Karbowa

---

Historia

Karbowa to miejscowość z bogatą historią, sięgającą XVI wieku. Powstała jednocześnie z wsią Katowice, a obie te osady na początku wchodziły w skład dóbr ziemskich będących w rękach właścicieli Kuźnicy Boguckiej. Pierwsza wzmianka dotycząca Karbowej oraz Katowic pochodzi z 1598 roku, natomiast w 1607 roku Karbowa była notowana jako Karbowice w kontekście sprawy sądowej w Pszczynie, dotyczącej roszczeń Katarzyny Salomonowej wobec zagrodników. Kolejne dokumenty milczą na temat Karbowic, a jedynie w XVIII wieku pojawia się odniesienie do Karbowej jako folwarku ulokowanego na wschód od Katowic.

Nazwa Karbowa wywodzi się od praktyki karbowania, polegającej na oznaczaniu ilości wiązek drewna lub węgla drzewnego. Folwark Karbowa istniał od XVI wieku i charakteryzował się regularnym układem łanowym. Od zachodu graniczył z obecną ulicą Francuską, natomiast od wschodu – z ulicą K. Damrota. Berez kwalifikowany zaś był do dolnego dopływu Potoku Leśnego, w rejonie, gdzie krzyżują się ulice Powstańców i Francuskiej, naprzeciw cmentarza ewangelickiego.

Początkowo mieszkańcy Karbowej, wyznania rzymskokatolickiego, przynależeli do parafii św. Szczepana w Bogucicach. Z czasem zmieniali przynależność do parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, a następnie do parafii katedralnej Chrystusa Króla.

Karbowa rozwijała się w bliskim sąsiedztwie Katowic, pełniąc rolę przysiółka Kuźnicy Boguckiej. W XIX wieku stała się ważnym ośrodkiem przemysłu hutniczego cynku. W tym czasie wzdłuż obecnej ulicy Francuskiej biegł szlak łączący Katowice z folwarkiem Karbowa, który następnie prowadził do Muchowca. W 1842 roku utworzono tutaj hutę cynku „Emma”, działającą do 1870 roku. Zakład znajdował się na zbiegu późniejszej ulicy Francuskiej oraz autostrady A4 od jej zachodniej strony.

W pobliżu huty „Emma” wzniesiono familoki dla robotników, które nie miały indywidualnych instalacji wodnych ani kanalizacyjnych. Z czasem, po zamknięciu zakładu, obszar ten przekształcono w kolonię robotniczą, znaną jako Karbowa. Tereny te stały się integralną częścią Katowic, gdy miasto uzyskało prawa miejskie 11 września 1865 roku. W 1905 roku, na obszarze Karbowej, do Katowic włączono niewielką enklawę przy ulicy Granicznej, a do lat 20. XX wieku Karbowa stanowiła południową granicę Katowic.

W 1870 roku, wraz z konsekracją kościoła Mariackiego, na terenie dawnego folwarku, między ulicami Powstańców a Jagiellońską, powstały dwa cmentarze: katolicki na północy i ewangelicki na południu, przejmujący funkcję niewielkiego cmentarza na wschód od ulicy K. Damrota. W grudniu 1885 roku Karbowa miała 487 mieszkańców.

Na początku XX wieku w rejonie powstały dwie cegielnie, z których jedna, Schalscha’sche Dampf-Ziegelei, znajdowała się w okolicy obecnej ulicy Francuskiej 70. Na mapie z 1902 roku brak już zaznaczeń po hucie „Emma”, natomiast w jej miejscu znajdowała się hałda kopalniana. W 1920 roku w Karbowej powstał klub piłkarski „Strzał”, jedyny z tej osady, który brał udział w rozgrywkach katowickiego okręgu Górnośląskiego Związku Piłki Nożnej, lecz po 1922 roku nie został reaktywowany. W latach 1920–1922 funkcjonował chór „Piast” skupiający 75 członków, a w latach 1931–1937 działalność kontynuował chór Dzwon Zygmunta, założony przez Jana Związka.

W pierwszych dniach II wojny światowej, 3 i 4 września 1939 roku, oddział samoobrony w Karbowej zdołał stawić opór Wehrmachtowi nacierającemu z kierunku Brynowa.

Po wojnie w Karbowej rozpoczęto budowę baraków dla biur oraz magazynów. Budynki użyteczności publicznej na mapach z lat 60. XX wieku wyraźnie zaznaczone, a tereny Karbowej zaczęły się intensywnie przekształcać od lat 70. XX wieku. Na terenie dawnych cegielni „Schalscha” powstał w 1965 roku wieżowiec Przedsiębiorstwa Budownictwa Węglowego. W latach 70. XX wieku zrealizowano duże osiedle mieszkaniowe – osiedle im. Ignacego Jana Paderewskiego na części dawnych terenów Karbowej.

W latach 90. XX wieku, na skrzyżowaniu ulic Francuskiej oraz alei Górnośląskiej, wybudowano węzeł komunikacyjny związany z autostradą A4. W tym samym dziesięcioleciu przy ulicy Powstańców zrealizowano nowy gmach Biblioteki Śląskiej oraz siedzibę PKO Banku Polskiego. W latach 2012–2015, na miejscu byłej kolonii robotniczej przy hucie „Emma”, zbudowano kompleks biurowy A4 Business Park, a nieopodal, przy ulicy Francuskiej 38, w latach 2005–2009, stanie się siedzibą Sądu Okręgowego w Katowicach.

Charakterystyka

Karbowa to region, który zlokalizowany jest w obrębie ulic: Francuskiej, K. Damrota, I.J. Paderewskiego, J. Sowińskiego, Pilotów oraz samą Karbową w Katowicach. Ta część miasta wchodzi w skład dwóch kluczowych dzielnic: Osiedle Paderewskiego-Muchowiec oraz Śródmieście. Tereny te geograficznie należą do Płaskowyżu Katowickiego, który został utworzony głównie z skał pochodzenia karbońskiego, a ich obszar znajduje się w zlewni Potoku Leśnego, wchodzącego w skład dorzecza Wisły.

W regionie Karbowej obecnie można zauważyć złoża iłów wykorzystywanych do produkcji ceramiki budowlanej. Choć ich wydobycie zostało zakończone, złoża zostały przykryte gruntami pochodzenia antropogenicznego i w znacznym stopniu zabudowane. Na wschodniej części Karbowej znajduje się fragment osiedla I.J. Paderewskiego, natomiast obszar w okolicy ulic Pilotów oraz Karbowa charakteryzuje zabudowa domów jednorodzinnych. Wzdłuż dawnego terenu folwarku Karbowa, przy ulicy Francuskiej, znajduje się cmentarz (zarówno rzymskokatolicki, jak i ewangelicki).

Na szerszą skalę, Karbowa staje się częścią centralnych terenów Katowic, gdzie zlokalizowane są usługi o znaczeniu zarówno regionalnym, jak i metropolitalnym. Szczególnie warto zwrócić uwagę na lokalizację dawnych budynków folwarku oraz kolonii huty „Emma”, mieszczącej się w obrębie ulic Francuskiej oraz K. Damrota. Zgodnie z danymi z 2023 roku, w tej okolicy funkcjonują m.in. instytucje takie jak: Wojskowe Centrum Rekrutacji w Katowicach (ul. Francuska 30), Śląski Związek Piłki Nożnej (ul. Francuska 32), Sąd Okręgowy w Katowicach (ul. Francuska 38), Kuratorium Oświaty w Katowicach (ul. Powstańców 41a), czy Izba Administracji Skarbowej w Katowicach (ul. K. Damrota 25).

W omawianym regionie powstały także dwa znaczące kompleksy biurowe: Centrum Biurowe Francuska oraz A4 Business Park. Ponadto, na miejscu dawnej cegielni „Karbowa” zlokalizowano wieżowiec Francuska 70, który stanowi siedzibę niektórych oddziałów Urzędu Miasta Katowice. Dodatkowo, przy ulicy Francuskiej 70a zlokalizowany jest Sąd Rejonowy Katowice-Wschód. Całość projektu architektonicznego placu Rady Europy obejmuje m.in. budynek Biblioteki Śląskiej (pl. Rady Europy 1; wojewódzka biblioteka publiczna o statusie naukowym), byłego BRE Banku oraz siedzibę PKO Banku Polskiego.

Wśród ważnych dróg w rejonie Karbowej wymienia się autostradę A4. Kluczowe ulice to Francuska oraz Powstańców, które pełnią funkcję powiatowych dróg zbiorczych (klasy Z), po których kursują autobusy Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM).

---

Oceń: Karbowa

---