Podlesie (Katowice)

---

Geografia

Położenie

Dzielnica nr 22 Podlesie, będąca jednym z 22 obszarów Katowic, pełni rolę jednostki wspierającej działalność gminy. Zlokalizowana jest w południowo-zachodniej części miasta. Powierzchnia tej dzielnicy wynosi 8,28 km², co stanowi około 5,02% całkowitej powierzchni Katowic. Podlesie graniczy z różnymi obszarami: od północy styka się z Zarzeczem, od północno-wschodniej i wschodniej strony z Kostuchną, a na południu sąsiaduje z Tychami. Z kolei od zachodu graniczy z Mikołowem.

Granice dzielnicy mają następujący przebieg:

• od północy – zaczyna się od granicy Katowic i Mikołowa do przecięcia z torami kolejowymi, biegnąc wzdłuż koryta Kaskadnika; następnie kieruje się na północ wzdłuż torów do rejonu Potoku Granicznego na wysokości ulicy Dereni, a później w kierunku południowo-wschodnim, przecinając ulicę Sasanek, aż do skrzyżowania z ulicą Armii Krajowej; granica biegnie dalej wzdłuż ulicy AK do drogi położonej równolegle do ulic Warsztatowej i Okrąglica;
• od wschodu – granica biegnie w linii prostej od przepustu wodnego pod torami kolejowymi na styku z ulicą Sołtysią do punktu, w którym dochodzi do granicy miast Katowice i Tychy;
• od południa – stanowi granicę między Katowicami a Tychami;
• od zachodu – przebiega od trójstyku granic Katowic, Tychów i Mikołowa wzdłuż granicy z Mikołowem do przecięcia z Kaskadnikiem.

Według klasyfikacji fizycznogeograficznej Jerzego Kondrackiego, Podlesie leży w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), który jest częścią makroregionu Wyżyna Śląska. Historycznie dzielnica ta należy do wschodniej części Górnego Śląska, granicząc od północy z Kostuchną, a od wschodu z Bożymi Darami.

Geologia

Obszar Podlesia usytuowany jest w niecce górnośląskiej, charakteryzującej się budową zrębową. W okresie dewonu i karbonu, paleozoiczne podłoże Wyżyny Śląskiej zostało zaburzone, prowadząc do powstania zapadlisk, które w czasach karbonu napełniły się zlepieńcami, piaskowcami oraz łupkami ilastymi zawierającymi złoża węgla kamiennego. Utwory te, występujące w większości obszaru dzielnicy poza terenami wzdłuż granicy z Tychami, są poprzecinane uskokami, a ich szczególne stanowiska znaleźć można na południowy wschód od doliny Rowu Malownik i wzdłuż ulicy Marzanny. Tamtejsze pokłady, przeważnie budowane z łupków z wkładkami piaskowców i syderytów, zawierają ponad 50 pokładów węgla kamiennego.

W trzeciorzędzie kształtowały się główne rysy terenu Podlesia, a intensywne procesy denudacji oraz wietrzenia chemicznego miały kluczowe znaczenie. W czwartorzędzie obszar był pokryty lądolodem skandynawskim, który dwukrotnie oddziaływał na Podlesie. Osady po pierwszym zlodowaceniu były w większości usunięte w trakcie interglacjału, natomiast lądolód zlodowacenia Odry, wkraczając na teren Katowic z zachodu, zostawił po sobie gliny zwałowe nad dolinami.

Topniejące wody lodowca kierowały się przez doliny, w tym dolinę Kłodnicy i dalej do Mlecznej oraz Wisły. Obszar Podlesia pokrywają również plejstoceńskie piaski i żwiry fluwioglacjalne, a także glacjalne piaski z głazami. W holocenie zjawiska erozji wpłynęły na pokrywy osadów plejstoceńskich, a osady rzeczne występują w dolinach m.in. Mlecznej, Kaskadnika oraz Rowu Malownik.

Gleby

Na terenach Podlesia dominują gleby bielicowe oraz rdzawych piasków, a także gleby płowe stworzone na podłożu glin zwałowych oraz innych rodzajach piasków. Wskutek mechanicznego przekształcenia wielu gleb ich jakość użytkowa uległa znacznemu pogorszeniu. W tym regionie zachodzą procesy niwelacji terenu, głównie w dolinach, co prowadzi do zniszczenia profili glebowych oraz warstwy próchnicznej. Uprawy rolnicze w dzielnicy wymagają nawożenia, a gruntami dominującymi w tej okolicy są te IV klasy bonitacyjnej, z przewagą Vb, natomiast gruntów III klasy jest tu zdecydowanie mniej.

Rzeźba terenu

Podlesie zlokalizowane jest na Wyżynie Śląskiej, obejmując Płaskowyż Bytomsko-Katowicki (w północno-wschodniej części dzielnicy) oraz Zrąb Mikołowski (w południowo-zachodnim fragmencie). Współczesne formy rzeźby tego obszaru wynikają z działalności lodowca południowopolskiego oraz zlodowacenia środkowopolskiego, lecz istotny wpływ na osuwiska miały również działania człowieka związane z osadnictwem i górnictwem. Naturalne podłoże zostało zniszczone, a nowe formy degradacji terenu powstały.

Na terenie Podlesia występują doliny potoków oraz wzniesienia pokryte lasami, a rzeźba terenu dzieli się na trzy jednostki: Garbu Mikołowskiego, Obniżenia Górnej Mlecznej oraz Płaskowyżu Murcek. Najwyższy punkt Podlesia, z wysokością 310 m n.p.m., znajduje się w południowo-zachodniej części dzielnicy, w obrębie lasu Gniotek, natomiast najniżej leżący obszar z wysokością poniżej 255 m n.p.m. usytuowany jest w dolinie Mlecznej przy granicy z Tychami. W centralnym rejonie, w okolicach skrzyżowania ulic M. Trojoka, Barwinków i Strzelnica, wysokość osiąga 263,55 m n.p.m.

Wody

Całość obszaru Podlesia leży w dorzeczu Wisły, głównie w zlewni Mlecznej, która wpływa w ten region od strony Zarzecza, tworząc historyczną granicę z tym obszarem. Rzeka rozdziela dawne części Podlesia takie jak Kopaniny i Zaopustę i przepływa przez tereny bogate w łąki oraz lasy, tworząc szeroką dolinę. Koryto Mlecznej jest ograniczone wałami. W Podlesiu do Mlecznej wpływa Rów Malownik z lewej strony i Kaskadnik oraz Bielawka z prawej. W północnej części dzielnicy przepływa lewy dopływ – Rów Podleski.

Na poziomie Oczyszczalni Ścieków Podlesie znajduje się również kompleks stawów, znany lokalnie jako Dupina. W rejonie lasu Gniotek zlokalizowane jest źródło potoku Mąkołowiec.

Klimat i topoklimat

Klimat Podlesia jest zbliżony do całego obszaru Katowic, modyfikowany przez różnorakie czynniki lokalne oraz klimatotwórcze. Na to zjawisko wpływają bardziej czynniki oceaniczne niż kontynentalne. Sporadycznie, na klimat mogą wpływać masy powietrza zwrotnikowego docierające od południowego zachodu przez Bramę Morawską.

Średnia roczna temperatura w latach 1961–2005 dla stacji meteorologicznej w pobliskim Muchowcu wynosiła 8,1 °C, przy czym lipiec był najcieplejszym miesiącem (17,8 °C), a styczeń najchłodniejszym miesiącem (–2,2 °C). W tym samym okresie średnia suma opadów wyniosła 713,8 mm, a czas pokrywy śnieżnej wynosił 60–70 dni. Przeważające wiatry pochodzą z kierunków zachodnich i południowo-zachodnich (20,7% i 20,4% odpowiednio), natomiast najrzadziej wieje z północy (5,7%). Średnia prędkość wiatru w tym okresie wyniosła 2,4 m/s. Topoklimat regionu wykazuje wpływ pokrycia terenu oraz położenia w stosunku do dolin rzecznych, co w dolinach Mlecznej stwarza warunki niekorzystne, sprzyjające stagnacji zimnego powietrza.

Przyroda i ochrona środowiska

Naturalna roślinność Podlesia ukształtowała się po ostatnich zlodowaceniach sprzed 12–16 tysięcy lat, jednak w ostatnich 200 latach była silnie poddawana presji antropogenicznej. Dawniej obszary te pokrywały łęgi i olsy w dolinach, a wyżej dominowały bory. Obszar ten ma otwarty charakter i charakteryzuje się krajobrazem rolniczo-leśnym, w którym narasta presja na zabudowę.

W południowej części Katowic, w takich dzielnicach jak Piotrowice-Ochojec, Kostuchna, Podlesie oraz Zarzecze, przekształcone lasy mieszane zajmują znaczną część. Z danych z 2005 roku wynika, że 41% składu gatunkowego stanowią sosny, 27% to dęby, a 22% brzask. Ponadto, w trudniejszych warunkach wilgotnych dominują olsze czarne. Wśród roślin, które są typowe dla tutejszych lasów, można wymienić czosnek niedźwiedzi oraz różnorodne gatunki grzybów, takie jak wachlarzowiec olbrzymi i sromotnik bezwstydny.

W sitwach wilgotnych żyją różne gatunki płazów, które mają korzystne warunki do życia w Podlesiu. Na obszarze tym zagnieżdżają się ptaki, w tym modliszki zwyczajne, bogatki, strzyżyki oraz inne ptaki. Obszar Mlecznej jest kluczowym korytarzem ekologicznym dla łączenia leśnych ekosystemów, a znajdujące się tam poprzez dolinę zarośla olchowo-wierzbowe oraz płaty łąk wilgotnych i świeżych stanowią o bogactwie tego regionu.

Las Gniotek, o powierzchni 159,5 ha, to obszar cenny przyrodniczo, w którym występują rzadkie gatunki roślin i zwierząt, będący ostoją dla wielu gatunków dzikiej przyrody. Obszary zurbanizowane w Podlesiu natomiast sprzyjają rozwijaniu się zbiorowisk ruderalnych, a poprzez zabudowy i tereny nieużytków powstają zmiany w dotychczasowych strukturach ekologicznych. W tej dzielnicy brakuje powierzchniowych form ochrony przyrody, wyjątkiem jest skwer Bolesława Holeckiego, ustanowiony Uchwałą Rady Miasta Katowice w dniu 4 marca 2021 roku, położony w Dąbrowie.

Nazwa

Nazwa dzielnicy Podlesie jest ściśle związana z charakterystyczną roślinnością tego obszaru, która zainspirowała jej nazwę. Z czasem, pisownia tej nazwy ulegała różnym zmianom, co jest zjawiskiem typowym dla wielu miejscowości.

W dokumentach datowanych na 1467 lub 1468 rok możemy natknąć się na wzmiankę o Podlesiu, gdzie wymieniane jest jako Uniczowy-Zalesie. Interesujący jest też fakt, że w formalnym dokumencie sprzedaży dóbr pszczyńskich, wystawionym przez Kazimierza II cieszyńskiego, zachowanego w języku czeskim, wieś ta została wymieniona jako Podlesy Vnicziowy. Do użytku powszechnego, samodzielna nazwa Podlesie wkracza w aktach z roku 1586, co świadczy o jej stabilizacji jako oficjalnej nazwy miejscowości.

Historia

Historia Podlesia jest niezwykle bogata i sięga już XII wieku, kiedy na terenach obejmujących dzisiejsze Podlesie, Piotrowic oraz Zarzecza istniała wieś Uniczowy. W XV wieku wieś ta podzieliła się na trzy niezależne osady, a Podlesie pierwszy raz zostało odnotowane jako odrębna jednostka w 1467 lub 1468 roku w dokumentach miejskich Pszczyny pod nazwą „Uniczowy-Zalesie” lub „Uniczowy-Major”.

Od XV wieku we wsi funkcjonowało gospodarstwo prowadzone przez wolnego sołtysa, który zarządzał młynem oraz stawami rybnymi. Jednym z właścicieli był Andrzej Latoszewski, który w 1683 roku dowodził oddziałem złożonym z 116 chłopów z ziemi pszczyńskiej, odpowiedzialnych za zabezpieczenie szańców pod Jabłonkowem, wzdłuż granicy węgiersko-austriackiej. Na koniec XVI wieku w Podlesiu mieszkało łącznie dziewięciu kmieci oraz dwóch zagrodników.

W czasie wojny trzydziestoletniej teren księstwa pszczyńskiego doświadczył ogromnego kryzysu gospodarczego. Wiele mężczyzn ginęło w trakcie przemarszu wojsk, a ich synowie byli porywani. Wzrosła liczba drobnych gospodarstw, co nastąpiło po zniszczeniach wojennych. Od połowy XVII wieku obszar ten zyskał na ludności, a nowe przysiółki zaczęły pojawiać się, w tym Zaopusta oraz Dąbrowa, której rozwój powiązany był z pobliskim lasem.

W dniach 16-19 lipca 1698 roku w Piotrowicach oraz Podlesiu stacjonowały wojska wojska króla saskiego Augusta II, dowodzone przez hrabiów Rose i Christiana von Winkelmann. W czerwcu 1734 roku, podczas wojny o sukcesję polską, w Dąbrowie utworzono oboz szpitalny dla wojsk Augusta III, którego teren znajdował się w pobliżu rzeki Dupiny. Co gorsza, z powodu epidemii oboz stał się cmentarzyskiem. W 1734 roku wojska saskie zlikwidowały oboz, a w jego miejscu powstał cmentarz dla poległych żołnierzy.

Podczas pierwszej połowy XVIII wieku obszar Podlesia był częścią starego szlaku handlowego, znanego jako „furmaniec”, którym przewożono m.in. sól z Wieliczki. XIX wiek otworzył dla Podlesia okres strasznych katastrof. W 1800 roku obszar nawiedziła nawałnica, przyczyniając się do zniszczeń upraw i raniąc ludzi oraz zwierzęta. W wyniku tego zdarzenia mieszkańcy usypali w rejonie dzisiejszej ulicy Saskiej w Dąbrowie kopczyk, na którym zbudowana została kapliczka.

W 1806 roku Podlesie stanęło w obliczu wielkiego pożaru, jednak odbudowa murowanego budynku sprawiła, że stała się ono pierwszą wsią w powiecie pszczyńskim o murowanej architekturze. Niestety, w 1874 roku wieś dotknęła epidemia tyfusu, wśród której zmarł co dziesiąty mieszkaniec. Kolejny pożar wydarzył się 17 września 1879 roku w domu naczelnika Rindfleischa, a w wyniku tego incydentu 22 rodziny zostały pozbawione dachu nad głową. W tym samym roku Podlesie doświadczyło klęski głodu, a epidemia dyfterytu w 1883 roku doprowadziła do zgonu 39 dzieci.

W połowie XIX wieku między Podlesiem a Mikołowem pojawiły się dwa nowe przysiółki: Kopanina-Zarzecze oraz Kopanina-Podlesie. Na przełomie lat 1865-1869 została zbudowana aktualna linia kolejowa nr 142 z Szopienic do Tychów oraz Pszczyny, a podczas budowy natrafiono na cmentarz żołnierzy saskich. W 1872 roku otwarto nową czteroklasową szkołę, w 1874 roku działający urząd stanu cywilnego, a w 1894 roku agencję pocztową. Główna droga została utwardzona w 1897 roku. W 1912 roku zakończono budowę urzędu gminy, a także w tym samym czasie powołano gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

W latach 1919–1921 obywatele Podlesia czynnie brali udział w powstaniach śląskich. 19 lutego 1919 roku powołano tutaj oddział Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, którego członkami byli między innymi: Jan, Franciszek oraz Alojzy Latuskowie, a także Maciej Jargoń. W przeddzień I powstania śląskiego powstańcy zgromadzili się pod lasem Gniotek. Z braku rozkazów rozeszli się nad ranem 20 lutego. Po rozproszeniu, oddział Grenzschutzu z Kostuchny rozpoczął łapanie powstańców. W czasie plebiscytu 20 marca 1921 roku 1082 z 1177 mieszkańców Podlesia głosowało za przyłączeniem do Polski, a 79 za Niemcami.

Kiedy wybuchło III powstanie śląskie, w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku powstańcy z Podlesia zebrali się w Tychach. Oddział ten brał udział w operacjach wojskowych pod dowództwem Wojciecha Korfantego. Polskie wojsko wkroczyło do Podlesia 29 czerwca 1922 roku. Na pamiątkę tych wydarzeń, postawiono w 1922 roku pomnik upamiętniający powstańców, który w 1939 roku został zburzony przez Niemców.

15 sierpnia 1921 roku poświęcono kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej, a kilka dni wcześniej erygowano parafię rzymskokatolicką. 5 czerwca 1922 roku w Podlesiu rozpoczęła działalność polska szkoła. W 1927 roku zbudowano kolejowy przystanek osobowy, a w latach międzywojennych powstało wiele organizacji społeczno-kulturalnych.

14 listopada 1926 roku na naczelnika gminy Podlesie wybrano Roberta Jarczyka, który znacząco przyczynił się do rozbudowy Urzędu Gminy. Na dożynkach Polski w 1929 roku obecni byli znakomici goście, w tym prezydent Polski Ignacy Mościcki oraz biskup katowicki Arkadiusz Lisiecki. W drugiej połowie 1939 roku nastąpił wybuch II wojny światowej; niemieckie oddziały wkroczyły do Podlesia 3 września 1939 roku, a wkrótce po tym administrację przejęła armia niemiecka.

W czasie okupacji w Podlesiu rozwinął się ruch oporu, który prowadził walkę przeciwko reżimowi. W styczniu 1945 roku podleski dworzec kolejowy został wysadzony przez wycofujące się wojska niemieckie. 27 stycznia 1945 roku wieś została zajęta przez wojska sowieckie, a 1 grudnia 1945 roku do Podlesia przyłączono Zarzecze. W 1973 roku włączono Podlesie do gminy Kostuchna, a w 1975 roku gmina Kostuchna, w tym Podlesie, zostały włączone do Katowic. W 1988 roku Podlesie obchodziło 750-lecie swojego istnienia.

Po 1989 roku, w południowych dzielnicach Katowic, w tym także w Podlesiu, odbyła się rozbudowa tych obszarów o nową zabudowę mieszkaniową.

Demografia

Podlesie, jedna z dzielnic Katowic, ma bogatą historię demograficzną, której początki sięgają XVI wieku. Pierwsze wzmianki o mieszkańcach tej miejscowości pochodzą z urbarza pszczyńskiego datowanego na 1536 rok, który odnotowuje obecność 8 kmieci. W kolejnych latach liczba ta zmieniała się, osiągając w 1572 roku liczbę 9 kmieci oraz 2 zagrodników. W 1593 roku w rejestrze pojawia się nadal 9 kmieci, sołtys Walek Zarembecz i 2 zagrodników, co sugeruje okres stabilizacji demograficznej.

W kontekście historycznym niebagatelne znaczenie miała wojna trzydziestoletnia, która przyniosła wiele zniszczeń i tragicznych strat w ludziach. Z danych z 1629 roku wynika, że do mieszkańców dołączyło 23 chałupników. W 1640 roku zaś spis wykazał 8 kmieci, 2 zagrodników oraz 18 chałupników, w tym 3 poddanych sołtysa, cieślę Pawła Podbiał oraz kowala Wojtka. Wydaje się, że okres ten przyniósł wzrost liczby mieszkańców, co potwierdzają dane z 1764 roku, gdzie w Podlesiu liczba ludności wynosiła już 150 osób.

W czasach XIX wieku, mimo licznych trudności, takich jak klęski żywiołowe, liczba mieszkańców stopniowo rosła. Przykładowo w 1858 roku Podlesie zamieszkiwało 731 osób w 88 domach, z czego 723 miało wyznanie rzymskokatolickie, 4 były ewangelikami, a 4 żydami. W późniejszych latach liczba ta wzrastała do 2038 osób w roku 1905, co pokazuje dynamiczny rozwój tej społeczności.

Przełomowy okazał się także rok 1931, w którym na podstawie spisu ludności w gminie Podlesie oraz kolonii Böer zamieszkiwało 4375 osób, z czego 4199 Polaków i 176 Niemców. W 1970 roku liczba ta wynosiła 3902 mieszkańców, co czyniło Podlesie jedną z najgęściej zaludnionych osad podmiejskich.

Okres/ l. osób	przedprodukcyjny (0–18 lat)	produkcyjny (18–60/65 lat)	poprodukcyjny (pow. 60/65 lat)	Razem
Ogółem	1 319	3 742	1 037	6 098
kobiety	628	1 834	672	3 134
mężczyźni	691	1 908	365	2 964
Wskaźnik feminizacji	91	96	184	106

Na przestrzeni lat, liczba mieszkańców stale wzrastała. W 1988 roku Podlesie miało 4348 osób, dominującą grupę wiekową stanowili mieszkańcy w przedziale 30–44, 15–29 oraz 0–14 lat. Do 2005 roku liczba ludności wzrosła do 4941, a w 2007 roku już do 5240, co stanowiło 1,7% całego miasta. W tym samym czasie gęstość zaludnienia wynosiła 633 osoby/km², co stanowiło znacznie mniej niż w pozostałych dzielnicach miasta, takich jak Zarzecze, które były jedną z najmniej zaludnionych.

Najpopularniejsze grupy wiekowe w Podlesiu w tym czasie to osoby w wieku 30–44, 15–29 oraz 45–59 lat, podczas gdy najmniej liczebną grupę stanowiły dzieci w wieku 0–14 lat. Do 2013 roku liczba mieszkańców wzrosła do 5869, w tym 1023 osoby w wieku do 14 lat oraz 347 osób powyżej 75 lat.

Badania sondażowe z 2011 roku pokazały, że wśród 30 ankietowanych 43,3% identyfikowało się jako Polacy, 40,0% jako Ślązacy (co czyniło tę społeczność jedną z najliczniejszych po Załężu), a 16,7% zadeklarowało narodowość zarówno polską, jak i śląską. Rozwój demograficzny Podlesia ma bogate źródła, które wspominają o liczbie ludności w poszczególnych latach, takich jak 1764, 1840, 1861, 1871, 1885, 1905, 1970, 1980, 1988, 1997, 2005, 2010, 2015 oraz 2020.

Polityka i administracja

Dzielnica nr 22 Podlesie, będąca integralną częścią Katowic, to jedna z 22 dzielnic, które służą jako jednostki pomocnicze gminy. 1 stycznia 1992 roku, na mocy uchwały Rady Miejskiej w Katowicach, Podlesie zostało ustanowione jako samorządowa jednostka. Zgodnie z Uchwałą nr XLVI/449/97 z dnia 29 września 1997 roku, ta dzielnica została częścią południowego zespołu dzielnic Katowic. Aktualny statut dzielnicy został nadany Uchwałą Nr XLI/912/21 z dnia 25 listopada 2021 roku.

Statutowo, Podlesie dysponuje dwoma organami: Radą Dzielnicy oraz Zarządem Dzielnicy. W skład Rady Dzielnicy, będącej organem stanowiącym, wchodzi 15 radnych, którzy są wybierani na pięcioletnią kadencję. Do jej podstawowych zadań należy przyjmowanie i rozpatrywanie wniosków mieszkańców, organizowanie wydarzeń kulturalnych i sportowych oraz opiniowanie lokalnych inicjatyw. Natomiast, Zarząd Dzielnicy pełni funkcję wykonawczą, gdzie przewodniczący reprezentuje Podlesie w kontaktach zewnętrznych. Zarząd odpowiedzialny jest za przyjmowanie wniosków mieszkańców oraz organizowanie różnych inicjatyw społecznych.

Wszystkie te organy weszły w skład historycznego gmachu dawnego Urzędu Gminy Podlesie, położonego przy ulicy Uniczowskiej 36. Na koniec roku 2022 przewodniczącym Rady Dzielnicy był Jacek Szymik-Kozaczko, a przewodniczącą Zarządu Dzielnicy Grażyna Honc. Przez kadencję 2014–2018 członkowie Rady i Zarządu brali czynny udział w spotkaniach roboczych i kulturalnych organizowanych przez miasto oraz uczestniczyli w kolejnych edycjach katowickiego Budżetu Obywatelskiego.

Podlesie ma swoje korzenie sięgające końca XII lub początku XIII wieku, kiedy to tereny te weszły pod polityczne panowanie Śląska. Historycznie, obszar ten najpierw wchodził w skład kasztelanii mikołowskiej, lecz szybko uległ przekształceniom, stając się częścią Pszczyny w XIII wieku. Według archiwalnych zapisów, w 1337 roku został podzielony między dynastię Przemyślidów opawskich. Regularne zmiany właścicieli tych ziem miały miejsce przez wieki, w tym różni przedstawiciele rodów szlacheckich, co odzwierciedla bogatą historię terenów Podlesia.

Na początku XVI wieku, zainteresowanie ziemiami pszczyńskimi przejawili przedstawiciele dwóch rodów z Krakowa, co było wynikiem korzystnych warunków naturalnych oraz obecności rud żelaza. Ostatecznie, w 1548 roku teren ten przeszedł pod kontrolę biskupa wrocławskiego, Baltazara Promnitza. Ród Anhalt-Cöthen kontynuował jego panowanie do 1763 roku, a następnie majątek pszczyński znalazł się w rękach rodu Hochbergów, prowadząc do wielu kolejnych zmian administracyjnych w regionie.

W 1874 roku, po utworzeniu nowych jednostek administracyjnych na Śląsku, powstał okręg urzędowy Podlesie, który włączył w swoje granice gminy wiejskie Kamionka, Podlesie oraz Zarzecze. Pierwszy naczelnik obszaru miał swoją siedzibę w Podlesiu, a w 1883 roku Paweł Jarczyk został naczelnikiem gminy Podlesie. Status obywatelski obszaru podkreślano także przez wybór reprezentanta w sejmiku powiatowym, Roberta Jarczyka, który później został posłem do Sejmu RP w 1930 roku.

Budynek, który pierwotnie powstał w 1912 roku przy ulicy Uniczowskiej 36, do 1975 roku pełnił funkcję siedziby administracji gminnej. Obecnie, jest to miejsce związane z działalnością Rady i Zarządu Dzielnicy nr 22 Podlesie. Po przyłączeniu również gminy Piotrowice do Polski w 1922 roku, nastąpiły dalsze zmiany administracyjne, w tym likwidacja obszarów dworskich.

W latach 30. ubiegłego wieku, ważnym wydarzeniem dla Podlesia było spotkanie księcia pszczyńskiego Jan Henryka XV Hochberga z wojewodą Michałem Grażyńskim, co miało na celu uregulowanie stosunków prawnych w Polsce. Tuż przed II wojną światową, władze niemieckie przywróciły dotychczasowe nazewnictwo miejscowości, które dotyczyło stanu z 1922 roku, a kilka ich administracyjnych decyzji mocno wpłynęło na region.

Po wojnie, w 1945 roku próbowano przywrócić stan prawny sprzed wojny, co wiązało się z likwidowaniem kolejnych gmin. W wyniku reformy administracyjnej z 1973 roku, wprowadzono gminy wiejskie, a w skład nowej gminy Kostuchna weszły również sołectwa Podlesie i Zarzecze.

Godło napieczętne

Godła najstarszych pieczęci należących do Podlesia oraz pobliskiego Zarzecza i Piotrowic datują się na 1723 rok, prezentując symbolikę lokalnych wspólnot. Mimo różnych przekształceń administracyjnych, mieszkańcy Podlesia pozostali wierni swoim symbolom, a zmiany polityczne w XX wieku zasadniczo nie wpłynęły na wygląd lokalnego godła.

Godło z lat 1846–1877 przedstawiało drzewo liściaste z opadającymi liśćmi i w późniejszych latach zostało wzbogacone o postać myśliwego. Współczesne wykorzystanie tego symbolu przejawia się w działalności Rady Dzielnicy nr 22 Podlesie oraz OSP Katowice-Podlesie. Kolonia „Böer”, znana w regionie, także wpisuje się w szeroką historię Podlesia, które jest pełne życia i lokalnych tradycji.

Na dachach budynków Podlesia widać echo jego bogatej przeszłości, od zamku księcia po nowoczesne działalności społeczno-kulturalne, które wszystkie mają korzenie w długoletniej historii tego niezwykłego miejsca.

Gospodarka

Podlesie to głównie mieszkalna dzielnica, w której obecne są również usługi oraz pozostałości działalności rolniczej. Warto zauważyć, że w Podlesiu niewielki obszar gruntów użytkowanych rolniczo ma znaczenie, szczególnie w południowej części dzielnicy. Lokale handlowe i usługowe koncentrują się w centralnej części Podlesia, która obejmuje rejon ulicy Uniczowskiej (od ulicy Armii Krajowej do ulice Kaskady), oraz M. Trojoka w rejonie skrzyżowań ulic P. Michałowskiego i J. Malczewskiego. W tej okolicy znajdują się między innymi: optyk, apteki, fryzjerzy oraz salony kosmetyczne, a także dyskont sieci Biedronka. Należy jednak zaznaczyć, że w Podlesiu nie ma targowiska ani większego centrum handlowego.

Na koniec 2013 roku w systemie REGON było zarejestrowanych 638 podmiotów gospodarczych na terenie Podlesia, co stanowiło 1,4% wszystkich podmiotów w Katowicach. Wśród tych firm, 614 to mikrofirmy. Z danych wynika, że na dzień 31 grudnia 2013 roku liczba osób bezrobotnych wyniosła 116, co odpowiadało 2,0% mieszkańców dzielnicy.

Historicznie, do końca XVIII wieku w Katowicach dominowała gospodarka rolna oraz leśnictwo, a gleby w tym regionie były niskiej wydajności, co przyczyniło się do uprawy zbóż, które nie wymagały najlepszych warunków glebowych, takich jak żyto, owies czy jęczmień. Obszary na południu Katowic, w tym Podlesie, były w dużej mierze oparte na gospodarce leśnej, ze względu na rozległe lasy umożliwiające produkcję węgla drzewnego. Chłopi zajmowali się również wyrębem drzew, produkcją smoły i dziegciu, a także pszczelarstwem.

Pod koniec XVIII wieku Katowice zaczęły się intensywnie industrializować w związku z rozwojem kopalń węgla kamiennego. Rzeczywisty rozwój przemysłowy przyszedł wraz z latami 30. XIX wieku, kiedy to uwłaszczono chłopów, co umożliwiło im swobodne przemieszczanie się i przyczynienie się do rozwoju rynku pracy. W 1840 roku w południowych dzielnicach Katowic około 85% ludności stanowiły rolnicy, większość z nich posiadała niewielkie gospodarstwa, co zmusiło ich do poszukiwania dodatkowych dochodów.

W XIX wieku Podlesie stało się wsią z rozwiniętą agrokulturą, a już w 1883 roku zaczęto tu stosować nawozy sztuczne. Projektując rozwój Podlesia, należy zwrócić uwagę na wpływ przemysłu w Górnym Śląsku, który również miał istotny wpływ na rozwój osady. W latach 70. XIX wieku powstały pierwsze warsztaty obróbki drewna, tzw. drzyzgarnie, a rozwój Podlesia od początku XX wieku związany był z pobliską kopalnią węgla kamiennego „Böer” („Boże Dary”).

Od 1947 roku w Podlesiu działała Spółdzielnia Inwalidów, która miała swoje sklepy i warsztaty, natomiast w 1952 roku powstała Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”. Istotna zmiana charakteru dzielnicy miała miejsce po transformacji ustrojowej, a dynamiczne procesy urbanizacyjne spowodowały, że w przełomie XX i XXI wieku Podlesie zaczęło zmieniać swój profil funkcjonalny z rolniczo-mieszkaniowego na głównie mieszkalny z udziałem podstawowych usług.

Infrastruktura techniczna

Podlesie korzysta z bieżącej wody, która jest dostarczana przez zbiorniki sieciowe Mikołów oraz Murcki. Te zbiorniki zasilane są z stacji uzdatniania wody w Dziećkowicach, Goczałkowicach-Zdroju oraz Kobiernicach. Woda z tych stacji jest tłoczona do Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów, które za pomocą systemu magistral wodociągowych oraz rozdzielczej sieci Katowickich Wodociągów zapewnia dostawy dla Podlesia. Magistralne wodociągi biegną wzdłuż kluczowych ulic dzielnicy.

Choć południowe obszary Katowic były ostatnie w kolejce do podłączenia do sieci wodociągowej, stało się to jeszcze przed formalnym włączeniem ich do granic miasta. Proces ten miał miejsce po zakończeniu II wojny światowej. Budowa pierwszej sieci wodociągowej w Podlesiu miała miejsce w latach 1960–1965, a inicjatywę podjęła Kopalnia Węgla Kamiennego „Boże Dary”, starając się zlikwidować skutki związane z obniżeniem poziomu wód gruntowych, które spowodowały, że studnie mieszkańców przestały być użyteczne. W 1975 roku MPWiK Mikołów przekazał katowickiej spółce wodociągowej sieć wodociągową obejmującą Podlesie oraz miejscowości Kostuchna, Zarzecze i Murcki.

Obsługą sieci kanalizacji sanitarnej oraz ogólnospławnej w Podlesiu zajmuje się Oddział Eksploatacji Sieci Kanalizacyjnej – Południe, który jest częścią Katowickich Wodociągów. Z kolei Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach zarządza kanalizacją deszczową. Całe południowe Katowice, łącznie z Podlesiem, są podłączone do Oczyszczalni Ścieków Podlesie, która znajduje się w dole dzielnicy, przy ulicy Zaopusta 70. Oczyszczalnia obsługuje notowane tam dzielnice: Piotrowice-Ochojec, Podlesie, Zarzecze, Kostuchna oraz Murcki, a jej operatorem są Katowickie Wodociągi. Właścicielem jest Katowickie Inwestycje, dawniej Katowicka Infrastruktura Wodociągowo-Kanalizacyjna.

Warto zaznaczyć, że dotychczasowa oczyszczalnia jest mechaniczno-biologiczna i miała przepustowość na poziomie 22 tys. m³/d podczas swojego funkcjonowania w czerwcu 2007 roku, przy obciążeniu wynoszącym jedynie 46%. Odbiornikiem wód deszczowych oraz zrzutowych jest rzeka Mleczna i jej dopływy. Pierwsze kanały kanalizacyjne w tej dzielnicy powstały dopiero po zakończeniu II wojny światowej, w 1966 roku. Do istotnych inwestycji należy zrealizowanie w 1986 roku budowy kolektora o średnicy 1400 mm, a w latach 1989–1992 oddano oczyszczalnię ścieków, która obsługiwała zlewnię Mlecznej oraz tereny kolonii Boże Dary.

W okresie 2004–2012 dokonano skanalizowania znaczącej części obszaru Podlesia. Aktualnie dzielnica jest w 80% skanalizowana w zakresie kanalizacji sanitarnej oraz w 70% w zakresie deszczowej. Co więcej, dostarczaniem energii elektrycznej zajmuje się sieć o napięciu 110 kV, która jest powiązana z sąsiednimi elektrowniami. Na terenie Podlesia nie ma linii elektroenergetycznych o napięciu większym niż 110 kV. Proces elektryfikacji zaczął się w 1924 roku, kiedy to gmina podjęła decyzję o położeniu linii łączącej Podlesie z elektrownią w Łaziskach Górnych, zrealizowaną przez Elektrownię Okręgową Ligota.

Dodatkowo, w dzielnicy dostępny jest gaz ziemny wysokometanowy GZ-50. System dostarczania gazu w Katowicach nie korzysta z lokalnych źródeł zasilania i jest zasilany z ogólnopolskich układów. Źródłem gazu jest między innymi gazociąg Szopienice–Przegędza, posiadający średnicę wewnętrzną 350 mm, który zaopatruje stacje redukcyjno-pomiarowe w Kostuchnie oraz Podlesiu oraz w okolicy ulicy Tymiankowej.

Warto również dodać, że Podlesie pozostaje poza zasięgiem miejskich systemów ciepłowniczych miasta Katowice, co sprawia, że mieszkańcy muszą korzystać z alternatywnych źródeł ogrzewania.

Transport

Transport drogowy

W obszarze Podlesia brak jest dróg krajowych oraz wojewódzkich, jednak kilka ulic pełni kluczową rolę w komunikacji tej dzielnicy. Do najważniejszych z nich należą:

• ulica Armii Krajowej – to jedna z głównych arterii komunikacyjnych, mająca około 5,3 km długości; łączy dzielnice takie jak: Ligota-Panewniki, Piotrowice-Ochojec, Kostuchna oraz Podlesie; biegnie w kierunku północnym w stronę Kostuchny, do Piotrowic, gdzie w południowej części krzyżuje się z ulicami: Uniczowską, Zaopusta oraz Saską; jest to droga powiatowa klasy drogi zbiorczej (Z),
• ulica Sołtysia – to lokalna ulica, która łączy Podlesie z kolonią Boże Dary w Kostuchnie; biegnie równolegle do Malownika, ich początek zlokalizowany jest przy skrzyżowaniu z ulicą Armii Krajowej; to droga gminna klasy lokalnej (L),
• ulica Uniczowska – istotna dla centrum Podlesia, mierzy około 1,5 km i łączy to przedsięwzięcie z Zarzeczem; w swojej trasie przecina ulicę Armii Krajowej, a na południowo-wschodnim końcu krzyżuje się z ulicami oraz przechodzi pod linią kolejową, a następnie łączy się z Zarzeczem; również ta ulica ma status drogi powiatowej klasy drogi zbiorczej (Z).

Na obszarze Podlesia drogi mają charakter pozostałości po dawnych traktach wiejskich, co sprawia, że niektóre z nich cechują się wąskim przebiegiem oraz niską jakością (niektóre z nich nie są utwardzone).

Warto zauważyć, że brak jest bezpośredniego połączenia z centralnymi częściami Katowic. Do centrum miasta prowadzi ulica Armii Krajowej, a następnie DK81 prowadzona przez ulicę T. Kościuszki lub ciąg ulic Armii Krajowej – Szarych Szeregów – P. Kołodzieja do drogi DK86. Oddalenie Podlesia od kluczowych szlaków komunikacyjnych w Katowicach prowadzi do wydłużenia czasu dojazdu do centrum. W obszarze transportu indywidualnego, w roku 2008, do najczęściej uczęszczanych ulic w Podlesiu należały: Armii Krajowej, Uniczowska, K. Stabika oraz Słonecznikowa. Natomiast w miejskim transporcie zbiorowym najbardziej obciążoną ulicą była Armii Krajowej.

Transport kolejowy

W obrębie Podlesia przebiegają dwie istotne linie kolejowe:

• linia kolejowa nr 139 Katowice – Katowice Podlesie – Zwardoń; to linia magistralna, zelektryfikowana i dwutorowa, obsługująca zarówno ruch pasażerski, jak i towarowy; biegnie ona południkowo przez dzielnicę, stanowiąc równocześnie granicę Podlesia i Zarzecza, a po przekroczeniu rzeki Mlecznej skręca na południowy wschód, łącząc się z linią nr 142,
• linia kolejowa nr 142 Katowice Ligota – Katowice Kostuchna – Tychy; to jednotorowa linia lokalna, zelektryfikowana, na której odbywa się wyłącznie ruch towarowy; do Podlesia wkracza w okolicy Dąbrowy, a następnie kieruje się na południowy zachód w stronę Tychów, przecinając rzekę Mleczną i ulicę Zaopusta.

Na granicy Podlesia i Zarzecza przy ulicy Uniczowskiej znajduje się przystanek osobowy Katowice Podlesie, który obsługuje pociągi spółki Koleje Śląskie. Według rozkładu, w okresie między 11 grudnia 2022 roku a 11 marca 2023 roku, na przystanku zatrzymywały się tylko pociągi tej firmy, które do Katowic, Częstochowy, Dąbrowy Górniczej Ząbkowice, Katowic, Tychy Lodowisko, Zwardonia oraz Żywca prowadziły główne połączenia.

W przeszłości przez Podlesie poprowadzona została linia Kolei Prawego Brzegu Odry, a inwestycje na linii do Dziedzic rozpoczęły się w 1858 roku. Historia kolejowa, również obejmowała budowę linii z Ligoty do Podlesia, która znacznie usprawniła transport z Katowic do Pszczyny.

Transport rowerowy

Infrastruktura rowerowa w Podlesiu jest ograniczona, ale można znaleźć kilka wydzielonych tras. Trasy te są zlokalizowane wzdłuż takich ulic jak:

• Armii Krajowej – z obustronnymi przejazdami dla rowerów mamy do czynienia głównie na asfalcie, a niekiedy znajdują się tu również ciągi pieszo-rowerowe,
• Zaopusta – w rejonie mostu nad Mleczną znajdują się m.in. drogi dla rowerów oraz chodniki z dozwolonym ruchem rowerowym,
• Uniczowska – asfaltowy odcinek chodnika z dopuszczonym ruchem rowerowym po północnej stronie, na wysokości skrzyżowania z ulicą M. Trojoka do ulicy Hortensji,
• Kryształowej – na zachodniej stronie mamy do czynienia z chodnikiem, gdzie można również poruszać się rowerem.

W ramach projektu „Rowerem po Śląsku” na terenie Podlesia prowadzone są szlaki rowerowe, gdzie można dojechać do takich miejsc jak: nr 1 – Śródmieście (pomnik Powstańców Śląskich) – Osiedle Paderewskiego-Muchowiec – Piotrowice-Ochojec – Kostuchna – Podlesie oraz lasy w Podlesiu.

Miejski transport zbiorowy

W zakresie miejskiego transportu zbiorowego za działania odpowiedzialny jest Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM), który od 1 stycznia 2019 roku przejął te obowiązki. W obrębie Podlesia transport zbiorowy funkcjonuje głównie w formie połączeń autobusowych, gdzie kluczowym operatorem jest PKM Katowice.

Na koniec 2022 roku w Podlesiu znajdowało się 8 przystanków, w tym: Podlesie Kaczeńców, Podlesie Mleczna, Podlesie Niezapominajek, Podlesie Oczyszczalnia, Podlesie Poczta, Podlesie Strzelnica, Podlesie Tarninowa oraz Podlesie Uniczowska. Na przystanku Uniczowska można było korzystać z czterech linii autobusowych, w tym linii nocnej, łączących tą część dzielnicy z sąsiednimi obszarami jak katowickie Śródmieście, Ligotą-Panewnikami, Brynowem, Giszowcem, Janowem-Nikiszowcem oraz Szopienicami-Burowcem, a także z Mikołowem.

Architektura i urbanistyka

Podlesie jest dzielnicą o charakterystyce mieszkalnej, w której dominują budynki jednorodzinne, zarówno wolnostojące, jak i w zabudowie bliźniaczej oraz szeregowej. Warto zaznaczyć, że architektura centralnej części Podlesia, szczególnie w rejonie ulicy Uniczowskiej, w dużej mierze powstała w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku.

Ostateczny kształt urbanistyczny tego obszaru wykrystalizował się prawdopodobnie w drugiej połowie XVIII wieku, kiedy to Podlesie rozwijało się w formie ulicówki. Ulica Uniczowska pełniła rolę głównej drogi wiejskiej, a boczne ścieżki prowadziły do młyna, który znajdował się przy Mlecznej. W tym czasie układ morfologiczny Podlesia charakteryzował się dużą zwartą zabudową wiejską. Równocześnie w okolicy znajdowały się pola uprawne, natomiast inne obszary były pokryte lasami, a liczne stawy, czasem określane jako „rybniki”, były rozlokowane wzdłuż rzek.

W XVIII wieku w rejonie współczesnych Katowic przeważała drewniana zabudowa, która ulegała stopniowej przemianie na murowaną, szczególnie od połowy XIX wieku. Było to skutkiem wprowadzenia administracyjnego zakazu budowy z drewna w celu podniesienia bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Murowana zabudowa powstawała przeważnie z cegły, a w okolicy Piotrowic i Podlesia stosowano również kamień wapienny jako materiał budowlany. Po tragicznym pożarze w 1806 roku, Podlesie stało się pierwszą murowaną wsią w powiecie pszczyńskim. Domostwa wiejskie w rejonach Ochojca, Piotrowic, Podlesia, Kostuchny i Zarzecza z początku XX wieku dysponowały ograniczoną liczbą pomieszczeń — zazwyczaj składały się z sieni, kuchni oraz jednej lub dwóch izb.

W drugiej połowie XIX wieku nad aktualną ulicą Armii Krajowej, dawniej znaną jako Chaussee nach Petrowitz (niem. „droga do Piotrowic”) znajdowało się jedynie kilka obiektów. Zmiany zachodziły stopniowo — od drugiej połowy XIX wieku nowa zabudowa zaczęła powstawać wzdłuż obecnej ulicy AK, rozciągającej się pomiędzy Piotrowicami, Kostuchną a Podlesiem. W tym czasie budowano niewielkie domki mieszkalne dla robotników oraz nowe budynki chłopskie. Mapa z 1860 roku przedstawiała gęstą zabudowę wzdłuż głównej drogi, będącej również osią handlową wsi. W 1858 roku istniało tu 88, a w latach kolejnych liczba ta wzrastała: 89 domów w 1868 roku oraz 130 w 1885 roku.

Do najstarszych budynków w Podlesiu, wzniesionych przed XX wiekiem, zaliczają się obiekty w różnych częściach dzielnicy, m.in. przy ulicy Uniczowskiej 7 i 45, ul. M. Trojoka 21 i 27, ul. J.P. Norblina 3 i 12. Zabudowa z lat 1900–1922 koncentrowała się głównie w centrum Podlesia, w okolicy ulic Uniczowskiej oraz Trojoka.

W 1912 roku zrealizowano budowę gmachu Urzędu Gminy Podlesie przy ul. Uniczowskiej 36, natomiast w latach 1920-1921 powstał kościół pw. Matki Bożej Częstochowskiej. W okresie 1922-1945 nastąpił rozwój osadnictwa wiejskiego w południowej części Katowic, gdzie zaczęto budować zwartą zabudowę pomiędzy Kostuchną a Podlesiem w rejonach ulic Armii Krajowej i Sołtysiej. Dodatkowo, w latach 1926-1945 oddano do użytku m.in. gmach domu towarowego przy ul. Uniczowskiej 25, który w stylu modernistycznym funkcjonował jako duży dom handlowo-usługowy.

Po roku 1989, w urbanistyce dzielnicy zauważalne są nowe trendy budowlane, w tym deweloperskie osiedla mieszkaniowe, które harmonizują z istniejącą zabudową. W latach 1989-2011 powstały liczne inwestycje mieszkaniowe, takie jak: ul. Bukszpanowa i Stabika z 12 domami w zabudowie bliźniaczej, Dolina Nagietek — osiedle z 18 wolnostojącymi domami, a także ul. Zaopusta, która obejmowała 34 domy jednorodzinne szeregowe. Obserwowane w tej dzielnicy procesy zagęszczenia zabudowy latami przyczyniły się do znacznych zmian w krajobrazie urbanistycznym.

Kolonie

• Dąbrowa – to dawny przysiółek Podlesia, z jednolitą zabudową jednorodzinną, zlokalizowany przy linii kolejowej nr 142,
• Kopaniny – przysiółek w rejonie ulic R. Pomorskiego i Rolniczej,
• Zaopusta – dawny przysiółek w pobliskim obszarze, gdzie zachowała się zabudowa nielicznych gospodarstw rolnych.

Zabytki i obiekty historyczne

Na terenie Podlesia znajduje się kamienny most nad rzeką Mleczną, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych z końca XIX wieku. Jest to najstarszy czynny most na terenie województwa śląskiego, a jego konstrukcja charakteryzuje się łukowym przęsłem. Dla tego mostu zalecono ochronę w rejestrze zabytków, co dokumentuje numer A/1321/84.

Na terenie Podlesia zlokalizowane są różne obiekty objęte ochroną, wynikającą z decyzji miejscowych planów zagospodarowania, w tym budynek szkoły z 1905 roku przy ulicy M. Trojoka oraz plebania z lat 1920-1921 przy ul. P. Michałowskiego, a także wiele innych. Do znaczących miejsc historycznych należy zaliczyć również kościół Matki Bożej Częstochowskiej, zbudowany w latach 1920-1921.

Pomniki i tablice pamiątkowe

W Podlesiu znajdują się istotne miejsca pamięci, takie jak grób zbiorowy, który upamiętnia wojenne ofiary oraz tablice upamiętniające różne wydarzenia historyczne, m.in. 750-lecie Podlesia Śląskiego. Tablice pamiątkowe można znaleźć także na fasadzie dawnego ratusza przy ul. Uniczowskiej 36, gdzie przypominają o istotnych momentach w historii regionu.

Zagospodarowanie przestrzenne

W Podlesiu znaczne obszary zajmuje zabudowa mieszkalna, a tereny rolne plasują się na poziomie przekraczającym 100 ha. Powierzchnia zabudowana w 2007 roku wynosiła 14%, co jest najniższym wskaźnikiem spośród wszystkich dzielnic Katowic. Na przestrzeni lat 2008–2009 w jednostce urbanistycznej Podlesie istnieją plany zagospodarowania, które obejmują znaczne środki na rozwój infrastruktury i społeczności lokalnej.

Oświata

Na koniec 2022 roku w Podlesiu funkcjonują różnorodne placówki edukacyjne. Warto wyróżnić:

• Żłobek „Tęczowa Akademia Brzdąca” (ul. Uniczowska 28),
• Miejskie Przedszkole nr 71 w Katowicach (ul. P. Michałowskiego 3),
• Szkoła Podstawowa Nr 21 z Oddziałami Integracyjnymi im. Karola Miarki w Katowicach (ul. J. Malczewskiego 1),
• Szkoła Podstawowa „EduHub” (ul. Mieczyków 14).

Historia edukacji w tym regionie sięga XVIII wieku. Reformy z 1765 roku przyczyniły się do tego, że wsie Piotrowice, Zarzecze oraz Podlesie zostały przydzielone do szkoły w Mikołowie. Zanim powstała lokalna szkoła, dzieci uczęszczały do placówek w Piotrowicach lub Mikołowie. Otwarcie pierwszego budynku szkolnego miało miejsce w 1826 roku, gdyż wcześniej nauczanie odbywało się w domach, a nowa szkoła powstała dzięki wsparciu finansowemu rządu pruskiego i księcia pszczyńskiego. Pierwszym nauczycielem został Kajetan Jarosz.

W 1872 roku, z uwagi na rosnącą liczbę mieszkańców, powstał drugi czteroklasowy budynek szkoły oraz mieszkania dla nauczycieli. Później, w 1905 roku, otwarto nową murowaną szkołę. Polska placówka edukacyjna w Podlesiu została uruchomiona 5 września 1922 roku, a jej pierwszym kierownikiem został Marcin Trojok – osoba znana z działalności na rzecz oświaty. W tym samym czasie istniała także ochronka prowadzona przez Monikę Błazanek, pochodzącą z tego terenu. Z dniem 1 lipca 1935 roku w Podlesiu otwarto nowe przedszkole, które mogło pomieścić 120 dzieci, prowadzone przez Zofię Kadułczkówną.

W czasie II wojny światowej działalność szkolnictwa uległa reorganizacji, a w lutym 1940 roku rozpoczęto nauczanie w języku niemieckim. Po wojnie, 19 marca 1945 roku zainaugurowano nowy rok szkolny, który był poprzedzony mszą świętą dla dzieci z Podlesia i Zarzecza. Marcin Trojok ponownie objął funkcję kierownika placówki, a liczba uczniów wynosiła 480. W dniu 25 września 1959 roku w Podlesiu wmurowano kamień węgielny pod budowę nowej szkoły, a jej inauguracja nastąpiła 10 września 1962 roku. Była ona jedną z tak zwanych „tysiąclatek”. W 1961 roku do grona nauczycieli dołączył Bolesław Holecki, który przez wiele lat pełnił funkcję wicedyrektora, a także działał na polu popularyzacji szachów oraz pszczelarstwa.

Uczniowie Szkoły Podstawowej Nr 21 z Oddziałami Integracyjnymi im. Karola Miarki uczą się w dwóch obiektach: w „starej szkole” z 1905 roku oraz w nowym budynku z 1962 roku, który został rozbudowany w 2013 roku. Placówka dysponuje nowoczesnym wyposażeniem, w tym boiskami do piłki nożnej, siatkówki i koszykówki, a także pracowniami komputerowymi, biblioteką, pracownią językową, świetlicą oraz stołówką.

Bezpieczeństwo publiczne i socjalne

W Podlesiu nie funkcjonuje lokalny komisariat Policji, jakkolwiek dzielnica znajduje się w obszarze działania Komisariatu IV Policji w Katowicach, który z siedzibą przy ulicy Policyjnej 7 usytuowany jest w pobliskich Piotrowicach-Ochojcu. W roku 2007 Podlesie klasyfikowało się jako jedna z najbezpieczniejszych dzielnic w Katowicach, z współczynnikiem przestępczości wynoszącym 1,01 przestępstw na 100 mieszkańców, w porównaniu do średniej dla całych Katowic, która w tym okresie wynosiła 3,08. Warto zauważyć, że wskaźnik ten był wyższy w odniesieniu do roku 2004, gdy oszacowano go na 0,92 przestępstw na 100 mieszkańców.

W 2013 roku w tej okolicy odnotowano 62 przestępstwa, co odpowiadało 1,1 aktu przestępczego na 100 mieszkańców. Ciekawe, że w badaniach przeprowadzonych w 2011 roku, aż 86,6% mieszkańców zadeklarowało swoje poczucie bezpieczeństwa, podczas gdy 13,4% wyraziło odmienne zdanie. W okresie od 2004 do 2007 roku w Podlesiu notowano średnio jedynie jeden wypadek komunikacyjny rocznie.

W rejonie ulicy Uniczowskiej 64 zlokalizowana jest siedziba Ochotniczej Straży Pożarnej w Katowicach-Podlesiu. W przeszłości, w przypadku pożarów, wsparcie zapewniały straże pożarne z Piotrowic oraz Mikołowa. Pierwsza remiza w Podlesiu powstała około roku 1880 i była to drewniana konstrukcja z wieżyczką. Nowoczesny budynek został wybudowany w 1934 roku przy ulicy Uniczowskiej 64. Jednak z powodu złego stanu technicznego, w 2005 roku obiekt został zdemontowany, a w latach 2006-2007 zrealizowano nowy, współczesny budynek straży pożarnej, wyposażony w piętra, wieżę oraz pomieszczenie dla wozu strażackiego, a także dobrze zagospodarowano teren w okolicy remizy.

W marcu lub kwietniu 1945 roku do Podlesia przybył lekarz Jerzy Ryżewski z Krakowa, który otworzył pierwszą wiejską przychodnię lekarską w powiecie pszczyńskim. Gmina zorganizowała dla niego gabinet w domu Jarczyka, naprzeciwko budynku Urzędu Gminy. Na początku lat 70. XX wieku, przy ulicy Uniczowskiej 6, zbudowano Miejski Ośrodek Zdrowia. W roku 2007 przychodnia została zlikwidowana, a na jej podstawie powstał niepubliczny zakład opieki zdrowotnej. Według stanu na koniec 2022 roku, w budynku tym działa przychodnia VITA LONGA, która oferuje podstawową opiekę zdrowotną, w tym dostęp do lekarza rodzinnego, stomatologa, ginekologa, neurologa, kardiologa oraz ortopedy.

Kultura

Zorganizowane przedsięwzięcia kulturalne w Podlesiu zyskały na znaczeniu na początku XX wieku. W 1907 roku powstało tutaj koło Śpiewaków Śląskich, które później przyczyniło się do rozwoju lokalnej kultury. W kolejnych latach, od 1913 do 1922 roku, działalność rozwijał chór „Jedność”, co potwierdzają różne źródła historyczne. Lech Szaraniec precyzuje, że jego założenie miało miejsce w 1923 roku. W 1926 roku w Podlesiu utworzono kościelny chór męski, który liczył 32 członków; jego prezesem został J. Huj (Holecki), natomiast dyrygentem A. Wodniok.

Dnia 1 września 1945 roku zainaugurowano funkcjonowanie Domu Kultury w dawnym budynku rogatki, co stanowiło nowy etap w kulturalnym życiu Podlesia. Również w 1948 roku uruchomiono w tym miejscu bibliotekę publiczną z czytelnią, której zakupy książek zostały sfinansowane przez gminę Podlesie.

W 1984 roku stworzono zespół „Podlesianki”, który zajmuje się kultywowaniem dawnych tradycji, a także organizuje różnorodne inicjatywy teatralne oraz edukacyjne. Do ważnych wydarzeń kulturalnych należy również utworzenie Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach na mocy uchwały Rady Miasta Katowice w 2000 roku. Uroczyste otwarcie Filii „Podlesie” tegoże MDK miało miejsce 12 lutego 2004 roku, z udziałem prezydenta Katowic Piotra Uszoka oraz wiceprezydent miasta Krystyny Siejnej.

Filia MDK ulokowana jest przy ulicy Sołtysiej 25, blisko stadionu Podlesianki Katowice. Miejsce to oferuje szeroki wachlarz aktywności kulturalnych dostosowanych do ludzi w każdym wieku. W sezonie 2022/2023 odbywały się tutaj m.in.: zajęcia plastyczne, treningi karate, gimnastyka dla seniorów i kobiet, nauka gry na pianinie oraz treningi umiejętności społecznych. Znajdował się tutaj także zespół taneczny „Endorfina”.

W budynku dawnego ratusza Podlesia, przy ulicy Uniczowskiej 36, siedzibę ma Filia nr 28 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach. Oprócz tradycyjnej wypożyczalni dla dzieci oraz dorosłych, organizowane są tu lekcje biblioteczne, warsztaty komputerowe, konwersatoria z języka angielskiego, a także akcje takie jak „Lato z Książką” oraz „Ferie z Książką”.

Religia

W Podlesiu zlokalizowane są kluczowe wspólnoty religijne, które mają istotne znaczenie dla lokalnej społeczności. Do najważniejszych z nich należy Rzymskokatolicka parafia Matki Bożej Częstochowskiej, umiejscowiona przy ul. P. Michałowskiego 9. Również obecny jest Ruch Williama Branhama, którego Zbór Ewangelii Łaski mieści się pod adresem ul. Sołtysia 94.

Początki obecności rzymskokatolickiej w Podlesiu sięgają połowy XIV wieku, kiedy to wierni z tej miejscowości byli częścią diecezji krakowskiej, a konkretniej mikołowskiej parafii, przynależącej do dekanatu pszczyńskiego. Parafia św. Wojciecha w Mikołowie, która powstała w 1222 roku, obejmowała wiernych także z gruntów Podlesia, Piotrowic, Panewnik, Ligoty oraz Zarzecza.

Już w styczniu 1920 roku mieszkańcy Podlesia zainicjowali działania na rzecz budowy własnej świątyni. Z tego powodu w dniu 6 stycznia tego samego roku powołano Komitet Budowy Kościoła na zebraniu gminnym, które zorganizował ławnik Józef Huja (Holecki). Podleską parafię erygowano 1 sierpnia 1925 roku na podstawie dekretu biskupa katowickiego, księdza Augusta Hlonda, a jej zasięg obejmował mieszkańców gminy Podlesie, z wyjątkiem kolonii Böer (Boże Dary). Pierwszym proboszczem mikołowskim, odpowiedzialnym za duszpasterstwo podlesian w trakcie budowy kościoła, był ks. Paul Dworski, który piastował tę funkcję od 1 marca 1905 roku aż do utworzenia samodzielnej kuracji.

Podleski kościół został wybudowany przez mieszkańców osady w ramach społecznego wysiłku, jako świątynia wotywna, stanowiąca wyraz wdzięczności za przyłączenie Podlesia do Polski. W ołtarzu głównym znajduje się kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, która została stworzona w 1920 roku przez Bolesława Rutkowskiego.

Cmentarze

Na ul. P. Michałowskiego w Podlesiu położony jest cmentarz rzymskokatolicki Matki Bożej Częstochowskiej, który zajmuje powierzchnię 1,0 ha. Jego powstanie miało miejsce w 1922 roku, kiedy ks. Wientzek zakupił od Józefa Masnego z Zarzecza działkę o powierzchni 0,813 ha. Pozwolenie na grzebanie zmarłych na cmentarzu uzyskano 21 czerwca 1922 roku, a przy nim postawiono drewniany krzyż z cynkowym krucyfiksem.

W 1932 roku w Podlesiu powstał jedyny wówczas w Polsce cmentarz komunalny, stanowiący prywatny teren stworzony przez naczelnika gminy Roberta Jarczyka. Początkowo nikt nie chciał być pochowanym na tym cmentarzu; jedynie dla rodziny naczelnika wzniesiono kaplicę, która pozostawała pusta, gdyż Jarczyka ostatecznie pochowano w Mikołowie. Po zakończeniu II wojny światowej cmentarz przeszedł w ręce państwa, a w październiku 2000 roku połączono dwie sąsiadujące nekropolie.

Sport i rekreacja

W Podlesiu pierwszą zorganizowaną instytucją zajmującą się kulturą fizyczną było Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Podlesie, które powstało 1 czerwca 1919 roku. Organizacja ta realizowała klasyczne programy polskiego ruchu gimnastycznego, a w początkowym etapie swojej działalności zrzeszała 32 członków. Mimo że przez pewien czas Towarzystwo działało prężnie, w 1931 roku zostało skreślone z Okręgu Mikołowskiego Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce.

W 1938 roku Izydor Żemła, Maksymilian Jaworski oraz Maciej Jargonia odegrali kluczową rolę w powstaniu Klubu Sportowego Podlesianka „38” Podlesie. Powstał on w wyniku połączenia działań sportowych wcześniej skonfliktowanych organizacji, w tym Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej oraz Oddziału Związku Strzeleckiego w Podlesiu. Klub zyskał na znaczeniu, a w 1945 roku został reaktywowany pod opieką Związku Samopomocy Chłopskiej. W 1955 roku Podlesianka wyróżniała się w lidze śląskiej w piłce nożnej, rywalizując o awans do II ligi.

W 1965 roku, kiedy klub liczył już 156 członków, postanowiono kontynuować trampolinę sportowych sukcesów. Od 1973 roku funkcjonuje on pod obecną nazwą, a w Ludowo-Górniczym Klubie Sportowym 38 Podlesianka Katowice ma swoje miejsce sekcja piłki nożnej. W przeszłości działały również sekcje takich dyscyplin jak biegi na orientację, kolarstwo, siatkówka, szachy oraz tenis stołowy. Siedziba klubu, który udostępnia wszystkim entuzjastom sportu różnorodne atrakcje, mieści się przy Stadionie klubu LGKS 38 Podlesianka Katowice, usytuowanym przy ulicy Sołtysiej 25. Stadion oferuje miejsca dla 1000 widzów.

Dodatkowo, klub angażuje się w edukację najmłodszych, oferując im możliwość udziału w zajęciach oraz korzystania z boisk do piłki nożnej i piłki ręcznej. Innym istotnym elementem działalności sportowej w Podlesiu jest założony w 2009 roku, przy MDK „Południe” w Katowicach, jednosekcyjny klub szachowy UKS 21 Podlesie. Klub ten jest członkiem Śląskiego Związku Szachowego oraz Polskiego Związku Szachowego, a w 2010 roku mógł pochwalić się liczbą 60 członków. Warto na koniec dodać, że w 2011 roku Szymon Walter zdobył wysokie I miejsce w Mistrzostwach Europy w szachach błyskawicznych w grupie dzieci do 12 lat.

---

Oceń: Podlesie (Katowice)

---