Gospoda w Katowicach-Giszowcu

---

Historia

Okres 1910–1945

Gospoda, która dzisiaj jest jednym z najważniejszych elementów kulturowych Giszowca, powstała równocześnie z całym osiedlem Giszowiec, będąc projektem zapoczątkowanym przez Antona Uthemanna, dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches Erben. Jej budowa miała miejsce w 1910 roku, w centralnej części osiedla, a ten imponujący obiekt zaprojektowali architekci Georg i Emil Zillmann z Charlottenburga w pobliżu Berlina.

Gospoda od samego początku pełniła rolę miejsca spotkań i kulturalnych wydarzeń, organizując liczne spektakle teatralne, koncerty, tańce oraz biesiady. Była ona miejscem wypoczynku i rozrywki dla pracowników pobliskiej kopalni „Giesche”, później znanej jako „Wieczorek”. Jej goście mogli korzystać z kawiarni przy ogrodzie oraz dwóch sal klubowych, z których jedna służyła zarówno jako sala balowa, jak i teatralna, w której odbywały się różne oficjalne uroczystości.

W okresie poprzedzającym 1914 rok, gospoda gościła m.in. Górnośląski Teatr Ludowy (niem. Oberschlesisches Volkstheater) z Królewskiej Huty, obecnie Chorzowa. Budynek ten był jednym z trzech obiektów na terenie Giszowca, gdzie w dniu 20 marca 1921 roku zorganizowano plebiscyt.

Lata powojenne

Po zakończeniu II wojny światowej, w gmachu gospody rozpoczął działalność Dom Kultury KWK „Wieczorek”, organizując szeroki wachlarz wydarzeń kulturalnych i edukacyjnych. Dodatkowo w 1949 roku uruchomiono kino „Muza” z 363 miejscami dla widzów, które było prowadzone przez Związek Zawodowy Górników, jednak w 1978 roku kino zawieszono. W obiekcie tym istniały również mieszkania oraz restauracja.

W latach 60. XX wieku, kiedy to rozpoczęto działalność kopalni „Staszic” w Giszowcu, pojawiła się decyzja o wyburzeniu unikalnego osiedla, aby na jego miejscu zbudować nowoczesny kompleks wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Wyburzenie Giszowca rozpoczęło się na przełomie lat 60. i 70. XX wieku, a cała sytuacja wywołała protesty mieszkańców. W dniu 18 sierpnia 1978 roku obiekt dawnej gospody został wpisany do rejestru zabytków.

Po zamknięciu Domu Kultury budynek przez długi czas pozostawał pusty i podlegał degradacji. W 80. latach XX wieku jego stan techniczny był alarmujący. W latach 90. XX wieku gospoda została wydzierżawiona przez prywatnego przedsiębiorcę, Zbigniewa Maneckiego. Próbował on otworzyć kręgielnię, jednak z powodu zaległości w opłatach, dyrektor kopalni „Staszic”, Mirosław Major, skierował sprawę do sądu z pozytywnym dla siebie wynikiem. Niestety, po ogłoszeniu wyroku, w dniu 24 listopada 1994 roku, Zbigniew Manecki zastrzelił dyrektora. Po tym incydencie, obiekt był wynajmowany kolejnym właścicielom, w tym biznesowi dyskotekiem „Delta”, który dodatkowo pogłębił niszczenie budynku.

Na koniec lat 90. XX wieku budynek przeszedł na własność miasta Katowice. Początkowo władze celowały w jego dzierżawieniu, lecz ostatecznie wybrano opcję renowacji i stworzenia w nim filii Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec” Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec”.

Do roku 2001 w budynku gościły: restauracja, sala bankietowa, piwiarnia oraz kręgielnia. W latach 2004–2005 przeprowadzono gruntowną renowację, która zachowała pierwotne przeznaczenie obiektu jako miejsca spotkań dla mieszkańców Giszowca, a całość kosztowała około 8 milionów złotych. W ramach renowacji przeprowadzono także prace w sąsiedniej Gawlikówce.

7 stycznia 2006 roku odbyła się uroczystość jako otwarcie filii nr 2 Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec”, a zaledwie kilka miesięcy później, 23 czerwca 2006 roku, w holu odbyła się uroczystość odsłonięcia brązowego popiersia Antona Uthemanna, wykonana przez katowickiego artystę Bogumiła Burzyńskiego. W tym samym roku zakończono działalność restauracji „Dworek Pod Lipami”, która przyciągała wiele znanych postaci, w tym ówczesnego prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego.

Dziś gospoda, będąca częścią Miejskiego Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec”, kontynuuje swoje tradycyjne zadanie, organizując różnorodne zajęcia zarówno dla dzieci, jak i dorosłych. To zabytkowe miejsce jest nie tylko świadkiem bogatej historii Giszowca, ale również jednym z jego symboli.

Architektura i otoczenie

Budynek gospody, który powstał w 1910 roku, jest jednym z kluczowych elementów architektury osiedla, zlokalizowany w centralnej części patronackiego osiedla Giszowiec. Znajduje się on w bliskim sąsiedztwie parku (obecnie park Giszowiecki), a także nieopodal placu targowego, który obecnie nosi nazwę plac Pod Lipami. Gospoda została zaprojektowana przez duets architektoniczny Georga i Emila Zillmannów, pochodzących z Charlottenburga.

Charakterystyczna dla budynków publicznych w Giszowcu, gospoda została solidnie zbudowana i stabilnie zakotwiczona. Stropy konstrukcji są zrobione z zbrojonego betonu, zaś dach pokryty jest podwójnie karpiówką w odcieniu jasnoczerwonym. Niezwykle istotnym elementem tego obiektu była kotłownia, która była zintegrowana z budynkiem pralni. Początkowo gospoda otoczona była drewnianym parkanem, osadzonym pomiędzy tynkowanymi filarami, który był ułożony schodkowo na solidnej podmurówce. Wejścia do gospody ozdobione były zadaszeniami w formie łuków.

Na południowej stronie budynku usytuowano przestronną werandę. Pierwotnie w sąsiedztwie gospody funkcjonowała stajnia dla koni, z której korzystali zarówno goście, jak i mieszkańcy (obecnie jest to Izba Śląska – Gawlikówka), a także wozownia, pokoje dla woźniców, chlewik oraz kurnik. W dodatku w zachodniej części kompleksu mieściły się pralnia i magiel. W okolicy gospody znajduje się również muszla koncertowa, w której występują orkiestry i organizowane są różne imprezy plenerowe. Swoje drugie życie muszla, razem z sąsiadującym parkiem Giszowieckim, zyskała podczas renowacji przeprowadzonej w 2005 roku.

Budynek gospody dysponował dwiema dużymi izba szynkowymi, które były odpowiednie dla robotników, a także salą oraz restauracją dedykowaną urzędnikom. W obiekcie obecne były mieszkanie gospodarza, gościnne pokoje oraz przestronna sala teatralna, która miała swoje zaplecze. W północnej części obiektu usytuowana była duża kuchnia, w której znajdowały się piec, kredens oraz spiżarnia. W sezonie letnim w gospodzie funkcjonował dodatkowy ogród restauracyjny, a sala gospody była wyposażona w wysokie okna oraz wywietrzniki dachowe. Posadzka w sali wykonana została z solidnego dębowego drewna, a zainstalowane rampy i kulisy znacznie podnosiły funkcjonalność przestrzeni. Ściany sali były bogato zdobione kolorową ornamentyką.

Warto również podkreślić, że budynek był wyposażony w elektryczne wentylatory, które wprowadzały świeże powietrze do wnętrza. Cała instalacja elektryczna była tak zaprojektowana, aby nie rzucała się w oczy gościom, co podnosiło komfort użytkowania przestrzeni. W sali teatralnej zainstalowano oświetlenie za pomocą czterech lamp łukowych, umieszczonych w stylowej oprawie, a na bocznych ścianach znajdowało się dwanaście lamp dwuramiennych, które były osadzone na metalowych uchwytach z brązowymi tarczami, zdobionymi emblematami górniczymi.

---

Oceń: Gospoda w Katowicach-Giszowcu

---