Obroki (Katowice)

---

Geografia

Obroki, lokalizujące się w północno-zachodniej części Katowic, stanowią interesujący fragment osiedla Witosa. Granice Obroków wyznaczają otaczające tereny: od północy sąsiadują z Załężem, co odpowiada linii kolejowej nr 137, podczas gdy od wschodu i południa przylegają do osiedla W. Witosa, sięgając wzdłuż ulicy W. Sławka aż po dawną linię piaskową, prowadzącą do kopalni „Kleofas”. Od strony zachodniej obszar ten graniczy z miastem Chorzów.

W kontekście podziału fizycznogeograficznego, według ustaleń Jerzego Kondrackiego, Obroki umiejscowione są w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), który jest częścią rozległej Wyżyny Śląskiej. Wiąże się to z podprowincją należącą do Wyżyny Śląsko-Krakowskiej.

Geograficznie obszar Obroków leży w niecce górnośląskiej, gdzie znajdują się złoża pochodzące z karbonu, w tym cenne pokłady węgla kamiennego. Z perspektywy morfologicznej, dawna osada usytuowana jest w Obniżeniu Rawy, które znane jest z pofalowanej doliny. W tym rejonie znajduje się także staw, zwany Kozubek.

Środkowa część Obroków, leżąca tuż przy wejściu do byłej KWK Kleofas, ma wysokość 277 m n.p.m. Co ważne, klimat panujący w tym rejonie nie odbiega znacząco od warunków, które występują w całych Katowicach. Średnia roczna temperatura wynosi około 8,1 °C, a suma opadów w ciągu roku osiąga wartość 713,8 mm. Ponadto, powierzchnia Obroków znajduje się całkowicie w dorzeczu Wisły, w obrębie zlewni Rawy.

Historia i zabytki

Pierwsze wzmianki o Obrokach, które w owym czasie były przysiółkiem Załęża, datują się na XVII wiek. Wówczas, osada była skupiona w rejonie Fabryki Narzędzi Górniczych „Gonar”. Przełom XVIII wieku przyniósł powstanie folwarku Obroki, usytuowanego około 400 metrów na wschód od osady, który był powiązany z dworem załęskim. Folwark specjalizował się w hodowli owiec – według danych z 1799 roku, liczba hodowanych owiec wynosiła 450, a już w latach trzydziestych XIX wieku ich liczba wzrosła do około 900 merynosów.

Osada zaczęła się rozwijać przede wszystkim dzięki działalności górniczej. W 1840 roku, w okolicy Obroków, powstała nieczynna już kopalnia węgla kamiennego „Kleofas”. W związku z tym wydarzeniem, zainicjowano budowę nowych domów mieszkalnych. Na początku przyjmowały one charakter jedynie tymczasowy, jednak z biegiem lat, na początku XX wieku, zrealizowano osiedle patronackie w bezpośrednim sąsiedztwie kopalni. Dodatkowo zbudowano w tym miejscu administracyjne obiekty kopalni.

W wyniku rozwoju urbanistycznego, 15 października 1924 roku, Obroki zostały formalnie włączone do miasta Katowice. Po zakończeniu II wojny światowej, na centralnych i wschodnich terenach powstały nowe kompleksy mieszkaniowe przeznaczone dla górników z kopalni „Kleofas”. Na południu od Obroków zrealizowano osiedle Wincentego Witosa, które ze względów administracyjnych weszło w skład Obroków od 29 września 1997 roku. Natomiast w 2004 roku, kopalnia „Kleofas” została ostatecznie zamknięta.

Warta uwagi jest obecność w Obrokach kilku historycznych obiektów, które objęte są ochroną konserwatorską:

• Budynek mieszkalny z zielenią przydomową (ul. Obroki 90, 90a, 90b i 90c) pochodzi z początku XX wieku; najprawdopodobniej wzniesiono go w latach 1918-1923 w stylu historyzmu ceglanego, przeznaczony dla urzędników kopalni „Kleofas”;
• Dawne obiekty Kopalni Węgla Kamiennego „Kleofas” (ul. Obroki 77) są symbolem lokalnej kultury materialnej. Obejmują one takie budynki jak: dawna straż pożarna, dawna stajnia, stacja ratownictwa górniczego, dawna elektrownia (z 1893 roku), ciepłownia (z 1895 roku), nadszybie szybu „Fortuna” III oraz budynek maszynowni „Fortuna” I (z zachodnią częścią); nawiązują one do tradycyjnej architektury, z typowym dwuspadowym dachem. Fundamenty zbudowane są z cegły, a cokoły z kamienia ciosowego. W obiektach zamontowane są prostokątne stalowe okna z łukowymi zwieńczeniami oraz kamiennymi parapetami; elewacje przyozdobione są detalami architektonicznymi wykonanymi z cegły oraz gzymsami ceglanymi wykończającymi ryzality.

Gospodarka, transport i instytucje

Obroki, jako dzielnica Katowic, były niegdyś miejscem funkcjonowania różnych zakładów pracy. Wśród nich znajdowały się m.in.: Kopalnia Węgla Kamiennego „Kleofas” oraz Katowickie Przedsiębiorstwo Instalacji Sanitarnych, znane jako KAPIS, które obecnie już nie istnieją. To właśnie w tych lokalizacjach ulokowały się nowe przedsiębiorstwa. Na miejscu dawnej kopalni obecnie znajduje się Wydawnictwo CRUX, a w miejsce KAPIS działa hurtownia nabiału Milko.

Na terenie Obroków z siedzibą mieści się również Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Katowicach przy ulicy Obroki 140, a także ciepłownia „Kleofas”, powiązana z Dalkia Polska Energia (ul. Obroki 77) oraz producent narzędzi górniczych Gonar-Bis (ul. Obroki 109). Od lat 90-tych XX wieku na Obrokach prężnie rozwija się handel hurtowy. Znajdujący się tam Śląski Rynek Hurtowy Obroki, zlokalizowany przy ulicy Obroki 130, jest największym zakładem tego typu w regionie Górnego Śląska.

Główna arterią komunikacyjną Obroków jest ulica Obroki, która bezpośrednio łączy tę dzielnicę z osiedlem W. Witosa oraz Załężem. W kierunku zachodnim ulica prowadzi do miasta Chorzowa, w rejonie byłej kolonii Joanny. Jest to droga gminna, o klasie lokalnej. Dostęp do tej części Katowic możliwy jest dzięki liniom autobusowym ZTM-u.

Autobusy, które kursują z przystanku Obroki Dulęby, zlokalizowanego przy wejściu do dawnej kopalni „Kleofas”, obsługują linie: 70, 109, 115 i 165. Na północ od Obroków, przy granicy z Załężem, znajduje się linia kolejowa nr 137, która łączy Katowice z Legnicą, stanowiąca fragment międzynarodowej magistrali E 30. Na zachód od Obroków, na tej samej linii, można znaleźć stację kolejową Chorzów Batory, natomiast na wschód przystanek Katowice Załęże. Warto zaznaczyć, że linia ta została oddana do użytku 3 października 1846 roku.

W dzielnicy znajduje się również szkoła, która została założona 15 kwietnia 1945 roku, dziś znana jako XV Liceum Ogólnokształcące im. rtm. Witolda Pileckiego (ul. Obroki 87). Szkoła ta przez wiele lat funkcjonowała jako placówka górnicza. Wspólnota rzymskokatolicka w Obrokach przynależy do parafii Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta, znajdującej się na osiedlu W. Witosa.

---

Oceń: Obroki (Katowice)

---