Ulica Żelazna w Katowicach

---

Przebieg

Ulica Żelazna jest istotnym szlakiem, który przebiega przez różne obszary miasta Katowice, w tym dwie z jego dzielnic: Dąb i Załęże. Jej północna część znajduje się w Dębie, gdzie rozpoczyna się numeracja budynków. Ulica Żelazna zaczyna się w punkcie, w którym krzyżuje się z ulicą Chorzowską, a następnie kieruje się ku południowemu zachodowi.

Podczas swojego biegu, ulica przechodzi przez most nad Rawą, co stanowi ważny łącznik między dzielnicami. Następnie, po przejściu mostu, Żelazna skręca w prawo, doprowadzając do końcowego punktu na krzyżowaniu, które jest regulowane sygnalizacją świetlną.

To skrzyżowanie łączy ulicę Żelazną z innymi ważnymi arteriammi, takimi jak Gliwicka oraz P. Pośpiecha, co czyni ten odcinek kluczowym dla lokalnego transportu.

Charakterystyka

Ulica Żelazna, zidentyfikowana jako droga powiatowa nr 6580S, to ważny element infrastruktury Katowic, zaliczany do klasy dróg zbiorczych (Z). Jej szerokość jezdni wynosi 8,1 m, a część odcinka pokryta jest nawierzchnią brukowaną. W całej długości ta droga rozciąga się na 598 m. Zarządzana jest przez Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach. W systemie TERYT ulicę oznaczono numerem 26433, natomiast jej kod pocztowy to 40-851.

Warto zaznaczyć, że ulicą Żelazną nie kursują pojazdy miejskiego transportu zbiorowego Zarządu Transportu Metropolitalnego (ZTM). Najbliższe przystanki komunikacyjne usytuowane są przy ulicy Chorzowskiej (Dąb Huta Baildon) oraz Gliwickiej (Załęże Pośpiecha).

Wzdłuż ulicy Żelaznej można znaleźć różnorodną zabudowę, która łączy w sobie zarówno historyczne obiekty, takie jak gmach dyrekcji huty „Baildon”, jak i nowoczesne biurowce oraz obiekty usługowo-handlowe. Wśród nich wyróżnia się kompleks Face2Face Business Campus, biurowiec Grundmanna Office Park, a także budynki biurowo-usługowe mieszczące się pod numerami 17b i 17c. Co więcej, na skrzyżowaniu ulic Żelaznej i Gliwickiej znajduje się niewielki skwer, który stwarza miejscowym mieszkańcom i przechodniom przestrzeń do wypoczynku.

Historia

Historia ulicy Żelaznej w Katowicach sięga czasów, gdy jeszcze przed nadaniem praw miejskich dla Dębu, wzdłuż późniejszej ulicy wytyczono trakt, który w dokumentach z 1360 roku figurował jako via magna (pol. wielka droga). Ten szlak, prowadzący przez Załęż, przebiegał przez groblę stawu załęskiego. Kierując się na południe, dotarł do Załęskiej Hałdy oraz Ligoty, prowadząc dalej do Piotrowic i Mikołowa, natomiast w kierunku północnym do Bytkowa oraz Bańgowa, łącząc się skośnie z późniejszą ulicą ks. P. Ściegiennego, która wiązała Bytom z Czeladzią oraz Krakowem.

W II połowie XV wieku, w rejonie, gdzie dzisiaj znajduje się ulica Żelazna, nad Rawą powstała kuźnica załęska, która specjalizowała się w produkcji kowalnego żelaza. Chociaż dokładny moment jej zamknięcia nie jest znany, to w 1736 roku kuźnica znajdowała się jeszcze na mapie, podczas gdy na mapach z lat 1746-1753 już jej nie ma, a w latach 1794-1795 w tym miejscu funkcjonował młyn. Z kolei na mapie z 1827 roku zaznaczono na tym obszarze grupę zabudowy, a młyn działał do około 1855 roku.

W 1823 roku nad Rawą rozpoczęła działalność szkockiego inżyniera Johna Baildona pudlingarnia, która później przekształciła się w hutę „Baildon”. Rozwój zakładu był intensywny — na przełomie XIX i XX wieku, wzdłuż późniejszej ulicy Żelaznej, zbudowane zostały nowe obiekty produkcyjne oraz administracyjne, w tym dyrekcja z 1908 roku. Główny wjazd do huty zlokalizowano od strony ulicy Żelaznej, a sama huta zyskała renomę dzięki produkcji stali wysokiej jakości oraz wyrobów walcowanych i specjalnych.

Rok 1900 to moment, kiedy to odcinek ulicy w Załężu zyskał nową nazwę Hüttenstrasse, która w 1904 roku została nadana również fragmentowi dębskiemu. Przed I wojną światową wzdłuż tej ulicy działały również instytucje wspierające młode matki oraz żłobek. W 1920 roku, po zmianach administracyjnych, drogę po obu stronach przekształcono na ulicę Hutniczą. W 1924 roku obie części ulicy — dębska i załęska — zostały włączone do Katowic.

Po II wojnie światowej ulica na krótko przyjęła nazwę Hüttenstrasse, jednak już w 1945 roku przywrócono przedwojenne nomenklatury. W 1956 roku całkowicie zjednolicono nazwę tej drogi, ustalając ją jako ulicę Żelazną. W latach 1965-1969 zbudowano halę sportową na skrzyżowaniu z Chorzowską, która pomieściła 1887 widzów, a ostatnie ważne wydarzenie sportowe miało tam miejsce w 1995 roku. Od 1981 roku przy ulicy wzniesiono przychodnię.

W 1993 roku powstał Mega Club, zlokalizowany w dawnym budynku Laboratorium Prób Stali huty „Baildon”, a sama huta ogłosiła upadłość w 2001 roku, co spowodowało podział terenów na działki, które zaczęły pełnić różne funkcje. W latach 2010–2012 przeprowadzono modernizację gmachu dyrekcji huty „Baildon”, a w 2011 roku przy ulicy Żelaznej otwarto nową siedzibę Straży Miejskiej w Katowicach.

Na przełomie lat 2018–2020, w miejscu byłej hali sportowej, powstał nowoczesny kompleks biurowy Face2Face Business Campus. We wrześniu 2023 roku rozpoczęto remont mostu nad Rawą. Nowa, żelbetowa konstrukcja ma za zadanie zastąpić drewniany most. 22 lipca 2024 roku most po renowacji zostanie oddany do użytku, a pod koniec października tego samego roku uzyska pozwolenie na użytkowanie biurowiec Grundmanna Office Park przy ulicy Żelaznej 10.

Obiekty historyczne i zabytkowe

Ulica Żelazna w Katowicach kryje w sobie wiele niezwykłych historii, a obiekty historyczne oraz zabytkowe przyciągają uwagę nie tylko miłośników architektury, ale również zwiedzających z całej Polski. Poniżej przedstawiamy dwa najważniejsze z nich.

• Gmach dyrekcji huty „Baildon” (ul. Żelazna 9) – zbudowany w 1908 roku, zachwyca stylem historyzującym, nawiązującym do neobaroku; stanowi dwukondygnacyjną strukturę z podpiwniczeniem i poddaszem. Obiekt ma prostokątny kształt i został zwieńczony dachem wielospadowym pokrytym dachówką; wyróżnia się trzema ryzalitami, gdzie w środkowym znajduje się główne wejście do budynku, a elewacja ozdobiona jest ceglanymi lizenami,
• Kamienica (ul. Żelazna 24 / Gliwicka) – powstała w II połowie XIX wieku, przeszła przebudowę na początku XX wieku. Wzniesiona w stylu prostym historyzmu ceglanego, to trzykondygnacyjny budynek murowany z cegły, zwieńczony dachem dwuspadowym. Charakteryzuje się skromną artykulacją ceglaną oraz oryginalną bramą wejściową.

Dodatkowo, warto wspomnieć o obiektach nieistniejących, które również miały swoją historię na ul. Żelaznej:

• Chałupa wiejska (ul. Żelazna 20a) – powstała prawdopodobnie pod koniec XVIII wieku; była to tradycyjna konstrukcja drewniana, osadzona na kamiennej podmurówce. Parterowy domek, plasterkowany z dachem dwuspadowym naczółkowym, istniał jeszcze w 2003 roku.

Powyższe zabytki stanowią cenny element dziedzictwa kulturowego Katowic i są świadectwem bogatej historii tego regionu.

Gospodarka i instytucje

W marcu 2024 roku, w systemie REGON, zarejestrowano około 220 przedsiębiorstw działających przy ulicy Żelaznej. W skład tych podmiotów wchodziły m.in. związki zawodowe, placówki zdrowotne, kancelarie radców prawnych, fundacje, biura rachunkowe, a także różnego rodzaju przedsiębiorstwa handlowo-usługowe oraz kancelarie notarialne. Ulica ta jest także miejscem, gdzie znajduje się Straż Miejska w Katowicach pod adresem ul. Żelazna 18, oraz sklep sieci Netto usytuowany przy ul. Żelaznej 23.

Dla mieszkańców rzymskokatolickich, którzy zamieszkują ulicę Żelazną, ich duchowym wsparciem jest parafia św. Józefa.

---

Oceń: Ulica Żelazna w Katowicach

---