Willa Paula Frantziocha

---

Historia

Willa, znana jako „Korfantówka”, została zaprojektowana oraz zrealizowana przez mistrza budownictwa, Paula Frantziocha, w latach 1907-1909. Początkowo stanowiła ona dom prywatny rodziny Frantzioch, która posiadała ją do 1922 roku. W kolejnych latach obiekt został przejęty przez Polskie Kopalnie Skarbowe na Górnym Śląsku. W wyniku przewłaszczenia, w lipcu 1923 roku, nowym właścicielem został Wojciech Korfanty. W tym okresie wnętrza willi zostały przebudowane, zgodnie z projektem Jana Szprota. Korfanty mieszkał w tym miejscu aż do zmuszenia go do emigracji w 1935 roku, natomiast jego żona i córka pozostały tam do wybuchu II wojny światowej.

W tym niezwykłym miejscu gościli wybitni politycy oraz osobistości, w tym prezydent Polski Stanisław Wojciechowski, premier Julian Nowak oraz generał Henri Le Rond. Willa była także miejscem, gdzie przebywał wojewoda śląski Mieczysław Bilski i polityk szwajcarski Felix Calonder, który pełnił funkcję przewodniczącego Górnośląskiej Komisji Mieszanej. Po śmierci Korfantego, kondukt żałobny wyruszył właśnie z tego miejsca w dniu 20 sierpnia 1939 roku.

W czasie II wojny światowej nieruchomość została przejęta przez spółkę Grundstuckgesellschaft der Haupttreuhandstell Ost. We wnętrzach willi mieszkał doradca ekonomiczny, dr Mittelsted. W 1942 roku przeprowadzono kolejne zmiany w aranżacji wnętrz, tym razem według projektu Wolfganga Dronke. Po zakończeniu wojny, willa nie została zwrócona rodzinie Korfantego; status prawny budynku ustalono dopiero w 1957 roku, kiedy to Elżbieta Korfantowa została oficjalnie wprowadzona w posiadanie nieruchomości na mocy decyzji Katowickiego Sądu Grodzkiego.

W 1945 roku willa stała się siedzibą wojskowego sądu garnizonowego. W latach 1947-1953 obiekt był użytkowany przez Towarzystwo Powiernicze „Wschód”, a w kolejnych latach, od 1953 do 1957 roku, prowadziło tu działalność Przedsiębiorstwo Budowy Płytkich Kopalń, które w 1963 roku przejęło formalne prawa właścicielskie do budynku, udostępniając go przedszkolu w nieokreślonym czasie.

Od 1957 roku aż do chwili obecnej w willi funkcjonuje Miejskie Przedszkole nr 33. W 1989 roku, z okazji pięćdziesiątej rocznicy śmierci Wojciecha Korfantego, na fasadzie budynku została umieszczona tablica pamiątkowa z inicjatywy Muzeum Historii Katowic. Po roku 1989 miasto Katowice stało się jedynym właścicielem budynku oraz sąsiadującej działki.

W latach 1991-1992 willa przeszła szereg prac renowacyjnych, w tym wymianę pokrycia dachowego oraz odświeżenie elewacji. W dniu 30 grudnia 1994 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków województwa katowickiego pod numerem A/1565/94. Kolejna zmiana właścicielska miała miejsce 23 lipca 2019 roku, kiedy to obiekt przeniesiono do rejestru zabytków województwa śląskiego z numerem A/524/2019.

Architektura

Willa, która została wzniesiona w malowniczym stylu rezydencji wiejskiej, znanym jako Landhausstil lub cottage, jest doskonałym przykładem elegancji architektonicznej. Jest to dom murowany, piętrowy, z piwnicą oraz wysokim, częściowo mieszkalnym poddaszem, co czyni go wyjątkowym w swoim otoczeniu.

Jego nieregularna bryła charakteryzuje się zróżnicowanymi elewacjami, a także wykończona jest wysokim, dwuspadowym dachem o solidnej konstrukcji drewnianej, krytym dachówką karpiówką. Decydujące znaczenie dla układu architektonicznego ma elewacja frontowa (północna), w której wyróżnia się wysunięty ryzalit boczny zakończony półszczytowym daszkiem. Przyciąga również uwagę schodami prowadzącymi do cofniętego wejścia oraz tarasem na poziomie pierwszego piętra.

W przypadku elewacji tylnej (południowej), pierwotnie wyposażonej w dwuosiowy ryzalit, są cztery proste okna, które wprowadzają naturalne światło do wnętrza. Na parterze części głównej wzniesiono werandę, wsparcie której stanowią półokrągłe arkady, a powyżej znajduje się balkon. Dziś elewacja ta jest zdecydowanie zdominowana przez bryłę dawnej jadalni.

Elewacja zachodnia, o symetrycznym, trójosiowym kształcie, posiada niewielki wykusz na parterze, natomiast wschodnia została zmieniona przez wybicie wejścia do piwnicy oraz przez bryłę dawnej jadalni.

Na szczytach budynku znajdują się dekoracje drewniane, które stylistycznie nawiązują do tradycyjnej konstrukcji szachulcowej. Układ okien w budynku jest zróżnicowany – półkoliście zamknięte na parterze, prostokątne na piętrze, co dodaje mu charakteru. Centralna, podłużna lukarna doświetlająca piętro, posiada dekorację z półokrągłych drewnianych elementów. W całym budynku zastosowano stropy belkowe z drewna, z wyjątkiem części stropu nad piwnicą. Schody wewnętrzne, o stalowej konstrukcji z drewnianymi stopnicami, mają formę łamaną i dwubiegową.

Dyspozycja wnętrz

Willa charakteryzuje się interesującym, asymetrycznym układem, który skupia się na hallu w centralnej części oraz pokojach rozmieszczonych wokół niego. Na parterze, oprócz kuchni, znajdowały się cztery pomieszczenia – dwa przestronne, o powierzchniach odpowiednio 43 m² oraz 28 m², a także dwa mniejsze, mające po 16 m².

W północno-zachodnim narożniku wzniesiono murowane schody, które prowadziły na ganek, z którego można było przejść do obszernego hallu. Na wprost znajdowała się kuchnia, natomiast po lewej stronie ulokowano przestronny pokój dzienny, skąd wychodziło się zarówno na południową werandę, jak i amfiladowo do innych pokoi zlokalizowanych przy ścianach wschodniej i północnej.

Piętro budynku miało podobny układ, jednak nad kuchnią znajdował się dodatkowy pokój. W południowo-wschodnim narożniku usytuowano garderobę, obok łazienkę i ubikację. W suterenie znajdowało się mieszkanie dla służby oraz pomieszczenia gospodarcze, a na strychu ulokowano cztery pokoje oraz suszarnię.

W 1923 roku dobudowano jadalnię o powierzchni 70,5 m², która miała bezpośredni dostęp do ogrodu. Wówczas zamknięto werandę oraz wstawiono nowe okna w kuchni, a na piętrze powstał taras. Po stronie wschodniej największy pokój zachowano jako mieszkalny, zaś inne wnętrza przeznaczono na salon, gabinet oraz bibliotekę. Kuchnię przeniesiono do piwnicy, a na jej miejscu urządzono kredens. Na piętrze zmodernizowano również łazienki i ubikacje.

Projekt przebudowy z 1941 roku przewidywał wydzielenie trzech osobnych mieszkań, co doprowadziło do wprowadzenia dodatkowych podziałów pomieszczeń. Kuchnię przeniesiono z południa na północ, a nowe łazienki dodano do układu. Jadalnię podzielono na dwa mniejsze pokoje, a z pokoju mieszkalnego wydzielono osobną łazienkę, przekształcając bibliotekę w kuchnię. Te zmiany, przeprowadzone bez naruszania ścian nośnych, pozwoliły na zachowanie pierwotnego układu wnętrz w czytelnej formie.

Przekształcenie willi na przedszkole w 1957 roku spowodowało jedynie zmiany w przeznaczeniu pomieszczeń, nie ingerując w ich architektoniczne zasady.

Wyposażenie wnętrz

Niestety, z pierwotnego wyposażenia willi Paula Frantziocha nie zachowało się wiele elementów, które przetrwały do dzisiejszych czasów.

Jak podkreślono, jedynie stolarka okienna jest oryginalna, co nadaje obiektowi unikalny charakter. Pozostałe elementy, takie jak drzwi oraz wewnętrzna balustrada, datowane są na lata dwudzieste XX wieku.

Otoczenie

Od strony tylnej willi niegdyś istniał piękny ogród, który tworzył harmonijną przestrzeń do wypoczynku. Wzdłuż ulicy Powstańców posadzono szpaler lip drobnolistnych, które dodają uroku okolicy i nadają jej lekkości. W północnej części działki zbudowano obiekt, który obecnie pełni funkcję placu zabaw, zapewniając radość najmłodszym mieszkańcom. Całość otacza nietuzinkowy płot, składający się z kutych przęseł, które współczesne ekipy znaczenie podkreślają poprzez murowane słupy zakończone charakterystycznymi daszkami.

Ciekawostki

W trakcie remontu budynku, który miał miejsce w latach 1991–1992, dokonano niezwykłego odkrycia. W ukrytej skrytce umieszczonej w ścianie odnaleziono pistolet, który pochodzi z czasów II wojny światowej. Jego kaliber wynosił 7,65, a był on produkcji Bohmische Waffenfabrik AG w Pradze.

---

Oceń: Willa Paula Frantziocha

---