Ochojec (Katowice)

---

Geografia

Ochojec znajduje się w środkowej części Katowic, będąc częścią dzielnicy Piotrowice-Ochojec. Obszar ten jest usytuowany na Wyżynie Śląskiej, w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13). Geologiczne uwarunkowania również są interesujące, ponieważ tereny te leżą w niecce górnośląskiej. W obrębie Ochojca można zauważyć granice Płaskowyżu Murcek, zbudowanego z bardziej odpornych utworów karbońskich, oraz Rowu Kłodnicy, który stanowi obniżenie tektoniczne wypełnione osadami mioceńskimi i czwartorzędowymi. W przeważającej części, teren ten charakteryzuje się występowaniem piasków i żwirów glacjalnych, które współistnieją z głazami na glinie zwałowej.

Ochojec leży w dorzeczu Odry, w zlewni rzeki Kłodnicy. Ta rzeka, biegnąca w kierunku północno-zachodnim, ma także swoje dopływy, jednym z nich jest Ślepiotka. Rzeka ta w swym środkowym biegu przepływa przez zurbanizowaną część Ochojca. Co do klimatu, Ochojec występuje w strefie umiarkowanego klimatu przejściowego, który w zasadzie nie różni się od ogólnego klimatu Katowic. Średnia roczna temperatura, opierając się na danych z lat 1961–2005 dla stacji w pobliskim Muchowcu, wynosi 8,1 °C. Średnia suma opadów w latach 1951–2005 wynosiła 713,8 mm.

W Ochojcu jest zlokalizowany rezerwat przyrody „Ochojec”. Został on ustanowiony w celu ochrony ostoi roślin górskich, które mają reliktowy charakter na Górnym Śląsku, w tym szczególnie dla ochrony liczydła górskiego. Rezerwat obejmuje fragment rozległego kompleksu leśnego położonego w dolinie Ślepiotki. Najczęściej występującym gatunkiem w tym rezerwacie jest olsza czarna. Ślepiotka zachowała na wielu odcinkach swoje naturalne walory, a jej skarpy i brzegi stanowią habitat dla wielu rzadkich oraz chronionych gatunków roślin i zwierząt.

Oprócz tego, w strukturze przyrodniczej Ochojca istotne znaczenie ma zieleń, która przejawia się w formie nasadzeń przyulicznych oraz w zieleńcach podwórkowych i skwerach. Wzdłuż Ślepiotki, w rejonie ulic gen. Z. Waltera-Jankego oraz B. Prusa, zaaranżowano skwer ks. Waldemara Dekiela.

Historia

Historia Ochojca, wsi zlokalizowanej w rejonie Katowic, sięga końca XVIII wieku, kiedy to na obszarze zlikwidowanego folwarku osiedliło się trzech siodłaków. To właśnie od jednego z nich, Gierlotki, przez długi czas miejscowość ta nosiła nazwę Gierlotkowizna. Na początku XV wieku grunty, na których w przyszłości powstała wieś, były dzierżawione przez wpływowych sołtysów, w tym Piotrowic. Zgodnie z układem zawartym w 1640 roku między sołtysem Janem Wieczorkiem a baronem Zygfrydem Promnitzem, na terenie byłego folwarku powstał nowy obiekt, który później zaczęto nazywać Ochojcem.

W miejscowości tej wiodła droga, znana jako Furmaniec, łącząca Mysłowice z Mikołowem, a jej plansza została uwieczniona przez Johannawolfgandę Wielanda w jego atlasy wydanym w 1752 roku. W XIX wieku Ochojec zyskał znaczenie dzięki nowej trasie, która prowadziła z Murcek przez Zadole i Ligotę do Katowic. Wydarzeniem kluczowym dla rozwoju miejscowości było otwarcie w 1852 roku linii kolejowej, łączącej Murcki z Katowicami i przechodzącej przez Ochojec. Dzięki tym okolicznościom liczba ludności zaczęła stopniowo rosnąć, w 1880 roku wynosząc około 100 mieszkańców, którzy głównie znajdowali zatrudnienie w leśnictwie.

Dzięki wielkim staraniom, w 1910 roku Ochojec w końcu doczekał się własnej szkoły, gdzie naukę rozpoczęło 158 dzieci. Przed wybuchem I wojny światowej Ochojec pozostawał częścią dworskiego obszaru Piotrowice i nie miał statusu samodzielnej gminy. W latach 1919-1921 lokalna społeczność Ochojca aktywnie uczestniczyła w trzech śląskich powstaniach. W trakcie I powstania Ochojec znalazł się pod kontrolą zgrupowania Polskiej Organizacji Wojskowej z Janem Żychoniem na czele, a oddział ten przejął kontrolę nad stacją kolejową w Ligocie oraz brał udział w walkach w takich miejscach jak Bogucice i Dąbrówka Mała.

W 1921 roku, podczas plebiscytu, 89% mieszkańców gminy Piotrowice zaopiniowało za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski, co zostało zrealizowane w 1922 roku. W latach międzywojennych liczba mieszkańców Ochojca wzrosła do 5 102 w 1938 roku. W tym okresie powstały różnorodne organizacje polityczne i kulturalne, w tym gniazdo „Sokoła” oraz chór „Słowik”. Niestety, na początku II wojny światowej Ochojec padł ofiarą niemieckiej okupacji, a jednym z pierwszych zamordowanych był Emil Wilczek, którego pamięci poświęcona została tablica umiejscowiona przy ulicy St. Worcella 3.

W czasie niemieckiej okupacji na terenie Fabryki Kotłów Parowych zorganizowano oboz pracy dla francuskich obywateli. Do 1951 roku Ochojec stanowił część gminy Piotrowice, która to podzieliła losy z Katowicami od 1 kwietnia tegoż roku. Mimo że do lat 50. XX wieku Ochojec zachował swój wiejski charakter, większość jego mieszkańców znalazła zatrudnienie w lokalnym przemyśle. W okresie PRL-u w Ochojcu zaczęły powstawać wielorodzinne domy, których budowę realizowała Spółdzielnia Mieszkaniowa „Południe”. Jednym z kluczowych wydarzeń końca lat 70. XX wieku było otwarcie Centralnego Szpitala Górniczego przy ulicy Ziołowej w 1977 roku, a w 1982 roku ustanowiono rezerwat przyrody „Ochojec”.

Na początku lat 90. XX wieku, w 1992 roku, Katowice podzielone zostały na 22 jednostki samorządowe, a Ochojec włączono do jednostki samorządowej nr 19 „Ochojec – Piotrowice” z piotrowickim sąsiedztwem.

Gospodarka

Ochojec to obszar o wielofunkcyjnym charakterze, który łączy w sobie funkcję mieszkalną z różnorodnymi działalnościami gospodarczymi. W tej miejscowości znajdują się liczne przedsiębiorstwa oraz instytucje, które oferują usługi związane z handlem, przemysłem oraz innymi branżami. W zdecydowanej większości, firmy zajmujące się przemysłem budowlanym lokują swoje siedziby w okolicach ulic Kolejowej i Fabrycznej. W tym rejonie znajduje się wielu znaczących graczy rynkowych, w tym Synchrogop, specjalizujący się w budowie sygnalizacji świetlnej oraz przedsiębiorstwo metalowe Gwarnt.

Równocześnie, Ochojec pełni rolę siedziby instytucji o charakterze ponadlokalnym, w tym Zarząd Dróg Wojewódzkich w Katowicach, który znajduje się przy ulicy Lechickiej 24. Ośrodek lokalnych usług w Ochojcu rozciąga się wzdłuż ulicy gen. Z Waltera-Jankego, odprowadzonej od ulicy Odrodzenia, aż do ulicy B. Prusa, oraz obejmuje obszar rejonu tej ostatniej ulicy.

Warto zaznaczyć, że Ochojec aż do lat 50. XX wieku posiadał wiejski charakter, mimo że większość jego mieszkańców była zatrudniona w pobliskich zakładach przemysłowych. W 1852 roku oddanie do użytku linii kolejowej, która przebiega przez Ochojec, otworzyło nowe możliwości rozwoju tej osady. Zaledwie kilka lat później, w 1855 roku, Towarzystwo Akcyjne Altsmanna zainwestowało w region na pograniczu Ligoty, Brynowa i Ochojca, stawiając tam trzy wapienniki systemu Rumfolda, które funkcjonowały aż do roku 1907. Ostatnim właścicielem tych wapienników był Luis Kuntze.

W chwili, gdy nastał rok 1905, Ochojec doświadczał dalszego rozwoju, ponieważ na jego terenie rozpoczęły działalność zarówno tartak, jak i cegielnia. Natomiast w 1924 roku Paweł Ruda założył Śląską Wytwórnię Części do Kotłów Parowych, w której w 1929 roku uruchomiono nowoczesną odlewnię żelaza. Działalność zakładu została znacjonalizowana w 1950 roku, a po tym czasie funkcjonował on jako Zakłady Budowy Urządzeń Kotłowych. W dniu 30 stycznia 2004 roku, zakład został ostatecznie wykreślony z rejestru przedsiębiorców.

Transport

W Ochojcu szczególną rolę odgrywa ulica gen. Zygmunta Waltera-Jankego, która rozciąga się na ponad 4 km. Ta kluczowa arteria komunikacyjna zaczyna się na północy w okolicy ulicy Kolejowej, a następnie biegnie na południe. W okolicach Ślepiotki zmienia kierunek na południowo-zachodni, prowadząc do Piotrowic. Ulica ta jest zakwalifikowana jako droga powiatowa klasy zbiorczej (Z), a na niej oparty jest cały system drogowy Ochojca, co często prowadzi do jego przeciążenia, zwłaszcza w godzinach szczytu.

Wśród innych ważnych dróg w tej dzielnicy można wymienić:

• Ulica Bolesława Prusa – biegnąca wzdłuż równoleżnika, skrzyżowująca się w środkowym odcinku prostopadle z ulicą gen. Z. Waltera-Jankego; to droga gminna klasy lokalnej (L),
• Ulica Ziołowa – która prowadzi od skrzyżowania z ulicą gen. Z. Waltera-Jankego do kompleksu ochojeckiego szpitala; ta droga powiatowa również łączy się z ulicą Cegielnia Murcki, prowadzącą do Murcek.

Warto także wspomnieć o historii transportu kolejowego w Ochojcu. W dniu 1 grudnia 1852 roku otwarto bocznicę kolejową, która zaczynała się w Katowicach, a następnie prowadziła przez Ligotę i Ochojec do Murcek. W 1932 roku uruchomiono tam przystanek osobowy – późniejszy Katowice Ochojec, który działalność zakończył w 1995 roku po likwidacji nierentownych połączeń pasażerskich.

Jeśli chodzi o publiczny transport zbiorowy, w Ochojcu działa on wyłącznie w formie połączeń autobusowych organizowanych przez Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM). Zgodnie z informacjami z połowy 2023 roku, autobusy kursują głównymi ulicami, łącząc różne części dzielnicy z innymi rejonami Katowic oraz miastami Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Z przystanku Ochojec Sadowa kursowały 9 linie autobusowe, w tym jedna nocna. Regularny transport autobusowy na trasie Katowice – Ochojec – Piotrowice – Kostuchna rozpoczął się 16 grudnia 1938 roku, organizowany przez Śląskie Linie Autobusowe.

Architektura i urbanistyka

Ochojec to obszar, który wyróżnia się różnorodnością strukturalną swoich budynków. Wzniesione w różnych epokach architektonicznych, odzwierciedlają bogatą historię tej lokalizacji. W rejonie ulic gen. Z. Waltera-Jankego, B. Prusa, Odrodzenia i Marmurowej znajdują się domy jednorodzinne, w tym estetyczne wille. Część ta, we współpracy z Piotrowicami, tworzy zwartą całość zbliżoną poziomem oraz stylem inwestycji, co jest wynikiem wspólnego dziedzictwa historycznego.

W pierwszej połowie XIX wieku w okolicach mostu na rzece Ślepiotce funkcjonował młyn, którego początki sięgają 1736 roku. Po drugiej stronie rzeki, w kierunku północno-wschodnim, rozciągał się Ochojec, otoczony gęstymi lasami, z domami jednorodzinnymi. Na mapie z 1914 roku już zaznaczona była zabudowa tej dzielnicy, szczególnie w rejonie skrzyżowania ulicy gen. Z. Waltera-Jankego z ulicą B. Prusa, gdzie koncentrowały się najstarsze budynki powstałe do 1922 roku.

W latach międzywojennych liczba obiektów w Ochojcu wzrosła znacząco – z zaledwie 125 domów w 1928 roku do 560 w 1938 roku. Po wojnie, podczas rządów Polski Ludowej, miała miejsce intensywna asymilacja zabudowy Ochojca oraz Piotrowic, a od 1989 roku proces urbanizacji tej osady nieprzerwanie postępuje.

Ważnym punktem na mapie Ochojca jest rzymskokatolicki kościół św. Jacka, który w latach 1972–1975 przeszedł rozbudowę według projektu Kazimierza Sołtykowskiego oraz Mieczysława Króla. W jego wnętrzach znajdują się piękne witraże stworzone przez Lidię Kwiatkowską oraz rzeźby autorstwa Jerzego Kwiatkowskiego, które dodają mu niezwykłego charakteru.

Kultura

W pobliskich Piotrowicach, tuż przy ulicy gen. Z. Waltera-Jankego 136, działa miejska jednostka kultury – Filia „Piotrowice”, która jest częścią Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach. To miejsce jest centrum kulturalnym, które organizuje różnorodne zajęcia zarówno dla dzieci, młodzieży, jak i dorosłych. W ofercie znajdują się zajęcia taneczne, plastyczne, akrobatyka, nauka gry na instrumentach oraz liczne warsztaty.

Historia Ochojca sięga również głęboko w przeszłość. W dniu 19 stycznia 1919 roku z inicjatywy Augustyna Ostarka oraz Antoniego Matysioka powstał chór „Słowik”, który przez długie lata, aż do 1968 roku, aktywnie funkcjonował w tym rejonie. Ochojec był także miejscem, gdzie działało kino, które stanowiło ważny element kulturalny w życiu mieszkańców.

Oświata

Wcześniej, zanim na terenie Ochojca powstała jakakolwiek placówka edukacyjna, dzieci z tej okolicy zmuszone były uczęszczać do szkoły w Piotrowic. To właśnie 10 sierpnia 1910 roku otwarto pierwszą szkołę w Ochojcu. Na początku była to szkoła czteroklasowa, której kierownikiem została pani nauczycielka Widera. W okresie 1948–1950 budynek uległ rozbudowie, a w 1954 roku przekształcono ją w rozwojową Szkołę Ogólnokształcącą Stopnia Podstawowego i Licealnego nr 8, do której uczęszczała młodzież nie tylko z Ochojca, ale również z Piotrowic, Brynowa i innych rejonów Katowic. Dnia 21 marca 1962 roku, szkole nadano imię Władysława Broniewskiego, co podkreśla jej znaczenie oraz historię.

Natomiast 1 września 1962 roku miała miejsce inauguracja szkoły podstawowej nr 56, zlokalizowanej przy ulicy Spółdzielczości 21. Była to jedna z tzw. „Tysiąclatek”, które miały na celu zwiększenie dostępności edukacji. Na półmetku roku 2023, w Ochojcu funkcjonował Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 2 w Katowicach, z siedzibą przy ul. Spółdzielczości 21. Na ten zespół składały się dwie placówki, z których pierwszą była Szkoła Podstawowa nr 56 im. Henryka Sławika, a drugą V Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Broniewskiego w Katowicach. Liceum mieści się pod adresem ul. gen. Z. Waltera-Jankego 65, co dalszym ciągu świadczy o znaczącym rozwoju oświaty w tej dzielnicy.

Ochrona zdrowia

W Ochojcu, przy ulicy Ziołowej 45/47, znajduje się Górnośląskie Centrum Medyczne im. prof. Leszka Gieca Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach – znana instytucja w zakresie opieki zdrowotnej. Działający w ramach tej struktury szpital publiczny jest wspierany przez Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach jako swój organ założycielski. Jego zasługi w dziedzinie kardiologii są nie do przecenienia, ponieważ odpowiada on za około 30% wszystkich usług kardiologicznych w Polsce.

Historia tej placówki sięga roku 1977, kiedy to oficjalnie zainaugurowano działalność szpitala. Już rok później, dzięki inicjatywie prof. Leszka Gieca, rozpoczęto budowę Śląskiego Ośrodka Kardiologii, którego uroczyste otwarcie odbyło się w lutym 1986 roku. W roku 1988 pod kierownictwem prof. Zbigniewa Religi zaczęła działać Klinika Kardiochirurgii, a w kolejnych latach powstała także II Klinika Kardiochirurgii. Ich działalnością kierowali wybitni specjaliści – Andrzej Bochenek i Stanisław Woś. W 2000 roku doszło do połączenia obu jednostek pod wspólną nazwą Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 7, składającego się z dwóch głównych segmentów: Specjalistycznego Szpitala Wieloprofilowego oraz Górnośląskiego Ośrodka Kardiologii.

Pod adresem Fabryczna 13d w Ochojcu działa także Centrum Medyczne Angelius Provita, które oferuje usługi w 26 poradniach specjalistycznych, takich jak Poradnia Leczenia Niepłodności, Poradnia Patologii Ciąży czy Poradnia Dermatologiczna ESTEklinika. Jest to miejsce o szerokim wachlarzu usług, które przyciąga pacjentów z całego regionu.

Religia

Na terenie Ochojca, przy ulicy Leśnej 14, znajduje się rzymskokatolicka parafia św. Jacka. Parafia ta wchodzi w skład dekanatu Katowice-Panewniki, który należy do archidiecezji katowickiej.

W przeszłości, wierni katolicy z Ochojca byli związani z parafią św. Wojciecha w Mikołowie. Od stycznia 1914 roku, pastoralna odpowiedzialność za mieszkańców Ochojca spoczywała na ojcach franciszkanach z Panewnik. Działalność duszpasterska w tej okolicy musiała się rozwijać, co doprowadziło do ustanowienia kuracji 1 maja 1931 roku w Piotrowicach. Następnie, 1 listopada 1936 roku powstała parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa, z której wydzielono osobną jednostkę dla mieszkańców Ochojca – parafię św. Jacka.

Kościół, który pełnił funkcje parafialne, został poświęcony 2 sierpnia 1936 roku przez ks. infułata Wilhelma Kasperlika. Nowy kościół z kolei poświęcił 23 czerwca 1940 roku ksiądz kanonik Karol Wilk z Mikołowa. 15 marca 1958 roku dokonano erekcji parafii, co formalnie zainaugurowało jej działalność.

Wiosną 1972 roku rozpoczęły się prace nad rozbudową kościoła, a jego poświęcenie miało miejsce 15 czerwca 1975 roku, w ceremonii której przewodniczył biskup katowicki Herbert Bednorz.

W Ochojcu istniał także filiał katowickiego zboru metodystów, co świadczy o różnorodności religijnej zasobów społecznych w tej okolicy.

Sport i rekreacja

Rekreacyjne atuty Ochojca są w znacznym stopniu zdeterminowane przez Lasy Murckowskie, które znajdują się po stronie wschodniej. Warto zwrócić szczególną uwagę na przyrodnicze bogactwo rezerwatu przyrody „Ochojec”. Region ten jest doskonałym miejscem do aktywnego wypoczynku, co potwierdzają liczne szlaki rowerowe. Przykładowo, szlak nr 1 łączy Śródmieście Katowic z rezerwatem „Ochojec”, prowadząc dalej do Tychów. Inny szlak, nr 3, prowadzi trasą Giszowiec – Ochojec – Stare Panewniki. Kolejnym interesującym szlakiem jest nr 101, łączący Ochojec z Giszowcem i Lędzinami.

Oprócz tras rowerowych, Ochojec oferuje również piesze szlaki. Czarny Szlak Ochojski prowadzi z Ochojca do Lędzin przez teren rezerwatu „Ochojec”. Natomiast zielony Szlak Dwudziestopięciolecia PTTK jest popularnym szlakiem okrężnym, który rozpoczyna się przy Stadionie Śląskim i prowadzi przez miejscowości takie jak Czleladź, Dąbrowa Górnicza oraz Mysłowice.

W Ochojcu swoje miejsce znalazł również Klub Sportowy Bumeikan, mieszczący się przy ulicy B. Prusa, gdzie prowadzone są treningi Yoshinkan Aikido. Sekcja ta działa w Ochojcu od 2011 roku, przyciągając miłośników sztuk walki.

W kontekście sportu, warto przypomnieć, że pierwszą organizacją sportową w Ochojcu był klub „Iskar” Ochojec, który zajmował się piłką nożną i przekazał swoją bazę oraz większość kadry Oddziałowi Młodzieży Powstańczej w Ochojcu. W 1949 roku w Ochojcu działał również klub sportowy „Stal”, który był związany z Zakładami Budowy Urządzeń Kotłowych. Niestety, według danych z 2007 roku, na terenie Ochojca nie istniał żaden klub ani towarzystwo sportowe.

---

Oceń: Ochojec (Katowice)

---