Parafia św. Józefa w Katowicach

---

Historia

Okoliczności powstania parafii

Przed powstaniem parafii św. Józefa, mieszkańcy Załęża byli częścią bogucickiejparafii św. Szczepana, która ma swoje korzenie w drugiej połowie XIV wieku. Inicjatywa utworzenia parafii obejmującej Załęże oraz budowy nowego kościoła pojawiła się w połowie XIX wieku, kiedy proboszczem w Bogucicach był ks. Leopold Markiefka. W tym kontekście, właściciel tutejszych dóbr, Ernest Georges de la Tour, zasugerował budowę kościoła, plebanii, cmentarza i szkoły na obszarze gminy Załęska Hałda.

W projekcie parafii z 1855 roku planowano włączenie do nowej wspólnoty mieszkańców Brynowa, Załęża, oraz terenów z mikołowskiejLigoty, Ochojca, Piotrowic oraz chorzowskiej okolicy huty „Baildon”. Niefortunnie, z powodu niewystarczającego wsparcia finansowego, nie udało się zrealizować tych ambitnych planów.

Stagnacja w tych działaniach przez kolejnych właścicieli, takich jak George von Moltke, skoncentrowała się jedynie na budowie kościoła, nie zaś na utworzeniu parafii. Z czasem, dynamiczny rozwój przemysłu w Załężu oraz wzrost liczby mieszkańców sprawił, że temat nowej parafii stał się niezwykle istotny, zwłaszcza że dotychczasowy kościół w Bogucicach znajdował się 4 km od Załęża.

W miarę jak coraz więcej lokalnych wiernych zaczęło uczęszczać do nowo wybudowanych świątyń w Dębie oraz Hajdukach Wielkich, zaczęli oni domagać się odłączenia od Bogucic oraz powołania do życia własnej parafii z kościołem. Podczas dyskusji dotyczących katowickiej parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny rozważano również przyłączenie Załęża, który jednak, po odmowie ze strony proboszcza, pozostał częścią większej parafii bogucickiej.

To wszystko zmieniło się 1 grudnia 1895 roku, kiedy Zarząd Kościelny parafii św. Szczepana w Bogucicach podjął decyzję o utworzeniu nowej parafii w Załężu. Ksiądz Ludwik Skowronek z Bogucic skierował prośbę do kurii wrocławskiej, gdzie 27 grudnia 1895 roku karton ks. kard. Georg von Kopp akceptuje te plany. Dnia 19 stycznia 1896 roku, podczas zebrania w gminie załęskiej, zaprezentowano pomysły dotyczące utworzenia parafii oraz budowy kościoła, które uzyskały akceptację.

Nieprzypadkowo dyskusje o fundacji parafii przyspieszyła katastrofa górnicza w kopalni „Cleophas” (obecnie „Kleofas”) z 3 na 4 marca 1896 roku, w której tragicznie zginęło ponad 100 górników. W trakcie ich pogrzebu, ksiądz Ludwik Skowronek złożył przysięgę na zbudowanie kościoła w Załężu, poświęcanego św. Józefowi, patronowi dobrej śmierci.

Powołanie parafii i budowa kościoła

Na rezolucji biskupa wrocławskiego, datowanej na 20 kwietnia 1896 roku, erygowano parafię św. Józefa w Załężu, a 13 lipca 1896 roku zatwierdzono tę decyzję prawnie. Administratorem nowego kościoła został ks. Ludwik Skowronek, który od 24 sierpnia 1896 roku zajmował się sprawami nowej parafii. Księgi parafialne zaczęto prowadzić od 1 października 1896 roku, a niedługo później, 12 listopada, wybrano Zarząd Kościelny i Radę Parafialną.

Do nowo powołanej parafii przypisano wiernych z Załęża oraz bliźniaczych miejscowości: Obroków i Owsisk. Na początku parafia miała około 12 tysięcy wiernych, a po ćwierć wieku liczba ta wzrosła do 20 tysięcy. Wyjątkowym zjawiskiem w jej charakterystyce była jednorodna struktura społeczna, w której dominowali robotnicy i rzemieślnicy.

W 1896 roku zaczęły się przygotowania do budowy kościoła; planowano doświadczenie związane z powstaniem probostwa oraz klasztoru sióstr jadwiżanek. Budowa samej świątyni rozpoczęła się 15 maja 1898 roku, kiedy to poświęcono kamień węgielny, a projekt sporządził architekt Ludwig Schneider. Patronat nad powstającą parafią oraz świątynią dostąpił biskup wrocławski, ale to administracja parafii oraz wierni przejawili największy wysiłek w doprowadzeniu projektu do końca. Kościół parafialny pw. św. Józefa został poświęcony 8 listopada 1900 roku przez ks. dziekana Wiktora Schmidta, wówczas natomiast wprowadzono nowego proboszcza, ks. Józefa Kubisa. Konsekracja świątyni miała miejsce 29 kwietnia 1902 roku, kiedy to biskup wrocławski ks. kard. Georg von Kopp przeprowadził pierwsze bierzmowanie, które przyjęło 1 749 parafian.

Wraz z utworzeniem parafii, ks. Ludwik Skowronek również czynił starania o przybycie sióstr zakonnych do Załęża. Zgoda na utworzenie Domu Sióstr św. Jadwigi została wydana 30 kwietnia 1898 roku, z kolei pierwsze zakonnice pojawiły się w Załężu 4 kwietnia 1899 roku, a 30 listopada 1899 roku miało miejsce poświęcenie domu zakonnego.

Działalność parafii do 1945 roku

W 1901 roku pierwszym wikariuszem w parafii został ks. Zygfryd Nocoń, który posługiwał do 1903 roku. Z biegiem lat, w 1905 roku parafia zyskała drugiego wikariusza. Dzięki inicjatywie proboszcza ks. Józefa Kubisa oraz wsparciu Towarzystwa św. Karola Boromeusza, w 1910 roku powstała biblioteka parafialna, która początkowo liczyła 1000 woluminów. W tym samym roku miały miejsce pierwsze misje dla polskojęzycznych parafian prowadzone przez jezuitów z Galicji, a w marcu 1911 roku zorganizowano misje dla wiernych niemieckojęzycznych.

Z upływem lat, 15 czerwca 1916 roku proboszcz ks. Józef Kubis objął obowiązki dziekana dekanatu mysłowickiego, do którego przynależała również parafia załęska. Wszystko to miało miejsce w czasie, gdy liczba parafian polskojęzycznych dominowała, chociaż w duszpasterstwie traktowano ich jednakowo z parafianami niemieckojęzycznymi, zarówno w kwestii treści kazań, jak i spowiedzi. W tych czasach zaczęły dostrzegać się pierwsze przejawy współpracy między stowarzyszeniami polskimi oraz niemieckimi związanymi z parafią.

W 1922 roku, po przyłączeniu Górnego Śląska do Polski, parafia św. Józefa znalazła się w nowym administracyjnym kontekście. W tymże roku powstał klasztor Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, mieszczący się w szpitalu dziecięcym przy późniejszej ulicy P. Pośpiecha. 1 marca 1923 roku nowo utworzony dekanat katowicki obejmował także parafię załęską, a na jego czoło stanął ksiądz Józef Kubis. Z kolei w 1925 roku parafia została włączona do nowoutworzonej diecezji katowickiej.

Od 1934 roku na parafii wydawano dwujęzyczne czasopismo, funkcjonujące w tej formie aż do września 1939 roku. Po wojnie, w latach 1940-1941, publikowano je jedynie w języku niemieckim. W 1938 roku parafia załęska liczyła 18 015 wiernych, a jej działalność prowadzili 4 kapłani, którzy udzielili 215 ślubów, 337 chrztów oraz 247 pogrzebów. Na przedwojenny okres przypada wzrost liczby stowarzyszeń kościelnych, co w rezultacie doprowadziło do powstania 30 polskich oraz 21 niemieckich organizacji, do których przynależało około 30 tysięcy uczestników.

5 listopada 1942 roku odbył się dzień żałoby po pierwszym proboszczu ks. Józefie Kubisie, a w ceremonii uczestniczyło 106 kapłanów, w tym biskup sufragan wrocławski ks. Joseph Ferche oraz wikariusz generalny ks. Franciszek Woźnica.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej nastąpiły drastyczne zmiany w duszpasterstwie załęskim. W roku 1945 niemal wszyscy mieszkańcy Załęża byli katolikami, tylko 92 osoby było inaczej wyznania lub niewierzących. W 1947 roku liczba parafian zaczynała oscylować wokół 17 tysięcy, a następny rok przyniósł wznowienie misji, choć ze względu na znikomą frekwencję prowadzone były one wyłącznie na dziedzińcu kościoła. Wówczas rozpoczęto również ograniczenia w działalności sióstr jadwiżanek, które straciły zakład opiekuńczy na rzecz prorządowej organizacji Caritas, w następstwie czego zaczęły prowadzić tylko dom opieki nad starszymi kobietami.

Po II wojnie światowej z parafii wyłoniono dwie osobne wspólnoty – w 1946 roku ustanowiono przez biskupa katowickiego ks. Stanisława Adamskiego kurację, mającą później utworzyć parafię śś. Cyryla i Metodego, z kolei w 1982 roku, z inicjatywy powstała parafia Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta, zlokalizowana na osiedlu W. Witosa.

W latach 1951–1956 odbywało się Studium Pastoralne dla neoprezbiterów w probostwie przy kierownictwie ks. Wilhelma Pluty. Ich nauka koncentrowała się głównie na teologii pastoralnej oraz praktyce duszpasterskiej w okolicznych parafiach. W 1954 roku ks. Władysław Basista zamieszkał w Załężu, gdzie przyczynił się do katechizacji dzieci. Organizował również różnorodne aktywności, takie jak zajęcia teatralne i wycieczki w góry, a także udzielał pomocy materialnej najbiedniejszym mieszkańcom parafii.

W 1963 roku ustanowiono dodatkowy odpust parafialny ku czci Matki Bożej Fatimskiej, a w 1966 roku w ramach Tygodnia Modlitw o Jedność Chrześcijan, w załęskim kościele odprawiono mszę w obrządku grecko-katolickim, której przewodniczył ks. kan. Mikołaj Deńko z Krakowa. Z dniem 28 stycznia 1971 roku, w związku z odebraniem zadań ostatnim siostrom służebniczkom, zlikwidowano lokalny dom zakonny, który przeniesiono na probostwo.

W 1990 roku, w odpowiedzi na inicjatywę księży Janusza Kuśki oraz Józefa Włoska, rozpoczęto wydawanie czasopisma parafialnego „Podpora Rodzin”. Również w 1991 roku, na prośbę Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Ludności Pochodzenia Niemieckiego, abp Damian Zimoń zgodził się na odprawianie w załęskim kościele cotygodniowej mszy w języku niemieckim, która trwała do końca 2016 roku. 23 maja 2002 roku, na terenie parafii rozpoczął swoją działalność klub Wysoki Zamek, zainicjowany przez Wspólnotę Dobrego Pasterza. W 2006 roku do parafii dołączyli Bracia Mniejsi Kapucyni, którzy zamieszkali w nowym budynku przy ulicy Gliwickiej. W danych z 2005 roku liczba wiernych w parafii sięgnęła około 11 tysięcy, natomiast w 2022 roku spadła do 8,4 tysiąca. W tym ostatnim okresie zarejestrowano 41 chrztów, 51 pierwszych komunii św., 68 sakramentów bierzmowania, 12 ślubów oraz 178 pogrzebów.

Proboszczowie

W historii parafii św. Józefa w Katowicach, istotne miejsce zajmują różni duchowni, którzy przez lata pełnili różnorodne funkcje. Oto lista proboszczów i administratorów, którzy kształtowali oblicze tej społeczności:

• ks. Ludwik Skowronek (kuratus 1896–1900),
• ks. prał. Józef Kubis (proboszcz 1900–1942),
• ks. Franciszek Musialik (administrator 1942–1946),
• ks. Alfons Tomaszewski (administrator 1946–1951),
• ks. Wilhelm Pluta (administrator 1951–1956; proboszcz 1956–1958; późniejszy biskup gorzowski; Sługa Boży),
• ks. Jerzy Stroba (administrator 1958; późniejszy biskup pomocniczy gorzowski, następnie biskup szczecińsko-kamieński, a później arcybiskup metropolita poznański),
• ks. Franciszek Leśnik (administrator 1958–1959; proboszcz 1959–1971),
• ks. prał. Jerzy Nyga (administrator 1971; proboszcz 1971–2000),
• ks. Jerzy Słota (administrator 2000–2001; proboszcz 2001–2023),
• ks. Maciej Kuś (administrator od 2023).

Wszystkie te osoby odgrywały kluczową rolę w życiu duchowym i społecznym parafii, kształtując jej rozwój przez wiele lat.

Kościół parafialny i inne obiekty

Kościół parafialny p.w. św. Józefa mieści się w zachwycającej lokalizacji przy ulicy Gliwickiej, w obrębie wschodniej części Załęża. Ta majestatyczna świątynia została poświęcona 8 listopada 1900 roku i zbudowana w stylu neogotyckim, według wizji architekta Ludwiga Schneidera.

Posiada pseudobazylikowy kształt oraz smukłą wieżę, której łączna wysokość sięga 64 metrów. Elewacja budynku jest ozdobiona misternymi ornamentami z cegły profilowanej oraz glazurowanej. Charakterystyczną cechą jego fasady są dwie wieżyczki, które flankują kruchtę z potrójnym wejściem, prowadzącym do wnętrza kościoła. Warto podkreślić, że w świątyni zachował się niemal w całości pierwotny wystrój, co czyni ją jeszcze bardziej wyjątkową i cenną dla lokalnej społeczności.

Obok kościoła znajduje się dom parafialny oraz siedziba Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi, usytuowane po zachodniej stronie placu kościelnego, przy ulicy Gliwickiej 78. Również ten obiekt został poświęcony, miało to miejsce 30 października 1899 roku. Na placu kościelnym, naprzeciwko domu parafialnego przy ulicy Gliwickiej 76, stoi budynek probostwa, w którym mieszka proboszcz oraz wikariusze. Ta konstrukcja zaczęła funkcjonować od listopada 1900 roku, wzbogacając życie parafialne.

W ramach działalności parafii na jej terenie znajdują się także kaplice, w tym kaplica w budynku probostwa, kaplica w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym oraz kaplica zlokalizowana w domu Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów. Te dodatkowe miejsca modlitwy stanowią niezwykle istotny element życia duchowego wspólnoty.

Działalność duszpasterska

Parafia św. Józefa, z siedzibą przy ulicy Gliwickiej 76 w Katowicach, znajduje się na terenie dzielnicy Załęże. Należy do dekanatu Katowice-Załęże w obrębie archidiecezji katowickiej. W roku 2022 parafia liczyła około 8,4 tys. wiernych, skupionych w 3,7 tys. rodzin katolickich.

W kościele parafialnym odbywa się w niedziele oraz święta sześć mszy świętych, w tym jedna wyjątkowa raz w miesiącu. W dni powszednie oraz w soboty odprawiane są dwie msze. Oprócz tego organizowane są różnorodne nabożeństwa, takie jak nowenna do Matki Bożej Nieustającej Pomocy, nowenna do św. Józefa, a także nabożeństwa ku czci Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz do Bożego Miłosierdzia. Odpust parafialny przypada na 1 maja, w dniu uroczystości św. Józefa Robotnika, natomiast drugi, ku czci Matki Bożej Fatimskiej, obchodzony jest w niedzielę po 13 października.

W ramach działalności duszpasterskiej przy parafii funkcjonują różnorodne wspólnoty, zarówno dla dzieci i młodzieży, jak i dla dorosłych. Wśród dzieci i młodzieży (stan na 2024 rok) organizowane są grupy ministrantów oraz oaza młodzieżowa Ruchu Światło-Życie. Dla dorosłych przewidziano grupę katechezy, która działa od 2000 roku i liczy średnio 20 uczestników, a także koło przyjaciół Radia Maryja, krąg biblijny (który był aktywny do 2018 roku), nadzwyczajnych szafarzy Komunii Świętej, zespół charytatywny „Caritas” oraz Żywy Różaniec. Dodatkowo w parafii działa Poradnia Życia Rodzinnego, a także redagowane jest czasopismo parafialne o nazwie Podpora Rodzin.

Na terenie przy ulicy Gliwickiej 76 funkcjonuje dom Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi, gdzie siostry prowadzą Zakład Opiekuńczo-Leczniczy dla kobiet, równocześnie aktywnie zaangażowane są w działalność parafialną. W pobliżu, przy ulicy Gliwickiej 195/1, zamieszkują kapucyni z prowincji krakowskiej, gdzie znajduje się Dom Zakonny Kapucynów. Działają tam jako Wspólnota Braci Itinerantów, żyjąc w bliskim sąsiedztwie najuboższych mieszkańców tej okolicy i posługując jako rekolekcjoniści oraz spowiednicy.

Paraafia z Załęża ma również w swoim zarządzie cmentarz, który zlokalizowany jest przy ulicy P. Pośpiecha. Cmentarz ten ma powierzchnię 2,08 ha, a pierwsze pochówki miały miejsce pod koniec XIX wieku.

Zasięg parafii

Parafia św. Józefa w Katowicach rozciąga swój zasięg na całą dzielnicę Załęże. W ramach tej parafii można znaleźć wiele ulic, które są jej częścią. Oto lista ulic objętych zasięgiem parafii:

• F. Anioła,
• S. Badury,
• F. Bocheńskiego (do nr 54),
• S. Bogusławskiego,
• S. Borysa,
• Bracka (część),
• J. Cholewy,
• J. Ciemały,
• L. Czoika,
• F. Dudka,
• Gliwicka (nr 44-312),
• Gminna,
• J. Grządziela,
• W. Janasa,
• R. Kempki,
• Klimczoka,
• J. Koczeby,
• J. Kupca,
• J. Lelewela,
• Lisa,
• Macieja,
• Mamoka,
• Marcina,
• P. Musialika,
• G. Narutowicza,
• Ondraszka,
• J. Piechy,
• Pokoju,
• P. Pośpiecha,
• 18 Sierpnia,
• J. Skrzeka,
• T. Szewczenki,
• Ślusarska,
• Tokarska,
• Wiśniowa,
• J. Wolnego,
• M. Wolskiego,
• J. Wyplera,
• Zamułkowa,
• J. Zarębskiego,
• Żelazna (południowa część).

---

Oceń: Parafia św. Józefa w Katowicach

---