Kolonia Boże Dary

---

Geografia

Kolonia Boże Dary ma różnorodne uwarunkowania geograficzne. Od północy graniczy z resztą Kostuchny, znaną jako Górka, natomiast pozostałe trzy strony otaczają ją zielone lasy. Warto zwrócić uwagę, że dalej na wschód znajduje się osada Siągarnia, a także rezerwat przyrody „Las Murckowski”. Południową granicę stanowi część tyskiego miasta Czułów, natomiast na zachód leży katowicka dzielnica Podlesie.

Kolonia umiejscowiona jest w mezoregionie Wyżyny Katowickiej (id: 341.13), na obszarze Płaskowyżu Katowickiego, którego skład geologiczny oparty jest głównie na utworach karbońskich. Poniżej powyższej warstwy, znaczną część Bożych Darów zajmują również utwory karbońskie, a na wschodzie dominują plejstoceńskie gliny zwałowe oraz inne utwory glacjalne i fluwioglacjalne.

Obszar Bożych Darów leży w zlewni kilku rowów. Warto zaznaczyć, że na wschód od zabudowy przepływa Rów Zofia oraz Rów Murckowski, natomiast północny zachód od osiedla zlokalizowany jest Rów Malownik. Rów ten jest jednym z dopływów Mlecznej.

W rejonie Bożych Darów znajdują się wartościowe obszary leśne. Szczególnie należy wymienić buczynę pomiędzy Murckami a Kostuchną, która jest zbiorowiskiem leśnym z cennym starodrzewem bukowym. Dodatkowo, na północ od zlikwidowanej kopalni „Boże Dary”, można zauważyć zwałowisko o powierzchni około 25 hektarów, które zostało poddane rekultywacji przez kopalnię, w tym poprzez nasadzenia krzewów oraz zasiew trawy.

Historia

Początki kolonii Boże Dary sięgają lat 1901-1903, kiedy to na terenie zwanym Dudowym Gajem utworzono kopalnię węgla kamiennego „Böer”, znaną od 1937 roku jako „Boże Dary”. Wokół kopalni powstało osiedle patronackie, do którego dołączono dom noclegowy oraz szkołę, oddaną do użytku 1 maja 1916 roku. Utworzenie kolonii wpłynęło na zmianę struktury narodowościowej Kostuchny, na którą nałożyła się obecność ludności niemieckiej, głównie pracowników dozorujących w kopalni o średnich i wyższych stanowiskach.

11 sierpnia 1919 roku w kopalni „Böer” wybuchł strajk górników. Już w 1922 roku obszar kolonii Boże Dary został włączony do Polski, a kopalnia zmieniła nazwę na Börea, przemianowując jednocześnie główną ulicę z Friedrichstrasse na ulicę Pawią. Warto także zaznaczyć, że kolonia podlegała do 1923 roku bezpośredniej administracji księcia pszczyńskiego, zanim została włączona do gminy Podlesie. W maju 1939 roku mieszkało tam 1 103 osoby, ale we wrześniu tego samego roku niemieckie siły zbrojne zajęły teren kolonii, co prowadziło do przemian w administracji i edukacji oraz do prześladowania lokalnej ludności polskiej.

25 września 1939 roku kopalnia otrzymała nową nazwę „Böerschachte”. W czasie II wojny światowej, konkretniej 27 stycznia 1945 roku, do Kostuchny wkroczyła Armia Czerwona. Wtedy Niemcy zorganizowali silniejszy punkt oporu na hałdzie przykopalnianej. W 1954 roku powstała Osiedlowa Rada Narodowa w Bożych Darach, co skutkowało włączeniem kolonii do Kostuchny. Z dniem 27 maja 1975 roku, Boże Dary wraz z całą Kostuchną zostały przyłączone do Katowic. Rok później, 1 stycznia 1976 roku, kopalnia „Boże Dary” została połączona z kopalnią „Murcki” kopalnią „Murcki”.

Na początku lat 70. XX wieku z miejscowości zniknęło osiedle domów wybudowanych na początku XX wieku. Zamiast nich wzniesiono na obecnym placu J. Filaka czteropiętrowe bloki mieszkalne. Dodatkowo zasypano staw i znacznie ograniczono tereny zielone. W 1980 roku w Bożych Darach mieszkało już 2 610 osób. Z kolei 30 czerwca 2015 roku Spółka Restrukturyzacji Kopalń przejęła Ruch „Boże Dary” kopalni „Murcki-Staszic” kopalni „Murcki-Staszic”, jednak z uwagi na nieopłacalność ekonomiczną, postanowiono ją zlikwidować.

Architektura i urbanistyka

Osiedle, które znamy jako Kolonia Boże Dary, zostało stworzone z myślą o pracownikach kopalni „Böer” (znanej również jako „Boże Dary”). To miejsce zaprojektowane przez Alfreda Malprichta, głównego inspektora budowlanego księcia pszczyńskiego, miało początkowo ambitne plany, jednak w ostateczności zrealizowano prostszy wariant. Mimo tego, zachowano przy tym spójny i funkcjonalny układ, nawiązujący do idei miasta-ogrodu.

W ramach tego projektu powstały budynki bogate w różnorodne detale architektoniczne. Nie ograniczono się jedynie do domów mieszkalnych; w osiedlu zapewniono również dostęp do podstawowych usług, takich jak szkoła oraz gospoda. Istotnym elementem infrastruktury stała się linia kolejowa, która prowadziła do stacji kolejowej z dworcem, gdzie ulokowano restaurację. Do 1928 roku, na polecenie księcia pszczyńskiego, wybudowano na terenie kolonii szereg różnorodnych budynków, które obejmowały 39 mieszkań dla urzędników oraz 269 mieszkań robotniczych, a także dom noclegowy.

Na uwagę zasługuje, że wśród budynków na terenie kolonii, najbardziej okazałą strukturą jest dawny dom noclegowy dla samotnych górników, zlokalizowany przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 83. Dziś mieści się w nim Miejski Dom Kultury „Południe” w Katowicach, a także różne lokale użytkowe oraz mieszkania. Warto zaznaczyć, że w tym gmachu swą siedzibę ma również Rada i Zarząd Dzielnicy nr 21 Kostuchna.

Zabudowa kolonii górniczej obecnie podlega ochronie konserwatorskiej, do której zalicza się kilka istotnych budynków:

• willa mieszkalna (ul. T. Boya-Żeleńskiego 76); wzniesiona w 1904 roku,
• willa mieszkalna (ul. T. Boya-Żeleńskiego 78); wzniesiona w 1904 roku,
• dom mieszkalny z budynkiem gospodarczym (ul. T. Boya-Żeleńskiego 80); wzniesiony w 1914 roku,
• dom mieszkalny z budynkami gospodarczymi (ul. T. Boya-Żeleńskiego 82); wzniesiony przed 1914 roku,
• dom noclegowy (ul. T. Boya-Żeleńskiego 83); wzniesiony w 1909 roku, przebudowany w latach 1913-1921,
• dom mieszkalny z budynkiem gospodarczym (ul. T. Boya-Żeleńskiego 84); wzniesiony w 1910 roku,
• dom mieszkalny z budynkiem gospodarczym (ul. T. Boya-Żeleńskiego 86); wzniesiony około 1910 roku,
• dom mieszkalny z budynkiem gospodarczym (ul. T. Boya-Żeleńskiego 88); wzniesiony około 1910 roku.

Gospodarka i transport

Po zakończeniu wydobycia węgla kamiennego w ruchu „Boże Dary” w roku 2015, na terenie Bożych Darów zarówno pozostały istniejące zakłady, jak i powstały nowe przedsiębiorstwa, które angażują się w różne sektory gospodarki. Wytwarzają one towary oraz oferują usługi, a ich siedziby ulokowane są głównie w obszarze byłej kopalni. Wśród tych zakładów znajdują się: firma budowlana z kompetencjami w zakresie instalacji i budownictwa drogowego, przedsiębiorstwo zajmujące się robotami ziemnymi oraz wynajmem sprzętu budowlanego, oddział producenta systemów zapewniających bezpieczeństwo w transporcie kolejowym, a także drukarnia, wytwórca węży przemysłowych oraz laboratorium zajmujące się badaniami środowiskowymi.

Kluczową arterię komunikacyjną Bożych Darów stanowi ulica Tadeusza Boya-Żeleńskiego, która łączy północną część dzielnicy z innymi obszarami Kostuchny, a na południu z krajową drogą nr 86, która prowadzi dalej do Tychów. Ulica ta, będąca powiatową drogą o klasie drogi zbiorczej, jest wykorzystywana przez autobusy miejskiego transportu, które kursują na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). W Bożych Darach znajdują się następujące przystanki: Kostuchna Osiedle, Kostuchna Kopalnia Murcki, Kostuchna Zakłady oraz Kostuchna Granica. Część tych przystanków jest obsługiwana przez pięć linii autobusowych, w tym jedną nocną, które łączą tę miejscowość z innymi częściami Katowic oraz pobliskimi miastami.

Północna granica Bożych Darów jest przystosowana do ruchu kolejowego, gdzie biegnie linia kolejowa nr 142. Na tej trasie znajduje się stacja Katowice Kostuchna. Zbudowanie tej linii było możliwe dzięki aktywności Towarzystwa Kolei Prawego Brzegu Odry, które zostało założone w 1868 roku. Linię, która łączy Szopienice Północne i Dziedzice, przebiegając przez Murcki, Kostuchnę, Tychy oraz Pszczynę, oddano do użytku 24 czerwca 1870 roku. W tym czasie była to istotna część linii, która łączyła Wrocław z Dziedzicami z wykorzystaniem przystanków w takich miastach jak Tarnowskie Góry, Bytom, a także Siemianowice Śląskie oraz Murcki. W latach 2018-2020 przeprowadzono gruntowną przebudowę linii kolejowej nr 142 na całym odcinku między Katowicami Ligota a Tychami.

Społeczeństwo

W dniu 1 maja 1916 roku zainaugurowano działalność edukacyjną w kolonii Boże Dary. Szkoła, której budowa kosztowała 80 tysięcy marek, była nowym obiektem edukacyjnym. Uczyło się w niej wówczas 157 uczniów, a pierwszym nauczycielem został Pan Boczek, pochodzący z Wartogłowca. W dniu 1 października 1925 roku w kolonii utworzono szkołę dla mniejszości niemieckiej, do której uczęszczało 58 dzieci. W okresie międzywojennym powstała również ochronka dla dzieci, a jej inauguracja miała miejsce 2 października 1933 roku. W 1934 roku wybudowano nową szkołę powszechną, do której uczęszczało 316 dzieci.

Współczesny stan przedstawia Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 10 w Katowicach, który obejmuje Miejskie Przedszkole nr 41 z Oddziałami Integracyjnymi (znajdujące się przy ul. J. Koraszewskiego 6) oraz Szkołę Podstawową nr 29 im. Żwirki i Wigury (przy ul. K. Lepszego 2). W 2021 roku do przedszkola uczęszczały 202 dzieci, natomiast do szkoły podstawowej 226 uczniów.

W dniu 1 marca 1953 roku przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 96 otworzono budynek Zasadniczej Szkoły Górniczej. Poza tym, w 1958 roku zainaugurowano działalność Szkoły Dokształcającej Zawodowej Głównych Warsztatów Naukowych. Dwa lata później powstała przyzakładowa Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla Pracujących, a w 1962 roku uruchomiono Technikum Górnicze. Obecnie, w 2021 roku, przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 96 znajduje się Technikum Nr 15 im. Tomasza Klenczara w Katowicach.

W 1922 roku przy kopalni „Börea” („Boże Dary”) powstała orkiestra muzyczna, w której skład wchodziło 18 osób. Zaledwie dwa lata później, w 1924 roku, powstało Towarzystwo Czytelni Ludowych, które założyło wypożyczalnię książek w kolonii. W dniu 27 maja 1934 roku odbył się zjazd chórów oraz szkolnych zespołów artystycznych, mający miejsce na boisku szkolnym. W czerwcu 1977 roku, w wyniku połączenia kopalń „Murcki” i „Boże Dary”, utworzono wspólny klub sportowy MK Górnik Katowice.

W 2012 roku powstał Uczniowski Klub Sportowy Murki Kostuchna Górnik Katowice, stanowiący kontynuację działalności MK Górnik Katowice. Klub ten prowadzi drużynę seniorów w piłce nożnej, która w sezonie 2020/2021 rozgrywała mecze ligowe w klasie okręgowej. Siedziba klubu znajduje się w Murckach, natomiast stadion, mogący pomieścić 900 osób, usytuowany jest na terenie Bożych Darów, przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 98.

---

Oceń: Kolonia Boże Dary

---