Kościół Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach

---

Historia

Rozkwit przemysłu górniczo-hutniczego przyczynił się do znacznego przyrostu ludności w Roździeniu oraz Szopienic, co doprowadziło także do osiedlenia się ewangelików w tych rejonach. W 1894 roku hrabia Tiele-Winkler, właściciel Katowic oraz przyległych posiadłości, przekazał bezpłatnie teren pod budowę kościoła. Teren ten, usytuowany na skwerze Walentego Roździeńskiego, leży pomiędzy ulicami ks. bp. H. Bednorza a Obrońców Westerplatte, przeszedł weryfikację przez eksperta w zakresie potencjalnych zniszczeń górniczych. W związku z tym, w 1895 roku zdecydowano się na zmianę lokalizacji i wybrano inny, mniej dotknięty skutkami wydobycia teren pod Roździeniem. Nowa działka o powierzchni 2 612 m² znajdowała się blisko apteki Graefe’go i rezydencji lekarza dr. Stauba. W 1897 roku teren przeszedł na własność parafii ewangelickiej w Mysłowicach.

Na początku 1898 roku ewangelicy z Szopienic i Roździenia podjęli decyzję o budowie własnego kościoła. Na czoło prac budowlanych wysunął się Ernst Prittwitz und Gaffron, urzędnik hutniczy z Oławy, który stał na czele Komitetu Budowy Kościoła. Formalnie rozpoczęli oni działalność w 1898 roku z celem wybudowania świątyni w Roździeniu. Intensywnie zabiegali o fundusze w różnych instytucjach, w tym u spółki Georg von Giesches Erben, a wstępny koszt budowy szacowano na 60 tysięcy marek.

Pierwsza łopata pod budowę kościoła została wbita 13 marca 1899 roku, a ceremoniał poświęcenia kamienia węgielnego odbył się 25 kwietnia 1899 roku pod przewodnictwem ks. Erdmann’a, zwierzchnika śląskiego Kościoła ewangelickiego. Do końca marca 1900 roku kościół osiągnął stan surowy, a prace wykończeniowe wewnątrz budynku zaczęły się 1 kwietnia. Ostateczne zakończenie budowy miało miejsce w styczniu 1901 roku, a mistrzem murarskim odpowiedzialnym za konstrukcję był Hermann Ritschel z Roździenia.

Dnia 6 marca 1901 roku, generalny superintendent ks. Weigelt z Wrocławia dokonał poświęcenia nowo wybudowanej świątyni. W 1905 roku kościół uzyskał status oficjalnego filiału parafii w Mysłowicach, a całkowite odłączenie od matki parafii miało miejsce w 1910 roku, kiedy to powstała niezależna parafia w Roździeniu.

W trakcie II wojny światowej kościół przez pewien czas służył jako schronienie dla uchodźców. Po zakończeniu konfliktu zbrojnego obiekt znajdował się w bardzo złym stanie – był zanieczyszczony, okablowanie elektryczne było uszkodzone, a część witraży została zniszczona. W 1945 roku kościół pozostawał nieczynny przez pół roku, lecz od 1948 roku zaczął mieć stałego administratora. W ciągu następnych lat obiekt stał się gospodarzem diecezjalnego zjazdu chórów w latach 1964, 1975 i 2005. W 1987 roku wraz z parafianami dokonano gruntownej rewizji wnętrza, malując ściany na biało oraz korzystając z ciemnobrązowej farby na ławkach, ołtarzu, ambonie i chórze.

Uroczyste nabożeństwo z okazji setnej rocznicy kościoła miało miejsce 3 czerwca 2001 roku, w Święto Zesłania Ducha Świętego, w którym uczestniczyli między innymi bp Janusz Jagucki, bp Rudolf Pastucha, oraz bp Tadeusz Szurman (proboszcz sąsiedniej parafii ewangelickiej w Katowicach-Śródmieściu). Dnia 30 grudnia 2002 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego pod numerem A/76/02. Kolejne wydarzenia miały miejsce 9 września 2007 roku, gdy uroczyście obchodzono jubileusz 50-lecia Ordynacji ks. Karola Baumana oraz 15-lecia Ordynacji ks. Adama Maliny i ks. Henryka Reske.

Architektura

Architektura zewnętrzna

Kościół Zbawiciela to imponujący obiekt, wykonany z cegły klinkierowej, postawiony na fundamencie z twardego piaskowca. Jego konstrukcja ma formę prostokątnego rzutu z pięciobocznym prezbiterium i apsydą, oraz zakrystiami ulokowanymi po obu stronach prezbiterium.

Dominującym elementem budowli jest trójkondygnacyjna wieża, wznosząca się na wysokość 42 metrów, która pokryta jest iglicą. Kościół przykryty jest dachem dwuspadowym, wykończonym łupkiem. Dawniej, również wieża była pokryta łupkiem, a obecnie zakrystia północna ma dach czterospadowy, z kolei zakrystia południowa charakteryzuje się dachem wielospadowym. Długość świątyni wynosi 35 metrów, a szerokość to 16,5 metra, co daje powierzchnię użytkową 360 m² oraz kubaturę wynoszącą 5 400 m³.

Architektura kościoła uwidacznia cechy neogotyckie. Główne wejście prowadzi przez ostrołukowy portal, który znajduje się na frontowej, południowej fasadzie. Drzwi wykonane są z desek i ozdobione zawiasami w formie krzyży. Portal usytuowany jest między szkarpami oraz w kruchcie, która lekko wystaje przed masyw wieży.

W szczycie wspomnianej kruchty znajduje się okrągłe okno z maswerkiem, które dopełnia architektoniczną harmonię. Elewacje boczne, zarówno zachodnia, jak i wschodnia, są pięcioosiowe, co tworzy efekt rytmu ze szkarpami i profilowanym gzymsem, a także fryzem arkadowym. W pasie przyziemia wyróżniają się małe sparowane okna ostrołukowe, nad którymi znajdują się duże witrażowe okna ostrołukowe, ozdobione laskowaniem.

Dodatkowo, boczne wejścia od wschodu są obudowane niewielką kruchtą. Ściany apsydy oszkarpowane są i zdobione profilowaną podokapową gzymsem, a także fryzem arkadowym, z ostrołukowymi oknami wypełnionymi witrażami.

Architektura wnętrz i wyposażenie

Wnętrze kościoła to przestronne, jednonawowe halowe pomieszczenie, z prostokątną nawą oraz zamkniętym prezbiterium. Nawa ma szerokość 13 metrów, lecz nie jest przykryta sklepieniem, co pozwala na bezpośredni widok na konstrukcję dachu. Z kolei prezbiterium zdobi sklepienie kryształowe, a brzegi między nimi są zwieńczone ostrołukowo, otoczone profilowaną opaską z klinkieru. Wnętrze jest malowane na biało, co podkreśla jego prostotę, pozbawione jest polichromii.

Centralnym punktem wnętrza jest neogotycki drewniany ołtarz z końca XIX wieku, ofiarowany przez cesarzową Augustę Wiktorię. Ołtarz zdobi napis w języku niemieckim z Biblii, który głosi: DAS BLUT JESU CHRISTI DES SOHNES GOTTES MACHT UNS REIN VON ALLER SÜNDE 1. Joh. 1,7, co w tłumaczeniu na polski oznacza, że krew Jezusa Chrystusa, Syna Bożego, oczyszcza nas od wszelkiego grzechu (1. Jan 1,7). W centralnej części apsydy umieszczony jest witraż figuralny, przedstawiający postać Chrystusa Króla.

W przedniej części nawy, po prawej stronie, znajduje się elegancko rzeźbiona ambona, do której prowadzą schody pochodzące z zakrystii. Ambona jest wykonana z drewna i zdobiona licznymi motywami roślinnymi. Pod kopułą ambony znajduje się rzeźba gołębicy, symbolizująca Ducha Świętego. Na ambonie widnieje również cytat biblijny w języku niemieckim: SELIG SIND, DIE GOTTES WORT HÖREN UND BEWAHREN. L. 11. 28., który w wolnym tłumaczeniu brzmi: Błogosławieni są ci, którzy słuchają Słowa Bożego i strzegą go (Łk. 11. 28).

Na poziomie ambony, po lewej stronie prezbiterium, umieszczona jest neogotycka chrzcielnica z gipsu z 1907 roku, ukazująca klęczącego anioła. W zakrystii, po prawej stronie prezbiterium, można zobaczyć rzeźbę Chrystusa. Zachowały się także ławki z okresu budowy kościoła, cztery neogotyckie tablice na numery pieśni oraz dwa duże żyrandole, które wykonał w darze mistrz blacharski z Szopienic – Julius Vogel.

W przedsionku kościoła znajduje się epitafium, na którym uczczono imiona, nazwiska oraz daty śmierci parafian, którzy zginęli na frontach I wojny światowej. Inskrypcja została sporządzona w języku niemieckim, a w latach 90. XX wieku dodano również polski opis, wyjaśniający treść tablicy. Organy, zbudowane przez Heinricha Schlaga ze Świdnicy, obdarzone są 18 głosami, dwoma manuałami i pedałem. Instrument został ofiarowany przez hrabiego Huberta von Thiele-Wincklera. Organy znajdują się na chórze muzycznym, wspartym na czterech drewnianych kolumnach, a ich wejście znajduje się od strony zewnętrznej kościoła, obok bocznego wejścia.

Manuał I	Manuał II	Pedał
1. Bordun 16.	1. G.Principl. 8.	1. Violon 16.
2. Principal 8.	2. Salicional 8.	2. Subbass 16.
3. Hohlflöte 8.	3. Flöte 8.	3. Cello 8
4. Gambe 8.	4. Fl. dolce 8.	4. Octavbass 8.
5. Octave 4.	5. G.Principl. 4.	_
6. Fl. amabile 4.	6. Fl. travers 4.	_
7. Quarte 2 fach.	_	_
8. Mixtur 4 fach.	_	_

Wieża kościoła dzwoni trzema stalowymi dzwonami: duży, który jest używany na specjalne okazje, z napisem: Jesus Christus gestern und heute und derselbe auch in ewigkeit Hbr. 13,8, co oznacza, że Jezus Chrystus wczoraj i dziś, ten sam i na wieki (Hbr. 13,8); średni dzwon, który jest nieużywany (od 3 października 2010 roku wypadło z niego serce); oraz mały, który jest używany podczas każdego nabożeństwa.

Otoczenie

„Kościół Zbawiciela zlokalizowany jest przy ulicy ks. bp. H. Bednorza w Katowicach, w obrębie dzielnicy Szopienice-Burowiec. Charakterystyczną cechą tego obiektu jest jego niespotykanie ustawiona bryła – nie jest on orientowany, co oznacza, że główne wejście znajduje się od strony południowej, a prezbiterium ulokowane jest po stronie północnej. Otoczenie kościoła tworzy malowniczy ogród, a całość terenu jest odgrodzona metalowym ogrodzeniem, które wspiera akcent przestrzenny. W pobliżu znajdującego się zachodniego skrzydła kościoła, przy ulicy ks. bp. H. Bednorza 20, znajduje się dwukondygnacyjny budynek domu parafialnego, który został wzniesiony z cegły.”

---

Oceń: Kościół Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach

---