Ulica Pawła Kołodzieja w Katowicach

---

Przebieg

Ulica P. Kołodzieja to trasa, która w całej swojej długości przechodzi przez obszar katowickiej dzielnicy Murcki. Numeracja budynków wzdłuż tej drogi zaczyna się od strony wschodniej i stopniowo rośnie w kierunku zachodnim. W tym obszarze, ulica graniczy z miastem Mysłowice, a jej kontynuacją jest ulica 3 Maja, która znajduje się na terenie dzielnicy Wesoła.

Ulica P. Kołodzieja kieruje się w stronę południowego zachodu, przecinając malownicze tereny Lasów Murckowskich. Trasa ta krzyżuje się po drodze z wieloma drogami leśnymi. W obrębie Dolinki Murckowskiej ulica wykonuje łuk, prowadząc nad ulicą Bielską, będącą częścią drogi krajowej nr 86. Na tym odcinku usytuowany jest wiadukt, który umożliwia dwa pasy ruchu w obu kierunkach, tworząc z ul. Bielską ważny węzeł drogowy.

Po przejechaniu pod wiaduktem, ulica P. Kołodzieja wchodzi na rondo Książąt Pszczyńskich, gdzie krzyżuje się z ulicą Bielską, a także z jej drugim przebiegiem, który wprowadza ruch do terenu zurbanizowanego Murcek oraz łączy się z główną drogą. Następnie kontynuuje ona swój bieg w kierunku południowo-zachodnim.

W rejonie Starego Tartaku, ulica P. Kołodzieja wykonuje ostry skręt w lewo w kierunku północno-zachodnim. Po pokonaniu rowu Murckowskiego, następuje skrzyżowanie z ulicami Szarych Szeregów (na lewo, w stronę Kostuchny) oraz Tartaczną (na prawo, w kierunku Piotrowic-Ochojca), co oznacza koniec trasy ulicy P. Kołodzieja.

Od węzła z ulicą Bielską aż do końca swojego przebiegu, z lewej strony ulica obiega park Murckowski. Na trasie krzyżuje się z ulicą Leśników, natomiast po prawej stronie ulica mija zabudowaną część Murcek i przechodzi w pobliżu ul. Wolności oraz ul. A. Sokołowskiego.

Charakterystyka

Ulica P. Kołodzieja w Katowicach, zaliczana do dróg powiatowych, została oznaczona jako nr 6454S i klasyfikowana jako droga zbiorcza (Z). Jej całkowita długość wynosi około 3 150 metrów, a szerokość jezdni osiąga średnio 7 metrów. Droga jest pokryta nawierzchnią bitumiczną. W systemie TERYT ulica P. Kołodzieja posiada numer 09011, a przypisany kod pocztowy dla adresów, które się przy niej znajdują, to 40-749. W zarządzie tej ulicy znajduje się Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach.

Na ulicy P. Kołodzieja, przy przejściu dla pieszych w pobliżu skrzyżowania z ulicą Wolności, zainstalowano dwuwlotową sygnalizację świetlną akomodacyjną, co umożliwia płynne i bezpieczne przejście pieszym.

To ważny odcinek komunikacyjny, gdyż ciąg ulic Szarych Szeregów – P. Kołodzieja stanowi kluczowe połączenie Katowic z Mysłowicami i Mikołowem. Z badań natężenia ruchu, przeprowadzonych we wrześniu 2007 roku, wynika, że podczas godziny szczytu popołudniowego, przez ten odcinek przejeżdżało średnio 338 pojazdów na godzinę. Zdecydowaną większość stanowiły auta osobowe, które stanowiły 91,4% całości, podczas gdy 6,5% to samochody dostawcze.

Transport publiczny również obsługuje tę ulicę, a autobusy miejskiego transportu zbiorowego, zarządzane przez Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM), kursują na całym jej odcinku. Ulica P. Kołodzieja ma dwa przystanki: Murcki wiadukt nż. oraz Murcki Kołodzieja. Na tym drugim przystanku zatrzymują się autobusy, które łączą tę część Katowic z Piotrowicami-Ochojcem, Zarzeczem oraz Podlesiem.

Wzdłuż ulicy P. Kołodzieja przebiegają cztery szlaki turystyczne: niebieski Katowicki Szlak Spacerowy (o długości 24 km, w okolicy ulicy L. Solskiego), czerwony Szlak im. Mariana Kantora-Mirskiego (znajdujący się w Lasach Murckowskich, na wschód od ulicy L. Solskiego, długość: 20,6 km), czarny Szlak Dolinki Murckowskiej (również w Lasach Murckowskich, długość: 6,8 km) oraz niebieski Szlak Hołdunowski (na granicy Katowic i Mysłowic, długość: 27,3 km). Dodatkowo, czarny szlak rowerowy nr 101 krzyżuje się z ulicą P. Kołodzieja na wysokości ulicy Bielskiej, a w pobliżu granicy Katowic i Mysłowic znajduje się zielony szlak rowerowy nr 121.

Po wschodniej stronie ulicy P. Kołodzieja znajduje się teren zieleni rekreacyjnej z malowniczymi stawami przy potoku Przyrwa – Dolinka Murckowska. Wzdłuż środkowej części ulicy, po północnej stronie, można podziwiać zespół zabytkowych domów mieszkalnych z lat 80. XX wieku. Naprzeciwko widoczny jest fragment Lasów Murckowskich, który przekształcono w obszar parkowy – park Murckowski, a nieco dalej na południe leży rezerwat przyrody „Las Murckowski” – rezerwat przyrody „Las Murckowski”.

W zachodniej części ulicy P. Kołodzieja można zobaczyć niewielki zespół zabudowy, który niegdyś tworzył kompleks dawnej kopalni „Murcki”. Budynki te sąsiadują od północy z piętrowym domem mieszkalnym dla byłych pracowników kopalni (ul. P. Kołodzieja 83). W sąsiedztwie tej zabudowy zlokalizowana jest hałda Murckowska, której powierzchnia wynosi około 23 ha. Między ruinami kopalni „Murcki” a kompleksem dawnego tartaku przy ulicy Tartacznej znajduje się niewielka grupa domów mieszkalnych w obrębie ogrodów, co stanowi rejon osady Stary Tartak.

Przy ulicy P. Kołodzieja, w rejonie skrzyżowania z ulicą Szarych Szeregów, znajduje się jeden z dwóch murckowskich cmentarzy komunalnych na powierzchni 1,23 ha, który jest zarządzany przez spółkę Katowickie Cmentarze Komunalne.

Historia

Przed 1945 rokiem

Ulica Pawła Kołodzieja znajduje się w rejonie Murcek, który zaczął wykształcać się w drugiej połowie XIX wieku, szczególnie w sąsiedztwie kopalni węgla kamiennego „Emanuelssegen”, znanej później jako „Murcki”. Sama kopalnia została uruchomiona w roku 1769, na mocy przepisów pruskich.

Na mapie z 1802 roku w rejonie kopalni „Emanuelssegen” zaznaczono trzy budynki. Jednym z nich był Dom Sztygara (niem. Steiger Haus), którego lokalizacja odpowiada współczesnemu adresowi ulicy P. Kołodzieja 80, a nieopodal znajdował się mały zbiornik wodny. Z planu z 1848 roku wynika, że centralna część osady górniczej koncentrowała się wokół późniejszego skrzyżowania ulic Leśników i P. Kołodzieja, gdzie znajdowało się osiem budynków.

W 1846 roku w Murckach powstał tartak, a w 1852 roku uruchomiono bocznicę kolejową prowadzącą do wspomnianej kopalni, a biegnącą z Ligoty. To znacząco ułatwiło transport węgla do przetwórni w innych regionach, co przyczyniło się do zwiększenia wydobycia. W kolejnym roku na skrzyżowaniu ulic P. Kołodzieja i Bielskiej zrealizowano projekt budowy gospody księcia, która po wojnie przekształciła się w prewentorium dla dzieci.

W 1863 roku oddano do użytku brukowaną drogę łączącą Murcki z Kobiórem przez Tychy. Droga przebiegała przez obecne ulice Leśników, P. Kołodzieja i Bielską, finansowana przez księcia pszczyńskiego z pomocą subwencji rządowej. W tym okresie na drogach do Murcek znajdowały się trzy budowle mytarni, w tym jedna przy ulicy P. Kołodzieja.

Na mapie księstwa pszczyńskiego z lat 1863–1867 uwidoczniono obszar Col. Emanuelssegen (Murcki) oraz drogę dojazdową (dzisiejsza ulica P. Kołodzieja) z siedzibą nadleśnictwa Lasów Pszczyńskich. Z powodu wzrostu zatrudnienia w kopalni „Emanuelssegen”, w latach 1870–1872 wzniesiono pięć budynków dla urzędników po północnej stronie obecnej P. Kołodzieja.

Mapa z 1883 roku pokazuje, iż droga P. Kołodzieja biegnąca od ulicy Wolności do skrzyżowania z ulicami Tartaczną i Szarych Szeregów była dobrze rozwinięta. Wówczas już istniała zabudowa po północnej stronie tej drogi oraz w okolicy kopalni. Dodatkowo, na północ od szybu „Hans Heinrich” znajdował się tartak oraz inne niewielkie budynki, w tym dom przy ulicy P. Kołodzieja 80.

W 1888 roku przy ulicy P. Kołodzieja 42 otwarto dom noclegowy z miejscami dla stu górników, głównie z Galicji. Na przełomie XIX i XX wieku Murcki zaczęły intensywnie się rozwijać, co było ściśle związane z postępem kopalni „Emanuelssegen”. W latach 1902–1908 modernizowano kopalnię, budując nowe szyby – „Maria I” oraz „Maria II”, a także nowoczesne obiekty, takie jak sortownia, kotłownia i bocznica kolejowa z łaźnią dla pracowników.

Na mapie górniczej z 1902 roku oznaczone były zarówno dom noclegowy przy ulicy P. Kołodzieja 42, jak i zniszczone obiekty – siedziba urzędowa oraz budynek nadleśnictwa. W 1919 roku, na północny wschód od kopalni, powstało ogrodnictwo, w którym uprawiano nowalijki i kwiaty ozdobne na powierzchni 1,5 ha. Przed rokiem 1922 droga nosiła miano Tichauerstrasse, a w latach 1922–1939 była określana jako ulica Tychowska. W 1922 roku zbudowano cmentarz przy drodze prowadzącej do Kostuchny, zaś w latach 1937–1939 wykonano nową trasę przez wzgórze Wandy, co zmieniło układ komunikacyjny w rejonie Tychów.

Lata powojenne

W roku 1945 nazwano zachodni fragment ulicy na wysokości Starego Tartaku imieniem Pawła Kołodzieja, natomiast od 1948 roku, na wysokości późniejszego parku Murckowskiego, droga zyskała nową nazwę – ulicy Ludwika Waryńskiego. Na mapach z lat 1958–1961 zaznaczono ulicę P. Kołodzieja pomiędzy ulicą Bielską (fragment zurbanizowany) a późniejszą ulicą Szarych Szeregów, zaś trasa prowadząca do Wesołej znajdowała się wzdłuż późniejszej P. Solskiego. Klub Górniczy przy kopalni „Murcki”, utworzony w 1958 roku, działał w budynku konsumu w Murckach do 1968 roku, kiedy to przeniesiono go do pomieszczenia noclegowego przy ulicy P. Kołodzieja 42.

W 1975 roku Murcki stały się częścią Katowic, a w rok później, ulica uzyskała jednolitą nazwę – ulica Pawła Kołodzieja. Paweł Kołodziej, żyjący w latach 1903–1944, był powstańcem śląskim oraz aktywistą społecznym. 1 stycznia 1976 roku połączono kopalnie „Murcki” i „Boże Dary” tworząc jedną jednostkę – Kopalnię Węgla Kamiennego „Murcki”. W roku 1977 na skutek budowy obwodnicy Murcek wyburzono m.in. budynek prewentorium przy ulicy Bielskiej 1. Prace nad budową Ośrodka Szkoleniowo-Kulturalnego przy ulicy P. Kołodzieja 44 zakończono w tym samym roku. Obiekt ten, wyposażony w salę konferencyjną na 400 osób, izbę pamięci kopalni oraz bibliotekę, stał się centrum kultury w regionie.

W 1982 roku zamknięto szyby „Maria I” i „Maria II” kopalni „Murcki”, a w 1992 roku nastąpiło zamknięcie stacji towarowej Katowice Murcki Towarowe. W 1999 roku stacja została zlikwidowana. Zakładowy Dom Kultury KWK „Murcki” zakończył działalność w 1993 roku, a obiekt przy ulicy P. Kołodzieja 44 wynajęto II Prywatnemu Liceum Ogólnokształcącemu w Katowicach do 2007 roku. W latach 2003–2009 w tym samym budynku funkcjonowała Wyższa Szkoła Humanistyczna. W 2000 roku władze Katowic zdecydowały o włączeniu budynku przy ulicy P. Kołodzieja 42 do Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach jako Filia nr 2, co zakończono remontem oddanym do użytku 17 grudnia 2001 roku.

W 2010 roku w rejonie przejścia dla pieszych przy ulicy Wolności zainstalowano światła. 27 września tego samego roku obszar w okolicy ulic Bielskiej i P. Kołodzieja zyskał miano parku Murckowskiego. Od czerwca do sierpnia 2016 roku trwają budowy ronda na skrzyżowaniu ulic P. Kołodzieja i Bielskiej, mające na celu modernizację kanalizacji deszczowej oraz wymianę oświetlenia i chodników. Rondo zostało nazwane rondem Książąt Pszczyńskich przez Radę Miasta Katowice 27 kwietnia 2017 roku, zgodnie z wcześniejszymi propozycjami Rady Jednostki Pomocniczej nr 18 Murcki. W latach 2019–2020 zrealizowano remont wiaduktu nad ulicą Bielską (DK86) w ciągu P. Kołodzieja.

27 sierpnia 2021 roku zabudowa osiedla Murcki, w tym budynki przy ulicy P. Kołodzieja 18/20, 22/24, 26/28, 30/32, 34/46 oraz 42, została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Obiekty zabytkowe historyczne

W katowickiej ulicy Pawła Kołodzieja można znaleźć szereg niezwykle cennych obiektów zabytkowych, które są świadectwem architektonicznych trendów minionych epok. Oto niektóre z nich:

• Najpierw skupmy się na zabytkowych domach bliźniaczych z budynkami gospodarczymi, usytuowanych pod adresami ul. P. Kołodzieja 18/20, 22/24, 26/28, 30/32 i 34/36. Te modernistyczne obiekty powstały w latach 1870–1872 i prezentują wolnostojącą, nieogrodzoną architekturę na planie prostokąta, z charakterystycznymi dobudówkami mieszczącymi klatki schodowe. Budynki murowane są z cegły, tynkowane oraz dwukondygnacyjne, z wysokim podpiwniczeniem i zwieńczone dachem dwuspadowym krytym dachówką. Obiekty te zostały wpisane do rejestru zabytków pod nr A/868/2021 w dniu 27 sierpnia 2021 roku.
• Na ul. P. Kołodzieja 42 zlokalizowany jest zabytkowy dom noclegowy, który pochodzi z 1888 roku, w stylu historyzmu, rozbudowywany w roku 1906. Obiekt ten pełni rolę Filii nr 2 Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach. Jego bryła nawiązuje do kształtu litery „L”, jest tynkowana z kamiennym cokołem oraz cechuje się wyraźnymi podziałami poziomymi i dachem dwuspadowym. Główna część budynku jest dwukondygnacyjna, z wysuniętą dwunastoosiową fasadą, podczas gdy krótszy korpus liczy trzy kondygnacje.
• Kolejny obiekt to dom z oficyną, znajdujący się na ul. P. Kołodzieja 80. Budowla pochodzi z III ćwierćwiecza XIX wieku i przeszła późniejsze przebudowy. Charakteryzuje się skromnymi cechami klasycyzmu i historyzmu. Został zbudowany z cegły, tynkowany, z parterową wysokością oraz facjatą, przyjętą na planie wydłużonego prostokąta. Dach pokryty jest dachówką.
• Tuż obok, pod numerem 83, można dostrzec dom pracowników kopalni, wzniesiony w 1902 roku, który zawiera elementy stylu historyzmu z akcentami neoromańskimi. To wolnostojąca, murowana budowla z cegły, przy czym dolna część budynku nie jest tynkowana. Wyróżnia ją czterospadowy dach kryty dachówką, a do architektonicznych detali należą m.in. ryzalitów, fryzy arkadowe oraz obramienia okien.
• Na ul. P. Kołodzieja 89 znajduje się kolejny dom pracowników kopalni, pochodzący z końca XIX wieku. Obiekt ten, również wolnostojący i murowany z cegły, jest piętrowy lub parterowy, zakończony dachem dwuspadowym, który pokryty jest dachówką. Jego plan ma formę krzyża.
• Na tej samej ulicy, pod numerem 90, wznosi się jeszcze jeden dom pracowników kopalni, również z końca XIX wieku, w stylu historyzmu. Jest to murowany z cegły budynek dwuczłonowy, posiadający piętro oraz parter, z dachem naczółkowym i dwuspadowym, krytym dachówką. Typowym dla niego szczegółem jest ceglane lico.
• Nieopodal, przy ul. P. Kołodzieja 91, można znaleźć kolejny dom pracowników kopalni, który również pochodzi z końca XIX wieku. To wolnostojący, parterowy budynek, z cegły, tynkowany, zwieńczony dachem dwuspadowym, również krytym dachówką.
• Na koniec, w tej samej dzielnicy, zlokalizowany jest cmentarz z około 1930 roku, który wybudowano w stylu modernizmu. Jego plan ma kształt wydłużonego prostokąta, z krótką osią poprzeczną prowadzącą do grobowca Walentego Sojki oraz długą aleją.

Każdy z wymienionych obiektów ma swoją unikalną historię i przyczynia się do bogatej kultury oraz dziedzictwa Katowic. Ich różnorodność architektoniczna świadczy o rozwoju regionu oraz o znaczeniu, jakie miały dla lokalnej społeczności.

Gospodarka i instytucje

W połowie listopada 2023 roku na ulicy P. Kołodzieja w Katowicach funkcjonowało 48 działalności gospodarczych, które zostały wpisane do rejestru REGON. Wśród nich można znaleźć różnorodne instytucje i firmy, w tym Miejski Dom Kultury „Południe” w Katowicach – Filia nr 2 przy ul. P. Kołodzieja 42, a także Górnośląski Klub Sportowy Murcki, Katowicki Klub Morsów „Arktyka”, które również mają swoje siedziby pod tym samym adresem.

W rejestrze działalności przy ulicy P. Kołodzieja znajdują się również Przedszkole Niepubliczne „Węgielek” (ul. P. Kołodzieja 89a), sklepy handlowe, różnorodne gabinety medyczne, wspólnota mieszkaniowa oraz stacja paliw. Przedsiębiorstwa te obejmują także szkółkę leśną (ul. P. Kołodzieja 8b) oraz plac zabaw (ul. P. Kołodzieja 44), co tworzy bogaty obraz aktywności gospodarczej w tej części miasta.

Warto zauważyć, że przy ulicy P. Kołodzieja 42, w budynku Filii nr 2 Miejskiego Domu Kultury „Południe”, znajduje się siedziba Rady oraz Zarządu Dzielnicy nr 18 Murcki, co podkreśla rolę tego miejsca jako centrum społecznego życia lokalnego.

Wierni rzymskokatoliccy zamieszkujący tę okolicę przynależą do parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa, co świadczy o wielu aspektach wspólnotowego życia mieszkańców.

---

Oceń: Ulica Pawła Kołodzieja w Katowicach

---