Bazylika św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej w Katowicach

---

Historia

Bazylika pw. św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej to trzeci kościół parafialny w Bogucicach. Już wcześniej proboszcz ks. Leopold Markiefka planował budowę tej świątyni, jednak ze względu na brak czasu, jedynie przeznaczył na ten cel 6 tysięcy marek. Ostatecznie budowę rozpoczął ks. Ludwik Skowronek. W roku 1891 stary kościół został rozebrany, a jednocześnie rozpoczęto prace budowlane nowego miejsca kultu. Przez ten czas nabożeństwa odbywały się w kościele tymczasowym, który powstał dzięki przebudowie stodoły plebańskiej. Ten remont zakończono jeszcze w tym samym roku.

Uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego miało miejsce 17 lipca 1892 roku, w dniu odpustu Matki Bożej Szkaplerznej, przez dziekana ks. Józefa Michalskiego z Lipin. Dwa lata później, 25 października 1894 roku, biskup wrocławski ks. kard. Georg Kopp dokonał konsekracji nowej świątyni. Koszty budowli znacznie przewyższyły pierwotne założenia finansowe, osiągając 346 tysięcy marek. Wykonawstwo zlecono firmie mistrza budowlanego Paula Müllera z Chełma Wielkiego.

Uważa się, że projekt bazyliki opracował Paul Jackisch, chociaż istnieją wątpliwości dotyczące tego przypisania, szczególnie według ustaleń Przemysława Piwowarczyka. Istniały także inne propozycje projektu, w tym koncepcja wiedeńskiego architekta Hugona Heera, która była zbyt kosztowna i monumentalna. Projekt Heera wpłynął jednak na późniejsze budowy, w tym kościoła pw. śś. ap. Piotra i Pawła w Gliwicach.

W chwili konsekrowania, w bazylice znajdował się już ołtarz główny oraz dwa ołtarze boczne – św. Floriana i św. Barbary. Ołtarz św. Barbary był ufundowany przez kopalnię „Ferdinand” (później „Katowice”), natomiast fundator ołtarza św. Floriana pozostaje nieznany. Główny ołtarz poprzedniego kościoła został umieszczony w prawym skrzydle transeptu, natomiast ołtarz kalwaryjski w lewym transepcie został poświęcony 17 lipca 1898 roku.

W świątyni zamówiono również trzy dzwony. Dwa z nich – St. Michael i St. Raphael – zostały odlane w ludwisarni w Apoldzie w 1890 roku, a trzeci – St. Gabriel – został stworzony w 1892 roku w Pawłowiczkach. W 1898 roku jeden z dzwonów pękł, więc zainstalowano nowy, który został poświęcony 7 kwietnia 1900 roku. Dzwony te zostały jednak zarekwirowane przez wojska niemieckie w 1917 roku, a w 1919 roku zainstalowano nowe, pochodzące z firmy F. Otto z Hemelingen.

W 1926 roku, ks. Franciszek Ścigała, umieścił w prezbiterium tablicę upamiętniającą poległych powstańców śląskich, która prawdopodobnie została zniszczona podczas II wojny światowej. W latach 1929-1930 jakość budynku została poprawiona dzięki remontowi zorganizowanemu przez Katowicką Spółkę Akcyjną dla Górnictwa i Hutnictwa. Dzwony kościelne zostały ponownie zarekwirowane w 1942 roku, a nowe odlane w hucie „Małapanew” w Ozimku zawisły w 1958 roku.

W latach 50. XX w. świątynia przeszła znaczne zmiany związane z obchodami setnej rocznicy dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny. Przygotowano nową polichromię, której autorami zostali katowiccy artyści Edmund Czarnecki i Jan Stasiniewicz. W 1954 roku przebudowane zostało ołtarz główny, do którego przeniesiono obraz Matki Bożej Boguckiej, umieszczony w specjalnie zaprojektowanym tryptyku przez Pawła Szneli.

Pod koniec lat 70. XX wieku kościół przeszedł remont, który był konieczny z powodu szkód górniczych oraz dostosowano go do reform liturgicznych wprowadzonych przez sobór watykański II. W 1982 roku ponownie zmieniono ołtarz główny, w którym obraz Matki Bożej Boguckiej zajął aktualne miejsce, a poniżej znalazła się płaskorzeźba św. Szczepana. 26 maja 1988 roku kościół został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych.

Z okazji setnej rocznicy poświęcenia kościoła parafialnego w 1994 roku przeprowadzono szereg prac remontowo-porządkowych, w tym renowację dachu pokrytego miedzianą blachą, malowanie wnętrz, a także uporządkowanie terenu wokół świątyni, w tym nasadzenie krzewów ozdobnych oraz instalację nowego oświetlenia. Uroczystość stulecia odbyła się w październiku tego samego roku, z udziałem kapłanów związanych z bogucicką parafią.

W roku 2004 na wieży bazyliki uruchomiono zegary, które były nieczynne przez dłuższy czas. W latach 2006-2007 przeprowadzono konserwację wykonywaną przez konserwatora Adriana Poloczka, w ramach której zrekonstruowane zostały figury aniołów w ołtarzu kalwaryjskim. Po 2010 roku odnowiono kamienne i ceglane detale architektoniczne, a w latach 2012-2013 wykonano malowanie wnętrz oraz prace restauracyjne przy polichromiach. 21 czerwca 2015 roku nuncjusz apostolski w Polsce abp Celestino Migliore nadał świątyni tytuł bazyliki mniejszej. W ten sposób kościół pw. św. Szczepana w Katowicach stał się drugą w mieście oraz szóstą w archidiecezji katowickiej bazyliką.

Architektura zewnętrzna

Neogotycka budowla, znana jako bazylika pw. św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej, została zaprojektowana w formie krzyża łacińskiego. Całość wieńczy dachy dwuspadowe, a ich przecięcie z transeptem podkreśla sygnaturka.

Elewacje kościoła wyłożono czerwoną licowaną cegłą, natomiast przyziemie oraz różnorodne dekoracje zostały wykonane z kamienia. Szczególnie interesująca jest fasada, umiejscowiona po stronie północnej; jest ona jednowieżowa i oszkarpowana dwuskokowymi przyporami, co stanowi element wzmacniający konstrukcję budowli.

Główny portal przyciąga wzrok dzięki tympanonowi, który szczyci się witrażem i mozaiką przedstawiającą Jezusa Chrystusa. Powyżej tympanonu urzeka wydłużone okno, a na poziomie okapu ścian bocznych, z trzech stron, umieszczono uskoki muru z płycinami, w których znalazły się zegary.

Elewacja wieży jest równie interesująca, z oknami zamkniętymi ostrym łukiem, zlokalizowanymi na każdej stronie czworobocznej wieży, która jest zwieńczona ostrosłupowym hełmem, ozdobionym sterczynami u podstawy.

W obszarze elewacji wschodniej, a także zachodniej, zlokalizowane są czteroprzęsłowe korpusy nawowe, oddzielone dwuskokowymi przyporami. Zwieńczają je ściany, które zamykają ramiona transeptu, obok znajdują się dwuprzęsłowe przybudówki przy prezbiterium oraz trójboczna absyda.

Co więcej, po obu stronach, pomiędzy apsydą a ścianą prezbiterium, zauważyć można wieżyczki o wielokątnych rzucie, które charakteryzują się ostrołukowymi oknami umieszczonymi w górnej części, pokryte hełmami w kształcie ostrosłupa.

W skrajnych północnych przęsłach korpusu nawowego oraz w północnych ścianach transeptu przewidziano wejścia, które są zwieńczone nadświetlami ozdobionymi wimpergami. Okna w świątyni mają formę wielokwaterową, są oryginalnie osadzone w żelaznych ramiakach i zamykają się ostrym łukiem, co dodaje budowli majestatyczności.

Architektura wnętrz i wyposażenie

Ogólna charakterystyka

Ta imponująca świątynia to przykład halowej, trójnawowej budowli, która wyróżnia się transeptem oraz prezbiterium zakończonym absydą. Wnętrze bazyliki zachwyca gości sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, a także charakterystycznym sklepieniem gwiaździstym w miejscu, gdzie nawa łączy się z transeptem. Warto zwrócić uwagę na jednolitą wysokość naw, a także na wieloboczne filary, które dają efekt przestronności – po cztery z każdej strony. Na dodatku, przeszklone empory znajdujące się nad zakrystią oraz kaplicą dodają lekkości.

Camienne posadzki nadają wnętrzu surowości, podczas gdy ściany boczne wyłożono w efektywne niebieskie i brązowe płytki ceramiczne, które tworzą harmonijną kompozycję kolorystyczną w tym historycznym miejscu.

Ołtarze

Główny ołtarz w bazylice zachwyca swoją formą, przypominając gotycki relikwiarz bądź monstrancję. Centralnym punktem kompozycji jest piękny obraz Matki Bożej Boguckiej, otoczony figurami Dobrego Pasterza oraz świętych: Michała, Jana Chrzciciela i Piotra oraz Pawła. Obok widnieją również postacie doktorów Kościoła: Ambrożego, Hieronima, Grzegorza i Augustyna. Pod obrazem Matki Bożej znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca ukamieniowanie św. Szczepana, co nadaje głębiu duchowego znaczenia. Na ołtarzu posoborowym dostrzec można płaskorzeźbę ostatniej wieczerzy.

Ołtarze boczne harmonizują z głównym. Lewy dedykowany jest św. Barbarze, patronce górników, natomiast prawy – św. Florianowi, opiekunowi hutników. Postać św. Barbary ukazane jest w kontekście kopalni, natomiast w dolnej części ołtarza dostrzec można płaskorzeźbę reprezentującą ofiarę Melchizedeka. Św. Florian, w zestawieniu z górnośląskim krajobrazem, przybliża wydarzenia związane z wytopem stali. Figurki św. Anny, św. Wojciecha i św. Józefa zamykają wizualną narrację w bocznym ołtarzu. Na dolnej części ołtarza umieszczona ulokowana jest płaskorzeźba ze sceną ofiary Abla.

Dwa dodatkowe ołtarze znajdują się w transepcie: z prawej strony widnieje Matka Boża Szkaplerzna z obrazami ukazującymi Boże Narodzenie oraz ukamienowanie św. Szczepana, natomiast z lewej strony ołtarz kalwaryjski, przedstawiający Jezusa na tle Jerozolimy, grupę Ukrzyżowania z Matką Bożą Bolesną, Ogrójec oraz wjazd Jezusa do Jerozolimy.

Pozostałe elementy wyposażenia

Wyjątkowe witraże nad głównym ołtarzem przedstawiają świętych: Elżbietę, Józefa, Jadwigę Śląską i Ludwika. W lewym transepcie dostrzec można witraż zatytułowany „Jezus przyjaciel dzieci”, ufundowany przez górników późniejszej kopalni „Jerzy”. W prawym transepcie znajduje się z kolei witraż ukazujący Szymona Stocka oraz św. Dominika, co wprowadza kolejny wymiar duchowości.

Ambona w tym świętym miejscu ozdobiona jest sylwetkami czterech ewangelistów, a na jej górze znajduje się baldachim z inskrypcją Beati qui audiunt Verbum Dei et custodiunt. W zwieńczeniu umieszczono figurę Mojżesza, która wskazuje na tablice Dekalogu. Pomiędzy amboną a baldachimem znajduje się również płaskorzeźba przedstawiająca Chrystusa nauczającego.

Wyjątkowe konfesjonały w bazylice stają się dziełami sztuki z symboliczną ornamentyką. Pierwszy z nich przedstawia rzeźby syna marnotrawnego oraz Matki Bożej Bolesnej, zaś na drugim uwidocznione są postaci Marii Magdaleny i Dawida w pokucie. Na konfesjonale, zlokalizowanym w sąsiedztwie zakrystii, można dostrzec płaskorzeźbę ze św. Jana Nepomucena.

Na chrzcielnicy umieszczono obrazek z chrztem Jezusa w Jordanie. Organy, wytworzone przez firmę Schlag & Söhne radują dusze wiernych, a ich rozbudowa do 45 głosów miała miejsce w 1915 roku. W kościele znajdują się cztery dzwony: Św. Jan z XV/XVI wieku, St. Michael z 1958 roku, St. Gabriel również z 1958 roku oraz St. Stephanus z tego samego roku. Wmururowane w przedsionku kościoła epitafia upamiętniają zasłużonych bogucickich proboszczów: ks. Ludwika Skowronka, ks. Franciszka Ścigały, ks. Alfonsa Tomaszewskiego oraz ks. Józefa Olesia.

Obraz Matki Bożej Boguckiej

Obraz Matki Bożej Boguckiej jest bez wątpienia najważniejszym skarbem bogucickiej bazyliki, powstałym w około XV wieku. Ten niezwykły zabytek został kilkakrotnie przemalowywany, co świadczy o jego znaczeniu i dbałości, jaką mu poświęcono na przestrzeni wieków. Namalowany na lipowej desce, jego wymiary wynoszą 101×79 cm, a grubość deski to 12 mm. Autora tego dzieła pozostaje nieznany, co dodaje mu pewnej tajemniczości.

W przedstawieniu widzimy Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus w półpostaci, co wzbudza wzruszenie i oddanie wiernych. Kluczowym momentem związanym z kultem maryjnym w Bogucicach jest pierwsza niedziela czerwca, kiedy to odbywa się uroczystość Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Na przestrzeni wieków, wiele rzesz pątników pielgrzymowało, aby oddać cześć temu wizerunkowi.

Od 1954 roku obraz znajduje się w ołtarzu głównym, stając się centralnym punktem kultu. Szczególny moment miał miejsce 4 czerwca 2000 roku, kiedy to obraz został uroczyście ukoronowany koronami papieskimi. Korony te zostały poświęcone przez Jana Pawła II w 1999 roku w Gliwicach, co nadało temu wydarzeniu jeszcze większą doniosłość. W ten sposób obraz Matki Bożej Boguckiej został uhonorowany na wiele sposobów, co podkreśla jego znaczenie dla społeczności lokalnej i wiernych całej Polski.

Otoczenie

Bazylika św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej znajduje się na południowo-wschodnim rogu skrzyżowania ulic ks. L. Markiefki oraz Leopolda w Katowicach, w obrębie dzielnicy Bogucice. Warto zauważyć, że budynek nie jest w orientacji liturgicznej, co czyni go interesującym obiektem architektonicznym.

W sąsiedztwie bazyliki można zobaczyć zespół figur wykonanych z piaskowca, datujących się na połowę XIX wieku. Te sześć figur jest pozostałością po wcześniejszej świątyni w Bogucicach i przedstawia znane postacie świętych, takich jak Piotr, Paweł, Szczepan, Barbarę, Józefa z Dzieciątkiem oraz Maryję. Dodatkowo, przykościelny krzyż z drogi krzyżowej wciąż zachwyca swoją formą i znaczeniem.

Na północ od bazyliki, w budynku przy ulicy Leopolda 1-3, znajduje się siedziba Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi, gdzie prowadzone są działania wychowawcze dla dzieci i młodzieży oraz przedszkole. Siostry przybyły do Bogucic w grudniu 1866 roku, co świadczy o długiej tradycji edukacyjnej w tym regionie.

Na południe od bazyliki usytuowany jest klasztor bonifratrów, którzy sprawują opiekę nad Szpitalem Zakonu Bonifratrów pw. Aniołów Stróżów, który został otwarty we wrześniu 1874 roku. Główna siedziba placówki znajduje się pod adresem ulica ks. L. Markiefki 87, co czyni to miejsce ważnym punktem na mapie Katowic.

Na wschód od bazyliki, przy ulicy W. Wróblewskiego, ulokowany jest cmentarz parafialny, który jest najstarszą nekropolią Katowic. Jego pierwsze wzmianki pochodzą z 1598 roku, a cmentarz był wielokrotnie powiększany przez wieki. W centralnej alei można znaleźć kaplicę Najświętszego Serca Pana Jezusa, która zbudowana została na fundamentach świątyni pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny, znanej z lokalnych przekazów. Blisko niej zlokalizowana jest również kaplica Ogrójca.

---

Oceń: Bazylika św. Szczepana i Matki Bożej Boguckiej w Katowicach

---