Wełnowiec

---

Geografia

Wełnowiec, z administracyjnego punktu widzenia, leży w województwie śląskim w obrębie dzielnicy Wełnowca-Józefowca w Katowicach. Z północnej i wschodniej strony sąsiaduje z Siemianowicami Śląskimi, szczególnie z dzielnicą Centrum, natomiast od południa graniczy z Koszutką. Zachodnią część otacza Józefowiec oraz Park Śląski w Chorzowie. W podziale fizycznogeograficznym opracowanym przez Jerzego Kondrackiego, Wełnowiec jest częścią mezoregionu Wyżyny Katowickiej (341.13), a historycznie ulokowany jest w wschodnim obszarze Górnego Śląska.

Gdy mówimy o budowie geologicznej, Wełnowiec mieści się w zapadlisku górnośląskim, które wypełniają osady pochodzące z epoki karbonu, w tym głównie zlepieńce, piaskowce oraz łupki ilaste, które zawierają pokłady węgla kamiennego. Większość powierzchni Wełnowca zbudowana jest na złożach karbonu górnego, a w szczególności rudzkich, siodłowych i grodzieckich. Utwory te to głównie łupki szare, piaskowce, a także węgiel kamienny. Obszar biegnący równolegle na zachód do alei W. Korfantego składa się z młodszych osad, pochodzących z plejstocenu (eluwia piaszczyste i pylaste gliny zwałowej) oraz holocenu (osady rzeczne).

Cała dzielnica znajduje się na Wzgórzach Chorzowskich, a najwyższy punkt, który znajduje się na granicy Katowic i Siemianowic Śląskich, osiąga wysokość 316 m n.p.m. Z tego miejsca teren opada w kierunku południowym, wzdłuż alei W. Korfantego. Jeśli chodzi o klimat, Wełnowiec nie odbiega znacznie od ogólnego klimatu Katowic, a jego specyfika jest niewątpliwie kształtowana przez lokalne uwarunkowania zwane topoklimatem. Posiada klimat umiarkowany przejściowy, w którym dominują prądy oceaniczne nad kontynentalnymi.

Prawie cały obszar dzielnicy leży w zlewni Rawy, co czyni go częścią dorzecza Wisły. Niewielkie obszary przy granicy z Siemianowicami Śląskimi należą do zlewni Brynicy (Rowu Śmiłowskiego). W Wełnowcu brakuje większych cieków wodnych, jednak znajduje się tutaj jeden staw, usytuowany przy skrzyżowaniu alei W. Korfantego oraz ulicy Konduktorskiej.

Największym terenem zielonym w Wełnowcu jest Lasek Alfreda, który zajmuje powierzchnię 15,9 ha i stanowi las liściasty o cechach lasu naturalnego, pochodzący zarówno z nasadzeń, jak i naturalnych odnowień, głównie topoli osiki, klonu zwyczajnego oraz klonu jawora. Lasek ten stanowi także miejsce gniazdowania dla ptaków. Drugim istotnym miejscem jest Park Wełnowiecki, który ma powierzchnię 4,2 ha i oferuje plac zabaw, a jego arealne położenie graniczy z dawną hałdą.

Obszar ten został założony w połowie XIX wieku. W pobliżu parku znajdują się rodzinne ogrody działkowe „Dalia I”, „Dalia Ia” oraz „Dalia II”, łączące się w powierzchni 2,97 ha na 85 działkach. W dzielnicy znajdują się również inne kompleksy ogrodowe, takie jak „Florian” przy alei W. Korfantego, który składa się z 90 działek o łącznej powierzchni 3,48 ha oraz „Zacisze” przy ulicy Słonecznej, które dysponuje 100 działkami na powierzchni 4,48 ha. Dodatkowo, przy alei W. Korfantego znajduje się skwer Walentego Fojkisa, który został ustanowiony 25 lipca 2012 roku.

Historia

Początki i rozwój przemysłu

Początkowe tereny dzisiejszego Wełnowca były podzielone między dwie miejscowości – północna część należała do Bytkowa, podczas gdy południowa przynależała do Bogucic. Wczesne zapisy związane z tą okolicą sięgają XVII wieku, kiedy to w 1689 roku zanotowano pierwszy wpis w metrykach parafii św. Szczepana w Bogucicach. Mowa była o Błażeju Wełnie, który był właścicielem młyna położonego nad strugą Wełną, przepływającą przez Koszutkę oraz dalej wpływającą do Rawy.

Na północnym wschodzie, na skraju Lasku Bytkowskiego, w 1773 roku (lub w 1774) z inicjatywy Ignacego von Klocha, wspomnianego właściciela Bytkowa, powstała kolonia składająca się z dziesięciu domów, gdzie każde gospodarstwo dostało 3 morgi pola. Tę osadę nazwano Ignatzdorf (Ignacowiec), a z biegiem lat nazwa Wełnowiec zaczęła obejmować również tę nowo powstałą kolonię.

W dokumentach osada pierwszy raz pojawiła się w 1739 roku jako miejsce w księgach metrykalnych parafii bogucickiej, a w 1830 roku, w alfabetycznym spisie miejscowości Śląska opracowanym przez Johanna Knie, zaistniała pod polską nazwą Wolnowiec oraz niemieckimi nazwami Ignatzdorf i Hohenlohe, zapisanymi w kontekście: Ignatzdorf oder Hohenlohe, polnisch Wolowiec. Do 1922 roku Wełnowiec funkcjonował pod nazwą Hohenlohehütte. Ta nazwa pojawiła się jako kontynuacja wcześniej używanej niemieckiej nazwy – Ignatzdorf.

Początkowo Wełnowiec miał charakter bardziej rolniczy, z mieszkańcami zajmującymi się również rzemiosłem. W 1780 roku identyfikowano tu 43 osoby. Rozwój miejscowości nastąpił wraz z rozwojem górnictwa węgla kamiennego, które eksploatowano dzięki znajdującym się tu płytkim złożom. Pierwsza kopalnia, znana jako „Caroline”, otworzyła swoje podwoje w 1788 roku. W 1796 (lub 1769) hodowla dworska Bytków, w skład której wchodził także Ignatzdorf, została zakupiona od rodu von Kloch przez księcia Fryderyka Ludwika zu Hohenlohe.

W 1819 roku zakończono budowę huty żelaza „Hohenlohe”. Pierwsza połowa XIX wieku przyniosła otwarcie kolejnych kopalni węgla kamiennego: „August”, „Maria”, „Alfred” i „Hütte”, a w 1821 roku powstała huta cynku „Helena”. Na obszarze Wełnowca również rozpoczęła działalność katolicka szkoła w 1828 roku. Około 1840 roku liczba mieszkańców wzrosła do 377, a w 1867 roku osiągnęła 1642 osoby.

1 marca 1873 roku, na terenie wygaszonej huty „August-Helena”, zainaugurowano działalność huty cynku „Hohenlohe”, a w 1889 roku otwarto nowoczesną walcownię cynku. Wełnowiec wszedł w skład pruskiego powiatu katowickiego 13 grudnia 1872 roku. W 1859 i 1875 odnotowano pierwsze strajki robotników branży cynkowej oraz węglowej w regionie Górnego Śląska. Dodatkowo, do Wełnowca przeniesiono zarząd zakładów przemysłowych księcia Hohenlohego, które w 1905 roku przekształcone zostały w spółkę akcyjną Hohenlohe-Werke. W tym samym roku Christian Kraft, ówczesny właściciel zakładów, przekazał swoje przedsiębiorstwa spółce Hohenlohe-Werke, dla kadry zarządzającej wybudowano neoklasycystyczny gmach, a dla inżynierów osiedle willowe. Z myślą o robotnikach powstały familoki. W 1917 roku we wschodniej części ulicy Józefowskiej rozpoczął działalność szpital, według innych źródeł otwarty już na przełomie XIX i XX wieku.

Lata międzywojenne i II wojna światowa

Mieszkańcy Wełnowca aktywnie uczestniczyli w plebiscycie oraz powstaniach śląskich. W regionie tym należał do postaci historycznych Walenty Fojkis, który był dowódcą pułku katowickiego w trzecim powstaniu śląskim oraz burmistrzem Michałkowic w okresie międzywojennym. W czasie plebiscytu w 1921 roku, z Wełnowca oraz sąsiedniego Bytkowa, 643 osób zagłosowało za pozostaniem Górnego Śląska w Niemczech, podczas gdy 298 opowiedziało się za przynależnością do Polski.

W 1920 roku, w miejscu po byłym magazynie hutniczym, uruchomiony został pierwszy wełnowiecki kościół rzymskokatolicki, a rok później złożono wniosek o utworzenie parafii. Kreacja obecnego gmachu kościoła miała miejsce w 1930 roku. W 1924 roku do Wełnowca przyłączono wieś Józefowiec i kolonię Agnieszki, jak również sąsiednie osady fabryczne, takie jak Alfred i Fryderyk. Lata międzywojenne również były czasem strajków, w tym największego strajku okupacyjnego robotników huty „Wełnowiec” (wcześniej „Hohenlohe”) w końcu lat 30. XX wieku.

W okresie 1930-1938 obserwowano rozwój nielegalnego wydobycia węgla na terenie gminy, znanego jako biedaszyby. Największe obszary biedaszybów znajdowały się w tzw. „Agnieszce” w Józefowcu, gdzie pracowało często ponad 3000 bezrobotnych. W odpowiedzi na skalę tego procederu, miejscowy zarząd gminy zadecydował o jego legalizacji, w ramach której ustalono opłatę w wysokości 50 groszy za każdą wywożoną fury węgla, co przekazywano na pomoc dla najuboższych mieszkańców.

Początek lat 30. XX wieku zaowocował również budową kolonii dwurodzinnych domków z ogródkami przy ulicy Bytomskiej, przeznaczonych dla urzędników państwowych (znanych jako domki wojewódzkie). W rocznicę wybuchu drugiego powstania śląskiego, 14 sierpnia 1938 roku, ujawniono pomnik Powstańców Śląskich, obrazujący robotnika trzymającego miecz. Został on zniszczony przez Niemców w 1939 roku, a jego nowa wersja została ufundowana w 1959 roku. W 1983 roku nazwano plac wokół pomnika na cześć Walentego Fojkisa, a w 2012 roku przemianowano go na skwer Walentego Fojkisa.

Podczas II wojny światowej, Wełnowiec został objęty okupacją niemiecką. W tym czasie administrację przejął zarząd niemiecki, zlikwidowano polskie instytucje kulturalno-oświatowe, poczynając od zmiany nazwy gminy na Hohenlohehütte. Wówczas produkcja w tamtejszych zakładach przekształciła się na przemysł zbrojeniowy, a także miały miejsce działania konspiracyjne. W 1945 roku, po zajęciu przez 1 Front Ukraiński Armii Czerwonej, ruszyło szybkie demontowanie i eksploatacja urządzeń w zakładach.

Okres powojenny

Do 1951 roku Wełnowiec był siedzibą gminy, a następnie został przyłączony do Katowic. Siedziba Urzędu Gminy mieściła się przy alei W. Korfantego 125, w dawnym budynku administracyjnym z końca XIX wieku. W późniejszych latach rozwinął się sąsiedni Józefowiec, podczas gdy w Wełnowcu zakończono wydobycie węgla kamiennego do 1951 roku, a w 1965 roku rozpoczęto rekultywację nieużytków. Po 1989 roku produkcja w hucie cynku była systematycznie wygaszana, a hale zakładów zburzono w 2005 roku. Wiele miejscowych przedsiębiorstw zostało sprywatyzowanych lub zlikwidowanych. Położono również nacisk na inwestycje oraz remonty, tak jak w przypadku Szkoły Podstawowej nr 17 oraz przebudowy skrzyżowania alei W. Korfantego z ulicami: Gnieźnieńską i Konduktorską. W wyniku nowego podziału administracyjnego Katowic w 1991 roku, Wełnowiec wszedł w skład dzielnicy Wełnowiec-Józefowiec.

Warto także zwrócić uwagę na wydarzenie dotyczące katastrofy budowlanej, która miała miejsce 28 stycznia 2006 roku podczas Międzynarodowych Targów Katowickich przy ulicy Bytkowskiej. W wyniku zawalenia hali MTK zginęło 65 osób, a 170 innych zostało rannych.

Gospodarka i instytucje

Dzięki odkrytym na tym terenie płytkim pokładom węgla kamiennego, przemysł w Wełnowcu zaczął dynamicznie się rozwijać. Pierwsza kopalnia, znana jako „Caroline”, powstała w 1788 roku. W czerwcu 1805 roku rozpoczęto działalność nowej kopalni „Hohenlohe”, której właścicielami zostali książę Fryderyk Ludwik zu Hohenlohe oraz przemysłowiec John Baildon. W pobliżu tejże kopalni wzniesiono hutę żelaza „Hohenlohe”, która swoją działalność zakończyła w 1819 roku. Huta ta była jednym z pionierskich zakładów korzystających z koksu jako paliwa w Europie.

Po roku 1829 ruszyła budowa następnych kopalni, takich jak „August” (powstała w 1834 roku) oraz „Maria” (1829). W 1834 roku dodano do listy kopalnię „Alfred”, a osiem lat później „Hütte”. Z biegiem lat zaczęto łączyć mniejsze zakłady w jedną większą kopalnię „Hohenlohe”, co miało miejsce w 1869 roku.

Oprócz wydobycia węgla, w Wełnowcu z powodzeniem rozwijało się hutnictwo cynku. Pierwsza huta cynku, „Helena”, zainaugurowała swoją działalność w 1821 roku, a dwa lata później powstała huta „August”. W marcu 1873 roku uruchomiono hutę „Hohenlohe”, późniejszą znaną jako Zakłady Cynkowe „Silesia” w Katowicach, a w 1889 roku do użytku oddano nowoczesną walcownię cynku, która w owym czasie była jedną z największych w Górnym Śląsku.

Po zmianach politycznych w 1922 roku, powołano spółkę Skarboferm, która przejęła akcje Hohenlohe-Werke. W 1961 roku połączono Zakłady Cynkowe „Wełnowiec” oraz Zakłady Cynkowe „Silesia” w Świętochłowicach, stając się Zakładami Cynkowymi „Silesia” w Katowicach. W 1984 roku przedsiębiorstwo zmieniło nazwę na Zakłady „Metalurgiczne” Silesia, a obecnie funkcjonuje jako spółka akcyjna z siedzibą przy ulicy Konduktorskiej 8, zajmując się przetwórstwem cynku.

W okresie dwudziestych XX wieku powstało wiele nowych zakładów przemysłowych, w tym fabryka chemiczna Sigma, Górnośląska Fabryka Czekolady, Pierników i Cukrów E. Vespera, a także Fabryka Mebli Stalowych E. Postułki. Po II wojnie światowej działalność kontynuowały takie zakłady, jak Zakłady Wytwórcze Urządzeń Sygnalizacyjnych Alstom-ZWUS, Fabryka Sprzętu i Narzędzi Górniczych Rapid oraz Śląskie Zakłady Mechaniczno-Optyczne OPTA. W 1923 roku zakończono wydobycie węgla kamiennego w szybie „Alfred”, co było znaczącym krokiem w przemyśle lokalnym.

W latach 1968–1970 budowano zakład graficzny na alei W. Korfantego 138, który ostatecznie zaprzestał działalności w latach 90. XX wieku. Po przemianach ustrojowych w 1989 roku wiele zinformatyzowanych przedsiębiorstw przeszło proces prywatyzacji bądź całkowicie zamknięto. Rozpoczęto także wygaszanie produkcji w hucie cynku, a w 2005 roku wyburzono hale hutnicze.

Zainicjowano tworzenie parku przemysłowego przez spółkę Górnośląski Park Przemysłowy, która przekształcała tereny poprzemysłowe. Na tym obszarze utworzono GPP Business Park. W 1992 roku na terenie byłego Ośrodka Postępu Technicznego przy ulicy Bytkowskiej zorganizowano Międzynarodowe Targi Katowickie, które były areną wielu wydarzeń handlowych.

W Wełnowcu funkcjonuje filia Katowickiego Centrum Onkologii. Szpital, zlokalizowany przy ulicy Józefowskiej 119, został ustanowiony na przełomie XIX i XX wieku jako zakładowy szpital dla pracowników huty „Hohenlohe”. Po II wojnie światowej przeistoczył się w Szpital Miejski nr 5, który z czasem połączono z innym szpitalem miejskim.

Swoją siedzibę ma również Sąd Apelacyjny w dawnej siedzibie dyrekcji Zakładów Hohenlohego, znajdującej się przy alei W. Korfantego. W Wełnowcu swoje siedziby posiadają przedsiębiorstwa zlokalizowane w rejonie ulicy Owocowej, w tym Urzęd Statystyczny w Katowicach oraz Okręgowy Inspektorat Pracy. Oprócz tego, przy alei W. Korfantego 128 działania prowadzi również Poczta Polska, mająca miejsce w historycznym budynku z końca XIX wieku.

Na terenie Wełnowca znajduje się także Oddział Śląskiego Instytutu Techniki Budowlanej, który zajmuje się badaniami w dziedzinie budownictwa i dziedzin pokrewnych, a stacjonuje przy alei W. Korfantego pod numerem 191.

Architektura i urbanistyka

Na początku rozwoju rejonu Wełnowca dominowała luźno zlokalizowana zabudowa. Zmiany nastąpiły w XIX wieku, gdy uruchomienie zakładów przemysłowych skłoniło do budowy mieszkań dla pracowników. Początkowo domy powstawały wzdłuż drogi prowadzącej od stawu hutniczego w kierunku Huty Laura, a także po obu stronach obecnej alei W. Korfantego. W 1834 roku przy nowo powstałej kopalni „Alfred” otwarto kolonię dla górników. Kolejne kolonie robotnicze, takie jak Fryderyka, powstały w latach 50. XIX wieku w okolicy ulicy M. Karłowicza. Dodatkowo, w podobnym czasie wybudowano kolonię Öhringen w rejonie ulicy Gnieźnieńskiej.

Pod koniec XIX wieku na wysokości alei W. Korfantego 120 wzniesiono wełnowiecki zajazd, znany jako Fürtstliche Hüttenhasthaus (Książęcy Zajazd Hutniczy). W pierwszym ćwierćwieczu XX wieku przekształcono go w dom mieszkalny dla robotników Zakładów Hohenlohego. W wyniku przeniesienia zarządu zakładów w 1906 lub 1909 roku, powstał neoklasycystyczny budynek dla dyrekcji oraz osiedle willowe dla inżynierów w rejonie alei W. Korfantego, ulicy Jesionowej i Cisowej. Na tym etapie zainicjowano również budowę dzisiejszego Parku Wełnowieckiego.

Podczas gdy w latach 90. XIX wieku powstały budynki szybu „Alfred”, na początku lat 30. XX wieku w obszarze obecnych ulic: Józefowskiej i Bytomskiej wzniesiono również kolonię domów wojewódzkich, przeznaczonych dla urzędników administracji państwowej. Po wojnie, pomimo bliskości huty cynku, w rejonie alei W. Korfantego nie rozpoczęto nowych inwestycji mieszkaniowych, skupiając się na modernizacji w innych częściach dzielnicy. Ciekawym przykładem mogą być nowoczesne osiedla przy ulicach Jesionowej i Owocowej, zrealizowane w latach 70. i 80. XX wieku. W 1953 roku rozbudowano dzielnicę, tworząc nowe domy mieszkalne na granicy Wełnowca i Józefowca.

W drugiej połowie XX wieku osiedla zaczęły powstawać stopniowo w innych rejonach, w tym wzdłuż ulicy Alfreda oraz w postaci zabudowy szeregowej przy ulicy Promiennej. Do dziś przetrwała również infrastruktura przemysłowa. Po 1989 roku w północnej części Wełnowca zrealizowano nowe projekty, z takich jak osiedla w rejonie ulic: I. Daszyńskiego, J. Pietrusińskiego i T. Patalonga, które zakończono budować w 2008 roku. W latach 2008–2014 zbudowano biurowiec GPP Business Park przy ulicy Konduktorskiej, a w 2009 roku oddano do użytku DL Atrium przy alei W. Korfantego 138, przy którym w 2020 roku rozpoczęto budowę biurowca DL Tower. W latach 2016–2018, na skrzyżowaniu ulic Bytkowskiej i Telewizyjnej, powstał zespół budynków mieszkalnych Bytkowska Park, składający się z 242 mieszkań.

Zabytki i obiekty historyczne

Wełnowiec jest bogaty w historyczne obiekty, w tym dwa zarejestrowane jako zabytki. Ponadto, na terenie dzielnicy znajdować się też obiekty, które nie są już chronione. Do istotnych obiektów należy:

• Zabytkowy budynek Sądu Apelacyjnego (aleja W. Korfantego 117/119), który uzyskał status zabytku (nr rej.: A/1664/97 z 15 grudnia 1997 roku). Ochronie podlegają wszystkie elementy budynku, w tym schody,
• Dawna hala pieców destylacyjnych w Zakładach Metalurgicznych „Silesia” przy alei W. Korfantego 141, która została wpisana do rejestru zabytków (nr rej.: 1385/89 z 30 maja 1989 roku); ten modernistyczny budynek z 1913 roku został skreślony z rejestru decyzją Ministra Kultury w 2005 roku i zburzony,
• Zabudowa szybu „Alfred” (aleja W. Korfantego 182 i 184, plac Alfreda 1-13), znajdująca się również w rejestrze zabytków (nr rej.: 1228/78 z 19 sierpnia 1978 roku). Obejmuje dawne obiekty kopalni „Alfred”, które powstały w 1910 roku w stylu historyzmu i modernizmu.

Oprócz wymienionych zabytków, wiele innych historycznych obiektów w dzielnicy objęto gminną ewidencją zabytków miasta Katowice. Ochronie podlegają także kamienice znajdujące się przy ulicy Słonecznej 3 i 9 oraz przy alei W. Korfantego, w tym obiekty pod numery 111/113, 115, 118, 120, 123, 124/126 i 131. Należy również zwrócić uwagę na kościół NMP Wspomożenia Wiernych, gmach Szkoły Podstawowej nr 51 przy ulicy J. Dekerta 1 oraz zabudowę wzdłuż ulicy M. Karłowicza. Wiele z tych obiektów znajduje się w strefie ochrony konserwatorskiej, obejmującej historyczne obszary jak rejon ulicy Gnieźnieńskiej oraz kolonie takie jak Fryderyka i Alfred.

Wśród cenniejszych historycznych budynków w Wełnowcu można wskazać:

• Zabudowa mieszkalna kolonii Fryderyka z końca XIX wieku,
• Zabytkowe budynki mieszkalne: aleja W. Korfantego 118, 120 i 134/136,
• Kościół pw. NMP Wspomożenia Wiernych (aleja W. Korfantego 121/1), dawniej hala produkcyjna huty, przekształcony w 1930 roku,
• Założenie parkowe skweru Walentego Fojkisa, wraz z pomnikiem poległych weteranów powstań śląskich,
• Zespół filii Katowickiego Centrum Onkologii (ulica Józefowska 119), obejmujący główny budynek byłego szpitala hutniczego oraz jego otoczenie, w tym ogród i mury otaczające.

Transport

W Wełnowcu kluczowym elementem komunikacyjnym jest aleja W. Korfantego. Ten istotny szlak w XIX wieku prowadził kierunku południowym, łącząc pobliskie Katowice, a w stronę północną prowadził do kopalni „Alfred”, skąd można było dotrzeć do Huty Laura w Siemianowicach Śląskich oraz Chorzowa (Starego). Wzdłuż tej drogi znajdowały się zakłady przemysłowe Hohenlohego oraz domy mieszkalne. Trasa ta przechodziła przez prostolinijny odcinek, z pewnym wyjątkiem obok dzisiejszego kościoła Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych, gdzie historycznie droga omijała potężny piec huty żelaza „Hohenlohe”. To powiatowa droga o klasie zbiorczej, która prowadzi do Koszutki oraz Śródmieściem na południe, a na północ do Siemianowic Śląskich.

W obrębie Wełnowca znajduje się również szereg ulic, takich jak Bytkowska (aż do Dębu na południu oraz Bytkowa na północy), Józefowska z połączeniem do Józefowca na południe, i Słoneczna, która graniczy z Koszutką. Granicę Wełnowca z Siemianowicami Śląskimi tworzy ulica Telewizyjna, kierująca na zachód do Węzłowca oraz Chorzowa Starego (ulica Siemianowicka), a w kierunku wschodnim do Siemianowic Śląskich (ulica Katowicka).

Do innych istotnych ulic w tej okolicy można zaliczyć Bytomską i Gnieźnieńską, które są drogami lokalnymi. Niestety, Wełnowiec nie jest obsługiwany przez linie kolejowe, chociaż historycznie znajdowała się tu bocznica łącząca Katowice z przestarzałą stacją techniczną Katowice Dąbrówka Mała. Ta trasa powstała w 1859 roku i była używana głównie do transportu towarowego, jednak zlikwidowano ją w 1992 roku.

W odległych czasach, wzdłuż ulicy Konduktorskiej, funkcjonowała linia wąskotorowa prowadząca do ZM Silesia, z przystankiem wąskotorowym oraz odnogą w kierunku deponii znajdującej się wzdłuż tejże ulicy. Ta wąskotorówka istniała aż do początku lat 2000. Obecnie na alei W. Korfantego kursuje linia tramwajowa o długiej historii, której początki sięgają końca XIX wieku. Wówczas berlińska firma Kramer & Co uzyskała koncesję na budowę linii tramwajowej o napędzie parowym łączącej Huta Marta z Wełnowcem oraz Hutą Laura. Wkrótce, po zrealizowaniu pierwszego odcinka, zaczęły kursować linie tramwajowe a ich elektryfikacja miała miejsce na początku XX wieku. Ostatecznie linia ta została zamknięta w 2009 roku.

Na chwilę obecną, od lutego 2021 roku, w Wełnowcu korzysta się z dwóch linii tramwajowych: 13 i 16, które w godzinach szczytu mają średnio osiem kursów dziennie w jedną stronę. Te linie łączą Wełnowiec z północą, a także z placem Alfreda oraz placem P. Skargi w Siemianowicach Śląskich. W kierunku południowym linie te prowadzą do placu Wolności w Śródmieściu Katowic, a następnie do pętli tramwajowej w Katowicach-Brynowie oraz centrum przesiadkowe Katowice Brynów przez Koszutkę.

Transport autobusowy w Wełnowcu zadebiutował w latach 20. XX wieku, z pierwszymi połączeniami uruchomionymi 22 października 1927 roku przez Schlesische Kleinbahn, a kolejne połączenia pojawiły się na trasach do Chorzowa i Bytomia. Mimo że działalność ta napotykała konkurencję, to w 1929 roku utworzono komunalny związek celowy – Śląskie Linie Autobusowe, który obsługiwał trasy m.in. do Siemianowic. Obecnie za organizację transportu odpowiada Zarząd Transportu Metropolitalnego. Wełnowiec dysponuje siedmioma przystankami: Bytkowska Centrum Targowe, Telewizja Katowice, Wełnowiec Gnieźnieńska, Wełnowiec GPP BUSINESS PARK, Wełnowiec Kościół, Wełnowiec Plac Alfreda oraz Wełnowiec Poczta. Z przystanku Wełnowiec Plac Alfreda kursuje aż 7 linii autobusowych zapewniających wygodne połączenia z innymi dzielnicami Katowic oraz miastami Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Obszar Wełnowca zadbano również o infrastrukturę rowerową, która zrealizowana została wzdłuż ulicy Konduktorskiej, alei W. Korfantego (w części północnej), ulicy Telewizyjnej oraz Bytkowskiej (północna część). Mimo braku oficjalnych oznaczonych szlaków rowerowych, w tej dzielnicy znajdują się stacje Metroroweru, co umożliwia mieszkańcom oraz wizytującym korzystanie z rowerów dostosowanych do ich potrzeb.

Oświata

Pierwotnie dzieci z Wełnowca uczęszczały do szkoły zlokalizowanej przy michałkowickim kościele. Historia budynku szkolnego w Wełnowcu sięga roku 1830, kiedy to na skrzyżowaniu dzisiejszej alei W. Korfantego i M. Karłowicza powstał obiekt murowany, który obecnie już nie istnieje. W 1922 roku, po włączeniu Wełnowca do Polski, placówka przekształciła się w szkołę polską i zyskała nazwę Publicznej Szkoły Powszechnej nr 1. W tym czasie istniała także klasa, w której nauczano w języku niemieckim.

W 1925 roku nadano szkole imię Tadeusza Kościuszki. Z powodu przeludnienia istniejącego budynku, w lutym 1939 roku szkoła została przeniesiona do nowego obiektu, zbudowanego w stylu funkcjonalizmu, mieszczącego się przy ulicy J. Dekerta. Od 1951 roku placówka nosiła nazwę Szkoły Podstawowej nr 51 w Katowicach, a w 1978 roku zostało jej przyznane imię Tadeusza Kościuszki.

Oprócz wymienionej szkoły, na terenie Wełnowca działa Rzemieślnicza Branżowa Szkoła I Stopnia, która mieści się przy alei W. Korfantego 141. Jest to szkoła niepubliczna z uprawnieniami szkoły publicznej, zarządzana przez Cech Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości w Katowicach. W ramach spółki Oświata i Biznes, również przy alei W. Korfantego 141, funkcjonuje wiele ośrodków szkoleniowych dedykowanych różnym grupom zawodowym, co dotyczy zwłaszcza branży transportowej i oświatowej.

W końcu XIX wieku przy alei W. Korfantego 127 istniała również ochronka, która przed I wojną światową była znana jako Spielhaus, czyli miejsce przeznaczone dla dzieci w wieku przedszkolnym. Obecnie jedynym punktem edukacji przedszkolnej w tej okolicy jest Żłobek i Przedszkole Kraina Odkrywcy, mieszczące się przy alei W. Korfantego 138.

Sport i rekreacja

Na obszarze Wełnowca, przy ulicy Alfreda 1, zlokalizowany jest Ośrodek Sportowy Kolejarz, który jest zarządzany przez Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Katowicach. W jego skład wchodzi różnorodne zaplecze sportowe, w tym hala sportowa z drewnianym boiskiem, które służy do uprawiania piłki siatkowej oraz ręcznej. Ośrodek posiada również salę do szermierki, nowoczesną siłownię wewnętrzną, salę na konferencje, boiska, a także szatnie oraz parking. Z tych udogodnień korzysta Klub Sportowy Kolejarz 24 Katowice, powstały w maju 1924 roku dzięki wysiłkom Stanisława Nogaja i Edmunda Zellera.

Od 1957 roku klub funkcjonuje pod obecną nazwą i jest uznawany za pierwszy wielosekcyjny klub sportowy w Katowicach. Obecnie, w jego ramach prowadzone są różne sekcje, takie jak badminton od 1978 roku, piłka nożna, która miała swoje pierwsze występy w latach 1924–1929 oraz od 1945 roku, a także szermierka. W sezonie 2020/21, seniorzy piłkskiej drużyny rozgrywali swoje mecze w klasie A, w grupie Katowice. W 2010 roku, na bazie sekcji badmintona wyodrębnionej z Klubu Sportowego Kolejarz 24 Katowice, powstał Badmintonowy Klub Sportowy Kolejarz Katowice.

Początki sportowych działalności w Wełnowcu datują się już na początek XX wieku, kiedy to region był pod wpływem niemieckiego ruchu sportowego. W tym czasie prężnie działał ruch gimnastyczny znany jako Turnverein oraz Klub Cyklistów (Radfahrer Verein). W dniu 30 marca 1924 roku, działacze gniazda Dąb-Józefowiec stworzyli Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Wełnowiec, które było częścią okręgu siemianowickiego w ramach Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. W 1935 roku jednostka ta liczyła 140 członków i skupiała się na uprawianiu lekkiej atletyki oraz gimnastyki przyrządowej.

W rejonie szybu „Agnieszka” powstał Klub Sportowy „25”, gdzie drużyna piłki nożnej podejmowała regularne rozgrywki. W latach międzywojennych aktywność sportowa obejmowała także inne kluby, takie jak KS „Haller”, KS „Powstaniec”, RKS „Siła” Wełnowiec (na sekcjach piłki nożnej oraz ręcznej), Towarzystwo Cyklistów „Sport”, KS „Hetman” oraz niemiecki Freier Schachverein. W latach 1935–1939 w Strzelcu Wełnowiec funkcjonowały sekcje boksu, ciężkiej atletyki, różnych gier sportowych, kolarstwa, lekkoatletyki oraz narciarstwa.

W trakcie II wojny światowej jedyną stowarzyszoną organizacją sportową był klub Hohenlohehütter Turn- und Sportverein, działający pod patronatem koncernu Hohenlohe. Po wojnie instytucja ta przekształciła się w Orła Wełnowiec, który w 1949 roku zrzeszał 375 członków, prowadząc szereg sekcji, w tym piłkę nożną w latach 1920–1939 oraz 1945–1962, a także zapaśnicze w latach 1945–1962. W powojennej historii sportu w regionie, aktywny był także klub Rapid Wełnowiec, będący patronem Fabryki Narzędzi Górniczych, który w 1957 roku liczył 146 członków i miał sekcję siatkówki w latach 1959–1963. W 1963 roku klub przeszedł fuzję z Orłem Wełnowiec, a w 1964 roku oba kluby weszły w struktury GKS Katowice GKS Katowice. W następnym roku do Wełnowca przeniosła się sekcja piłki nożnej Kolejarza 24 Katowice.

Religia

Wełnowiec, jako dzielnica Katowic, ma swoje unikalne tradycje religijne. Pierwotnie katolicy z tej okolicy przynależeli do wspólnoty parafialnej św. Michała Archanioła z Michałkowic. W pierwszej połowie XIX wieku w Wełnowcu żyło 1168 katolików, 68 ewangelików oraz zaledwie 4 żydów. W 1919 roku rozpoczęto budowę kościoła, który wcześniej pełnił funkcje odlewni żelaza, magazynu, a podczas I wojny światowej stanowił oboz jeniecki dla rosyjskich jeńców.

W 1920 roku miał miejsce akt poświęcenia kościoła, którego dokonał ks. proboszcz Maksymilian Gerlich, który wcześniej był związany z parafią w Michałkowicach. Warto zaznaczyć, że Wełnowiec stał się oddzielną jednostką parafialną. W 1930 roku budynek przeszedł zmiany, które doprowadziły do obecnego kształtu. W ołtarzu głównym umieszczono obraz Matki Bożej, pochodzący z kościoła michałkowickiego, przypuszczalnie datowany na XVII wiek. W wyniku prac konserwatorskich w 2001 roku obraz odzyskał swój pierwotny blask.

Rzymskokatolicka parafia Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych to największa wspólnota parafialna w Wełnowcu, obejmująca swym zasięgiem nie tylko Wełnowiec, ale również fragment osiedla J. Tuwima w Siemianowicach Śląskich. Parafia jest częścią dekanatu Katowice-Załęże, w obrębie archidiecezji katowickiej. Jej siedziba mieści się przy alei W. Korfantego 121/1. W roku 2015 parafia liczyła około 3,9 tysiąca wiernych.

---

Oceń: Wełnowiec

---