Ulica Hetmańska w Katowicach

---

Przebieg

Ulica Hetmańska zlokalizowana jest w katowickiej dzielnicy Załęska Hałda-Brynów część zachodnia i rozciąga się na całej swojej długości przez ten obszar.

Jej początek ma miejsce w rejonie skrzyżowania z ulicą Ligocką, skąd ulica kieruje się w stronę południowo-wschodnią. Tuż po tym skrzyżowaniu Hetmańska skręca w kierunku południowym, a przy tej zmianie toru, krzyżuje się z ulicą Tomasza, która znajduje się po lewej stronie. Od momentu tego zakrętu, ulica Hetmańska kontynuuje swój bieg w sposób stosunkowo prostoliniowy, przecinając kolejno po lewej stronie ulice: Rolną, J. Grzyśki, a także K. Adwentowicza. Z prawej strony natomiast również krzyżuje się z ulicą Rolną oraz J. Grzyśki.

Końcowy odcinek ulicy Hetmańskiej zamyka się ślepo na moście, który wznosi się nad Kłodnicą. Kontynuacją tej drogi jest ścieżka, która prowadzi w kierunku ulicy Kłodnickiej, umiejscowionej w dzielnicy Ligota-Panewniki.

Charakterystyka

Ulica Hetmańska, znana jako droga powiatowa nr 6439S, charakteryzuje się klasą drogi lokalnej (L). Całkowita długość tej ulicy wynosi 540 m, a jej jezdnia ma szerokość 4,5 m. Na całej swojej długości droga pokryta jest nawierzchnią bitumiczną. W systemie TERYT, ulica ta zarejestrowana jest pod numerem 06637, a dla adresów położonych wzdłuż jej biegu ustalono kod pocztowy 40-560. Obiekt jest zarządzany przez Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach.

Na skrzyżowaniu ulic Hetmańskiej oraz Ligockiej zlokalizowana jest sześciowlotowa sygnalizacja świetlna akomodacyjna, co wpływa na płynność ruchu. W obszarze Hetmańskiej, pomiędzy ulicami Ligocką a Rolną, odbywa się ruch autobusów transportu zbiorowego, zleconego przez Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM). Warto jednak zaznaczyć, że przy tej ulicy nie znajdują się żadne przystanki autobusowe.

Najbliższy przystanek, jakim jest Stara Ligota Filarowa, usytuowany jest wzdłuż ul. Rolnej w pobliżu ul. Filarowej. Autobusy kursują w kierunkach Ligoty-Panewnik i Piotrowic-Ochojca z jednej strony, natomiast w kierunku Śródmieścia oraz północnych dzielnic Katowic, jak również Sosnowca i Siemianowic Śląskich z drugiej strony.

Na krótkim odcinku ulicy Hetmańskiej, pomiędzy skrzyżowaniem z ulicą K. Adwentowicza a mostem nad Kłodnicą, przebiega czerwony szlak turystyczny – Szlak Bohaterów Wieży Spadochronowej, o łącznej długości 41 km łączący Katowice z Chudowem.

Wzdłuż ulicy Hetmańskiej można zauważyć zabudowę, która tworzy głównie wolnostojące kamienice oraz familoki, będące przykładem architektury z przełomu XIX i XX wieku. Warto wymienić szczególnie budynek szkoły przy ul. Hetmańskiej 8 oraz budynek poczty znajdujący się pod adresem ul. Hetmańska 1. Na tyłach działek można zaobserwować ogrody oraz zabudowę gospodarczą. Z kolei przy południowej stronie ulicy wyróżniają się wysokie bloki mieszkalne, otoczone zielenią, natomiast w pobliżu torów kolejowych można dostrzec tereny zielone oraz garaże.

Historia

Ulica Hetmańska, położona w granicach Ligoty, znajduje się w jej historycznym rejonie zwanym Starą Ligotą. To właśnie tam, przy ulicach Ligockiej, Załęskiej i Hetmańskiej, powstała osada, której pierwsza wzmianka pojawiła się w 1360 roku. W XIX wieku Ligota przechodziła intensywne zmiany, przekształcając się w osadę o charakterze przemysłowym, co było wynikiem wzrostu liczby mieszkańców.

W 1874 roku złożono wniosek o budowę szkoły powszechnej, a prace przy budynku przy ulicy Hetmańskiej 1 ruszyły po pięciu latach, kończąc się w 1880 roku. Pierwszy dzwonek brzmiał rok później, gdy 105 dzieci rozpoczęło naukę. Na mapie z 1883 roku widoczny był już budynek szkoły, natomiast ulica Hetmańska pojawiła się na mapach dopiero w latach późniejszych.

Nowa ulica została wytyczona na przełomie XIX i XX wieku, podążając za południkowym układem pól uprawnych. Wzdłuż niej zaczęły powstawać familoki oraz kamienice w stylach historyzującym oraz modernistycznym, które służyły głównie pracownikom kopalni węgla kamiennego „Oheim” (późniejsza „Wujek”) znajdującej się w Brynowie. Na zachodniej pierzei ulicy tworzył się ciąg familoków, natomiast po wschodniej stronie oraz przy późniejszej ulicy Rolnej stanęły wolnostojące kamienice, w których funkcjonowały lokale handlowo-usługowe, takie jak sklep rzeźniczy czy piekarnie. Remiza OSP znajdowała się na ulicy Hetmańskiej 3.

W 1904 roku do użytku oddano szkołę pod nr 10, a w 1912 roku zbudowano kolejną pod nr 8. Rok 1913 przyniósł zelektryfikowanie ulic Załęskiej i Hetmańskiej, a przed wybuchem I wojny światowej rozwinęła się zabudowa wielorodzinna także na zachód i wschód od ulicy Hetmańskiej. W okresie do wybuchu wojny, ulica nosiła nazwę Schulstrasse, a w latach 1922-1924 była nazywana ulicą Szkolną. W 1924 roku Ligota została włączona do granic Katowic, a od roku 1925 przywrócono jej obecną nazwę.

W tym czasie, pomiędzy ulicami Hetmańską a Ligocką, wzniesiono pomnik Powstańców Śląskich, upamiętniający 11 zmarłych podczas III powstania śląskiego powstańców z Ligoty. Niestety, monument został zniszczony przez Niemców w 1939 roku, a jego odbudowa miała miejsce w 1962 roku.

W 1930 roku szkoła na ulicy Hetmańskiej 1, 8 i 10 kształciła 842 dzieci w 20 oddziałach lekcyjnych. W 1934 roku budynek przy Hetmańskiej 10 został przeniesiony do Publicznej Szkoły Powszechnej nr 31, a sama szkoła przeniosła się na ule Franciszkańską w 1939 roku. W latach międzywojennych obok szkoły czynny był sklep rzeźniczy oraz piekarnia na ulicy Hetmańskiej.

W okresie niemieckiej okupacji ulicę przemianowano na Steinstrasse, a po wojnie przywrócono pierwotną nazwę. W 1947 roku przy Szkole Podstawowej nr 8 otwarto szkolną bibliotekę. W 1950 roku zainaugurowała działalność Filia nr 5 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach. Początkowo mieściła się w starej szkole przy Hetmańskiej 1, a obecnie znajduje się przy ulicy Braci Mniejszych 2.

W latach 1958-1961 ulica Hetmańska pojawiła się na mapach topograficznych w swoim współczesnym przebiegu, charakteryzując się gęstą zabudową po obu stronach. Ochotnicza straż pożarna z ulicy Hetmańskiej 3 przekształciła się w zawodową straż pożarną w 1959 roku. Problemy z lokalizacją strażnicy skłoniły do budowy nowego obiektu, co zakończyło się sukcesem w 1987 roku na terenie Piotrowic.

W latach 60. XX wieku rozpoczęto demolowanie Starej Ligoty, co doprowadziło do budowy nowych osiedli mieszkaniowych. W połowie lat 70. na ulicach J. Grzyśki i Hetmańskiej w miejscu starych zabudowań postawiono jedenastokondygnacyjne bloki. W między czasie, w latach 1962-1964, rozbudowano budynki Szkoły Podstawowej nr 8 o salę gimnastyczną oraz część łączącą budynki przy Hetmańskiej 8 i 10. W 1964 roku przy ulicy Hetmańskiej 1 rozpoczął działalność urząd pocztowy oraz Klub Seniora w 1968 roku.

Pod koniec lat 80. XX wieku, wskutek szkód górniczych, wyburzono budynek szkoły przy Hetmańskiej 10, a w 2009 roku zlikwidowano budynek pod nr 15. W 2013 roku tatuaż artystyczny stworzył mural przy Hełmańskiej 13, podpisany przez Roberto Ciredza. Obecnie, na skrzyżowaniu ulic Ligockiej i Hetmańskiej, tworzą się korki w godzinach szczytu, co skłoniło radnych katowickich do przedstawienia interpelacji o budowę ronda, jednak władze miasta wskazały, że to rozwiązanie nie będzie wystarczające, a działania koncentrują się na przedłużeniu ulicy F. Bocheńskiego oraz rozwijaniu sieci centrów przesiadkowych.

Obiekty zabytkowe i miejsca pamięci

W Katowicach, na ulicy Hetmańskiej, można znaleźć wiele interesujących obiektów zabytkowych oraz miejsc pamięci, które oddają hołd historii tego regionu. Do najważniejszych z nich należą:

• budynek najstarszej ligockiej szkoły (ul. Hetmańska 1) – powstały w 1880 roku, charakteryzujący się tradycyjnym stylem; wykonany z murowanej cegły i tynkowany,
• kamienica przy ul. Hetmańskiej 2 – z pierwszej ćwierci XX wieku; styl modernistyczny; również murowana z cegły, tynkowana, dwukondygnacyjna z dachem dwuspadowym; wyróżniają ją zdobione obramienia okien oraz fryz,
• kamienica na ul. Hetmańskiej 6 – z przełomu XIX i XX wieku, w stylu historyzmu; murowana z cegły, nietynkowana, dwukondygnacyjna z dachem dwuspadowym; uwagę przyciąga ryzalit i szczyt z ostrołukowymi blendami,
• budynek szkoły (ul. Hetmańska 8) – datowany na lata 30. XX wieku (lub także z 1902 roku), w stylu funkcjonalistycznym; po przebudowie,
• kamienica (ul. Hetmańska 12) – z 1913 roku, w stylu historyzmu; murowana z cegły, nietynkowana, trójkondygnacyjna z dachem dwuspadowym; istotne detale obejmują łuki odcinkowe, nadproża czy sterczyny,
• kamienica-familok przy ul. Hetmańskiej 13 – z przełomu XIX i XX wieku; murowana z cegły, nietynkowana, trójkondygnacyjna z dachem dwuspadowym; na fasadzie znajduje się ryzalit oraz wspomniane wcześniej detale jak szczyt i łuki odcinkowe,
• kamienica (ul. Hetmańska 14) – z początku XX wieku, w stylu modernistycznym; murowana z cegły, nietynkowana, trójkondygnacyjna z dachem dwuspadowym, krytym dachówką; do jej detali należą lizeny, szczyt i gzyms,
• kamienica przy ul. Hetmańskiej 16 – z początku XX wieku, w stylu modernistycznym; budynek ten przeszedł wtórną przebudowę,
• kamienica (ul. Hetmańska 18; róg z ul. Rolną) – z lat 30. XX wieku, w stylu funkcjonalizmu; murowana z cegły, tynkowana, czterokondygnacyjna z płaskim dachem; szczególnie wyróżniają ją pasy okien oraz narożne balkony,
• mostek kolejowy na Kłodnicy (południowy koniec ul. Hetmańskiej) – z II połowy XIX wieku, zbudowany w stylu historyzmu; to murowany z cegły, jednoprzęsłowy obiekt.

Wśród pomników i miejsc pamięci na uwagę zasługuje Pomnik ku czci powstańców śląskich (ul. Hetmańska; róg z ul. Ligocką) – powstały w latach 20. XX wieku, zniszczony w 1939 roku i odbudowany w 1962 roku; prezentuje formę głazu na postumencie, zwieńczonego rzeźbą orła.

Niestety, niektóre obiekty zniknęły z tej ulicy. Należy do nich budynek szkoły przy ul. Hetmańskiej 10 – powstały w 1904 roku, został wyburzony w latach 80. XX wieku.

Inną ważną zniszczoną konstrukcją była kamienica (ul. Hetmańska 15) – wzniesiona na przełomie XIX i XX wieku w stylu historyzmu; murowana z cegły, nietynkowana, trójkondygnacyjna z dachem dwuspadowym, która doczekała się likwidacji w 2009 roku.

Gospodarka i instytucje

Na ulicy Hetmańskiej w Katowicach, według danych z połowy listopada 2023 roku, funkcjonowało 49 aktywnych działalności gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON. Wśród tych przedsiębiorstw znajdują się różne firmy handlowo-usługowe, sklepy wielobranżowe, kwiaciarnia, a także gabinety lekarskie. W tej lokalizacji można także spotkać wspólnotę mieszkaniową oraz inne instytucje.

W tym czasie działały tu również salon meblowy, kawiarnia, oraz sklep sieci Żabka. Na ulicy Hetmańskiej znajduje się także Filia Urzędu Pocztowego Katowice 25 przy ul. Hetmańskiej 1 oraz Klub Seniora, który również mieści się pod tym samym adresem. Warto również wspomnieć o różnych placówkach oświatowo-wychowawczych, takich jak: Niepubliczna Szkoła Podstawowa „Wesołe Słoneczka” przy ul. Hetmańskiej 7 i Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 8 w Katowicach, który znajduje się pod adresem ul. Hetmańska 8. W tym samym budynku działa także Uczniowski Klub Sportowy „Ósemka”.

Mieszkańcy ulicy Hetmańskiej, którzy są wiernymi rzymskokatolickimi, przynależą do parafii Świętej Rodziny i św. Maksymiliana Kolbego.

---

Oceń: Ulica Hetmańska w Katowicach

---