii elektrycznej i cieplnej w skojarzeniu – blok BCF-100.

Nieopodal, przy ulicy Milowickiej, znajduje się baza Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów. Jej kluczowym zadaniem jest bieżące kruszenie składowanego w obiekcie gruzu betonowego oraz bitumicznego, który pochodzi z rozbiórek nawierzchni ulicznych. Dzięki temu możliwe jest efektywne gospodarowanie odpadami budowlanymi w Dąbrówce Małej.

Transport

Transport drogowy

W Dąbrówce Małej infrastruktura drogowa jest dość różnorodna, składa się z podstawowych dróg głównych oraz lokalnych. Kluczową trasą o zasięgu krajowym jest:

• Droga ekspresowa S86 (al. Roździeńskiego) – ta ekspresowa arteria rozciąga się od węzła z ulicą Murckowską aż do Sosnowca. To połączenie jest kontynuacją drogi krajowej nr 86 z powiązaniami do autostrady A4, która prowadzi w kierunku południowym, a także zapewnia związek Dąbrówki Małej z ekspresową S1, jak również z innymi miastami regionu, w tym portem lotniczym Katowice-Pyrzowice.

Droga charakteryzuje się bezkolizyjnymi odcinkami, gdzie ruch odbywa się w jednym kierunku, dostępny jest jedynie w węzłach (takich jak w Dąbrówce Małej z ulicami: Szwedzką, ks. J. Popiełuszki, gen. J. Hallera oraz Pod Młynem). Jej zasadniczą rolą jest zapewnienie szybkich połączeń dla odległych obszarów miasta i pobliskich aglomeracji.

W codziennych powiązaniach dzielnicowych na priorytetową rolę wyróżniają się główne ulice (drogi klasy G), mimo, że z technicznego punktu widzenia są klasyfikowane jako drogi zbiorcze (droga klasy Z). Właśnie te ulice to:

• Ulica gen. Józefa Hallera – kierując się na południe, łączy się z al. Roździeńskiego, co dalej umożliwia dotarcie do Szopienic-Burowca,
• Ulica gen. Henryka Le Ronda – niegdyś wiejska droga, łączy Dąbrówkę Małą z Bogucicami oraz
• Ulica Milowicka – kierująca na północ w stronę Sosnowca i Czeladzi,
• Ulica Pod Młynem – wewnętrzna droga Dąbrówki Małej, łącząca Strzelców Bytomskich z al. Roździeńskiego i zapewniająca połączenie z Borkami w Szopienicach-Burowcu,
• Ulica Strzelców Bytomskich – kierująca na północ do Sadzawkami w Centrum Siemianowic Śląskich, wzdłuż ulicy Mysłowickiej.

Inne drogi lokalne w Dąbrówce Małej zapewniają komunikację między poszczególnymi osiedlami, co zwiększa ich dostępność. Wśród kluczowych ulic tego typu wymienia się aleję Niepodległości, pełniącą rolę drogi dojazdowej.

W sierpniu 2024 roku zbudowano nowe rondo na zbiegu ulic Strzelców Bytomskich i Pod Młynem, podnosząc tym samym komfort oraz bezpieczeństwo ruchu w regionie, zarówno dla kierowców, jak i pieszych.

Aleja Walentego Roździeńskiego to jedna z dróg charakteryzujących się największym nasilenie ruchu w Katowicach. Zgodnie z badaniami z września 2007 roku, w godzinach szczytu podczas wkroczenia do Katowic, przez tę trasę przejeżdżało 6114 pojazdów, z czego 84,9% stanowiły pojazdy osobowe, a 8,1% dostawcze. Odcinek ulicy Strzelców Bytomskich notował wówczas 937 pojazdów (84,6% osobowych i 9,2% dostawczych), z kolei dla ulicy Milowickiej liczby wyniosły 687 pojazdów (88,1% osobowych oraz 7,4% dostawczych).

Wówczas również ulica gen. H. Le Ronda została zidentyfikowana jako jedna z jego odcinków, gdzie występowały widoczne problemy z przepustowością.

Transport kolejowy

Historia sieci kolejowej w Dąbrówce Małej jest dość dynamiczna, z wieloma przełomowymi momentami. Ery rozwoju kolei rozpoczęła się w dniu 1 listopada 1861 roku, gdy Kolej Górnośląska oddała do użytku bocznicę z Katowic do kopalni „Jerzy”.

Następnym krokiem do ulepszania komunikacji kolejowej było połączenie, które w 1868 roku zrealizowało Towarzystwo Kolei Prawego Brzegu Odry, oddając linię na odcinku Bytom Zachodni – Chorzów – Siemianowice Śląskie – Dąbrówka Mała – Szopienice Północne. Pociągi na tej trasie zaczęły kursować od 1 lutego 1870 roku. Linia ta została niebawem przedłużona do Pszczyny, co umożliwiło połączenia z Wrocławiem i innymi kluczowymi lokalizacjami. Po otwarciu stacji kolejowej, która aż do 1906 roku nosiła nazwę Georggrube, później zmienioną na Katowice Dąbrówka Mała.

W kolejnych latach zrealizowano nowe bocznice, jak ta powstała między Wełnowcem a Dąbrówką Małą w 1870 roku. Budynek dworca na tej stacji oddano do użytku w końcu XIX wieku, rozwijany o dodatkowe pomieszczenia, takie jak poczekalnia i nastawnia w 1894 roku.

W 1942 roku system kolejowy zmienił się, gdy dodano drugi tor na głównym szlaku. Po II wojnie światowej przystąpiono do kolejnych modernizacji. Do lat 60.XX wieku, w pobliżu Brynicy, powstała Północna Magistrala Piaskowa nr 201, z łącznicami, które łączyły kopalnie w okolicy. Większość z tych linii zostało zamkniętych do roku 2013.

Ruch pasażerski w Dąbrówce Małej został zakończony 1 kwietnia 1968 roku, a w latach siedemdziesiątych zlikwidowano łącznik z Zawodziem. Z drugiej strony, główny tor został zelektryfikowany w 1990 roku.

Dodatkowo, przed wojną funkcjonowała tam wąskotorowa kolejka piaskowa, która prowadziła do piaskowni. Ideę jej budowy zrealizowano w 1928 roku, a dwa lata później linie zelektryfikowano.

Obecnie jedyną czynna linią kolejową w Dąbrówce Małej jest linia nr 161, którym zarządza PKP Polskich Linii Kolejowych. Ruch na tym odcinku ogranicza się wyłącznie do transportu towarowego. Cały dawna dworzec Katowice Dąbrówka Mała został przekształcony na siedzibę Teatru Gry i Ludzie.

Miejski transport zbiorowy

Transport miejski w Dąbrówce Małej jest realizowany przede wszystkim przez autobusy, organizowane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego. Autobusy kursują na wszystkich kluczowych drogach dzielnicy, z aleją W. Roździeńskiego jako głównym szlakiem komunikacyjnym, gdzie znajdują się cztery przystanki: Dąbrówka Mała Centrum Handlowe, Dąbrówka Mała Skrzyżowanie, Dąbrówka Mała Nowosam [nż] oraz Dąbrówka Mała Pawilon Agata (ostatni jedynie w kierunku centrum Katowic).

Przystanek Dąbrówka Mała Skrzyżowanie obsługuje znaczny ruch, ponieważ odjeżdża stąd aż 14 linii, w tym jedna nocna, oraz 16 linii w kierunku Sosnowca (w tym również nocna). Także połączenia pozamiejskie, w głównej mierze łączą Dąbrówkę Małą z miastami Zagłębia Dąbrowskiego: Będzin, Czeladź, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, a także Ruda Śląska (dzielnice Kochłowice i Halemba).

W Dąbrówce Małej funkcjonują także połączenia wewnętrzne z innymi częściami Katowic, między innymi do Śródmieścia, Brynowa, Ligoty-Panewnikami, Bogucic oraz Osiedla Witosa.

Inne kluczowe przystanki, takie jak Dąbrówka Mała Ośrodek Zdrowia, obsługują 9 linii autobusowych (w tym dwie nocne) z połączeniami do głównych miejscowości w regionie, m.in. Śródmieścia, Bogucice, Brynów, Piotrowice, Dąb, Koszutka, Szopienice-Burowiec, Nikiszowiec, Giszowiec, i osiedla: Tysiąclecia oraz Panewniki.

Natomiast do Centrum Handlowego Dąbrówka, usytuowanego w Szopienicach-Burowcu, kursują trzy darmowe linie autobusowe Carrefour, z jednym połączeniem przez Dąbrówkę Małą (linia Carrefour – Szopienice – Carrefour), funkcjonującą w dniach otwarcia Centrum z pięcioma połączeniami dziennie.

Infrastruktura rowerowa

W obrębie Dąbrówki Małej ścieżki rowerowe nie są zbyt rozbudowane. Do 2020 roku była tylko jedna trasa – asfaltowa ścieżka, która biegła wzdłuż ulica Techników. Przy tej trasie znajduje się stacja miejskich rowerów Metrorower nr 27183. Z danych z marca 2024 roku wynika, że dwie dodatkowe stacje znajdowały się przy ulicy gen. H. Le Ronda (o numerach 27178 i 27639). W planach Urzędu Miasta Katowice jest rozszerzenie sieci ścieżek rowerowych w kierunku ks. J. Popiełuszki, alei W. Roździeńskiego oraz ulicy gen. J. Hallera, co pozwoli na lepszą mobilność w regionie. Niestety, obecnie przez Dąbrówkę Małą nie przebiega żadna trasa rowerowa zaplanowana jako turystyczna.

Architektura

Rozwój urbanistyczny

W Dąbrówce Małej obserwujemy intensywny rozwój urbanistyczny, który rozpoczął się w połowie XVIII wieku i kontynuowany był przez XIX wiek. W tym okresie zabudowa koncentrowała się wzdłuż takich ulic jak: Pod Młynem, Siemianowickiej oraz Strzelców Bytomskich. Równocześnie, budynki powstawały również przy północnej stronie ulicy H. Le Ronda, pomiędzy cmentarzem a ulicą Styczniową.

Najstarsze istniejące obiekty zaczęły powstawać w połowie lat 50. XIX wieku, a do najstarszych budynków w tej dzielnicy zaliczają się m.in. domy przy ulicy Styczniowej 17 oraz gen. H. Le Ronda 1, powstałe około 1840 roku. Inne istotne budownictwo to: numery 8 i 28 z 1873 roku, 44, 63–65, które są częścią zabudowy dawnego szybu wentylacyjnego „Maria” z lat 1905–1910, oraz 69, 73, oddane do użytku na przełomie XIX wieku.

W latach 20. XX wieku, bowiem do momentu przyłączenia Dąbrówki Małej do Polski w 1922 roku, skoncentrowaniu uległa znaczna część zabudowy, szczególnie w okolicach ulicy gen. H. Le Ronda oraz Strzelców Bytomskich. Powstały wtedy istotne obiekty, takie jak ratusz, kościół oraz dworzec kolejowy. W międzywojniu, do budownictwa dołączyły kompleksy osiedli domów-bliźniaków i szeregowców.

W latach 1945–1989 miała miejsce dalsza ekspansja zabudowy tej dzielnicy, nie tylko poprzez budowę indywidualnych domów jednorodzinnych, ale także kompleksów budynków, szczególnie od lat 70. XX wieku. W 1978 roku powstało osiedle mieszkaniowe im. ks. Konstantego Michalskiego, złożone z bloków wielkopłytowych. Następne dekady to dalsze doskonalenie infrastruktury, w tym m.in. nowego kompleksu szkoły, hali handlowej oraz nowoczesnych mieszkań.

Zabytki i obiekty historyczne

Dąbrówka Mała to obszar, który wymaga szczególnej troski o ochronę oraz rewitalizację historycznej struktury urbanistycznej. W tej dzielnicy znajdują się zabytkowe kamienice, między innymi przy ulicach: Stacyjnej, gen. H. Le Ronda, Strzelców Bytomskich oraz alei Niepodległości. Ważnym elementem są też familoki usytuowane przy ulicy Siemianowickiej, a także budynki historyczne takie jak Ochotnicza Straż Pożarna, która niegdyś była siedzibą ZBoWiD-u, oraz stary dworzec kolejowy, gdzie obecnie znajduje się Teatr Gry i Ludzie.

Dodatkowo, w Dąbrówce Małej ulokowane są obiekty dotychczas wpisane do rejestru zabytków, w tym:

• Kościół św. Antoniego z Padwy, neobarokowy, wybudowany w latach 1907–1912,
• Dawny ratusz gminy z 1907 roku, obecnie funkcjonujący jako ośrodek zdrowia,
• Założenie dawnego dworu z ostatniego dziesięciolecia XIX wieku, jeden z budynków datowanych na 1853 rok,
• Budynek przedszkola usytuowany przy ul. gen. Józefa Hallera, zbudowany w 1937 roku.

Pomniki i miejsca pamięci narodowej

Na terenie Dąbrówki Małej można zauważyć również ważne pomniki oraz miejsca pamięci narodowej, w tym:

• Tablica upamiętniająca mieszkańców Dąbrówki Małej, którzy zginęli w I wojnie światowej i walkach o niepodległość, umiejscowiona w kościele św. Antoniego z Padwy,
• Pomnik poświęcony byłym powstańcom śląskim oraz obywatelom Dąbrówki Małej, którzy stracili życie w obozach śmierci podczas II wojny światowej. Pomnik ten został odsłonięty w 1960 roku w parku podworskim i obecnie znajduje się na pl. Żołnierzy Września,
• Mogiła zbiorowa wojenna siedmiu nieznanych żołnierzy niemieckich z II wojny światowej, mieszcząca się na cmentarzu parafialnym,
• Grób zbiorowy mieszkańców Dąbrówki Małej poległych w powstaniach śląskich oraz w czasie II wojny światowej, usytuowany na cmentarzu,
• Mogiła zbiorowa więźniów podobozu KL Auschwitz, zamordowanych w styczniu 1945 roku, znajdująca się na tym samym cmentarzu,
• Ściana pamięci poświęcona Zofii Kossak-Szczuckiej, umiejscowiona w budynku Zespołu Szkół Odzieżowych i Ogólnokształcących noszącym jej imię.

W Dąbrówce Małej mieszczą się także tablice upamiętniające duchownych oraz inne istotne zagadnienia kulturowe oraz społeczne, które mogą być eksponowane w różnych miejscach, jak na przykład na osiedlu imienia ks. Konstantego Michalskiego czy w kościele parafialnym, gdzie upamiętnieni są byli proboszczowie.

Kultura

Historia kulturalna Dąbrówki Małej ma głębokie korzenie. Po raz pierwszy polska sztuka teatralna zagościła w tej okolicy w 1882 roku, gdy zrealizowano przedstawienie Dzwonek Św. Jadwigi autorstwa Karola Miarki. Spektakl ten miał miejsce w ogrodzie oberżysty Hamburgera. Już w 1891 roku, w ogrodzie gospody Weissenberga, odbyła się inscenizacja sztuki Consilium facultatis autorstwa Jana Aleksandra Fredry, w której brali udział członkowie Katolickiego Kasyna z Roździenia. Warto dodać, że Dąbrówka Mała stała się miejscem działalności towarzystw artystycznych oraz kół matek Polek, a w 1912 roku powstał chór „Wanda”, założony przez Jana Płonkę, który liczył aż 55 osób.

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1952 roku, ukończono budowę Domu Ludowego, który stał się siedzibą Zakładowego Domu Kultury. Budynek został wzniesiony przez Zakłady Cynkowe „Szopienice”. W tym samym czasie otwarto kino „Capitol”, zlokalizowane obecnie przy ulicy gen. J. Hallera 71. W tym kompleksie znajduje się również Karczma pod Młynem, która oferuje restaurację, dom gościnny oraz klub fitness.

Dąbrówka Mała tętni życiem kulturalnym. Odbywają się tu różnorodne wydarzenia artystyczne, w tym coroczny festyn „U Antonika”, z którego zyski przeznaczane są na cele charytatywne, a także koncerty zespołu Camerata Silesia. Do lat 90. XX wieku istniała także druga scena Teatru Lalek „Ateneum”.

W Dąbrówce Małej, pod adresem Strzelców Bytomskich 21b, znajduje się Filia nr 20 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach. Oprócz standardowej wypożyczalni i czytelni, biblioteka organizuje lekcje biblioteczne i spotkania z interesującymi ludźmi w ramach cyklu „Czwartku w Bibliotece”, a także cykliczne wydarzenia. W budynku dawnego dworca kolejowego przy stacji Katowice Dąbrówka Mała znajduje się siedziba Teatru Gry i Ludzie, który został założony w 1997 roku i specjalizuje się w spektaklach plenerowych oraz występach ulicznych dla dzieci i dorosłych. Obecne pomieszczenia teatr użytkuje od 2003 roku.

Przy kościele parafialnym działa również oddział Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, który organizuje liczne spotkania, w tym opłatkowe, festyny, zawody oraz wspólne rekolekcje i wyjazdy dla młodzieży.

Oświata

Historia edukacji w Dąbrówce Małej sięga początków XIX wieku, kiedy to rozpoczęto współpracę ze Związkiem Szkolnym w Bogucicach. W tym czasie dzieci uczęszczały do szkoły jedynie dwa razy w tygodniu. Już w 1841 roku podjęto starania o pozwolenie na budowę lokalnej szkoły, co zaowocowało utworzeniem osobnego związku szkolnego w gminie Dąbrówka Mała. Uroczyste otwarcie drewnianego budynku miało miejsce 24 października 1847 roku, a szkoła została umiejscowiona przy ulicy H. Le Ronda 13, w obecnym miejscu sklepu Biedronka. W pierwszym roku działalności naukę rozpoczęło 109 uczniów, a ich pierwszym nauczycielem był Józef Pusz.

W miarę jak liczba mieszkańców Dąbrówki Małej wzrastała, pojawiła się potrzeba wybudowania kolejnej szkoły, tym razem w Burowcu (dzisiaj znanej jako Szopienice-Burowiec). Nowa szkoła rozpoczęła działalność w 1861 roku. Zarówno ta, jak i pierwotna placówka, podlegały proboszczowi parafii w Bogucicach – Leopoldowi Markiefce.

Pierwsza szkoła przyjęła również dzieci z Pniaków, kształcąc je w języku polskim oraz niemieckim. W roku 1870 zakończono budowę nowego obiektu, zastępującego drewniany budynek, który zyskał miano „żółtej szkoły”. Posiadał on ogrodzenie oraz ogród. Dwa lata później rozpoczęto rozbudowę tej szkoły, która w 1888 roku dysponowała siedmioma klasami i zatrudniała siedmiu nauczycieli, przyjmując 561 uczniów.

W przełomowym okresie lat 1910-1912 zrealizowano budowę nowego obiektu edukacyjnego przy ulicy J. Grzegorzka 4, nazywanego „czerwoną szkołą”. Zgodnie z ustaleniami, w miejsce jej przeniesiono szkołę ludową nr 1, a w starym budynku zorganizowano szkołę nr 2. Po przyłączeniu Dąbrówki Małej do Polski, 5 września 1922 roku, zainaugurowano działalność polskiej szkoły. W 1927 roku nastąpiło rozdzielenie na szkoły męską (nr 2, ulokowaną w „żółtej szkole”) i żeńską (nr 1, z siedzibą w „czerwonej szkole”).

W 1972 roku obie placówki zostały połączone, tworząc Szkołę Podstawową nr 47 im. Józefa Lompy. W 1994 roku szkoła wzbogaciła się o nowe pomieszczenia, w tym salę gimnastyczną i świetlicę. Budynek „czerwonej szkoły” przeszedł remont i włączono go do działalności szkoły w 1999 roku, podczas gdy „żółta szkoła” została rozebrana tego samego roku.

Na przykładzie sytuacji edukacyjnej w Dąbrówce Małej, stan na wrzesień 2020 roku wykazuje obecność kilku placówek oświatowych, w tym:

• Oddział Żłobka Miejskiego w Katowicach (ul. J. Grzegorzka 2),
• Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 3 w Katowicach:
• – Miejskie Przedszkole nr 38 w Katowicach (ul. J. Hallera 72),
• – Miejskie Przedszkole nr 58 w Katowicach (ul. J. Grzegorzka 4),
• – Szkoła Podstawowa nr 47 z Oddziałami Integracyjnymi im. Józefa Lompy w Katowicach (ul. J. Grzegorzka 4),
• – Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego i Szkoła Podstawowa Mistrzostwa Sportowego w Katowicach (ul. Techników 7).

Dąbrówka Mała jest również miejscem lokalizacji instytucji edukacyjnych o charakterze zawodowym i wyższym. Na wrzesień 2020 roku działalność prowadziły:

• Medyczna Szkoła Policealna Województwa Śląskiego im. Zofii Szlenkierówny w Katowicach (ul. Wiertnicza 3),
• SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny. Wydział Zamiejscowy w Katowicach (ul. Techników 9),
• Katowickie Centrum Edukacji Zawodowej im. Powstańców Śląskich (ul. Techników 11; składające się z Technikum nr 1 i Branżowej Szkoły I Stopnia).

Religia

W Dąbrówce Małej znajduje się rzymskokatolicka parafia pw. św. Antoniego z Padwy, która wchodzi w skład Dekanatu Katowice-Bogucice. Proboszczem tej parafii jest ks. Andrzej Noras, który pełni jednocześnie funkcję wicedziekana. Z tej samej epoki pochodzi neobarokowy kościół, wzniesiony w latach 1907-1912. Kancelaria parafialna oraz probostwo są zlokalizowane przy alei Niepodległości 4. Granice parafii sięgają poza statutowy teren dzielnicy, a w 2015 roku parafia liczyła około 8 300 wiernych.

Cmentarz parafialny, który powstał w 1913 roku, znajduje się przy ulicy gen. H. Le Ronda. Warto zaznaczyć, że od XVIII wieku mieszkańcy Dąbrówki przynależeli do parafii w Bogucicach, a wcześniejsze korzenie sięgają parafii św. Stanisława w Czeladzi. Parafię w Dąbrówce Małej erygowano 1 kwietnia 1911 roku, a poświęcenie kościoła miało miejsce 17 listopada 1912 roku, w dużej mierze dzięki staraniom ks. Ludwika Skowronka z parafii w Bogucicach.

Na terenie Dąbrówki Małej znajduje się również dom nr 2 Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi od Niepokalanej Dziewicy Bogarodzicy Maryi (jadwiżanki). Zakon ten prowadzi ośrodek wychowawczy dla dzieci oraz aktywnie uczestniczy w życiu kościoła parafialnego. Ich placówka działa od 17 października 1917 roku, a w 1997 roku mieszkało tam 25 sióstr.

Co ważne, teren dzielnicy podlega także parafii Zbawiciela Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, która należy do diecezji katowickiej. Jej siedziba znajduje się przy ulicy ks. bpa Herberta Bednorza 20 w Szopienicach.

Sport i rekreacja

W Dąbrówce Małej działalność sportowa nabrała rozpędu po zakończeniu I wojny światowej. 12 stycznia 1919 roku, w tej miejscowości, powstało gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, które jest jedną z najstarszych organizacji sportowych w Polsce. Koło to było częścią II Katowickiego okręgu „Sokoła” i wchodziło w skład wielu śląskich sekcji gimnastycznych. Już w 1920 roku, organizacja ta mogła się pochwalić około 150 członkami, wśród których przeważali rolnicy oraz robotnicy. Niestety, wybuch II wojny światowej w 1939 roku wstrzymał rozwój tej formy aktywności. Po wojnie nie udało się wznowić działalności, ponieważ członkowie oraz sama idea „Sokoła” stali się celem prześladowań w czasach komunistycznych.

W Dąbrówce Małej funkcjonuje klub sportowy Hetman 22 Katowice, który w swojej historii zmieniał nazwę kilkukrotnie. Powstał jako KS 22 Dąbrówka Mała w 1922 roku, przekształcając się w KS Unia Dąbrówka Mała w 1949, a w 1955 roku przyjął nazwę KS Konstal 22 Katowice. W 1975 roku zmienił nazwę na KS Instal 22 Katowice, w 1985 roku na BKS Instal 22 Katowice, a od 1998 roku jest znany jako KS Hetman 22 Katowice. W 2009 roku na stadionie klubu, który znajduje się przy ulicy ks. W. Siwka, przeprowadzono gruntowną modernizację. Obiekt ten jest jedynym pełnowymiarowym boiskiem piłkarskim w Dąbrówce Małej, z nawierzchnią ze sztucznej trawy.

W ramach modernizacji stadionu powstało także mniejsze boisko treningowe, dwa korty tenisowe oraz boisko wielofunkcyjne do siatkówki i koszykówki. W klubie prowadzona jest również szkółka piłkarska, przeznaczona dla dzieci i młodzieży. Dodatkowo, w tej dzielnicy znajduje się boisko o nazwie „Pod Młynem”, zlokalizowane pomiędzy ulicą Milowicką a ulicą Pod Młynem.

W okresie od 2011 do 2017 roku działał tu także klub sportowy KS Dąbrówka Mała, który uczestniczył w amatorskich rozgrywkach piłkarskich. Herb tego klubu nawiązywał do lokalnych symboli, przyczyniając się do popularyzacji sportu w regionie.

Bezpieczeństwo publiczne

W Dąbrówce Małej funkcjonuje NZOZ PULS-MED Katowice, Dąbrówka, który ma swoje korzenie w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej, ulokowanym w historycznym ratuszu gminy. Oprócz tego znajduje się tu również niepubliczne centrum dentystyczne, które dostarcza szeroką gamę usług medycznych.

Najbliższy szpital ulokowany jest w Bogucicach, oddalonych o około 1 km od Dąbrówki, a jest to Szpital Zakonu Bonifratrów pw. Aniołów Stróżów, który wcześniej był znany jako Szpital Miejski im. Ludwika Rydygiera do roku 2008.

W Dąbrówce Małej znajduje się również świetlica profilaktyczna, zlokalizowana przy al. Niepodległości 4. Oferuje ona pomoc dzieciom z zaburzeniami zachowania, szczególnie tym, które pochodzą z rodzin dysfunkcyjnych i borykają się z trudnościami wychowawczymi. Świetlicę prowadzi Gabinet Terapii Pedagogicznej Haliny Nawara, który dysponuje 16 miejscami.

Polecamy również zapoznać się z osobnym artykułem, który dotyczy Ochotniczej Straży Pożarnej Dąbrówka Mała. Dąbrówka Mała jest częścią drugiego rewiru Komisariatu 2. Policji w Katowicach, którego siedziba znajduje się przy ulicy K. Iłłakowiczówny 2. Obszar ten obejmuje rejony 31 oraz 32.

Siedziba oddziału Ochotniczej Straży Pożarnej mieści się przy ulicy Strzelców Bytomskich 33. Historia jednostki OSP sięga 6 października 1895 roku. W roku 1920 czyniło ją 110 członków, z czego 41 to czynni strażacy. Obecną siedzibę jednostka posiada od 1991 roku, a z okazji stulecia jej działalności ufundowano nowy sztandar.

Ludzie urodzeni w Dąbrówce Małej

Temat niezwykle interesujący, związany z osobami, które przyszły na świat w Dąbrówce Małej, może wzbudzać ciekawość i być inspiracją do głębszego poznania lokalnej historii.

W tej kategorii znajdują się znane i mniej znane postacie, których życie i osiągnięcia mają związek z tym malowniczym miejscem.

---

Oceń: Dąbrówka Mała

---