Kolonia miejska kopalni „Wujek”

---

Historia

W latach 1915–1916 stworzono niezwykle istotny zespół budowlany, który obejmuje obszar ulic: Skalnej, B. Głowackiego, Barbary oraz J. Poniatowskiego. To właśnie w sąsiedztwie przyszłego parku im. T. Kościuszki wytyczono te place, począwszy od budowy kolonii. Wczesnym jesiennym okresem 1915 roku rozpoczęto budowy trzech pierwszych domów zlokalizowanych przy ulicy Barbary pod numerami 8, 10 oraz 12.

W roku 1916 do kolonii dodano kolejne budynki, które powstały przy ulicy B. Głowackiego, w tym domy nr 15, 17 i 19. Zrealizowany projekt miał na celu optymalne wykorzystanie przestrzeni; w przypadku ostatniego adresu wykorzystano tylko połowę pierwotnego schematu budynku.

Ten sam rok przyniósł również projekt i budowę narożnych domów przy ulicach Barbary 14 oraz B. Głowackiego 21, dla których zdecydowano się na odmienną koncepcję architektoniczną. Na uwagę zasługuje także i zabudowa ulicy Skalnej, gdzie wzniesiono budynki pod nr 1, 3 oraz 5, otoczone przez inne obiekty kolonii, co w sumie zakończyło się około 1920 roku. Warto zauważyć, że te budynki były doskonale wkomponowane w istniejącą już zabudowę, która powstała w 1907 roku według projektu architekta Josepha Kutza, tworząc w ten sposób spójną estetykę ulicy J. Poniatowskiego.

Inwestycja została zrealizowana na zlecenie spółki Hohenlohe Werke, która zarządzała kopalnią węgla kamiennego „Oheim”, znaną także jako „Wujek”. Kolonia kopalni „Wujek” współistniała z urzędniczą kolonią bliźniaczych domów jednorodzinnych, usytuowaną przy ulicy Mikołowskiej. To były ostatnie znaczące inwestycje zrealizowane w pierwszej połowie XX wieku, odpowiadające na potrzebę zaspokojenia sytuacji mieszkaniowej pracowników kopalni „Oheim”.

W projektowaniu kolonii ważne były różne czynniki, jak na przykład przeznaczenie dla rodzin robotników Zakładów Hohenlohego, wytyczne inwestora oraz przepisy budowlane z 1904 roku, które regulowały liczne aspekty dotyczące wyposażenia mieszkań. Standard mieszkań z kolei był na poziomie porównywalnym z innymi przedsięwzięciami budowlanymi z tamtego okresu. Warto podkreślić, że układ i wielkość mieszkań w kolonii zaprojektowanej przez architekta Brunona Tauta były bardzo zbliżone do rozwiązań zastosowanych w osiedlu patronackim Nikiszowiec zaprojektowanym przez Zillmannów, którzy również pochodzili z Berlina.

W ciągu czasu sześć z jedenastu budynków kolonii miejskiej zostało nadbudowanych, przy czym wiele detali ich oryginalnej dekoracji zostało zachowanych. Zmiany dotknęły również część stolarki i kolorystykę budynków. Proces nadbudowy miał miejsce w latach 60. i 70. XX wieku.

Na mocy uchwały przyjętej 28 maja 2014 roku przez Radę Miasta Katowice, kolonia kopalni „Wujek” została objęta szczególną ochroną konserwatorską. Zgodnie z nowymi wytycznymi, dodatkowo ustalono reguły ochrony charakterystycznych elementów architektonicznych znajdujących się w obrębie tych budynków.

Charakterystyka

Kolonia miejska kopalni „Wujek” jest miejscem reprezentującym dziedzictwo kulturowe, które składa się z 11 budynków usytuowanych przy ulicach: Barbary 8, 10, 12 i 14, B. Głowackiego 15, 17, 19 oraz 21, a także Skalnej 1, 3 i 5 w katowickim Śródmieściu. Projekt tej kolonii powstał z inicjatywy niemieckiego architekta Bruno Tauta, w porozumieniu z jego współpracownikami Maxem Tautem i Franzem Hoffmannem. Jest to jedna z dwóch stworzonych miejskich kolonii robotniczych w Katowicach, obok drugiej, którą zrealizowano w rejonie ulic Przekopowej oraz Przodowników.

Architektura kolonii zaplanowana została w formie zwartej, pierzejowej zabudowy, typowej dla kamienic czynszowych. Wewnątrz kwartału nie przewidziano oficyn, co odzwierciedla nowoczesne podejście Brunona Tauta do budownictwa mieszkaniowego lat 20. XX wieku. Taut dostosował berlińskie standardy socjalne, co skutkowało powstaniem domów dobrze doświetlonych i przewietrzanych, otoczonych zielonymi przestrzeniami. Dzięki temu zaaranżowano przestronny, zielony dziedziniec, do którego prowadzą dwie bramy, co sprawia, że pozostaje on zaciszny, a jednocześnie dostępny dla innych użytkowników.

Wszystkie budynki kolonii oparte są na trzech podstawowych schematach planistycznych. W pierwotnej koncepcji każdy z nich miał trzy kondygnacje przykryte wysokim dachem o dwóch spadkach. Część z budynków, szczególnie te zlokalizowane przy ulicy Barbary 8 i 10, różni się od pierwotnego projektu.

Domy przy ulicy Barbary 8, 10 i 12, a także budynki znajdujące się przy B. Głowackiego 17 i 19, zostały wybudowane na planie wydłużonego prostokąta. Posiadają układ dwutraktowy, gdzie klatki schodowe umiejscowiono na osi każdego z domów. W budynku numer 12 znajdują się także bramy prowadzące na podwórze, które są skomunikowane z dwiema klatkami schodowymi. W ramach tych domów zaplanowano po 13 mieszkań, gdzie na każdym piętrze zaaranżowane zostały cztery trzyizbowe mieszkania w układzie amfiladowym, złożone z kuchni i dwóch pokoi. Każde mieszkanie ma dostęp do wspólnych pralni, strychów oraz pomieszczeń piwnicznych, a względem toalet, przypadała jedna toaleta na każde dwa mieszkania.

Inna koncepcja dotyczy domów narożnych – przy ulicy Barbary 14 oraz B. Głowackiego 21, które zostały zaprojektowane na planie litery „L”. W tych budynkach klatka schodowa zlokalizowana jest w wewnętrznym narożniku, gdzie umieszczono schody dwubiegowe. Piętra podzielono na trzy dwupokojowe mieszkania, a toalety znajdują się na półpiętrach, natomiast pomieszczenia gospodarcze zaaranżowano na poddaszu oraz w piwnicach.

Zabudowa przy ulicy Skalnej 1, 3 i 5 zlokalizowana jest pomiędzy budynkami narożnymi przy ulicy Barbary 14 oraz B. Głowackiego 21. Te domy zbudowane są na planie kwadratu i mają dwuipółtraktowy układ. Klatka schodowa znajduje się w osi budynku, a na każdym piętrze znajdują się dwa jednopokojowe mieszkania z kuchnią. Pomieszczenia gospodarcze, podobnie jak w innych przypadkach, ulokowano w piwnicach i na poddaszu.

Architektura kolonii miejskiej kopalni „Wujek” nosi znamiona początków modernizmu, aczkolwiek strome dachy z lukarnami wskazują, że Bruno Taut nie zdecydował się na pełne wyrażenie ich formy. Elewacje budynków charakteryzują się różnorodnością zastosowanych faktur i detali architektonicznych, co jest znakiem rozpoznawczym dzieł Tauta. Każdy z budynków wyróżnia się inną elewacją, w której zestawione są m.in. partię ceglaste z tynkowanymi, a także kamienne z tynkowanymi. Część budynków posiada dolne kondygnacje z czerwoną cegłą, zaokrąglonymi oknami oraz ceglanymi ornamentami, które tworzą kontrast z tynkowanymi fasadami wyższych pięter.

Warto zwrócić uwagę na różnorodność detali budynków, szczególnie w architektonicznych portalach. Każde z wejść zostało zaprojektowane w unikalny sposób, co podkreśla indywidualność każdego z domów. Budynki kolonii miejskiej kopalni „Wujek” są obecnie wpisane do gminnej ewidencji zabytków miasta Katowice oraz znajdują się w strefie ochrony konserwatorskiej, której status ustalono na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

---

Oceń: Kolonia miejska kopalni „Wujek”

---