Klasztor Franciszkanów w Panewnikach

---

Historia

Idea powstania

Pomysł utworzenia klasztoru w Panewnikach zrodził się wśród księży z Górnego Śląska, w tym między innymi Ludwika Skowronka z Bogucic, Augustyna Schumanna z Mikołowa, Ludwika Tunkla z Kochłowic oraz Reinholda Schirmeisena z Bytomia. Ich głównym celem było zapewnienie lepszej opieki duszpasterskiej w obliczu rosnącej liczby wiernych. Zwiększenie populacji ściśle łączyło się z rozwojem przemysłu w regionie. Po raz pierwszy zakonnicy franciszkańscy przybyli do StarychPanewnik 22 grudnia 1902 roku, przenosząc się z klasztoru na Górze św. Anny, który podlegał Kustodii św. Jadwigi we Wrocławiu. W tamtym czasie Panewniki znajdowały się pod jurysdykcją archidiecezji wrocławskiej. Do pierwotnej wspólnoty zakonnej należeli między innymi o. Kamil Bolczyk, o. Wilhelm Rogosz, o. Tacjan Hanke oraz brat Ubald Miera.

Budowa kompleksu

Wysiłki tych franciszkanów przyczyniły się do powstania najpierw wiernej kopii groty lourdzkiej, która wciąż istnieje na terenie przyległym do konwentu w Kalwarii Panewnickiej. Poświęcenie groty miało miejsce 27 sierpnia 1905 roku, co spowodowało wzrost kultu maryjnego oraz zwiększenie liczby pielgrzymów odwiedzających Panewniki z okolicznych miejscowości. Fundację wsparły także bogate rody katolickie, takie jak Ballestermowie, Schaffgotschowie i Donnersmackowie. Cały kompleks klasztorny, obejmujący kościół oraz konwent z zapleczem, zaprojektował franciszkanin Mansuetus Fromm z prowincji saksońskiej. Kierownikiem budowy był murarz Franciszek Neuman z Bytomia, a prace ruszyły 4 października 1905 roku. Kamień węgielny wmurowano 1 lipca 1906 roku, a przy budowie zaangażowano 200 robotników, głównie z terenu Panewnik i Ligoty. Dodatkowo, prace kowalskie oraz stolarskie prowadzone były przez zakonników. Klasztor został zamieszkany przez zakonnków 29 września 1906 roku, natomiast budowa kościoła zakończyła się dwa lata później, a prace nad kalwarią toczyły się aż do 1963 roku.

Wspólnota zakonna

Nowa placówka, która powstała w Panewnikach, zdobyła status konwentu, który od 1907 roku jest zarządzany przez gwardiana. Już na początku działalności, duża liczba braci przyczyniła się do utworzenia przy gwardianie rady, znanej w Zakonie Braci Mniejszych jako dyskretorium konwentu. Działalność ekonomiczna klasztoru była w rękach syndyka apostolskiego, instytucji, która została zniesiona na początku XX wieku.

Do 1911 roku klasztor był administracyjnie związany z Kustodią św. Jadwigi we Wrocławiu, która była pod kontrolą prowincjała saksońskiego. W dniu 17 marca 1923 roku konwent został włączony do Prowincji Niepokalanego Poczęcia NMP w Wielkopolsce, zyskując tym samym status siedziby kurii prowincjalnej i głównego ośrodka duszpasterskiego.

13 października 1932 roku, nazwa prowincji została zmieniona na Prowincja Wniebowzięcia NMP w Polsce. W przededniu II wojny światowej, dużą część braci residing w klasztorze stanowili rzemieślnicy. W latach 1929–1939 Panewniki dysponowały własnym wydawnictwem, które miało swoją drukarnię. Bracia kapłani prowadzili działalność duszpasterską w kościele klasztornym, a także wspierali okoliczne parafie diecezjalne, m.in. przez głoszenie misji świętych oraz organizowanie rekolekcji.

Ostatecznie, decyzją bpa katowickiego Stanisława Adamskiego, dnia 12 lutego 1934 roku w Panewnikach została utworzona samodzielna parafia. W toku swojej ponadstuletniej historii, klasztor był siedzibą kurii prowincjalnej oraz rezydencją ministra prowincjalnego, siedzibą Kolegium Serafickiego (niższe seminarium duchowne, lata 1922-1928), domem nowicjackim dla braci zakonnych (1932–1938), siedzibą wydawnictwa prowincjalnego (1929–1930) oraz domem formacji początkowej dla braci zakonnych, obejmującym seminarium duchowne oraz juniorat.

Formy duszpasterstwa

Bracia mniejsi z klasztoru panewnickiego od samego początku swojej działalności funkcjonowali w złożonym środowisku, gdzie dominowały języki i narodowości. W związku z tym napotykali na różnorodne trudności, co znajduje odzwierciedlenie w dyskusjach publikowanych w lokalnej prasie, na przykład w kontekście powstania pomnika św. Jadwigi Śląskiej na placu Klasztornym w 1912 roku.

Oprócz standardowych form duszpasterstwa parafialnego, od 1934 roku zakonnicy angażowali się w opiekę nad wieloma bractwami, budując tzw. Dom Związkowy, którego adres obecnie wskazuje uli. Związkowa. Panewniki stały się także miejscem, gdzie gromadzono się podczas odpustów takich jak: święty Antoni Padewski, Porcjunkula, święty Ludwik, święty Franciszek oraz święta Barbara. To wszystko przyczyniło się do rozwoju panewnickiego sanktuarium, które od 1954 roku zyskało status oficjalnego sanktuarium maryjnego, kiedy to kościołowi nadano nowy patronat – Wniebowzięcie NMP.

Z duchowości franciszkańskiej wywodzi się także kult Wcielenia Pańskiego, co znalazło swoje odzwierciedlenie w budowie Panewnickiej Betlejki oraz stacji Drogi Krzyżowej na Panewnickiej Kalwarii, symbolizujących ważne aspekty rekolekcyjne i duchowe.

W 1966 roku zainaugurowano istnienie Franciszkańskiego Ośrodka Duszpasterstwa Akademickiego (FODA). Zakon franciszkański zajmował się również duszpasterstwem sióstr zakonnych, w szczególności służebniczek, które miały swój dom prowincjalny po przeciwnej stronie ul. Panewnickiej. Po wybudowaniu szpitali na terenie Ligoty, bracia zaczęli pełnić funkcje kapelanów szpitalnych.

Panewnicką wspólnotę wzbogacali bracia pracujący na polskich uczelniach wyższych, w tym na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz Uniwersytecie Papieskim Jana Pawła II w Krakowie. Do tego ostatniego powiązane jest Wyższe Seminarium Duchowne oo. Franciszkanów św. Bonawentury, które swoją siedzibę ma w panewnickim klasztorze.

Czasy obecne

W roku 1974 papież Paweł VI nadał kościołowi klasztornemu szczególny tytuł bazyliki mniejszej. Warto dodać, że już rok wcześniej cały zespół klasztorny, łącznie z przylegającą kalwarią, został wpisany do rejestru zabytków województwa katowickiego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Do istotnych prac przebudowujących klasztor należy zaliczyć: stworzenie nowej siedziby seminarium w 1983 roku, adaptację pomieszczeń kuźni na refektarz w 1989 roku oraz przebudowę prezbiterium bazyliki w 1990 roku.

Obecnie klasztor w Panewnikach pełni rolę siedziby wielu ważnych instytucji:

• kurii prowincjalnej,
• prowincjałatu,
• archiwum prowincjalnego,
• biblioteki prowincji (45600 woluminów – katalog FIDES 2023),
• domu formacji początkowej,
• seminarium duchownego,
• Towarzystwa Metafizycznego im. A. N. Whiteheada,
• parafii zakonnej,
• duszpasterstwa akademickiego (FODA),
• muzeum misyjnego,
• sekretariatu ewangelizacji misyjnej,
• herbarium.

Przełożeni

Historia klasztoru Franciszkanów w Panewnikach jest bogata i pełna znaczących postaci, które pełniły rolę gwardianów wspólnoty. Od momentu jego powstania, gwardianami byli m.in.:

• o. Kamil Bolczyk – prezes (1902–1906),
• o. Wilhelm Rogosz – prezes (1906–1907), gwardian (1907–1908),
• o. Engelbert Mierzowski – gwardian (1908),
• o. Maurus Kluge – gwardian (1908–1910),
• o. Wilhelm Rogosz – gwardian (1910–1915),
• o. Augustyn Gabor – gwardian (1915–1918),
• o. Ksawery Zgolik – gwardian (1918–1920),
• o. Placyd Szczygieł – gwardian (1920–1921),
• o. Bonifacy Wiesiołek – gwardian (1921),
• o. Augustyn Gabor – gwardian (1921–1926),
• o. Kolumban Sobota – gwardian (1926–1929),
• o. Grzegorz Moczygęba – gwardian (1929–1931),
• o. Bonawentura Cichoń – gwardian (1931–1940),
• o. Ansgary Malina – gwardian (1940–1941),
• o. Michał Porada – gwardian (1941–1945),
• o. Innocenty Glensk – gwardian (1945–1953),
• o. Stefan Hawlicki – gwardian (1953–1956),
• o. Damascen Janosz – gwardian (1956–1959),
• o. Bernardyn Grzyśka – gwardian (1959–1962),
• o. Korneliusz Czech – gwardian (1962–1965),
• o. Alojzy Jański – gwardian (1965–1968),
• o. Ksawery Moczek – gwardian (1968–1971),
• o. Hieronim Dłubis – gwardian (1971–1974),
• o. Benigny Piechota – gwardian (1974-77),
• o. Tytus Semkło – gwardian (1977–1983),
• o. Gabriel Kiliński – gwardian (1983–1986),
• o. Damian Szojda – gwardian (1986–1991),
• o. Justyn Widuch – gwardian (1991–1992),
• br. Bronisław Kawecki – gwardian (1992–1995),
• o. Arnold Kołodziejski – gwardian (1995–1998),
• o. Damian Szojda – gwardian (1998–2001),
• o. Alan Rusek – gwardian (2001–2004),
• o. Dymitr Żeglin – gwardian (2004–2013),
• o. Marcelin Jan Pietryja – gwardian (2013–2016),
• o. Sergiusz Bałdyga (od 2016).

Każdy z tych zakonników wniósł coś unikalnego do życia klasztoru, a ich nazwiska pozostają w pamięci wspólnoty.

---

Oceń: Klasztor Franciszkanów w Panewnikach

---