Dom Squedera w Katowicach

---

Historia

Dom, który został wzniesiony dla inżyniera Jana Squedera, usytuowany jest na działce o powierzchni 185 m², w miejscu, gdzie niegdyś funkcjonowała Mleczarnia Zdrowia. Projekt architektoniczny budynku powstał w 1932 roku, a jego twórca niestety pozostaje anonimowy. Budowa, która rozpoczęła się z dużym opóźnieniem, została zakończona latem 1937 roku, a gmach oddano do użytku jeszcze w tym samym roku.

W momencie powstania budynku na parterze mieścił się sklep, którego witryny były na poziomie chodnika. Na pierwszym piętrze ulokowano kawiarnię Scala, która była w posiadaniu Wincentego Grzędy, a powyżej znajdowały się biura oraz mieszkania. Po zakończeniu II wojny światowej, kawiarnię przekształcono w sale wystawowe, a sam budynek stał się siedzibą katowickiego oddziału Centralnego Biura Wystaw Artystycznych. Otwarte ono zostało 2 października 1949 roku i funkcjonowało w gmachu przy ulicy Dworcowej 13 aż do 1972 roku, kiedy to przeniosło się do nowej lokalizacji znajdującej się przy alei W. Korfantego.

Po przeniesieniu Biura Wystaw Artystycznych, w zajmowanych przez nie pomieszczeniach swoją działalność rozpoczęła galeria Art Nova, której tradycje kontynuowała późniejsza galeria Art Nova 2. W budynku przeprowadzono podział mieszkań, co umożliwiło powstanie różnych kancelarii adwokackich oraz gabinetów lekarskich.

W 2005 roku w budynku przeprowadzono termomodernizację, której skutkiem było zatracenie pierwotnych proporcji oraz detali architektonicznych, które charakteryzowały dom inżyniera J. Squedera. W trakcie tych prac dodano nowe elementy, takie jak balustrady, które wcześniej nie istniały. W pierwszych latach XXI wieku na pierwszym piętrze funkcjonował pub Za drzwiami (do 2011 roku), a po jego zamknięciu powstała herbaciarnia Teoria. Budynek stał się również jednym z punktów na nowo otwartym w Katowicach w 2011 roku Szlaku Moderny.

Na koniec czerwca 2021 roku na parterze budynku zakończyła działalność galeria ZPAP-u, co otworzyło drzwi dla nowego najemcy – sklepu odzieżowego, który zajął jej miejsce.

Charakterystyka

Dom inż. Jana Squedera mieści się przy ulicy Dworcowej 13, na rogu z ulicą św. Jana, w centralnej część miasta, w dzielnicy Śródmieście. To narożna konstrukcja, łącząca funkcje handlowe i biurowe, zbudowana z cegły i wspierana szkieletem żelbetowym. Gmach cechuje płaski dach oraz pięć kondygnacji nadziemnych i jedna podziemna, a jego powierzchnia zabudowy wynosi 123 m², podczas gdy kubatura osiąga 3 113,22 m³.

Obiekt nawiązuje do stylu funkcjonalizmu i jest uznawany za jeden z najważniejszych przykładów architektury modernistycznej w Katowicach. Stanowi również doskonałą realizację w duchu zasad nowej architektury, zgodnych z koncepcjami Le Corbusiera, zarówno w zakresie formy, jak i estetyki. Architektonicznie, Dom Squedera przyjmuje formę sześcianu, który na elewacji od strony ulicy św. Jana delikatnie się wybrzusza.

Na parterze, który pełni funkcje handlowe, dominują duże szklane witryny w ciemnym odcieniu, tworzące wrażenie lekkości. Obrys parteru jest nieco mniejszy od nadwieszającej się bryły, co sprawia, że wydaje się ona unosić nad dolną kondygnacją, stabilizowaną jedynie przez szeroko rozmieszczone słupy. Na ostatniej kondygnacji budynku znajdują się loggie, wyróżnione wystającymi balustradami.

Obie frontowe elewacje budynku, mimo użycia tych samych materiałów, są różnie zaprojektowane. W skład ich wystroju wchodzą głównie okna, które ułożone zostały „wstęgowo” oraz puste obszary ścian. Różnice w ułożeniu okien są szczególnie widoczne na drugiej kondygnacji. Od strony ulicy św. Jana okna tworzą trzy poziome pasy, natomiast w części frontowej od ulicy Dworcowej na trzech kondygnacjach umieszczono balkony, osłonięte wystającymi płytami, które kontrastują z płaską elewacją. Taki typ balkonu zostały zastosowany przez Le Corbusiera w budynku Villa Stein (inne języki) w Garches, wzniesionym w latach 1927.

Obiekt inż. J. Squedera posiada status wpisu do gminnej ewidencji zabytków Katowic. Na połowę 2023 roku w tym budynku z siedzibą działają m.in. Salon Desy (nr 12), butik odzieżowy, kluboczajownia Teoria, pracownia UFFO oraz kancelaria adwokacka. Dodatkowo, gmach jest siedzibą Okręgu w Katowicach Związku Polskich Artystów Plastyków.

---

Oceń: Dom Squedera w Katowicach

---