Szopka w Panewnikach

---

Historia

Budowa szopki w Panewnikach ma swoje korzenie sięgające roku 1908, kiedy to po konsekracji bazyliki przez kardynała Georga Koppa, zakonnicy zainicjowali powstanie pierwszej, skromnej stajenką. W archiwalnych zapisach klasztoru panewnickiego można znaleźć szczegółowe informacje na temat budowy żłóbka, która miała miejsce w 1913 roku. Prace te prowadził mistrz stolarski, br. Ubald Miera OFM.

Pierwsze panewnickie żłóbki wznoszono w miejscu, gdzie obecnie znajduje się kaplica św. Antoniego Padewskiego, ulokowana po prawej stronie transeptu. Po roku 1927, gdy zbudowano ołtarz św. Antoniego, stajenkę przeniesiono na przeciwległą stronę, do absydy kaplicy św. Franciszka z Asyżu, znajdującej się po lewej stronie transeptu. W roku 1926 dodano tło przedstawiające Jerozolimę, a w 1933 roku wprowadzono scenerię gwieździstego nieba.

Po II wojnie światowej, w 1949 roku, po raz pierwszy stworzono stajenkę w centralnej części bazyliki, tuż nad głównym ołtarzem. Od tego momentu zaczęto umieszczać tymczasowy ołtarz w dolnej części prezbiterium, który po Soborze Watykańskim II stał się głównym ołtarzem świątyni. W okresie powojennym prace nad panewnickim żłóbkiem prowadziły znaczące postacie, takie jak br. Krzysztof Piątyszek OFM, br. Fabian Fryc OFM, Franciszek Falkus oraz Edward Kuczmik.

Ci ludzie odegrali kluczową rolę w rozbudowie szopki, wzbogacając ją o nowe elementy architektoniczne, takie jak młyny, studnie i domy. Dbali o to, aby co roku misterium betlejemskie było przedstawiane w nowy, unikalny sposób. W prace zaangażowali się także klerycy z Wyższego Seminarium Duchownego Braci Mniejszych. Instalację elektryczną rozbudowali Andrzej Brożyna, Jakub Wawro oraz br. Ksawery Majewski OFM. Dzięki ich inicjatywie w latach 90. XX wieku do szopki dodano instalacje wodne oraz urządzenia tworzące efekty świetlne i dymne. Od 1995 roku prace nad szopką kieruje artysta rzeźbiarz Paweł Jałowiczor, pochodzący z Jaworzynki Trzycatka.

Wielkość i elementy dekoracji

W 2006 roku wymiary szopki w Panewnikach wynosiły 25 m wysokości, 20 m szerokości oraz 12 m głębokości, co dawało powierzchnię około 730 m². Co roku te parametry ulegają modyfikacjom, co świadczy o dynamiczności oraz rozwoju tej bożonarodzeniowej tradycji.

Budowla stajenki powstaje głównie z bali oraz desek jodłowych, co nadaje jej autentyczny charakter. Nad szopką rozciąga się malowane na płótnie sklepienie niebieskie, które podczas wigilijnej nocy wprowadza wyjątkowy klimat, przypominający o magicznej atmosferze nad Katowicami.

Wnętrze szopki wypełniają różnorodne figury wykonane z gipsu, drewna oraz masy żywicznej. Najstarsze z nich pochodzą z drugiej połowy XIX wieku, jak na przykład pastuszek z barankiem czy kobieta z dzbanem z drewna lipowego. Figury Maryi oraz Józefa mają 95 cm wysokości, podczas gdy figurka Dzieciątka Jezus, która została sprowadzona staraniem o. Damiana Szojdy OFM z Betlejem w 1981 roku, osiąga długość 44 cm. Nie wszystkie z około 120 figur są wystawiane corocznie, co czyni wystawę za każdym razem unikalną.

Pod koniec lat 90. XX wieku zyskały na popularności wypchane zwierzęta, które zaczęto umieszczać w stajence. Budowniczowie dodają naturalne choinki oraz rośliny domowe w doniczkach, takie jak jukki, araukarie czy palmy, które tworzą harmonijną całość z figurami i konstrukcją drewnianą.

Najnowszą tradycją panewnickiej szopki jest przedstawianie na dobudowywanych od 2005 roku w sklepieniach kaplic świętych Ptolemeusza i Romana oraz Matki Bożej Częstochowskiej scen historycznych związanych z franciszkanami oraz tematyką roku duszpasterskiego w Kościele katolickim w Polsce. Ten bożonarodzeniowy tryptyk składa się z bocznych scen i samej stajenki, która znajduje się w głównym ołtarzu bazyliki i ma 22,5 m szerokości.

Inne konstrukcje bożonarodzeniowe na terenie sanktuarium

W przestrzeni sanktuarium w Panewnikach istnieje wiele pięknych konstrukcji związanych z Bożym Narodzeniem, które przyciągają licznych odwiedzających. Jednym z najciekawszych elementów jest ruchoma szopka, która zadebiutowała w 1994 roku.

Znajdująca się w pomieszczeniach klasztornych, szopka ta wyróżnia się poruszającymi się figurami istotnych postaci z historii Kościoła oraz Polski. Wśród osobistości, które można podziwiać, znajdują się:

• św. Franciszek z Asyżu,
• św. Klara z Asyżu,
• św. Antoni Padewski,
• św. Maksymilian Kolbe,
• kard. Stefan Wyszyński,
• św. Wojciech,
• bł. Matka Teresa z Kalkuty,
• św. Jan Paweł II,
• bł. Jerzy Popiełuszko,
• Jan III Sobieski,
• św. Jadwiga Królowa,
• św. Ludwik IX,
• Bolesław Chrobry,
• Mieszko I,
• św. Jacek Odrowąż,
• oraz Trzej Królowie.

Dodatkowo, obok ruchomej szopki w klasztorze można zobaczyć tradycyjne szopki śląskie oraz te z krajów misyjnych, co czyni ekspozycję jeszcze bardziej interesującą.

Oprócz tej atrakcji, w klasztornym ogrodzie od 2002 roku można znaleźć żywą szopkę, w której występują zwierzęta. Dzięki nowym podświetlanym instalacjom, które zadebiutowały w 2023 roku, miejsce to zyskuje jeszcze większą magię, zwłaszcza wieczorem.

Konotacje w kulturze

W 1998 roku Magdalena Piekorz stworzyła film dokumentalny, którego tytuł brzmi Franciszkański spontan. Dzieło to koncentruje się na tradycji stawiania szopki w Panewnikach, ukazując bogactwo kulturowe i społeczne tego wyjątkowego zwyczaju. W kolejnych latach film zyskał uznanie, zdobywając wyróżnienie na Małym Przeglądzie Form Dokumentalnych, który odbył się w Szczecinie.

---

Oceń: Szopka w Panewnikach

---