Osiedle Koszutka

---

Historia

Historia Osiedla Koszutka sięga przełomu lat 1946/47, kiedy to podjęto decyzję o jego lokalizacji. Budowę zainicjowano w oparciu o zlecenie Biura Budowlanego Przemysłu Węglowego. Od roku 1949 na czoło inwestycji wysunął się Centralny Zarząd Zakładu Osiedli Robotniczych w Warszawie, a bezpośrednio nadzorowała ją Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych w Katowicach. W celu skutecznej realizacji projektu powołano również specjalne Kierownictwo Budowy.

W 1950 roku osiedle zyskało nazwę „Os. Robotnicze im. Juliana Marchlewskiego”. Zmiany w nazwie nastąpiły w 1990 roku, kiedy to przywrócono historyczną nazwę „Koszutka”. Całość osiedla rozciągała się na terenie o powierzchni około 65,5 ha, a docelowo miała pomieścić nawet 20 tysięcy mieszkańców. W latach 1946-1947 konsekwentnie budowano część, która zyskała miano Koszutka I, usytuowaną na północ od ulicy Misjonarzy Oblatów MN, znanej wcześniej jako ulica J. Marchlewskiego.

Na przełomie lat 1949-1950 rozpoczęto prace nad główną częścią osiedla, określaną jako Koszutka II, która znajdowała się na południu w odniesieniu do ulicy. Ten obszar obejmował pięć kolonii: Kolonię nr 1 budowaną w latach 1950-1951, Kolonię nr 2-3 z lat 1952-1953 oraz Kolonie nr 4 i 5, realizowane w latach 1954-1955.

W okresie między 1955 a 1956 rokiem sporządzono „Szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego rozbudowy osiedla im. J. Marchlewskiego w Stalinogrodzie”, który był dziełem utalentowanych architektów, w tym Mariana Skałkowskiego, Stanisława Kwaśniewicza, Mieczysława Króla oraz Zygmunta Majerskiego. W tym planie zdecydowano się na odejście od dotychczasowej zabudowy socrealistycznej, na rzecz nowoczesnych, swobodnych układów architektonicznych.

Architektura i urbanistyka

Projekt architektoniczny oraz urbanistyczny osiedla J. Marchlewskiego zrealizowany został przez zespół „Miastoprojekt” ZOR z Warszawy, z Aleksandrem Marianem Korwin-Szymanowskim na czołowej pozycji jako głównym projektantem. Osiedle, z wyraźnymi cechami stylu socrealizmu, zawiera prostolinijne, symetryczne budynki o prostokątnym układzie, setki charakterystycznych długich ciągów, które są usytuowane w zabudowie obrzeżnej, co oznacza, że ich fasady są ustawione wzdłuż ulic. W wewnętrznych dziedzińcach ulokowano przedszkola, żłobki oraz place zabaw. Pomiędzy budynkami zaprojektowano arkadowe przejścia i monumentalne bramy w kształcie prostokąta.

W zewnętrznym wystroju budynków wykorzystano regułę trójpodziału elewacji, w której dolną część stanowi potężny cokół o wyróżniającej się fakturze tynku, posadowiony na wysokim parterze, w którym mieszczą się sklepy i lokale usługowe. Na elewacjach wprowadzono bogaty wachlarz architektonicznych detali takich jak płyciny, kolumny, lizeny, boniowane cokoły oraz pilastry, a także profilowane gzymsy, attyki oraz tralkowe balustrady.

Najstarsze budynki osiedla były zaledwie dwukondygnacyjne, co było efektem niejasnych informacji dotyczących gruntów oraz obaw o możliwe szkody górnicze. Nazywane są one „zorowskimi domami”, posiadały strome dachy i nie były wyposażone w centralne ogrzewanie. W kolonii nr 1-3 dominowały natomiast budynki czterokondygnacyjne. Ruch w budownictwie osiedla przyspieszył po wybudowaniu siedmiokondygnacyjnego gmachu Biura Projektów i Studiów Przemysłu Węglowego przy Pl. Grunwaldzkim, który obalił mit o złej jakości gruntów, co pozwoliło na wznoszenie wyższych budynków. Kolonia nr 5 składała się z siedmiokondygnacyjnych bloków oraz ośmiokondygnacyjnego budynku o rzucie podkowy, zaprojektowanego przez Włodzimierza Łubkowskiego.

Budynki wznoszono tradycyjną metodą z cegły. W mieszkaniach kolonii nr 5 zastosowano prefabrykowane stropy. Obiekty te posiadały piwnice, pralnie oraz suszarnie na poddaszach. Z reguły dominowały lokale M-2 i M-3, które często wyposażane były w wbudowane szafy oraz spiżarnie umiejscowione pod oknami. Podłogi pokoi i korytarzy wyłożono parkietami dębowymi lub bukowymi. W łazienkach zastosowano lastriko, podczas gdy w kuchniach płytki ksylolitowe zastąpiono, ze względów oszczędnościowych, gumolitem.

W latach 1956–1962, w zgodzie z planem zagospodarowania przestrzennego Koszutki, uzupełniono zabudowę osiedla poprzez wzniesienie pięciu nowoczesnych punktowców przy ul. Broniewskiego i Sokolskiej, galeriowca przy Pl. Grunwaldzkim oraz trzech budynków mieszkalnych, którym towarzyszyły pawilony handlowe przy Al. W. Korfantego, które zaprojektował Mieczysław Król. W latach 1958–1963 powstał zespół „Niebieskie bloki” (projekt Stanisława Kwaśniewicza), składający się z sześciu bloków mieszkalnych z towarzyszącym pasażem usługowo-handlowym, który zaprojektował Jurand Jarecki, ulokowanym przy ulicach M. Grażyńskiego i Sokolskiej.

Na obszarze osiedla znajduje się także pl. Grunwaldzki. Dodatkowo, osiedle współczesnie graniczy z Parkiem Alojzego Budnioka.

Infrastruktura osiedla

W obrębie osiedla Koszutka, szczególną uwagę zwrócono na rozwój infrastruktury, która obejmuje szereg obiektów handlowych oraz usługowych. Realizacja inwestycji zaowocowała powstaniem hoteli robotniczych zlokalizowanych przy ulicach Sokolska oraz B. Czerwińskiego, a także żłobków na ulicach K. Iłłakowiczówny, G. Morcinka, a także Misjonarzy Oblatów MN.

Warto zaznaczyć, że na osiedlu istnieje również ośrodek zdrowia usytuowany przy ulicy Ks. Kard. S. Wyszyńskiego. Obiekty edukacyjne są reprezentowane przez:

• Miejskie Przedszkole nr 52, ul. Iłłakowiczówny 15A (1953–54),
• Miejskie Przedszkole nr 14, ul. Ks. Kard. S. Wyszyńskiego 16a (dawne przedszkole nr 29, funkcjonujące od początku lat 50. XX wieku),
• Miejskie Przedszkole nr 48, ul. Sokolska 56a (1953),
• Szkoła Podstawowa nr 36, ul. K. Iłłakowiczówny 13 (1953–54),
• Szkoła Podstawowa nr 59, obecnie Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego, ul. M. Grażyńskiego 53 (1953–54),
• Zespół Szkół, ul. M. Grażyńskiego 17 (dawna Szkoła Podstawowa nr 57 i X Liceum Ogólnokształcące im. J. Kawalca, zaprojektowane przez Stanisława Kwaśniewicza, w latach 1958–62, obecnie Zespół Szkolno-Przedszkolny dla dzieci Niesłyszących i Słabosłyszących).

Ponadto na terenie osiedla usytuowane są także znaczące placówki, takie jak:

• Gmach dawnego Biura Studiów i Projektów Przemysłu Węglowego (Biurowiec), Pl. Grunwaldzki 8-12 (proj. Janusza Ballenstedta, zrealizowany na początku lat 50. XX wieku),
• Regionalny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli „WOM”, ul. Ks. Kard. S. Wyszyńskiego 7 (dawny Internat Państwowego Liceum Pedagogicznego, zwany Bursą, budowany w latach 1950-51),
• Kino Kosmos, ul. Sokolska 66 (proj. Stanisław Kwaśniewicz, 1959-65),
• Miejski Dom Kultury „Koszutka”, ul. M. Grażyńskiego 47 (proj. Wacław Lipiński, zrealizowany w 1969 roku),
• Miejska Biblioteka Publiczna. Filia nr 11, ul. M. Grażyńskiego 47 (proj. Wacław Lipiński, również z 1969 roku).

Ogrzewanie w obiektach zapewniają specjalistyczne kotłownie zdalaczynne, co stanowi nowoczesne rozwiązanie, które przyczynia się do komfortu mieszkańców.

Ulice osiedla

Osiedle Koszutka wyróżnia się wieloma ulicami, które niosą ze sobą bogatą historię oraz zmiany nazewnictwa na przestrzeni lat. Oto niektóre z nich:

• Al. Wojciecha Korfantego – wcześniej znana jako Armii Czerwonej, Zamkowa,
• Alfonsa Górnika – dawniej Feliksa Kona,
• Antoniego Słonimskiego – wcześniej Henryka Barona,
• Bolesława Czerwińskiego,
• Gustawa Morcinka – wcześniej Klary Zetkin,
• Kazimiery Iłłakowiczówny – dawniej SDKPiL,
• Ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego – wcześniej Marcina Kasprzaka,
• Michała Grażyńskiego – dawniej Leona Tyszki,
• Misjonarzy Oblatów MN – wcześniej Juliana Marchlewskiego,
• Sokolska – wcześniej Aleksandra Zawadzkiego oraz Karola Libknechta,
• Stefana Okrzei,
• Władysława Broniewskiego – dawniej Augusta Bebla,
• Xawerego Dunikowskiego – wcześniej Al. Róży Luksemburg.

---

Oceń: Osiedle Koszutka

---