Kolonia urzędnicza w Katowicach-Ligocie

---

Lokalizacja

Kolonia urzędnicza znajduje się w malowniczej dzielnicy Ligota-Panewniki, w jej zachwycającej części znanej jako Nowa Ligota. W tej okolicy usytuowane są znane ulice, takie jak: Wileńska, Mazowiecka, Pomorska, Poleska, Śląska, Małopolska oraz Huculska. Ta atrakcyjna lokalizacja znajduje się około 6 km na południe od centrum Katowic, w niedalekiej odległości od stacji kolejowej Katowice Ligota.

Wzdłuż ulicy Poleskiej można dostrzec dwa przystanki autobusowe ZTM-u, oznaczone jako Ligota Wileńska oraz Ligota Poleska. Dodatkowo, przystanki usytuowane są także przy głównych ulicach okalających kolonii, tj. ulicy Panewnickiej oraz ulicy Piotrowickiej. W okolicy VII Liceum Ogólnokształcącym im. Harcerzy Obrońców Katowic w Katowicach zlokalizowana jest także stacja wypożyczalni rowerów miejskich Metrorower, oznaczona numerem 27431.

Historia

Po zakończeniu I wojny światowej oraz powstań śląskich, władze postanowiły stworzyć autonomiczne województwo śląskie ze stolicą w Katowicach. Ta decyzja przyczyniła się do ożywienia budownictwa rezydencjonalnego, które cierpiało na stagnację. Jednakże przestrzeń Katowic nie była wystarczająca, by pomieścić nowe inwestycje, dlatego w 1924 roku obszar ten został powiększony o Ligotę.

Aby miasto mogło prawidłowo funkcjonować, konieczne stało się opracowanie planu urbanistycznego. Dlatego w 1935 roku władze Katowic we współpracy z Towarzystwem Urbanistów Polskich oraz Stowarzyszeniem Architektów Polskich ogłosiły przetarg na projekt regulacji oraz przebudowy miasta. Dokument ten przewidywał wiele inwestycji na nowo pozyskanych terenach. W wyniku tego konkursu stworzono plan, którego autorami byli Władysław Czarnocki i Marian Spychalski, zakładający intensywną urbanizację miasta poprzez wypełnienie działek budowlanych i podwyższenie wysokości istniejących budowli.

Jednym z kluczowych projektów, które zrealizowano zgodnie z tym planem, była budowa kolonii urzędniczej. Wybrano na ją tereny na południu Katowic jako najbardziej korzystną lokalizację. Urząd Wojewódzki Śląski był zarówno pomysłodawcą, jak i głównym inwestorem tego przedsięwzięcia. Dnia 3 lutego 1930 roku, na podstawie uchwały Śląskiej Rady Wojewódzkiej z 1929 roku, Dyrekcja Kopalń Księcia Pszczyńskiego sprzedaje teren o powierzchni 20 ha za 1,25 miliona złotych. Następnie przystąpiono do projektowania parcelacji gruntu, uwzględniając rozmieszczenie ulic oraz podział na poszczególne działki budowlane.

Jednakże prace przy budowie kolonii uległy opóźnieniu z powodu światowego kryzysu ekonomicznego. Wojewoda Michał Grażyński podejmował próby uzyskania kredytów na budowę w Szwajcarii, ale pierwotna próba zakończyła się niepowodzeniem. Po kilku latach starań, w styczniu 1933 roku, udało się uzyskać pozytywną decyzję o przyznaniu pożyczki z funduszu dla bezrobotnych na budowę dróg w kolonii, co umożliwiło kontynuację inwestycji.

W marcu 1933 roku utworzono Kierownictwo Budowy Wojewódzkiej Parceli w Panewnikach (Nowa Ligota) i jeszcze w tym samym roku rozpoczęto prace związane z wycinką lasu pod nową kolonię. Wkrótce zrealizowano sieć wodociągową, wybudowano kanalizację, która miała oczyszczalnię zlokalizowaną przy ulicy Śląskiej, a także wytyczono nowe ulice. Prace związane z budową kanalizacji zakończono w pierwszym kwartale 1936 roku, co przygotowało teren do realizacji kolonii. W tym samym roku wydzielono 193 działki budowlane, a Ligota została dobrze wyposażona w infrastrukturę: zmodernizowaną sieć dróg, transport zbiorowy oraz kanalizację i wodociągi.

W trakcie przygotowania terenu pod inwestycję zmodyfikowano także koncepcję budowy, początkowo zakładając kolonii składającej się z tanich domów robotniczych. Powstały nawet plany Tadeusza Michejdy, ale w 1933 roku Urząd Wojewódzki zmienił kierunek działań, decydując się na oddanie inicjatywy w ręce prywatne, wspierane odpowiednią polityką terenową i kredytową, co miało stanowić wzór dla przyszłych projektów tego rodzaju.

Budowa kolonii miała także znaczenie propagandowe, związane z koniecznością zapewnienia mieszkań dla licznych urzędników przybywających z innych regionów Polski. Autonomiczne województwo śląskie dysponowało stosunkowo dużym budżetem, co sprzyjało powstawaniu nowoczesnych, awangardowych budynków. Dzielnica urzędnicza w Ligocie miała pełnić podobną rolę. Nazwy ulic, które miały manifestować polskość, nadano od regionów geograficznych Polski, takich jak ulicy Śląska, ulicy Wielkopolska, ulicy Pomorska, ulicy Mazowiecka, ulicy Wileńska, ulicy Poleska, ulicy Małopolska, a także od nazw grup etnicznych, jak ulicy Kaszubska, ulicy Huculska i ulicy Mazurska. Dzięki tym nazwom, obszar kolonii zyskał nazwę „miniaturowej Polski”.

Funkcjonalistyczne domy w kolonii urzędniczej w Katowickiej Ligocie powstały w latach 1936–1939. Do początku II wojny światowej zabudowano 89 działek spośród 193, które przeznaczono na mieszkania. Wbrew pierwotnym założeniom, nie były one zasiedlane przez zwykłych urzędników, lecz przez zamożnych mieszkańców, takich jak lekarze, architekci, inżynierowie, a nawet artyści. Przyczyna tego zmieniającego się obrazu kolonii były wysokie ceny parceli. W miarę upływu czasu, wille zamieszkiwały znane osobistości, jak Karol Stryja, Olgierd Łukasiewicz oraz biskup Bolesław Kominek.

Nieopodal kolonii, na wschodzie ulicy Piotrowickiej, zbudowano również budynek szkolny. Wzniesiono go w latach 1936–1938, a następnie rozbudowano w latach 50. XX wieku. Obecnie, znajdujący się przy ulicy Panewnickiej 13, stanowi siedzibę VII Liceum Ogólnokształcącego im. Harcerzy Obrońców Katowic w Katowicach.

Niestety, realizację kolonii przerwała II wojna światowa, co zakłóciło pierwotny układ urbanistyczny. W tym czasie zrealizowano wiele niemieckich inwestycji, a w środkowej części kolonii wzniesiono bloki dwukondygnacyjne o znacznie większej kubaturze, znane mianem „stodołami”. Wille zajmowane były przez niemieckich dygnitarzy.

Po wojnie kontynuowano zabudowę kolonii urzędniczej, a nowe domy w większości harmonizowały z jej charakterem, z wyjątkiem bloku mieszkalnego na skrzyżowaniu ulic Panewnickiej i Piotrowickiej. Większość wolnych działek zabudowano do lat 60. XX wieku, a wiele cennych funkcjonalistycznych budynków przetrwało do dzisiaj.

Charakterystyka

Architektura

Kolonia urzędnicza w Katowicach-Ligocie stanowi znaczące osiągnięcie architektoniczne powstałe w okresie międzywojennym i zachwyca swoją wielkością w kontekście willowej architektury Katowic. Obiekty tego zespołu budynków zrealizowano w czasach, gdy dominował trend funkcjonalizmu, charakteryzujący się dążeniem do większej efektywności, swobody oraz dostosowania przestrzeni do potrzeb mieszkańców.

Celem utworzenia tej kolonii było stworzenie idealnej dzielnicy, która będzie spełniać zarówno wymagania urbanistyczne, jak i architektoniczne. W związku z tym opracowano regulamin, który określał wysokie standardy budowy, w tym maksymalne wysokości budynków oraz procentowe użycie zabudowy działek. Warto zwrócić uwagę na dwa kluczowe punkty regulaminu, które podkreślają dbałość o estetykę: siódmy, który zakazywał budowy obiektów naruszających charakter kolonii oraz ósmy, który wymagał starannego wykonania wszystkich widocznych części budynków.

Nadzór nad przestrzeganiem rygorystycznych zasad sprawowały władze wojewódzkie. Zespół willi oferuje różnorodność stylistyczną, jednak w każdej z nich odnajdujemy twórcze podejście do rozwiązań architektonicznych. Wykorzystywano elementy takie jak tarasy, obszerne balkony, liczne przeszklenia, a także ryzality. Każdy dom cechuje się tarasami i balkonami usytuowanymi na stronę południową, co ma na celu maksymalne doświetlenie pomieszczeń. W procesie wykończeniowym zastosowano materiał wysokiej jakości, a do projektowania budynków zaangażowano lokalnych architektów.

Funkcjonalistyczne budynki w tej kolonii, a także późniejsze obiekty z okresu II wojny światowej, zostały włączone do gminnej ewidencji zabytków Katowic. Fragment kolonii, ograniczony ulicami: Panewnicką, Piotrowicką, Mazowiecką, Wielkopolską i Kaszubską, podlega ochronie konserwatorskiej opartej na zapisach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego przyjętego przez Radę Miasta Katowice 27 lipca 2009 roku.

Urbanistyka

Głównym zamiarem, przy tworzeniu kolonii urzędniczej w Katowicach-Ligocie, było zaprojektowanie wzorcowego osiedla mieszkaniowego, które będzie w harmonii z nowoczesnymi zasadami urbanistyki oraz ideą „miasta-ogrodu”. W pierwotnej koncepcji planowano, aby centralnym punktem kolonii był plac-ogrodu. Cały projekt rozciąga się na teren przypominający trapez, otoczony ulicami: Panewnicką, Śląską, Piotrowicką oraz Wileńską. W centrum tej układanki znajduje się aleja Wielkopolska, która ma pełnić rolę głównej osi, łączącej ulicę Śląską z węzłem komunikacyjnym przy Panewnickiej i Piotrowickiej, przecinając przy tym równoleżnikowe ulice: Małopolską, Huculską, Poleską, Mazowiecką, Kaszubską oraz Mazurską.

Założenie przewidywało, że aleja stanie się osiedlowym deptakiem, a szachownicowa konfiguracja ulic miała na celu maksymalne zagospodarowanie przestrzeni. Szerokość ulic wynosi od 11 do 15 metrów, a pierwotnie były one wyłożone żwirem i otoczone krawężnikami. Kolonia w Katowicach-Ligocie jest uznawana za jedną z najlepiej zaplanowanych urbanistycznie dzielnic willowych w Polsce w międzywojniu. Działki przeznaczone pod zabudowę graniczą z ogrodami, co tworzy przestrzenie zielone. Każda ulica została obsadzona drzewami, takimi jak głóg (ul. Mazowiecka i Pomorska), lipy (ul. Poleska), jarzębiny (ul. Kaszubska) czy akacje (al. Wielkopolska).

W miarę upływu lat układ urbanistyczny kolonii przeszedł pewne modyfikacje. Niektóre obszary alei Wielkopolskiej zostały zabudowane, a zanikł również centralny plac.

Przykłady architektury funkcjonalistycznej na terenie kolonii

Nazwa	Adres	Okres powstania	Projektant	Charakterystyka	Źródła
Willa dr. Bolesława Mroczkowskiego	Ul. Mazowiecka 1	1937	Lucjan Sikorski	Projekt dwukondygnacyjny w formie symetrycznej, o rzucie przypominającym odcinek okręgu, z dwoma tarasami oraz płaskim dachem	_
Willa przy ulicy Mazowieckiej 11	Ul. Mazowiecka 11	1936–1938	Henryk Glaesel	Willa z wyraźnym, zaokrąglonym ryzalitem w elewacji ogrodowej, zakończonym zadaszonym tarasem	_
Willa dr. Włodzimierza Kowala	Ul. Mazowiecka 16	1937	Kazimierz Sołtykowski	Budowla z dwóch prostopadłościanów o zróżnicowanej wysokości, z gładkimi ścianami i dużymi przeszkleniami w klatce schodowej; charakteryzuje się surowym wyglądem i kubiczną formą	_
Willa Antoniego Pająka	Ul. Poleska 16	1938	Henryk Glaesel	Willa o dynamicznej kompozycji i wielopłaszczyznowej, plastycznej elewacji	_
Willa Ryszarda Holleka	Ul. Poleska 26	1938	Henryk Firla	Budowla z rozczłonkowaną fasadą, przeszkloną pionową bryłą klatki schodowej oraz narożnymi oknami	_

---

Oceń: Kolonia urzędnicza w Katowicach-Ligocie

---