Piotrowice (Katowice)

---

Geografia

Piotrowice to obszar usytuowany w południowo-zachodniej części Katowic, w obrębie dzielnicy Piotrowice-Ochojec. Z granicami Piotrowic sąsiadują od północy Zadole oraz Ochojec, na wschód leżą Murcki, od południa znajduje się Kostuchna, zaś na zachodzie granica przebiega z Zarzeczem. Z perspektywy regionalizacji fizycznogeograficznej, Piotrowice zaliczane są do mezoregionu Wyżyny Katowickiej (341.13), a z punktu widzenia historycznego do wschodniej części Górnego Śląska.

W przeszłości terytorium gminy Piotrowice rozciągało się również na obszary osiedli takich jak Zadole, Ochojec oraz Kostuchna. W ramach Piotrowic wyróżniano wiele osad oraz osiedli: Skały, Piasek, Kempa, Zadole, Skotnica, Targowisko, Gać, Kąty, a także kolonie: Kostuchna i Ochojec. Północna granica dawnej gminy przebiegała wzdłuż Ślepiotki, kierując się od linii kolejowej ku Murckom na wschodzie, a obejmując tereny Kostuchny na południowym wschodzie. Granica Piotrowic z Podlesiem biegła na potoku łączącym się z Mleczną w rejonie dzisiejszej ulicy K. Stabika, a na zachodzie granicą były Kąty przylegające do Zarzecza.

Geologicznie Piotrowice znajdują się w zapadlisku górnośląskim, gdzie dominują utwory karbonowe, takie jak zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste, które zawierają pokłady węgla kamiennego. Dzielnica rozciąga się na terenie trzech jednostek morfogenetycznych. Północna jej część przynależy do Rowu Kłodnicy, który jest obniżeniem tektonicznym w utworach karbonowych. Tereny Piotrowic, wzdłuż doliny Mlecznej, leżą w Obniżeniu Górnej Mlecznej, podczas gdy wschodnia część Piotrowic utworzona jest na Płaskowyżu Murcek, składającym się z karbońskich utworów.

Klimat w Piotrowicach nie odbiega znacząco od warunków panujących w reszcie Katowic, choć może być modyfikowany przez lokalne czynniki, czyli topoklimat. W tej części miasta występuje klimat umiarkowany przejściowy, dominujący prądy oceaniczne nad kontynentalnymi. Tereny dzielnicy leżą w dorzeczu dwóch głównych rzek Polski: Wisły oraz Odry, między którymi przebiega dział wodny. Dorzecze Wisły obejmuje południową część dzielnicy, za którą odwadnia Mleczna, natomiast północna część wpływa do Kłodnicy przez Ślepiotkę.

Obecnie naturalna struktura Piotrowic charakteryzuje się dużą ilością zieleni, która manifestuje się w formie nasadzeń przyulicznych, a także w ogrodach podwórkowych, na cmentarzach, placach, i skwerach. Na terenach zurbanizowanych można znaleźć zbiorowiska ruderalne, które obejmują praktycznie cały obszar dzielnicy. Południowe tereny są dodatkowo pokryte roślinnością terenów porolnych, natomiast wschodnia część obfituje w bory oraz lasy mieszane, mające charakter gospodarczy. Niestety, w Piotrowicach występuje niedobór terenów zielonych dostępnych dla mieszkańców, co sprawia, że brakuje tu także parków o randze dzielnicowej. Jedynym pomnikiem przyrody w tej okolicy jest grusza pospolita, która rośnie przy ulicy A. Grottgera 10c.

Na wschód od Piotrowic zlokalizowany jest rezerwat przyrody „Ochojec”, utworzony w 1982 roku, którego celem jest ochrona górskich roślin o reliktowym zasięgu na obszarze Górnego Śląska. Rezerwat obejmuje ponad 25 hektarów rozległego kompleksu leśnego w dolinie Ślepiotki.

Historia

Do XIX wieku

Na terenie obecnych Piotrowic najstarsze znane ślady osadnictwa datowane są na okres neolitu, przy czym najstarsze artefakty odkryto w latach 1925–1938. Odkrycia te miały miejsce w północnych rejonach, graniczących z Ochojcem, w dolinie Ślepiotki. Osada ta wywodziła się z kultury przedłużyckiej, która potrafiła wykorzystać ogień i wytwarzać przedmioty ceramiczne, a także narzędzia krzemienne.

Pierwsza pisana wzmianka dotycząca terenu Piotrowic pochodzi z 1287 roku, kiedy to dokument wydany w Rybniku przez księcia raciborskiego Mieszka, wskazywał m.in. na las zwany Popowe Kąty. Las ten był usytuowany na północ od Głębokiego Dołu i wschód od drogi do Zarzecza, a znajdował się na obszarze Kątów Piotrowickich.

Piotrowice są jedną z najstarszych miejscowości znajdujących się w granicach obecnych Katowic. Tworzyły one wraz z Podlesiem oraz Zarzeczem jedną wspólną wieś pod nazwą Uniczowy. Z biegiem lat te wsie stały się niezależne, a dawny termin Uniczowy powoli wypadł z użycia, zachowując się jedynie w nazwie ulicy Uniczowskiej w Katowicach.

Bardziej szczegółowe informacje na temat wsi pojawiają się w dokumentach z połowy XV wieku, gdy ówczesny książę pszczyński Janusz Raciborski potwierdził wolnemu sołtysowi Piotrowic, Piotrowi Ostrzeżonemu, prawo do posiadania karczmy, młyna oraz gruntów. Prawdopodobna etymologia nazwiska Piotrowice pochodzi od imienia sołtysa Piotra, który zyskał status wolnego sołtysa i dziedziczną funkcję.

Później, po usamodzielnieniu się Podlesia i Zarzecza, Piotrowice stały się częścią dóbr rodziny Promnitzów, a później również księcia Anhalt-Köthen oraz Hochbergów. W dokumencie z 21 lutego 1517 roku, wydanym przez Kazimierza II cieszyńskiego, wieś została ani inaczej, jak tylko wymieniona jako Petrowicze Vnicziowy. W dokumentach z XVI wieku rzadko już używano przymiotnika Uniczowy. Urbarz z 1593 roku wskazuje na obecność 10 kmieci, sołtysa Macieja i 5 zagrodników; w tym czasie osiedle dysponowało młynem.

Rok 1629 to czas działalności karczmy w Piotrowicach, a na początku XVIII wieku działały tu cztery tego typu obiekty. Z kolei 28 sierpnia 1644 roku podczas wojny trzydziestoletniej, miała miejsce bitwa między wojskami szwedzkimi a połączonymi siłami biskupa krakowskiego Piotra Gembickiego oraz księcia Zygfryda II Promnitza. Wojska próbujące wypędzić Szwedów zebrały się pod Tychami, a jedna z grup atakowała oboz Szwedów w Piotrowicach, wypierając ich dalej w kierunku Mikołowa. W tym samym roku, w pobliżu ulicy A. Grottgera, postawiono kaplicę na mogiłach poległych żołnierzy z kaplicą.

W XVII wieku obszar Piotrowic był znacznie rozleglejszy niż obecnie. Dokument z 22 lipca 1649 roku z Pszczyny pokazuje, że Piotrowice graniczyły z Mysłowicami, Załężem oraz Kuźnicą Bogucką. W połowie XVII wieku miejscowość posiadała folwark na terenie współczesnego Ochojca oraz kolonię – Zadole. Już od tego okresu w Piotrowicach funkcjonowały trzy młyny wodne, zlokalizowane na Ślepiotce i w centrum wsi nad rzeką Mleczną.

Rozwój osady nastąpił od połowy XVIII wieku, kiedy to powstał szlak handlowy z Mikołowa do Mysłowic, służący m.in. do przewozu soli z Wieliczki. Piotrowice były obszarem przygranicznym w ziemi pszczyńskiej, a na granicy z Ochojcem znajdował się punkt poboru cła. W 1795 roku na Ślepiotce działał młyn, którego właścicielem był Jan Gruszka.

Od XIX wieku do II wojny światowej

W XIX wieku Piotrowice zaczęły przekształcać swoje rolnicze oblicze – liczba mieszkańców wynosiła już blisko 800, notując w 1830 roku dokładnie 751 mieszkańców. W 1819 roku (lub 1818) powstała pierwsza szkoła, w której nauczał w latach 1847–1850 Karol Miarka, pisarz i działacz narodowy. W 1856 roku zainicjowano budowę nowej placówki edukacyjnej, jednakże 28 czerwca 1885 roku miało miejsce tragiczne wydarzenie – pożar zniszczył szkołę oraz kilka pobliskich domów.

W 1874 roku w ramach pruskiej reformy administracyjnej utworzono okręgi urzędowe, a w ich skład wszedł również okręg Piotrowice, obejmujący gminy wiejskie Ligota i Piotrowice oraz obszar dworski Piotrowice. Oprócz samej wioski do gminy Piotrowice należała również Kostuchna, a w obszarze dworskim znajdował się m.in. przysiółek Ochojec.

W 1879 roku połączono Mikołów z Katowicami poprzez Piotrowice, gdzie obecny fragment trasy to ulica gen. Z. Waltera-Jankego. Na początku XX wieku miejscowość dalej zmieniała swoje oblicze, przechodząc od rolnictwa do przemysłu. W 1910 roku Piotrowice zamieszkiwało około 3500 osób, z czego część pracowała w przemyśle i górnictwie, co doprowadziło do wzrostu aktywności związkowej oraz kulturalnej w regionie. W tym samym roku w Piotrowicach powstała filia Związku Zawodowego Polskiego oraz komórka Polskiej Partii Socjalistycznej założona w 1908 roku, a także Towarzystwo Czytelni Ludowych.

Do roku 1912 już istniało Towarzystwo Śpiewu „Jutrzenka”, które zostało założone w 1911 roku, Rada Chłopska oraz Związek Towarzystw Polek od 1920 roku. Ważnym miejscem kulturalnym stał się park w Zadolu, z amfiteatrem. Niemiecka część społeczności, w szczególności nauczyciele i urzędnicy, zaangażowała się w Ostmarkenverein, mający na celu promowanie kultury niemieckiej.

W dniu 19 lutego 1919 roku oddział Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska został zainicjowany przez Piotra Gierlotkę oraz Karola Stabika w Piotrowicach i Kostuchnie. Grupa z Piotrowic przekształciła się w kompanię powstańczą 1. Pułku Pszczyńskiego 2. Baonu, pod dowództwem Leopolda Kocmy. Dnia 18 czerwca 1919 roku w Piotrowicach miało miejsce spotkanie komendantów powiatu pszczyńskiego w celu zaplanowania powstania miesiąc później. Po raz kolejny spotkanie zorganizowano 12 sierpnia.

Wybuch pierwszego powstania śląskiego miał miejsce 17 sierpnia 1919 roku. Powstańcy z Piotrowic zebrali się, aby dołączyć do grupy POW z Kostuchny, a w lasach pod Czułowem starli się z oddziałami Grenzschutzu. Drugie powstanie wybuchło 19 sierpnia 1920 roku, przy czym dzień później grupa powstańców z Piotrowic zaatakowała niemiecki oddział Sipo podczas ich przemarszu przez szosę mikołowską. W plebiscycie, aż 89% mieszkańców gminy, oraz niemal wszyscy w obszarze dworskim, opowiedziało się za przynależnością Górnego Śląska do Polski.

Do trzeciego powstania śląskiego doszło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Piotr Gierlotka dowodził powstańcami, a Wilhelm Widuch był dowódcą kompanii, która wchodziła w skład I Batalionu Pułku Pszczyńskiego. Powstańcy walczyli tk m.in. w Strzebniowie i pod Górą św. Anny. Po powstaniach Piotrowice stały się częścią Polski, w autonomicznym województwie śląskim.

W okresie międzywojennym Piotrowice znacznie się rozbudowały. Nowe domy powstawały szczególnie wzdłuż ulic Armii Krajowej oraz gen. Z. Waltera-Jankego. W 1907 roku powstała fabryka urządzeń i maszyn górniczych, która później przemianowana została na Famur. W 1933 roku zaczęło funkcjonować kino “Piast”, a w 1936 roku utworzono parafię katolicką pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. W 1938 roku część Piotrowic została włączona do Katowic, a reszta przeszła pod nową administrację w powiacie katowickim w 1939 roku.

II wojna światowa i okres powojenny

W czasie niemieckiej okupacji Piotrowice stały się miejscem działalności tajnego harcerstwa kierowanego przez Karola Kornasa, który został aresztowany przez władze niemieckie i stracony w Berlinie w 1942 roku. Miejscowi działacze bracia Bolesław i Władysław Wiechułowie zaangażowali się w Związek Walki Zbrojnej, później przekształcony w Armię Krajową. W rejonie stacji kolejowej, okupanci zorganizowali oboz pracy, w którym przetrzymywano więźniów narodowości polskiej, rosyjskiej oraz ukraińskiej.

Po wojnie Piotrowice znowu zaczęły się rozwijać, otwierając pierwsze szkoły średnie – Zespół Szkół Poligraficznych oraz rozwijając działalność „Piotrowickiej Fabryki Maszyn” (później „Famur”). Ludność w gminie wzrosła do około 10 tysięcy osób tuż po zakończeniu II wojny światowej. 1 kwietnia 1951 roku zniesiono powiat katowicki i gmina Piotrowice została włączona w granice Katowic. Mimo tych zmian, Urząd Stanu Cywilnego nadal funkcjonował w Piotrowicach, udzielając ślubów i prowadząc ewidencję zgonów aż do 1974 roku, kiedy to został zlikwidowany.

Pierwotnie Piotrowice nie zyskały statusu dzielnicy administracyjnej. W 1954 roku natomiast znalazły się w dzielnicy Ligota. Do lat 70. systematycznie wzrastała liczba mieszkańców, co przyczyniło się do budowy nowych bloków mieszkalnych oraz osiedli. Przy ulicy T. Kościuszki wyrastały nowe bloki, natomiast na przełomie lat 80. XX wieku siedzibą spółdzielni mieszkaniowej „Silesia” stało się powstające osiedle Targowisko, zbudowane na dawnym rynku gminnym oraz osiedle Żurawia.

Na granicy z Ochojcem zrealizowano ambitny projekt budowy osiedla mogłego pomieścić 20 tysięcy mieszkańców, znanego później jako osiedle Odrodzenia. W tym samym czasie rozwijała się również budowa indywidualna oraz deweloperska, w tym realizacje domków szeregowych w rejonie ulic A. Kostki-Napierskiego i Głuszców, a także przy ulicach K. Kornasa oraz ks. S. Wilczewskiego.

16 września 1991 roku Rada Miejska w Katowicach podjęła uchwałę o podziale Katowic na 22 pomocnicze jednostki samorządowe, w tym także jednostkę nr 19 Ochojec – Piotrowice, która została później przemianowana na Piotrowice-Ochojec. 21 listopada 2001 roku oddano do użytku wiadukt nad ulicą Armii Krajowej, który umożliwiający transport kolejowy. W minionych latach, zwłaszcza w latach 80. i 90., szlaban na przejeździe kolejowo-drogowym opadał na długie godziny. 12 kwietnia 2021 roku miało miejsce otwarcie nowego węzła drogowego na skrzyżowaniu ulic T. Kościuszki i Armii Krajowej z udziałem premiera Mateusza Morawieckiego i prezydenta Katowic Marcina Krupy.

Demografia

W 1840 roku Piotrowice charakteryzowały się 42 domami, w których mieszkało 751 osób. Już w 1871 roku liczba mieszkańców wzrosła do 1403 osób, z czego 1073 urodziło się w Piotrowicach, a 330 przybyło z innych miejscowości. W tym okresie dominowało wyznanie rzymskokatolickie, którego wyznawców było 1382, a obok nich żyło 9 ewangelików oraz 12 Żydów.

Na początku XX wieku, w 1910 roku, podczas pruskiego spisu powszechnego, stwierdzono, że w Piotrowicach mieszkało 3659 osób mówiących tylko w języku polskim, 304 mówiących po niemiecku oraz 3 mówiące obydwoma językami. W 1934 roku gmina Piotrowice, obejmująca również Ochojec, część Kostuchny, Zadole oraz Kąty, liczyła już 8195 mieszkańców, w tym 86 ewangelików i 11 Żydów.

Dane z 1936 roku wskazują, że gmina Piotrowice miała 8066 mieszkańców. Po zakończeniu II wojny światowej, szacowano, że w Piotrowicach mieszkało około 7,5 tysiąca osób, a w całej gminie liczba ta sięgnęła około 10 tysięcy.

Dokumentacja dotycząca rozwoju demograficznego Piotrowic sięga lat 1629–1938 i zdradza fascynujące zmiany w liczbie mieszkańców na przestrzeni wieków. Warto zwrócić uwagę na różnorodność źródeł danych dotyczących tego okresu, przytoczonych w kontekście rozwoju demograficznego wsi oraz późniejszej gminy.

Gospodarka

Rozwój przemysłu w Piotrowicach sięga początków XX wieku, kiedy to w 1907 roku została uruchomiona fabryka urządzeń oraz maszyn górniczych. Z czasem zakład ten stał się jednym z najbardziej znaczących w branży metalowej, a od 1930 roku znany był jako Piotrowicka Fabryka Maszyn „Famur”. W szczytowym okresie zatrudniał od 80 do 250 pracowników. W latach 60. oraz 70. XX wieku fabryka przeszła szereg modernizacji. W 1975 roku wyprodukowano w niej 168 kombajnów górniczych, 700 pomp oraz 350 silników hydraulicznych, co plasowało ją w czołówce światowych producentów sprzętu dla górnictwa.

Z rozwojem gminy, w Piotrowicach wzrastało również rzemiosło. Na początku XX wieku funkcjonowały tu warsztaty zajmujące się różnorodnymi rzemiosłami. Jeszcze w XIX wieku istniało kilka kuźni. Przed wybuchem I wojny światowej działało atrakcyjne zaplecze usługowe, w skład którego wchodzili stolarze, elektrycy, szewcy, piekarze, krawcy, rzeźnicy oraz fryzjerzy. Po I wojnie światowej pojawił się zakład fotograficzny „Gloria” przy ulicy Kasztanowej, a synowie właścicieli również zostali profesjonalnymi fotografami. Zakład fotograficzny powstał także przy ulicy gen. Z. Waltera-Jankego 167. W obrębie Piotrowic działał również kamieniarz Józef Mendecki, a po II wojnie światowej jego syn podjął kontynuację tradycji rodzinnej. W okresie międzywojennym zbudowano betoniarnię oraz dwie rozlewnie piwa i wód mineralnych, a także zakład produkujący konserwy.

Początkowe lata 60. XX wieku przyniosły również utworzenie giełdy owocowo-warzywnej w rejonie przyszłego osiedla Targowisko. Giełda ta działała jako całodobowa hurtownia, aż do momentu, gdy w miejscu jej siedziby rozpoczęto budowę nowego osiedla mieszkaniowego.

W Piotrowicach znajdują się bogate złoża skały wapiennej, co w przeszłości sprzyjało rozwojowi górnictwa tego kruszewa. W 1860 roku, w materiałach topograficznych, odnotowano 26 dużych pieców wapiennych, w tym na obszarze Piotrowic. W 1896 roku książę pszczyński udzielił koncesji na wydobycie wapienia w tym regionie. Wapienniki ulokowane były po obu stronach współczesnej ulicy Armii Krajowej, nieopodal cmentarza. Najwięcej wapna palonego sprzedano w roku 1908 w ilości 2538 m³, a ostatni piec wyburzono w 1959 roku.

W 1921 roku na miejscu zakładów konstrukcji żelaznych „Elevator” powstały Warsztaty Naprawcze Taboru Kolejowego, w których zajmowano się naprawą wagonów kolejowych. Po II wojnie światowej transformowano je w Kolejowe Zakłady Zabezpieczenia Ruchu i Łączności PKP.

W 1931 roku, w lesie brzozowym między Piotrowicami a Kostuchną, zaczęły powstawać tzw. biedaszyby. Wydobywano w nich węgiel kamienny z pola „Emanuel”, gdzie pokład miał 2,8 m grubości i osiągano głębokość wykopów do 18 m. Wydobycie trwało do 1938 roku. Blisko piotrowickiego cmentarza, kopalnia „Murcki” w październiku 1983 roku rozpoczęła budowę szybu wentylacyjnego „Zygmunt”, który oddano do użytku 28 lutego 1989 roku.

Współczesny handel oraz usługi w Piotrowicach koncentrują się głównie w rejonie skrzyżowania kluczowych ulic w obrębie dawnej, znacząco przebudowanej wsi, a konkretniej w obszarze skrzyżowania ulic Armii Krajowej oraz Z. Waltera-Jankego.

Transport

W Piotrowicach głównym szlakiem komunikacyjnym jest droga nr 81, wzdłuż której znajdują się różne istotne ulice, w tym ulica Tadeusza Kościuszki. To właśnie ta droga prowadzi w kierunku południowym, łącząc Piotrowice z takimi miejscowościami jak Mikołów, Żory czy Skoczów, jednocześnie zapewniając szybki dostęp do Śródmieścia. Dodatkowo, droga nr 81 przecina się z ulicą Armii Krajowej, która stanowi jedną z kluczowych arterii komunikacyjnych w tej dzielnicy, posiadającą kategorię drogi powiatowej klasy Z.

Ulica Armii Krajowej łączy Piotrowice z północną Ligotą, prowadząc przez Zadole, natomiast na południu kieruje do Kostuchny oraz Podlesia. W centralnej części Piotrowic, ulica Armii Krajowej skrzyżowuje się z ulicą generała Zygmunta Waltera-Jankego, która łączy Kąty Piotrowickie z Ochojcem oraz Brynowem. Również ta ulica ma status drogi powiatowej klasy Z.

W Piotrowicach istnieje wiele istotnych dróg, takich jak ulica Aleksandra Kostki-Napierskiego, ulica księdza Stanisława Wilczewskiego, oraz ulica Wojska Polskiego, które również odgrywają ważną rolę w lokalnym transporcie.

Oprócz komunikacji drogowej, Piotrowice mogą poszczycić się węzłem kolejowym, z którego rozchodzą się linie do Bielska-Białej i Rybnika – oraz dalsze w kierunku Zebrzydowic i granicy państwa. Umożliwiają to linie kolejowe 139 Katowice – Zwardoń oraz 140 Katowice Ligota – Nędza. Historia kolei sięga 20 stycznia 1858 roku, kiedy to otwarto fragment, który połączył Mikołów z Ligotą, mając długość 9 km. Tę trasę zbudowało Towarzystwo Kolei Wilhelma, a linię następnie wydłużono dzięki wsparciu ówczesnych władz.

W 1900 roku zapoczątkowano budowę linii łączącej Katowice z Tychami przez Piotrowice. Pierwsze kursy pociągów zaczęły się w 1910 roku, ale były to jedynie lekkie pociągi towarowe z powodu trudnych warunków. Pasażerski ruch kolejowy uruchomiono na początku 1912 roku. Przystanek kolejowy w Piotrowicach zainaugurował swoją działalność w 1895 roku, a jego pierwotna infrastruktura obejmowała peron oraz budynek dróżnika, w którym sprzedawano bilety. W pierwszym roku sprzedano ponad 3000 biletów.

Największy ruch kolejowy odnotowano pod koniec lat 80. XX wieku, a w latach 90. transport ten uległ redukcji na rzecz komunikacji drogowej. W związku z tym w 1999 roku przystąpiono do budowy wiaduktu nad ulicą Armii Krajowej, co zakończono w 2001 roku.

Organizatorem miejskiego transportu zbiorowego w Piotrowicach jest Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM). Transport zbiorowy w tej części miasta odbywa się wyłącznie za pomocą połączeń autobusowych. Głównymi przewoźnikami są: Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej w Katowicach oraz Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej w Tychach.

Na terenie Piotrowic znajduje się aż 13 przystanków, w tym: Piotrowice Barcelońska, Piotrowice Bukszpanowa Kaplica, Piotrowice Cmentarz, Piotrowice Dworzec PKP, Piotrowice Działowa, Piotrowice Fabryka Maszyn, Piotrowice Miłe Zacisze, Piotrowice Osiedle, Piotrowice Pętla, Piotrowice Skrzyżowanie, Piotrowice Szkoła, Piotrowice Tyska oraz Piotrowice Wojska Polskiego. Na przystanku Piotrowice Skrzyżowanie, znajdującym się na skrzyżowaniu ulic Armii Krajowej i gen. Z. Waltera-Jankego, w połowie maja 2022 roku kursowało 9 linii autobusowych, w tym jedna nocna. Te linie zapewniają połączenia z innymi częściami Katowic oraz współczesnymi miastami Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, jak Czeladź, Mikołów, Mysłowice i Tychy.

Architektura i urbanistyka

Rozwój urbanistyczny

Początki osadnictwa w Piotrowicach miały miejsce w malowniczej dolinie Mlecznej, gdzie z czasem powstało historyczne centrum wsi. Ulice takie jak Kasztanowa, Świerkowa oraz Wojska Polskiego wyznaczały pierwotne lokalizacje budynków mieszkalnych. Te komunikacyjne szlaki w swoim czasie stanowiły część traktu Furmaniec.

Budownictwo z okresu XVIII i XIX wieku charakteryzowało się przeważnie drewnianymi budynkami, występującymi w formie konstrukcji zrębowych oraz dwutraktowym układem pomieszczeń. Z reguły nadproża posiadały napisy fundacyjne oraz daty budowy. Oprócz drewnianych domów pojawiały się również ceglane i kamienne obiekty, pokryte dachówką. W 1830 roku Piotrowice mogły poszczycić się 42 domami.

Najstarszym obiektem mieszkalnym, który przetrwał do dzisiaj, jest wiejski dom z przełomu XIX i XX wieku, znajdujący się przy ulicy Załogowej 1. Wśród innych historycznych budynków z II połowy XIX wieku wyróżniają się domy przy ulicach: A. Grottgera 28, A. Kostki-Napierskiego 15, gen. Z. Waltera-Jankego 183 i 216 oraz Wojska Polskiego 48.

Na początku XX wieku, Piotrowice zaczęły transformować się z niezbyt licznej wioski w dynamicznie rozwijającą się osadę podmiejską. Wraz ze wzrostem liczby mieszkańców, zaczęto stawiać domy wielokondygnacyjne, murowane i otynkowane. W latach 1900–1922 powstała zabudowa, zlokalizowana w różnych częściach Piotrowic, najbardziej koncentrując się jednak w rejonie ulic: K. Darwina, Kasztanowej, A. Grottgera, gen. Z. Waltera-Jankego oraz Wojska Polskiego.

Międzywojenny okres przyniósł znaczny rozwój urbanistyczny Piotrowic, z nowymi budynkami powstającymi wzdłuż ulicy Armii Krajowej oraz gen. Z. Waltera-Jankego. Już po 1934 roku na terenie Piotrowic stawiano rocznie ponad 200 nowych domów.

W okresie Polski Ludowej w Piotrowicach w drugiej połowie lat 60. XX wieku zainicjowano budowę pierwszych bloków mieszkalnych, które powstawały pomiędzy ulicą T. Kościuszki a ulicą Żurawią. W latach 70. XX wieku Wydział Architektury w porozumieniu z Komitetem Wojewódzkim KW PZPR planował wyburzenie starych budynków, aby móc zrealizować powierzchniowe nowoczesne centrum Katowic. Plany te zostały jednak wstrzymane dzięki protestom mieszkańców oraz trudnej sytuacji ekonomicznej w 1982 roku.

Niemniej jednak, nie obyło się bez wyburzeń, które dotknęły wiele historycznych obiektów, szczególnie w rejonie Skotnicy oraz w okolicach targowiska.

W marcu 1977 roku ruszyła budowa nowego osiedla Targowisko, które zlokalizowane było w rejonie ulic A. Fredry oraz gen. Z. Waltera-Jankego, a jego projekt stworzył Zygmunt Fagas. Proces budowy osiedla trwał do 1980 roku i obejmował także rozwój budownictwa indywidualnego i spółdzielczego w formie domów jednorodzinnych.

Wczesne lata 80. XX wieku przyniosły kolejne zmiany na pograniczu Piotrowic i Kostuchny. Począwszy od 1979 roku, rozpoczęto budowę osiedla Odrodzenia, które zostało zaprojektowane przez wrocławski zespół architektów współpracujący z katowickim „Inwestprojektem”. Osiedle Odrodzenia miało pełnić funkcję dużego kompleksu mieszkaniowego na 120 tysięcy osób, co stanowiło ambitny projekt urbanistyczny z końca lat 70. XX wieku.

Pomniki i tablice pamiątkowe

W obrębie Piotrowic znajduje się wiele miejsc pamięci, które przypominają o ważnych wydarzeniach historycznych oraz ludziach, którzy mieli wpływ na losy regionu. Do najistotniejszych z nich należą:

• Kapliczka z 1922 roku, zbudowana dla uhonorowania przyłączenia części Górnego Śląska do Polski, na miejscu mogił żołnierzy poległych w bitwie z 1644 roku. Wewnątrz kapliczki umieszczono tablicę upamiętniającą Piotrowiczan, którzy zginęli w II i III powstaniu śląskim, a znajduje się ona przy ul. A. Grottgera 3,
• Płyta upamiętniająca poległych podczas powstań śląskich i II wojny światowej eksponowana jest przy ul. Armii Krajowej 64, gdzie mieści się Zespół Szkół Poligraficzno-Mechanicznych im. Armii Krajowej,
• Dawna mogiła zbiorowa żołnierzy niemieckich znajduje się na cmentarzu przy ulicy Armii Krajowej; w 2007 roku ekshumowano ich szczątki i przeniesiono na cmentarz żołnierzy niemieckich w Siemianowicach Śląskich, przy ulicy H. Krupanka.

Oświata

Początki edukacji w Piotrowicach sięgają roku 1765, kiedy to w Prusach uchwalono ustawę o powszechnym obowiązku szkolnym. Już 18 czerwca 1810 roku inspektor szkolny Nygo z Mysłowic podjął kluczową decyzję o założeniu szkoły w tej miejscowości. Dzieci z Piotrowic musiały wówczas uczęszczać pieszo do pobliskiej szkoły w Mikołowie. Rok 1819, a dokładniej 19 lutego tegoż roku, to data otwarcia pierwszego budynku szkoły, który znajdował się przy skrzyżowaniu ulic Wojska Polskiego i Armii Krajowej. Antoni Hartmann został pierwszym nauczycielem tej nowej placówki, a w 1865 roku dobudowano dodatkowe piętro oraz mieszkanie dla nauczyciela.

W piotrowickiej szkole nauczał Karol Miarka, który rozpoczął pracę 1 lipca 1847 roku, a zakończył ją w maju 1850. Nowa szkoła przy piotrowickim rynku, położona w rejonie ulicy Armii Krajowej, zaczęła powstawać w roku 1901. W roku 1902 zainaugurowano w niej nauczanie, a w pierwszym okresie jej istnienia znajdowały się tam cztery sale lekcyjne. Już w 1908 roku do szkoły uczęszczało aż 462 uczniów, w tym 15 pochodzenia niemieckiego.

Rok 1929 był przełomowy, zainicjowano bowiem budowę nowego gmachu szkoły powszechnej przy ulicy gen. Z. Waltera-Jankego. Nauka w nowym obiekcie rozpoczęła się 7 grudnia 1931 roku. W 1936 roku doszło do podziału szkoły na dwie części: Szkołę Powszechną nr 1 dla chłopców oraz Szkołę Powszechną nr 2 dla dziewcząt. W pierwszej z nich uczyło się 507 chłopców, w drugiej natomiast 428 dziewcząt. W tym samym roku gmach szkoły został rozbudowany w kierunku północnym, a w 1953 roku połączono te dwie placówki w jedną, tworząc Szkołę Podstawową nr 28 w Katowicach.

Na ulicy Armii Krajowej w 1950 roku została utworzona Zasadnicza Szkoła Zawodowa, która kształciła uczniów w różnych zawodach. W 1978 roku przemianowano ją na Zespół Szkół Poligraficzno-Mechanicznych. 1 września 1955 roku zainaugurowano nauczanie w Technikum Centralnego Związku Spółdzielczego, które zlokalizowane było przy ulicy Harcerzy Września 1939 2. W tej szkole uczniowie zdobywali wiedzę z zakresu techniki fotograficznej oraz techniki radiowo-telewizyjnej. W latach 90. placówkę przekształcono w Zespół Szkół Zawodowych im. Edwarda Abramowskiego.

Podczas obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego, w styczniu 1960 roku otwarto nowy gmach Szkoły Podstawowej nr 32 w Katowicach, która znajduje się przy ulicy M. Sobańskiego 86. W latach 60. XX wieku zbudowano nowoczesne obiekty szkolne dla szkoły milicyjnej, które wyposażono w basen oraz strzelnicę. W latach 70. XX wieku skoszarowano w nich oddział ZOMO oraz później jednostki specjalne policji. Budynki te przeszły na nowo rewitalizację, a 8 lutego 1999 roku odbyło się uroczyste otwarcie Szkoły Policji w Katowicach, której pierwszym komendantem został Tadeusz Wojtuszko.

W dniu 1 października 1991 roku w dawnym budynku hotelu robotniczego PFM-FAMUR utworzono Górnośląski Prywatny College Ekonomiczny. W 1994 roku szkoła ta zmieniła status na Górnośląską Wyższą Szkołę Handlową, a pierwszym rektorem została dr Ewa Piastowska. W dniu 1 czerwca 2022 roku uczelnia zmieniła swoją nazwę na Akademia Górnośląska im. W. Korfantego w Katowicach.

Kultura

Piotrowice to miejsce, w którym do czasów I wojny światowej pielęgnowano tradycje ludowe charakterystyczne dla Śląska. Wśród nich znajdowały się liczne ceremonie, takie jak sobótki czy obrzęd topienia marzanny, które były ważnym elementem lokalnej kultury.

Przed wybuchem I wojny światowej powstała pierwsza biblioteka Towarzystwa Czytelni Ludowych, której inicjatorem był Ludwik Widuch – również założyciel chóru „Jutrzenka”. W okresie międzywojennym biblioteka znalazła swoje miejsce w starej szkole usytuowanej na piotrowickim rynku. Po przeniesieniu Urzędu Stanu Cywilnego do katowickiego Pałacu Ślubów, jego pomieszczenia zajęła Miejska Biblioteka Publiczna. Kolejny oddział MBP w Piotrowicach uruchomiono w 1984 roku przy ulicy M. Radockiego 70a.

W 1911 roku w Piotrowicach powstało Towarzystwo Śpiewu „Jutrzenka”, którego założycielami byli Ludwik Widuch, Piotr Gierlotka, Henryk Pieczka oraz Paweł Łaskot. Grupa zadebiutowała 9 września 1912 roku, prezentując swój pierwszy spektakl teatralny w Kostuchnie. W latach 1912–1920 podejmowali działania związane z recytowaniem polskich utworów literackich i teatrów. Po wstrzymaniu działalności podczas I wojny światowej, zespół wznowił swoje występy w grudniu 1918 roku. W 1935 roku z chórków „Jutrzenka” powstał chór męski „Hejnał”. Na początku XXI wieku na terenie Katowic działało 13 chórów, w tym piotrowicki Chór Liturgiczno-Dziecięco-Młodzieżowy przy parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosko oraz chór kameralny „Fermata” zrzeszony przy piotrowickiej filii Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach.

Kino „Piast”, działające przy ulicy Z. Waltera-Jankego w latach 1933–1991, obecnie znajduje się pod inną nazwą, a mianowicie Teatr & Klub muzyczny Old Timers Garage.

Piotrowice są także miejscem związanym z malarzem Romanem Pająkiem, który zdobył uznanie dzięki swoim olejnym obrazom i freskom. Jego dzieła można znaleźć w kościołach całej Europy i w prywatnych kolekcjach. Głównie malował pejzaże oraz tematy sakralne. Zmarł 8 lipca 1964 roku w Piotrowicach. To właśnie w tym miejscu zespół muzyczny Dżem zaczął swoją artystyczną karierę.

W lokalnej społeczności funkcjonuje jedna z czterech filii Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach, która została stworzona w 2000 roku w wyremontowanym budynku po dawnej przychodni. Pierwotnie budynek ten pełnił funkcję siedziby urzędu gminy Piotrowice. MDK „Południe” odgrywa ważną rolę w życiu kulturalnym dzielnicy, organizując różnorodne zajęcia, takie jak muzykowanie, taniec, kursy językowe, aerobik oraz rękodzieło. Umożliwia także amatorskim zespołom muzycznym korzystanie ze swoich sal i sprzętu.

W latach 2014–2022 budynek dworca kolejowego na przystanku Katowice Piotrowice, przy ulicy Armii Krajowej 40, był siedzibą Teatru Żelaznego, który dysponował amfiteatralną przestrzenią do występów. Właśnie tam swoją przygodę artystyczną rozpoczęła aktorka i tancerka Edyta Herbuś, która zadebiutowała w spektaklu „Diwa” w reżyserii Grzegorza Kempinskyego.

W Piotrowicach swoją działalność rozpoczęła także Górnośląska Wyższa Szkoła Handlowa im. Wojciecha Korfantego, która inaugurując nowy rok akademicki, wykorzystała pomysł Krzysztofa Skiby, lidera zespołu Big Cyc, organizując Święto Arbuza, otwarte nie tylko dla studentów uczelni.

Interesującym punktem na mapie Piotrowic jest Muzeum Najmniejszej Książki Świata, powstałe dzięki staraniom Zygmunta Szkocnego, posiadacza rekordu Guinnessa w tej kategorii.

Religia

W Piotrowicach katolicyzm jest dominującą religią. Początki związku społeczności katolickiej w Piotrowicach sięgają 1222 roku, kiedy to lokalni rzymskokatoliccy mieszkańcy byli częścią parafii pw. św. Wojciecha Mikołowie. Historie związane z budową kościoła w tej okolicy sięgają przynajmniej 1870 roku, kiedy to zarysował się plan utworzenia nowej parafii obejmującej Piotrowice, Kostuchnę, Ochojec, Murcki oraz Podlesie.

W tamtym okresie franciszkanie przybyli na tereny Górnego Śląska, co przyczyniło się do decyzji o budowie klasztoru w pobliskich Panewnikach. Widząc rosnącą populację i silne związki religijne, ówczesny biskup wrocławski Georg Kopp wprowadzał politykę germanizacyjną, mającą na celu odciągnięcie lokalnej ludności oraz duchowieństwa od pielgrzymek do Częstochowy.

W 1913 roku, a być może na początku 1914 roku, mieszkańcy Piotrowic przeszli pod opiekę parafii w Panewnikach. Gdy nastał rok 1930, zapoczątkowano budowę tymczasowego kościoła, który był drewniany. Poświęcenie tego obiektu, pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, miało miejsce 26 października 1930 roku. Dnia 1 maja 1931 roku ustanowiono kurację, a parafię Najświętszego Serca Pana Jezusa powołano do życia 1 listopada 1936 roku. Niestety, planowanie budowy kościoła na stałe zostało wstrzymane przez wybuch II wojny światowej.

W 1956 roku podjęto nowe kroki w celu zrealizowania budowy głównej świątyni, jednak brak zgody na rozbudowę doprowadził do kolejnych opóźnień. Dopiero w 1974 roku rozpoczęto budowę właściwego kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosko. Uroczystość poświęcenia miała miejsce 15 grudnia 1977 roku, a efektem tej budowy było również wyznaczenie nowego patrona parafii, św. Jana Bosko, dnia 9 lutego 1976 roku. Cmentarz parafialny zajmujący powierzchnię 2,135 ha mieści się przy ulicy Armii Krajowej.

W obliczu rozwoju Piotrowic oraz rosnącej liczby mieszkańców, w 1986 roku podjęto decyzję o budowie nowej świątyni na osiedlu Odrodzenia. Dnia 10 czerwca 1987 roku papież Jan Paweł II poświęcił kamień węgielny pod budowę nowego kościoła pw. Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa podczas swojej pielgrzymki w Tarnowie. Na czele prac budowlanych stał ks. Janusz Kwapiszewski, a sama parafia została ustanowiona 1 stycznia 1990 roku.

Osobliwą postacią z Piotrowic jest Katarzyna Szymon, która żyła w latach 1979–1986. 8 marca 1946 roku zaczęła doświadczać stygmatów oraz wizji Męki Pańskiej, które przyciągały ludzi z całego świata.

Sport i rekreacja

W Piotrowicach, historia działalności sportowej ma swoje korzenie sięgające lat 1918-1920. Wówczas w tym rejonie powstało gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, które wchodziło w skład okręgu mikołowskiego. Na czele tej organizacji stał Jan Materla. Towarzystwo szczególnie angażowało się w szeroką działalność na świeżym powietrzu, organizując wycieczki, marsze, oraz przeprowadzając referaty i szkolenia w języku polskim. Zjazdy lokalnych gniazd „Sokoła” odbywały się w Zadolu.

W okresie od 1922 do 1939 roku Piotrowice były domem dla licznych organizacji sportowych – działało ich łącznie 13. Pierwsze znane boisko piłkarskie usytuowane było w Gaci, przy obecnej ulicy Wspólnej, a jego historie związane są z meczami rozgrywanymi w latach 20. i 30. XX wieku. W 1932 roku, 21 sierpnia, uroczyście otwarto bardziej reprezentacyjne boisko w Skotnicy. Dziś na obszarze dawnego boiska znajdują się ogródki działkowe przy ulicy A. Kostki-Napierskiego. W 1935 roku powstało nowe boisko znajdujące się przy Piotrowickiej Fabryce Maszyn, a zaraz po zakończeniu II wojny światowej powstało kolejne na Targowisku.

W pierwszych latach po wojnie na terenie Piotrowic utworzono trzy kluby sportowe:

• Klub Sportowy Fabryki Maszyn, funkcjonujący w latach 1946–1947, prowadził sekcję piłki nożnej, a później połączył się z „Górnikiem”,
• ZZK Związek Zawodowy Kolejarzy, aktywny w latach 1948–1962, miał sekcje piłki nożnej i tenisa stołowego; potem część zasilił „Kolejarz”,
• ZKS Okręgowej Komisji Związków Zawodowych, klub piłkarski działający w 1947 roku, później połączony z „Kolejarzem”.

W latach 50. XX wieku w czasach Polski Ludowej Piotrowice gościły wyścigi motocyklowe po lokalnych ulicach, a co kilka lat przez dzielnicę przejeżdżał również kolarski Wyścig Pokoju. Wśród mieszkańców Piotrowic, dwie osoby zdołały osiągnąć zaszczyt uczestnictwa w igrzyskach olimpijskich: Wanda Kaczmarczyk startująca w Rzymie w 1960 roku (florecistka) oraz Henryk Nielaba, który uczestniczył w igrzyskach w Tokio w 1964 roku (szpada).

W 2007 roku w Piotrowicach istniało już 8 klubów sportowych, co świadczy o ciągłej tradycji i zamiłowaniu do sportu w tej części Katowic.

---

Oceń: Piotrowice (Katowice)

---