Wzgórze Wandy (Katowice)

---

Nazwa

W 1749 roku na mapie stworzonej przez Christiana Friedricha von Wrede, zauważona została nazwa Osieko, która mogła także nawiązywać do sąsiedniej Siągarnii. W pierwszej połowie XIX wieku w rejonie Wzgórza Wandy zaczęły pojawiać się różne nazwy, takie jak Bialoszecko Góra, Białorzecko Góra, Białobrzęcko czy Biała Brzeska Góra. W drugiej połowie XIX wieku nadano wzniesieniu oficjalną nazwę Wzgórze Fryderyka Erdmanna (niem. Friedrich-Erdmanns Höhe), która zastąpiła wcześniejsze określenia, a wzgórze potocznie funkcjonowało jako Erdmanycjo. Ta nazwa miała swoje źródło w nazwisku księcia pszczyńskiego, Fryderyka Erdmanna Anhalt-Köthen. W XX wieku zyskała na popularności nazwa Góra Wandy, a następnie przekształciła się w Wzgórze Wandy.

Geografia

Wzgórze Wandy jest zlokalizowane w centralnej części województwa śląskiego, w obrębie miasta Katowice, a konkretnie w dzielnicy Murcki, leżącej na południe od jej zwartej zabudowy. Według klasyfikacji fizycznogeograficznej, opracowanej przez Jerzego Kondrackiego, to wzniesienie znajduje się w mezoregionie Wyżyny Katowickiej, blisko granicy z Pagórami Jaworznickimi. Oba te mezoregiony stanowią południowy fragment Wyżyny Śląskiej.

Geologicznie, Wzgórze Wandy wyróżnia się jako element niecki górnośląskiej, wypełnionej formacjami z górnego karbonu, takimi jak łupki, piaskowce oraz zlepieńce, wśród których znajdują się pokłady węgla kamiennego. Na wierzchołku tego wzniesienia występują skały tworzące jego podłoże, podczas gdy stoki pokrywa zwietrzelina ilasta, będąca świadectwem procesów denudacyjnych, w które wmontowane są parowy.

Pod względem topograficznym, według podziału zaproponowanego przez C. Karaś-Brzozowską, Wzgórze Wandy usytuowane jest na Płaskowyżu Murcek. Jest to najwyższe wzniesienie w Katowicach, z wysokością sięgającą 357,6 m n.p.m. Wzniesienie opada dość łagodnie w kierunku północnym, ku Obniżeniu Rawy, podczas gdy w stronę południową wznosi się stromy stok progu tektonicznego.

Na terenie tego obszaru znajdują się znaczące fragmenty trzeciorzędowych spłaszczeń denudacyjnych, które zachowały się na wysokościach pomiędzy 300 a 330 m n.p.m. Średnia roczna temperatura powietrza, uwzględniając dane z lat 1961-2005, zarejestrowana na stacji meteorologicznej w pobliskim Muchowcu, wynosi 8,1 °C. Z kolei średnia roczna suma opadów w latach 1951-2005 osiąga wartość 713,8 mm.

Wzgórze Wandy znajduje się w dorzeczu Wisły, a z rzeki tej wywodzi się część lewych dopływów, w tym Mlecznej, w tym Przyrwa, co dodatkowo świadczy o znaczeniu hydrologicznym tego obszaru.

Przyroda i ochrona środowiska

Wzgórze Wandy wyróżnia się pięknymi buczynami oraz lasami mieszanymi, które porastają jego stoki. Na jego szczycie znajduje się cenny przyrodniczo rezerwat przyrody „Las Murckowski”, będący reliktem historycznej Puszczy Śląskiej.

W obrębie tego obszaru można spotkać ponad 200 gatunków roślin naczyniowych. Wiele z tych gatunków jest rzadkich lub chronionych, w tym dziesięć gatunków roślin naczyniowych, trzy gatunki mchów oraz dwa gatunki grzybów, które objęte są ochroną. Dominującą w warstwie drzew jest buk, któremu towarzyszy dąb szypułkowy, a rzadziej można znaleźć także grab.

W runie leśnym najczęściej występują takie rośliny jak konwalijka dwulistna, kosmatka owłosiona oraz szczawik zajęczy. Spotkać można również różnorodne paprocie oraz mchy, które dodają urokowi tym malowniczym terenom.

Wzdłuż Wzgórza Wandy żyją różnorodne gatunki zwierząt, w tym sarny, lisy, kuny leśne oraz dziki. Wśród mniejszych ssaków dominują gryzonie takie jak nornica ruda, myszara leśna oraz wiewiórka. Wiele radości dostarczają również zwierzęta owadożerne, wśród których znajdują się ryjówka aksamitna, jeż wschodni oraz kret.

W okolicy można spotkać również różnorodne gatunki ptaków, w tym dzięcioła dużego, kowalika, szpaka, ziębę, pełzacza oraz kilka gatunków sikor. Te bogactwa przyrodnicze sprawiają, że Wzgórze Wandy jest nie tylko pięknym miejscem do odwiedzenia, ale również ważnym obszarem ochrony środowiska.

Historia i zagospodarowanie

W sercu Katowic, na malowniczym zboczu Wzgórza Wandy, z dnia na dzień rozwijała się osada, która zyskała znaczenie wraz z powstaniem kopalni węgla kamiennego „Emanuelssegen” w 1769 roku. To ona zapoczątkowała powstanie najstarszej kopalni na Górnym Śląsku, która później przyjęła nazwę „Murcki” i nadawała ton dalszemu rozwojowi tej okolicy, przyciągając rzesze robotników.

W celu ochrony obszarów leśnych, które zachowały naturalny charakter, w dniu 18 grudnia 1953 roku ustanowiono rezerwat przyrody „Las Murckowski”. W latach 1958–1961 na szczycie Wzgórza zbudowano wieżę obserwacyjną, a ścieżka w tej okolicy przebiegała wzdłuż późniejszej ulicy Bielskiej, która obecnie jest częścią krajowej drogi nr 86.

W drugiej połowie lat 60. XX wieku na wzgórzach powstał tor saneczkowy, a na początku lat 70. inaugurowano kąpielisko „Dolinka”, które zdobyło uznanie wśród lokalnych mieszkańców. Niestety, z powodu pojawienia się niebezpiecznych bakterii, to popularne miejsce musiało zostać zamknięte.

Na szczycie Wzgórza Wandy znajduje się istotny zbiornik wodny, wchodzący w skład sieci magistralnej Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów. Wznosi się tam także dostrzegalnia przeciwpożarowa o wysokości 40 m, zarządzana przez PGL Lasów Państwowych. Po drugiej stronie parku Murckowskiego rozciąga się zabudowa Murcek, gdzie można podziwiać modernistyczny pałac z początków XX wieku, który obecnie pełni rolę przedszkola.

Na północny wschód od szczytu Wzgórza znajduje się grób żołnierzy węgierskich, którzy zostali tragicznie rozstrzelani przez sowietów 28 stycznia 1945 roku. W dalszej kolejności rozciąga się Dolinka Murckowska, a w okolicy ulicy Lędzińskiej można odnaleźć Siągarnię. Na zachód, po drugiej stronie ulicy Bielskiej, wznosi się imponująca Hałda Murckowska.

Na przełomie maja i czerwca 2021 roku na szczycie wzgórza zainstalowano tabliczkę wskazującą, że Wzgórze Wandy osiąga wysokość 352 m n.p.m. oraz oznaczenie, iż jest to najwyższy szczyt miasta Katowice. To miejsce jest również jednym z punktów do zdobycia odznaki PTTK „Korona Województwa Śląskiego”, co czyni je atrakcyjnym celem dla turystów oraz miłośników przyrody.

---

Oceń: Wzgórze Wandy (Katowice)

---