Willa Kramstów

Warto zauważyć, iż w XVIII wieku na tym obszarze, wzdłuż tzw. szosy mysłowickiej, mógł znajdować się niewielki dwór Mieroszewskich, właścicieli Ordynacji Mysłowickiej. Mieroszewska, Józefina, była jedyną córką pierwszego Ordynata Mysłowickiego, Jana Krzysztofa. W XIX wieku, rodzina Kramstów, przybyli ze Świebodzic na Dolnym Śląsku przemysłowcy, nabyli tę nieruchomość od Mieroszewskich, jednocześnie dokonując zakupu kopalń w Zagórzu, Niwce i Klimontowie.

Willa została zbudowana według projektu Juliusa Haase, którego plany datuje się na rok 1874. Jej architektura nawiązuje do stylu neoklasycystycznego i była przewidziana jako jednopiętrowa willa ogrodowa, przeznaczona dla Gustava von Kramsta, przemysłowca oraz właściciela dóbr ziemskich. Obiekt zawierał zadaszony podjazd, eleganckie boazerie oraz parkiety, a także pergolę użytkowo-ozdobną.

W 1906 roku willa została zakupiona przez kupca Siegfrieda Silbersteina. Formalnie pozostawała w jego rękach aż do 1945 roku, mimo iż w czasie II wojny światowej była zajęta przez władze okupacyjne, które przekształciły ją w niemiecki klub. Po wojnie obiekt znalazł się pod zarządem Instytutu Śląskiego, a następnie kilku innych instytucji, w tym terenowego koła Polskiego Towarzystwa Geograficznego, które działało tu od 1947 roku, aż do jego likwidacji w 1948 roku.

Od 1955 roku willa stała się siedzibą Klubu Pracy Twórczej. W latach 1956–1957 na parterze budynku od strony ul. Warszawskiej mieściła się redakcja tygodnika „Przemiany”. Jak podaje ówczesny przewodnik, dzięki wsparciu finansowemu PWRN oraz staraniom Jerzego Ziętka, dokonano generalnego remontu budynku, który został otwarty jako klub w lutym 1959 roku.

Remont oraz nowe aranżacje wnętrz były dziełem Tadeusza Gieruli, a dekoracje stworzyli artyści, tacy jak Wiesław Lange i Jan Dutkiewicz. Willa wzbogaciła się o salę przeznaczoną na imprezy kulturalno-artystyczne na 100 miejsc oraz restaurację w piwnicy, znaną dziś jako „Marchołt”. Mimo że struktura zewnętrzna uległa zmianie, budynek stał się centrum działalności katowickich artystów, dziennikarzy, literatów oraz muzyków.

Budynek został wpisany do rejestru zabytków 31 października 1991 roku (nr rej.: A/1439/91), obejmując ochroną całą posiadłość, w tym otoczenie. Dzisiaj mieści się w nim Klub Niezależnych Stowarzyszeń Twórczych „Marchołt”, który funkcjonuje od 5 lutego 1992 roku. Z kolei od 26 czerwca 2015 roku działa tam restauracja i klubokawiarnia Drzwi Zwane Koniem, założona przez spółdzielnię socjalną Honolulu, która angażuje osoby z niepełnosprawnościami.