Ulica Krzyżowa w Katowicach

---

Przebieg

Ulica Krzyżowa w Katowicach przecina obszary dzielnic Dąb oraz Wełnowiec-Józefowiec, jednocześnie wyznaczając granicę między tymi lokalizacjami. Tożsamość terenów na północ od jezdni przypisana jest Wełnowcowi-Józefowcowi, natomiast położenie na południe przynależy do Dębu.

Numeracja budynków wzdłuż ulicy Krzyżowej zaczyna się od zachodniej jej strony, w momencie, gdy droga ta spotyka się na skrzyżowaniu z sygnalizacją świetlną, w miejscu, gdzie krzyżuje się z ulicą Dębową oraz z ulicą Bukową. Z tego właśnie punktu ulica Krzyżowa prowadzi w kierunku południowego wschodu, a na wysokości budynku MDK zmienia swój bieg w kierunku wschodnim.

Końcowy odcinek ulicy prowadzi do skrzyżowania z ulicami T. Kotlarza, Szczecińską i ks. P. Ściegiennego, gdzie ulica Krzyżowa kończy swoją trasę.

Charakterystyka

Ulica Krzyżowa to droga o charakterze powiatowym, mająca numer 6462S oraz klasyfikację jako droga lokalna (L). Jej jezdnia charakteryzuje się nawierzchnią bitumiczną i szerokością wynoszącą 6,1 metra. Całkowita długość tej ulicy osiąga 303 metry. Ulica podlega administracji Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Katowicach. W systemie TERYT jest zarejestrowana pod numerem 10196, a kod pocztowy dla znajdujących się przy niej adresów to 40-111.

Wzdłuż ulicy Krzyżowej kursują autobusy miejskiego transportu zbiorowego, zarządzane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM). Należy jednak zauważyć, że sama ulica nie posiada przystanku autobusowego – najbliższe przystanki znajdują się na ulicy ks. P. Ściegiennego oraz na ulicy Szczecińskiej (przystanek Józefowiec Ściegiennego).

Wzdłuż całej długości ulicy Krzyżowej rozciąga się również fragment niebieskiego szlaku turystycznego – Katowickiego Szlaku Spacerowego, który łączy park Śląski w Chorzowie z Hamerlą, przechodząc przez Śródmieście oraz Muchowiec.

Zabudowę ulicy tworzy głównie zespół historyzujących, czterokondygnacyjnych familoków, powstałych na przełomie XIX i XX wieku. Pomiędzy tą zabudową a osiedlem mieszkaniowym przy ulicy ks. J. Ściegiennego znajduje się zespół terenów zielonych, znany jako skwer asp. Jana Górskiego.

Historia

Ulica Krzyżowa ma niezwykle bogatą historię, ulokowana w obrębie Dębu, zajmuje istotne miejsce w układzie urbanistycznym Katowic, obok ulicy Bukowej, zamykającej od strony północnej historyczne centrum tego obszaru. Centralnym punktem tej części miasta jest ulica Dębowa, która w XVIII i XIX wieku stała się kluczowym szlakiem komunikacyjnym łączącym Dąb z nowymi osiedlami oraz pobliskim Wełnowcem, a także późniejszymi ulicami Krzyżową i Słoneczną. Wówczas, zabudowa Dębu składała się z luźno rozmieszczonych gospodarstw, które sięgały skrzyżowania ulic Dębowej i Krzyżowej.

Przełom XIX wieku i XX stulecia przyniósł regulację przebiegu Krzyżowej. Zmiany w terenie, wywołane działalnością kopalni „Waterloo”, spowodowały, że droga została wydłużona do Józefowca, wzdłuż późniejszej ulicy Szczecińskiej. W tym samym okresie, przy wspomnianej ulicy powstały czteropiętrowe budynki mieszkalne tzw. familoki, znajdujące się pod numerami 3-11.

W 1904 roku, ulica Krzyżowa zyskała niemiecką nazwę Bülowstrasse, choć niektóre źródła wskazują, że w tym czasookresie funkcjonowała także jako Kaiser Wilhelmstrasse. Inne źródła twierdzą, iż drugą nazwę nosiła sąsiadująca z Krzyżową ulica Szczecińska; Urszula Rzewiczok sugeruje, że nazwa Bülowstrasse odnosiła się do nieistniejącej już uliczki Bilowej, będącej wschodnim odgałęzieniem ulicy Dębowej. W roku 1920, nadano jej nową nazwę – ulicy Konstantego Damrota, a cztery lata później, po włączeniu Dębu do Katowic, przemianowano na ulicę Krzyżową.

1 września 1918 roku, działalność gniazda „Dąb” Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” została wznowiona, a od 1929 roku, siedzibą stał się wyremontowany budynek przy ulicy Krzyżowej 1. W latach dwudziestych XX wieku na tym terenie powstały nowe szyby kopalni „Eminencja”, które były skomunikowane z głównym szybem oraz cegielniami poprzez kolejkę wąskotorową. Ich zamknięcie przypadło prawdopodobnie na drugą połowę lat czterdziestych XX wieku.

W czasach II wojny światowej, ulica była znana jako Kreuzstrasse, jednak po wojnie przywrócono jej pierwotną nazwę – ulicy Krzyżowej. Podczas Polski Ludowej, sokolnia przy ulicy Krzyżowej 1 została zburzona, a na jej miejscu w listopadzie 1955 roku oddano do użytku gmach przedszkola oraz domu kultury kopalni „Gottwald”. Na koniec lat sześćdziesiątych XX wieku rozpoczęto budowę nowego osiedla mieszkańców między ulicami Krzyżową, Szczecińską a prof. J. Mikusińskiego.

W latach dziewięćdziesiątych XX stulecia, Górniczy Dom Kultury zaczął podupadać. Został ostatecznie przejęty przez miasto Katowice w roku 2005. W jego miejsce wzniesiono budynek Fili „Dąb” Miejskiego Domu Kultury „Koszutka”, który został oddany do użytku w 2014 roku. W 2017 roku, przeniesiono Szkołę Podstawową nr 19 im. Wojciecha Korfantego do nowego lokalu przy Krzyżowej 12. 12 czerwca 2018 roku, dzięki inicjatywie Rady Jednostki Pomocniczej nr 10 Dąb, odsłonięto tablicę pamiątkową, poświęconą ks. Józefowi Kani, wmurowaną w budynek przy ulicy Krzyżowej 7, miejscu jego narodzin.

Obiekty zabytkowe i miejsca pamięci

W obrębie ulicy Krzyżowej w Katowicach znajduje się wiele cennych obiektów historycznych oraz zabytków, które zasługują na uwagę i zachowanie w pamięci.

• Krzyż Boża Męka (ul. Krzyżowa / Agnieszki) – z 1922 roku; wyróżnia się głęboką wnęką, w której umieszczono figurę Matki Bożej Różańcowej, a jego ramiona kończą się prostym zakończeniem; na przecięciu znajduje się medalion z wizerunkiem Jezusa Chrystusa w koronie cierniowej; całość otoczona jest kutym ogrodzeniem,
• Dom (ul. Krzyżowa 3) – z końca XIX wieku, reprezentujący styl historyzmu ceglanego prostego; jest to murowany obiekt z cegły, nieotynkowany, dwukondygnacyjny, z dachem dwuspadowym pokrytym papą; posiada charakterystyczne ceglane nadproża w formie trójkątnych naczółków,
• Kamienica (ul. Krzyżowa 4) – z 1900 roku, również w stylu historyzmu ceglanego prostego; to murowany, nieotynkowany, dwukondygnacyjny obiekt, zwieńczony dachem dwuspadowym pokrytym papą; cechują ją eleganckie ceglany fryzy, nadproża oraz płyciny,
• Dom (ul. Krzyżowa 5) – z końca XIX wieku, reprezentujący styl historyzmu ceglanego prostego; murowany z cegły, nieotynkowany, trójkondygnacyjny, z dachem dwuspadowym krytym papą; wyróżnia się ceglanymi fryzami, gzymsem oraz nadprożami,
• Kamienica (ul. Krzyżowa 7) – z 1916 roku, w stylu historyzmu ceglanego prostego; także murowana z cegły, nieotynkowana, trójkondygnacyjna, zwieńczona dachem dwuspadowym z pokryciem papowym; posiada ceglany fryz, gzyms, nadproża oraz okna zamknięte łukami odcinkowymi,
• Kamienica (ul. Krzyżowa 9) – z 1904 roku w stylu historyzmu ceglanego prostego; to także murowany, nieotynkowany, trójkondygnacyjny obiekt, zwieńczony dachem dwuspadowym krytym papą; charakteryzuje się ceglanymi fryzami, gzymsem, ozdobnym szczytem oraz oknami zamkniętymi łukami odcinkowymi,
• Kamienica (ul. Krzyżowa 9a) – z początków XX wieku w stylu historyzmu ceglanego prostego; murowany z cegły, nieotynkowany, trójkondygnacyjny, z dachem dwuspadowym pokrytym papą; dekoruje ją ryzalit, ozdobny szczyt, ceglane gzymsy oraz okna w ozdobnych obramieniach, zamknięte łukiem odcinkowym.

Na ulicy znajdują się również tablice oraz miejsca pamięci, które mają na celu upamiętnienie ważnych postaci historycznych:

• Tablica (ul. Krzyżowa 7) – upamiętnia ks. Józefa Kanię, duchownego katolickiego oraz członka Armii Krajowej, który zginął w KL Auschwitz 12 czerwca 1944 roku.

Gospodarka i instytucje

Na początku marca 2024 roku zarejestrowano 30 podmiotów gospodarczych działających przy ulicy Krzyżowej, wśród których znajdują się różnorodne firmy, takie jak: przedsiębiorstwa budowlane, firma handlowo-usługowa, biuro rachunkowe oraz wspólnoty mieszkaniowe. Dodatkowo w tym rejonie funkcjonują takie instytucje jak kancelaria radcy prawnego, salon krawiecki oraz szkoła językowa. Warto także wspomnieć o Towarzystwie Miłośników Dębu, które ma swoją siedzibę przy ulicy Dębowej 1 i innych podmiotach.

Ulica Krzyżowa pełni również ważną rolę w lokalnej społeczności, będąc miejscem, w którym znajdują się istotne placówki publiczne. Wśród nich wyróżnia się Filia „Dąb” Miejskiego Domu Kultury „Koszutka” przy ul. Krzyżowej 1 oraz Filia nr 17 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, która ma również swoją siedzibę pod tym samym adresem. Nie można zapomnieć także o Szkole Podstawowej nr 19 im. Wojciecha Korfantego, która znajduje się przy ul. Krzyżowej 12.

Wierni rzymskokatoliccy zamieszkujący tę okolicę przynależą do parafii św. Józefa Robotnika, co podkreśla znaczenie tej lokalizacji nie tylko w sferze gospodarczej, ale również społecznej i duchowej.

---

Oceń: Ulica Krzyżowa w Katowicach

---