Archiwum Państwowe w Katowicach

---

Dzieje Archiwum

Lata 1932–1939

Utworzenie Archiwum Państwowego w Katowicach to efekt wielu starań, które miały miejsce jeszcze przed jego formalnym powołaniem. Okres ten zbiegł się z planowaniem przenosin Urzędu Wojewódzkiego do nowo wybudowanego gmachu. Kluczowym czynnikiem przyspieszającym powstanie tej instytucji była konieczność zapewnienia odpowiedniego przechowywania dużej ilości akt pochodzących z dawnej administracji pruskiej i austriackiej, które zaczęły napływać na ten teren.

Oficjalna inauguracja działalności archiwum miała miejsce 10 listopada 1932 roku, kiedy to wojewoda śląski, dr Michał Grażyński, podpisał Tymczasowy Regulamin Archiwum Akt Dawnych Województwa Śląskiego. W procesie zakupu tej instytucji kluczowe znaczenie mieli: dr Antoni Rybarski, dr Edward Kostka oraz dr Eugeniusz Barwiński. Archiwum, jako instytucja autonomiczna, stało się częścią Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego. Jego podstawowym zadaniem było gromadzenie oraz przechowywanie zbiorów aktowych, które obejmowały zarówno dokumenty wydane przez państwowe i samorządowe urzędy, jak i materiały związane z historią oraz kulturą Górnego Śląska.

Kierownictwo archiwum objął dr Michał Antonów, archiwista i historyk ze Lwowa, 16 grudnia 1932 roku. Początkowo, zasób instytucji składał się z trzech kluczowych części:

• akta byłej rejencji opolskiej, dotyczące terenów Górnego Śląska, które weszły w skład województwa śląskiego (około 7000 woluminów z XIX i początku XX wieku),
• akta administracyjne władz austriackich dotyczące cieszyńskiej części województwa, rewindykowane z Czechosłowacji w latach 1930–1931 (515 fascykułów),
• akta Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w Bytomiu oraz powiatowych komitetów plebiscytowych (50 mb).

W miarę upływu czasu archiwum rozszerzało swoje zbiory o materiały pochodzące z władz kościelnych, instytucji publicznych oraz prywatnych. Udostępniano je zarówno dla celów urzędowych, jak i naukowych. W latach 1934–1935 archiwum zostało zarejestrowane przez Ludwika Musioła z Oddziału Śląskiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, co poszerzyło wiedzę o zgromadzonych materiałach.

Między 1936 a 1938 roku ilość zgromadzonych akt wzrosła do niemal 1000 mb, koncentrując się głównie na dokumentach landratur pruskich oraz różnorodnych aktach szkolnych. Pracowano nad odzyskiwaniem akt miejskich z tarnowskich Gór i Pszczyny, które zostały zdeponowane w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, co niestety zostało przerwane przez wybuch II wojny światowej. W lutym 1939 roku udało się zrealizować pozyskanie jednego z największych prywatnych archiwów obejmującego m.in. akta księstwa pszczyńskiego.

Latem 1939 roku, w obawie przed niemiecką inwazją, kierownik Antonów podjął decyzję o ewakuacji części zbiorów archiwalnych, obejmującej 25 skrzyń. Wśród ewakuowanych materiałów znajdowały się najstarsze akta z Archiwum Książąt Pszczyńskich oraz dokumenty polityczne związane z plebiscytem, a także zbiory rękopiśmienne.

Lata 1939–1945

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 roku, trwały konfiskaty majątku polskich instytucji, co doprowadziło do przejęcia przez władze okupacyjne tak cennych zbiorów jak akta Związku Powstańców Śląskich czy dokumenty Instytutu Śląskiego. W październiku 1939 roku Niemcy przejęli archiwum i przekształcili je w filię Archiwum Państwowego we Wrocławiu (Staatsarchiv Breslau).

Obszar działania archiwum obejmował wtedy teren rejencji katowickiej, a także powiaty nieśląskie włączone do Rzeszy. Nowym dyrektorem archiwum został dr Karl Bruchmann, który objął stanowisko około 20 października 1939 roku. Przeprowadzenie siedmiu istotnych działań umożliwiło ochronę zasobów archiwalnych, w tym:

• zakaz niszczenia akt polskich bez zgody niemieckich władz archiwalnych,
• przejęcie archiwaliów i akt bieżących,
• gromadzenie materiałów dotyczących aktualnych wydarzeń (Zeitgeschichte),
• pozyskiwanie archiwaliów z rąk prywatnych przez współpracę z Gestapo,
• zapewnienie dokumentacji polskiej i ich rewindykację,
• stworzenie wykazu archiwów ewakuowanych na Wołyń i do Galicji Wschodniej,
• rozpoczęcie rozmów z ZSRR i Litwą w sprawie odzyskania archiwów.

Osobiste zaangażowanie Bruchmanna przyniosło rezultaty, a część akt, które nie zostały wywiezione przez Antonowa, trafiły z powrotem do archiwum. Już w 1939 roku odzyskano dokumenty różnych polskich urzędów dzięki działaniom granicznych posterunków wojskowych.

Rewindykacja, przypieczętowana 18 sierpnia 1942, doprowadziła do powrotu istotnych archiwaliów wcześniej ewakuowanych przez polskie władze. Dr Erich Randt i jego zespół odegrali istotną rolę w tym procesie, który przyczynił się do przywrócenia wielu cennych zbiorów.

Od 1940 roku, dzięki zasadzie pertynencji terytorialnej, inicjowano akcję rejestracji oraz wysyłki archiwaliów związanych z Górnym Śląskiem. W związku z ofensywą powietrzną RAF i USAAF, podjęto działania dotyczące zabezpieczenia zasobów archiwalnych, przenosząc je do nieruchomości położonych z dala od większych aglomeracji, takich jak pałace oraz klasztor oo. franciszkanów w Prudniku.

Ewakuacja zbiorów rozpoczęła się w 1943 roku, po odejściu dr Bruchmanna na front. Przejął ją archiwista dr Lachmann. W 1944 roku nakazano przenieść zasoby archiwalne do kopalni soli w Grasleben. Tam znalazły się najcenniejsze dokumenty, a w końcu 1944 roku rozpoczęto wytyczne dotyczące dalszej ewakuacji.

17 stycznia 1945 roku Staatsarchiv Kattowitz został zamknięty, a archiwum poniosło ogromne straty w cennych zbiorach, w tym akta plebiscytowe oraz dokumenty dotyczące województwa śląskiego.

Po 1945 r.

W okresie powojennym, katowickie Archiwum funkcjonowało w warunkach przejściowych. Jego przewodnictwo objął dr Michał Antonów, który wrócił ze Lwowa. Siedziba archiwum pozostała w budynku Urzędu Wojewódzkiego, gdzie znajdowały się jedynie ograniczone pomieszczenia administracyjne oraz magazyn. Dodatkowy magazyn umieszczono w baraku przy ul. ks. K. Damrota 4 oraz w byłym obozie pracy w Świętochłowicach.

Archiwum zostało włączone do sieci archiwalnej, która została utworzona na mocy Zarządzenia Ministra Oświaty z 19 grudnia 1945 roku. Obejmuje to wiele istotnych zadań, takich jak:

• zabezpieczenie zbiorów przejętych od niemieckich władz,
• odnalezienie zaginionych archiwaliów,
• przygotowanie części zbiorów do przekazania innym archiwom zgodnie z zasadą pertynencji terytorialnej.

Pomimo przekazania około 500 mb akt do archiwum w Kielcach, Krakowie, Piotrkowie, a także Radomiu, katowickie Archiwum zmagało się z problemem niewystarczającej przestrzeni magazynowej. Sytuacja poprawiła się dopiero w 1948 roku, dzięki przydzieleniu piwnic w budynku Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych, jednak w 1950 roku przejęto akta z pięciu archiwów miejskich oraz muzeów z regionu. Równocześnie rozpoczęto przechwytywanie akt przemysłowych.

W 1981 roku archiwum rozszerzyło swoje lokum, zdobywając pomieszczenia na II i III piętrze budynku przy ul. 3 Maja 11 w Katowicach, lecz to także nie wystarczyło, by pomieścić wszystkie archiwalia. Część z nich przekazano do innych placówek, w tym akta NSDAP do Malborka, a Deutscher Volksbund do Brzegu.

W okresie po 1989 roku, zasób archiwów wzrósł znacznie poprzez przejmowanie akt po komitetach PZPR oraz intensywne działania mogące doprowadzić do odzyskania cennych materiałów. Z kolei starania o nowy gmach, wspólny dla Biblioteki Śląskiej oraz Wojewódzkiego Archiwum Państwowego, zainicjowane zostały w 1949 roku. Ostatecznie, po długim czasie i wysiłkach, udało się to osiągnąć w 1991 roku za dyrekcji Adama Kałuży, który zaczął przenosy zbiorów na tereny w Wełnowcu oraz ul. Józefowska 104, przejmując były koszary o powierzchni około 10 000 m².

Te kroki zakończyły stagnację w rozwoju archiwum, co otworzyło nowe drogi dla przyszłego kierunku rozwoju oraz reorganizacji instytucji.

Przemiany organizacyjne

Przemiany w organizacji archiwów miały kluczowe znaczenie dla struktury sieci archiwalnych w Polsce, zwłaszcza w kontekście funkcjonowania archiwów powiatowych oraz oddziałów terenowych. W latach 1950–1951, na mocy zarządzenia Ministra Oświaty z 21 lipca 1950, doszło do istotnego rozszerzenia systemu archiwalnego, kiedy to powstało aż 12 Powiatowych Archiwów Państwowych. Nowo utworzone archiwa mieściły się w takich miastach jak Będzin, Bielsko-Biała, Bytom, Gliwice, Częstochowa, Lubliniec, Niemodlin, Opole, Pszczyna, Racibórz, Tarnowskie Góry oraz Zawiercie. Archiwa te znajdowały się pod nadzorem Wojewódzkiego Archiwum w Katowicach i miały za zadanie zabezpieczenie, gromadzenie i udostępnianie cennych akt oraz przekazywanie ich do archiwum wojewódzkiego po pięcioletnim przechowywaniu.

W 1951 roku, Oddział Powiatowy w Częstochowie został przekształcony w Archiwum Państwowe w Częstochowie, które także podlegało Wojewódzkiemu Archiwum Państwowemu w Katowicach. W 1956 roku, na mocy nowego statutu, placówka ta została przemianowana na Oddział Terenowy w Częstochowie. Niestety, archiwum w Niemodlinie nie zostało zorganizowane, a w 1952 roku zdecydowano o jego likwidacji. W tym samym roku utworzono Archiwum Powiatowe w Cieszynie, a archiwum w Lublińcu zostało zlikwidowane, przekazując swoje zasoby do archiwum w Tarnowskich Górach.

Do 1963 roku istniał również oddział w Zawierciu, którego zbiory później przekazano do archiwum w Będzinie. Na podstawie zarządzenia Rady Ministrów z 2 lutego 1953 roku, oddział powiatowy w Opolu przekształcono w Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Opolu. Po reformie administracyjnej w 1975 roku zmieniono nazwę archiwów na Archiwa Państwowe, w tym ich oddziały, które dotąd funkcjonowały jako archiwa powiatowe. Archiwum Państwowe w Katowicach zyskało wówczas szerszy zakres działania, obejmując województwa katowickie i bielskie, a także archiwa w Chrzanowie, Oświęcimiu, Raciborzu i Żywcu.

W wyniku tych zmian w Częstochowie utworzono samodzielne Wojewódzkie Archiwum Państwowe podlegające Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie. Z dniem 14 lipca 1983 roku uchwalono ustawę o narodowym zasobie archiwalnym, która wprowadziła zmiany w nazwach instytucji archiwalnych, eliminując przymiotnik „wojewódzkie”. W 1989 roku Archiwum Państwowe w Częstochowie zostało zlikwidowane, a na jego miejsce powstał Oddział Archiwum Państwowego w Katowicach, który działał aż do 7 czerwca 1994 roku, kiedy to odtworzono Archiwum Państwowe w Częstochowie.

W 2015 roku oddano do użytku nowoczesny budynek archiwalny w Bielsku-Białej. Zasoby zatem przeszły z dotychczasowych oddziałów zamiejscowych w Bielsku-Białej, Oświęcimiu i Żywcu do nowej lokalizacji. Po 1 czerwca 2015 roku nastąpiła likwidacja Oddziału w Oświęcimiu, a 1 października 2015 roku zamknięto Oddział w Żywcu. Zbiór zgromadzony w obu zlikwidowanych oddziałach został włączony do zasobu Oddziału w Bielsku-Białej, co sprawiło, że stał się on jednym z największych archiwów w Polsce.

Teren (zasięg) działania

Archiwum Państwowe w Katowicach pełni kluczową rolę w zarządzaniu dokumentacją i archiwami w regionie. Obszar jego działalności obejmuje całe województwo śląskie, z wyjątkiem obszaru, który należał do dawnego województwa częstochowskiego, oraz tereny sąsiadujące z województwem małopolskim. Warto zauważyć, że instytucja ta integruje różnorodne jednostki administracyjne.

W ramach swojej struktury, archiwum nadzoruje cztery oddziały zamiejscowe zlokalizowane w:

• Bielsku-Białej,
• Cieszynie,
• Gliwicach,
• Raciborzu.

Każdy z tych oddziałów obsługuje określoną grupę powiatów, miast i gmin. Dokładne informacje o zasięgu działania centrali archiwum oraz jej oddziałów są dostępne na stronie internetowej instytucji. Poniżej znajduje się tabela, która przedstawia szczegółowy zasięg działania w odniesieniu do poszczególnych powiatów i gmin:

Powiaty oraz miasta na prawach powiatu	Miasta i gminy
będziński
Będzin, Bobrowniki, Czeladź, Mierzęcice, Psary, Siewierz, Sławków, Wojkowice
bieruńsko-lędziński bez Bierunia, Lędzin i Bojszów
	Chełm Śląski, Imielin
chrzanowski bez Alwerni
	Babice, Chrzanów, Libiąż, Trzebinia
olkuski bez Trzyciąża
	Bolesław, Bukowno, Klucze, Olkusz
tarnogórski bez Kalet
	Krupski Młyn, Miasteczko Śląskie, Ożarowice, Radzionków, Świerklaniec, Tarnowskie Góry, Tworóg, Zbrosławice
zawierciański bez Irządzy, Kroczyc, Szczekocin i Włodowic
	Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Poręba, Zawiercie, Żarnowiec
miasta na prawach powiatu
	Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice

Tak szeroki zasięg działalności Archiwum Państwowego w Katowicach świadczy o jego znaczeniu w zachowaniu pamięci historycznej regionu oraz zarządzaniu zasobami archiwalnymi.

Zasób archiwalny

Archiwum w Katowicach gromadzi niezwykle bogate zbiory, które obejmują dokumenty datowane od końca XIII wieku. Łącznie z verzamennowanych powyżej 20 000 metrów bieżących akt (dane na grudzień 2008 r.). Co ciekawe, jest to jedyne archiwum w Polsce, które dysponuje dokumentami z terenów trzech różnych zaborów. Taki stan rzeczy wiąże się z koniecznością posługiwania się trzema systemami kancelaryjnymi oraz minimum dwoma językami, co stwarza niewątpliwe wyzwania w procesie opracowywania zespołów archiwalnych.

W skład głównej kolekcji archiwum wchodzą:

• materiały administracji państwowej na szczeblu powiatowym z lat 1815-1938, dotyczące okresu do 1922 roku,
• akta Polskiego Komisariatu Plebiscytowego z lat 1920-1921 oraz Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku z lat 1921-1922, związane z plebiscytem i powstaniami śląskimi,
• materiały z okresu międzywojennego, w tym akta Sejmu Śląskiego z lat 1922-1939 oraz dokumenty wytworzone przez Urząd Wojewódzki Śląski i inne instytucje,
• akty pochodzące z czasów okupacji, takie jak dokumentacja Rejencji Katowickiej, a także akta NSDAP Gauleitung OS Kattowitz,
• materiały z okresu PRL, w tym dokumenty z Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego z lat 1945-1950 oraz akta sądów okręgowych,
• współczesne dokumenty administracji państwowej, akta wymiaru sprawiedliwości oraz materiały instytucji kulturalnych i organizacji społecznych,
• akty niższych organów administracyjnych, w tym urzędów szczebla powiatowego,
• zbiory kartograficzne z licznych map topograficznych, nie tylko Śląska,
• zbiory sfragistyczne oraz dokumenty dotyczące życia społecznego, takie jak afisze i plakaty.

Najstarszym przechowywanym dokumentem jest akt z 1287 roku, wystawiony przez Mieszka raciborskiego w celu potwierdzenia nadań dla kościoła św. Wojciecha w Mikołowie. Warto także zwrócić uwagę na cenne zbiory, takie jak:

• księga protokołów miasta Woźniki z lat 1482-1598, zawierająca teksty w językach czeskim, polskim, łacińskim i niemieckim,
• kronika Tarnowskich Gór stworzona przez Karla Winklera,
• czerwona księga miejska Mysłowic z lat 1590-1700.

Wśród kartografii wyróżnia się rękopiśmienna mapa Andreasa Hindenberga z 1636 roku, uznawana za najstarszą wielkoskalową mapę gospodarczą ziem polskich, przedstawiającą Wolne Państwo Stanowe Pszczyńskie. Dzięki porozumieniu z Województwem Śląskim, od 18 lipca 2014 roku, wybrane mapy archiwalne są publikowane w Otwartym Regionalnym Systemie Informacji Przestrzennej. Do tej pory w systemie znalazły się:

• Niemiecka mapa topograficzna z 1883 roku (skala 1:10 000),
• mapa topograficzna z 1901 roku, skala 1:10 000,
• mapa terenów przemysłowych Zagłębia Dąbrowskiego (1925-1926), skala 1:10 000,
• mapy GUGiK z lat 1960-1966, skala 1:5000 i 1:10 000, przedstawiające topografię z lat 1958-1961.

Zadania

Archiwum Państwowe w Katowicach działa zgodnie z przepisami zawartymi w Ustawie z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym, która wskazuje na kluczowe obowiązki tego typu instytucji. Do podstawowych zadań archiwów państwowych, a więc także tej placówki, zalicza się:

• kształtowanie państwowego zasobu archiwalnego oraz nadzór nad jego integralnością,
• przejmowanie, ewidencjonowanie, opracowywanie, przechowywanie, zabezpieczanie i udostępnianie zgromadzonych materiałów archiwalnych,
• prowadzenie działalności naukowej oraz wydawniczej,
• organizowanie informacji dotyczącej materiałów archiwalnych i ich popularyzację,
• wydawanie uwierzytelnionych wypisów, odpisów, wyciągów i reprodukcji dostępnych materiałów oraz zaświadczeń opartych na tych zasobach,
• prowadzenie spraw dotyczących przechowywania dokumentacji o charakterze czasowym, co obejmuje przede wszystkim dokumenty związane z sprawami osobowymi oraz płacowymi.

Aby w pełni realizować te zadania, w lipcu 2004 roku w Archiwum powołano specjalny dział.

Pracownia Masowego Odkwaszania Papieru

W dniu 17 listopada 1999 roku, Rada Ministrów zaakceptowała wieloletni program rządowy na lata 2000–2008 pod nazwą „Kwaśny papier. Ratowanie w skali masowej zagrożonych polskich zasobów bibliotecznych i archiwalnych”. Program ten jest wdrażany przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych w polskich archiwach, w tym również w Archiwum Państwowym w Katowicach, gdzie powstała Pracownia Masowego Odkwaszania Papieru. Uroczyste otwarcie tego miejsca miało miejsce 7 grudnia 2007 roku.

Głównym celem pracowni jest ratowanie dokumentów z XIX i XX wieku, które z powodu działania niekorzystnych czynników, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, uległy zakwaszeniu. Dla zapewnienia optymalnych warunków pracy, oddzielny parterowy budynek Archiwum został przystosowany do potrzeb tej technologii, co pozwoliło na stworzenie odpowiedniej linii produkcyjnej. W pracowni stosuje się nowoczesne podejście – technologia masowego odkwaszania przy użyciu wodorowęglanu magnezu w kąpieli wodnej, opracowana przez firmę Neschen. Dokumenty, które zostały poddane oczyszczeniu i procesowi odkwaszania, są następnie prasowane, reperowane i co ważne, pakowane do bezkwasowych teczek i pudeł.

Katowicka Pracownia jest jedną z czterech takich jednostek w Polsce, obok Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz Centralnego Laboratorium Konserwacji Archiwaliów w Milanówku, a także Archiwum Państwowym w Gdańsku (Oddział w Gdyni).

Projekt „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”

Od 1 kwietnia 2007 roku Archiwum Państwowe w Katowicach, we współpracy z pięcioma innymi instytucjami z Cieszyna, wdrożyło projekt „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”. Do partnerów projektu należą: Książnica Cieszyńska, cieszyński oddział Archiwum Państwowego w Katowicach, Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Zakon Bonifratrów oraz Parafia Ewangelicko-Augsburska w Cieszynie.

Głównym celem tego przedsięwzięcia jest kompleksowa ochrona oraz konserwacja historycznych zbiorów księgozbiorów Cieszyna. Projekt będzie trwał przez trzy lata i obejmie inwentaryzację oraz opracowanie starodruków, które znajdują się w cieszyńskich bibliotekach (około 34 000 woluminów) oraz akt z Archiwum Parafii Ewangelicko-Augsburskiej (około 60 mb akt). Plan przewiduje wprowadzenie jednolitych zasad katalogowania oraz wykorzystywanie tego samego oprogramowania do sporządzania opisów. Taki system pozwoli na stworzenie wspólnej, dostępnej w Internecie bazy katalogowej zawierającej opisy wszystkich cieszyńskich bibliotek zabytkowych.

Dodatkowo, projekt zakłada digitalizację setek najcenniejszych oraz najbardziej zagrożonych obiektów bibliotecznych i archiwalnych, w tym głównie rękopisów oraz dawnej prasy cieszyńskiej, co łącznie może dać około 580 000 stron dokumentów. Ministerialna komisja przyznała na realizację projektu aż 8 milionów złotych, z czego udział Oddziału Archiwum w Cieszynie wynosi nieco ponad 2 miliony złotych. Środki te pochodzą z funduszy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz Norweskiego Mechanizmu Gospodarczego. Uczestniczy w nich trzech darczyńców spoza Unii Europejskiej: Norwegia, Islandia i Liechtenstein. Wszelkie prace związane z jego realizacją powinny zakończyć się do końca pierwszego kwartału 2010 roku.

Dyrektorzy Archiwum

– Michał Antonów (urodzony 15 września 1903 roku we Lwowie, zmarły 23 września 1985 roku w Katowicach) był nie tylko archiwistą, ale również historykiem. Swoje studia z zakresu historii ukończył na Uniwersytecie Lwowskim. W 1931 roku, pod kierunkiem Stanisława Zakrzewskiego, obronił doktorat. To właśnie on był inicjatorem i pierwszym kierownikiem Archiwum Akt Dawnych Województwa Śląskiego w Katowicach. W czasie II wojny światowej przebywał w Lwowie, gdzie brał aktywny udział w tajnym nauczaniu. Po wojnie, w 1945 roku, powrócił, aby na nowo zorganizować Archiwum w Katowicach, a w 1946 roku objął stanowisko dyrektora, które zajmował aż do 1969 roku. Był zaangażowanym członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego, a jego publikacje przed i po wojnie skupiały się na historii Polski z XVII wieku oraz dziejach Śląska.

– Karl Gustav Bruchmann (urodzony 2 października 1902 roku we Wrocławiu, zmarły 20 marca 1967 roku w Koblencji) miał wykształcenie w dziedzinie historii oraz filologii. Od jesieni 1931 roku był dyplomowanym archiwistą, studiując na Uniwersytecie Wrocławskim oraz w Marburgu, gdzie skupił się na mediewistyce. Posiadał dogłębną wiedzę o polskiej literaturze historycznej oraz archiwalnej. Pełnił rolę dyrektora Archiwum w Katowicach (Wojewodschaftsarchivs Kattowitz, Staatsarchiv Kattowitz) w latach 1939-1945. Od 1933 roku działał jako ochotnik w Wehrmachcie, a w marcu 1943 roku został feldfeblem rezerwy, by wkrótce powrócić do służby czynnej. Został awansowany na lejtnanta w kwietniu 1944 roku. Z frontu wschodniego prowadził korespondencję z archiwum, udzielając rad pozostałemu personelowi. W Katowicach występował jako SA truppenführer—oficer sztabowy. Po wojnie, od maja 1945 do sierpnia 1947 roku, był w niewoli amerykańskiej. Po wypuszczeniu pracował w bibliotece i muzeum w Goslar, a od stycznia 1961 roku pełnił obowiązki dyrektora Bundesarchiv w Koblencji.

– Adam Kałuża zajmował stanowisko dyrektora Archiwum w latach 1970-1996;

– Zygmunt Partyka był dyrektorem Archiwum w latach 1997-2006;

– Piotr Greiner był dyrektorem Archiwum w latach 2006-2022 (urodzony 25 września 1956 roku w Rudzie Śląskiej) i miał znaczący wkład w historię lokalną jako historyk oraz archiwista. W latach 1975-1979 studiował historię na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, a w 1981 roku ukończył Podyplomowe Studia Archiwalne na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Początkowo prowadził badania nad dziejami politycznymi województwa śląskiego w latach 1922-1939, szczególnie koncentrując się na ruchu młodzieżowym. Od wielu lat jego zainteresowania obejmują geografię historyczną Śląska od XVI do XX wieku, historię kartografii Górnego Śląska, biografię laureatów Nagrody Nobla urodzonych na Śląsku oraz archiwoznawstwo. W 1990 roku uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie Śląskim, a w 2012 roku doktora habilitowanego. W latach 2006–2022 był dyrektorem Archiwum. Otrzymał odznaczenia: Srebrny Krzyż Zasługi RP w 1997 roku i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski w 2013 roku.

– Sławomira Krupa jest aktualnym dyrektorem Archiwum od 2022 roku.

Ciekawostki

Do ciekawych faktów na temat Archiwum Państwowego w Katowicach można zaliczyć następujące informacje:

• Siedzibą Oddziału Archiwum Państwowego w Oświęcimiu do 1 czerwca 2015 roku był budynek znajdujący się na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Odgrywał on znaczącą rolę, będąc jednym z obiektów muzealnych, oznaczonym jako blok Nr 1, który w czasie okupacji hitlerowskiej wchodził w skład obozu zagłady KL Auschwitz,
• W klasztorze oo. franciszkanów w Prudniku, miejsce to stało się przechowalnią dla części najcenniejszych akt katowickiego Archiwum od 1943 roku. Warto zaznaczyć, że internowany był tam prymas Stefan Wyszyński, który był tam przetrzymywany w okresie od 6 października 1954 do 27 października 1955 roku,
• Prowadzący archiwum w latach 1939–1945 Karl Gustav Bruchmann, zyskał uznanie, otrzymując Krzyż Żelazny I i II klasy – prestiżowe niemieckie odznaczenie wojskowe, przyznawane za męstwo na polu walki oraz sukcesy dowódcze.

---

Oceń: Archiwum Państwowe w Katowicach

---