Ulica św. Jana w Katowicach

Ulice i place

Ulica św. Jana w Katowicach jest jednym z kluczowych szlaków w tej historycznej dzielnicy Śródmieście. Jej początek znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwieRynku, gdzie mieści się wiele atrakcji turystycznych oraz kulturalnych.

Ulica ta przebiega w kierunku północnym, gdzie krzyżuje się z ulicą Staromiejską oraz ulicą Dworcową, tworząc ważne połączenia komunikacyjne w mieście.

Po przekroczeniu wiaduktu kolejowego, kontynuuje swój bieg, kończąc się na skrzyżowaniu z ulicą Tadeusza Kościuszki, ulicą Jana Kochanowskiego oraz ulicą Wojewódzką.

Historia

W drugiej połowie XVI wieku, w rejonie dawnych stawów kuźniczych, kształtował się istotny punkt komunikacyjny, usytuowany na rogu dzisiejszego Rynku oraz ul. św. Jana. W tym miejscu przecinały się cztery główne szlaki transportowe. Na południowy wschód wiodła droga do Mikołowa, która obecnie odpowiada ulicy Młyńskiej oraz ulicy Mikołowskiej. W kierunku południowym zlokalizowana była droga prowadząca do Brynowa, co to odpowiada obecnie ul. św. Jana, ulicy Jana Kochanowskiego oraz ulicy Wita Stwosza. Na wschód rozciągała się droga do Szopienic i Mysłowic, związana z ulicą Warszawską, a na północ – kierowała w stronę północnej części centrum Bogucic, przylegając do kościoła i prowadząc dalej do ulicy Katowickiej oraz Dąbrówki Małej.

Pochodzenie nazwy tejże ulicy wiąże się z figurą św. Jana, która została postawiona przy drodze i została poświęcona 11 lipca 1816 roku. W 1875 roku figura ta została rozbudowana i przeniesiona na teren prywatnej posesji w Brynowie. W 1999 roku, u wlotu ul. św. Jana do Rynku, powstała replika tej figury, wykonana przez artystów Mirosława i Jacka Kicińskich. Osobny artykuł na ten temat można znaleźć pod tym linkiem: Figura św. Jana w Katowicach.

W latach 60. XIX wieku Katowice doczekały się pierwszych kanałów, które odprowadzały nieczystości z budynków dworskich. Kanały te biegły m.in. od skrzyżowania Querstraße (dziś ul. Staromiejska) z ulicą Johanesstraße (aktualnie ul. św. Jana), a następnie wzdłuż ulicy Pocztowej. Odprowadzone nieczystości wpływały do stawu hutniczego Huty Marta, który powstał z rozlewisk potoku Rawa, lecz obecnie nie istnieje. W latach 70. XIX wieku zrealizowano przedłużenie ul. św. Jana, które prowadziło przejazdem przez tory kolejowe. Przejazd ten nie zaspokajał potrzeb coraz większego ruchu w kierunku wychodzącym z miasta, co doprowadziło do zakończenia budowy bezkolizyjnego wiaduktu kolejowego nad ul. św. Jana w 1882 roku.

W 1912 roku na ul. św. Jana z monumentalną fasadą powstało kino Rialto, zaprojektowane przez Martina Tichauera. W dwudziestoleciu międzywojennym pod numerem 12 lokalizował się oddział towarzystwa ubezpieczeniowego „Port”, a pod numerem 11 istniał sklep z konfekcją męską prowadzony przez Gruenpetera. W czasach Rzeszy Niemieckiej (trwającej do 1922 roku) ulica nosiła nazwę Johannesstraße, co również miało miejsce podczas niemieckiej okupacji Polski. W czasach PRL ulicę przemianowano na 15 Grudnia, w hołdzie do dnia, w którym została utworzona PZPR. W wyniku pożaru, spowodowanego przez wojska radzieckie w 1945 roku, spłonęła część zabudowy śródmieścia, która znajdowała się pomiędzy ul. św. Jana a ul. Pocztową. W latach 50. XX wieku zakończono budowę bloków pomiędzy ul. Pocztową a ul. św. Jana, które zdominowane były przez późnosocrealistyczny styl, tworząc tym samym nową pierzeję placu rynkowego.

Na posiedzeniu Rady Miasta, które miało miejsce 28 lutego 1990 roku, podjęto decyzję o przywróceniu pierwotnej nazwy ulicy, czyli ul. św. Jana. Dnia 20 sierpnia 2010 roku na kamienicy, znajdującej się na rogu Rynku oraz ul. św. Jana, odsłonięto mosiężną tablicę pamiątkową ku czci Henryka Sławika, Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, który jako powstaniec śląski uratował Żydów w czasie II wojny światowej. Kamienica, na której zainstalowano tablicę, zyskała charakterystyczny status, ponieważ w latach 1928–1939 był to dom, w którym mieszkał Henryk Sławik. Plany obejmowały także przeniesienie torów tramwajowych z ul. Pocztowej na ul. św. Jana.

W kontekście modernizacji katowickiego dworca, przebudowany został również węzeł komunikacyjny w rejonie ulic Pocztowej, Dworcowej oraz ul. św. Jana. Prace budowlane rozpoczęto 3 marca 2012 roku, a cały węzeł oddano do użytku w 2013 roku. Na ul. Pocztowej zlikwidowano torowisko, natomiast ul. św. Jana wzbogacono o dwa nowe tory tramwajowe.

Opis

Ulica św. Jana w Katowicach kryje w sobie bogactwo historycznych obiektów, które stanowią ważny element architektonicznego krajobrazu miasta. Wśród nich wyróżniają się:

  • Kamienica mieszczańska (ul. św. Jana 5) powstała w 1875 roku na podstawie projektu budowniczego Brinsy. W 1924 przeszła przebudowę, podczas której dodano pierwsze piętro oraz wprowadzono zmiany w detalu architektonicznym, nadając jej cechy stylu klasycyzującego według projektu B. Żurkowskiego z Warszawy. W dwudziestoleciu międzywojennym w budynku mieścił się oddział Banku Handlowego,
  • Zabytkowa kamienica mieszczańska (ul. św. Jana 6, znajdująca się u zbiegu z ulicą Staromiejską 1) wpisana została do rejestru zabytków pod nr A/1393/89 z dnia 23 października 1989. Oznaczona stylem eklektycznym, łączy elementy neorenesansu, neogotyku i neobaroku, a wykusz w narożu budynku był zwieńczony wieżyczką, która niestety została rozebrana w 1929 roku,
  • Kamienica mieszkalno-usługowa (ul. św. Jana 7) została zbudowana w 1892 roku według projektu Ignatza Grunfelda, w stylu neobarokowym. W okresie międzywojennym w tej kamienicy działała restauracja W. Nowakowski i Ska,
  • Kamienica mieszczańska (ul. św. Jana 8) wzniesiona została w 1899 roku, prawdopodobnie przez firmę Georga Schalschy, dla N. Handlera. Styl eklektyczny budynku łączy elementy romantycznego neorenesansu oraz neogotyku, budynek ten cieszy się bogatym detalem architektonicznym,
  • Kamienica mieszkalno-handlowa (ul. św. Jana 9) wybudowana w 1874 roku według projektu Ignatza Grunfelda, była przebudowywana w 1930 roku. Mimo planów przekształcenia jej elewacji w duchu funkcjonalizmu, projekt ten nie doczekał się realizacji. W 1945 roku budynek przeszedł na własność Władysława Pawłowskiego, właściciela kawiarni Wyzwolenie,
  • Kamienica mieszczańska (ul. św. Jana 10) z 1896 roku powstała w wyniku przebudowy wcześniejszego domu. Przez lata pełniła rolę hotelu, a w 1945 roku stała się siedzibą klubu szachowego,
  • Kamienica mieszczańska (ul. św. Jana 14) zbudowana w 1893 roku w stylu eklektycznym z dominującymi elementami neobaroku. Budynek ten, z bogatymi zdobieniami sztukatorskimi, zachwyca swoim wyrafinowaniem i architektonicznym detalem.

Oprócz powyższych kamienic przy ulicy św. Jana znajdują się również numery 11 i 12, które mają swoje unikalne historie. Na dzień 2011 roku, przy tej ulicy swoją działalność miały różne instytucje, w tym Śląski Teatr Lalki i Aktora Ateneum, który powstał 27 lipca 1945 roku, oraz banki, centra medyczne i kancelarie adwokackie. Dodatkowo, warto wspomnieć o Kinoteatrze Rialto (ul. św. Jana 24) i innych organizacjach, które kształtują życie społeczno-kulturalne tej części Katowic.

Komunikacja w tym rejonie zapewniana jest przez tramwaje, które kursują na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM), a przystanek o nazwie Katowice Św. Jana jest wygodnym punktem dostępu do tej historycznej części miasta.

Przypisy

  1. Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia: Mapa połączeń publicznego transportu zbiorowego ZTM. noweinfogzm.metropoliagzm.pl, 09.06.2023 r. [dostęp 03.03.2024 r.]
  2. Michał M. Bulsa, Barbara B. Szmatloch, Sekrety Katowic, Łódź: Księży Młyn, 2018, s. 27–29, ISBN 978-83-7729-386-7.
  3. Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 51. ISBN 978-83-7729-021-7.
  4. Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 84. ISBN 978-83-7729-021-7.
  5. Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 87. ISBN 978-83-7729-021-7.
  6. Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 73. ISBN 978-83-7729-021-7.
  7. Wojciech Janota: Katowice między wojnami. Miasto i jego sprawy 1922-1939. Łódź: Księży Młyn, 2010, s. 95. ISBN 978-83-7729-021-7.
  8. J. Lipońska-Sajdak, Katowice wczoraj. Kattowiz gestern, Gliwice 1995, s. 5.
  9. Katowice 1865–1945. Zarys rozwoju miasta. Red. J. Szaflarski, Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1978, s. 104.
  10. Alle Straßen bzw. Straßennamen von Kattowitz Deutsch – Polnisch. www.grytzka-genealogie.de. [dostęp 27.06.2011 r.]
  11. Historia zatoczyła koło, czyli jak wodociągi powróciły w ręce miasta. www.naszemiasto.pl. [dostęp 27.06.2011 r.]
  12. kinoteatr Rialto. www.esil.pl. [dostęp 27.06.2011 r.]
  13. Przebudowa Rynku w Katowicach ruszyła. katowice.naszemiasto.pl. [dostęp 04.03.2012 r.]
  14. Urząd Miasta Katowice: Lokalny Program rewitalizacji miasta Katowice na lata 2007–2013. www.bip.um.katowice.pl. [dostęp 27.06.2011 r.]
  15. Odsłonięto tablicę upamiętniającą Henryka Sławika. www.polskalokalna.pl. [dostęp 27.06.2011 r.]
  16. Odsłonięto tablicę powstańca Henryka Sławika. www.katowice.naszemiasto.pl. [dostęp 27.06.2011 r.]
  17. Katowice: Tablica i rajd motocyklowy pamięci Henryka Sławika. www.wnp.pl. [dostęp 27.06.2011 r.]
  18. Spis firm na ulicy św. Jana w mieście Katowice. www.katalog.pf.pl. [dostęp 27.06.2011 r.]
  19. Związek Polskich Artystów Fotografików. www.zpaf.katowice.pl. [dostęp 27.06.2011 r.]
  20. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r. [dostęp 27.06.2011 r.]
  21. Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach: Rejestr zabytków w Katowicach. www.wkz.katowice.pl. [dostęp 27.06.2011 r.]

Oceń: Ulica św. Jana w Katowicach

★★★★★
Średnia ocena:4.49 Liczba ocen:17