Aleksandra Śląska

---

Życiorys

Była ona córką Edmunda Wąsika, który pełnił funkcję wicedyrektora Okręgu PKP, a także angażował się w działalność narodową, biorąc udział w III powstaniu śląskim oraz zasiadając w Sejmie II RP w latach 1935–1938. Jej matką była Helena z Masłowskch Jewasińska. Aleksandra miała o rok młodszego brata Olgierda oraz przyrodnią siostrę Bożenę Jewasińską.

W latach 30. XX wieku uczęszczała do Gimnazjum i Liceum im. Królowej Jadwigi w Katowicach, aczkolwiek jej nauka została przerwana przez wybuch II wojny światowej. W 1945 roku przeniosła się do Krakowa, gdzie z powodzeniem zdała maturę w trybie wieczorowym. W 1946 roku rozpoczęła naukę w szkole dramatycznej przy krakowskim Teatrze im. Juliusza Słowackiego. Tam po raz pierwszy zetknęła się z teatrem oraz znanymi postaciami polskiej sceny teatralnej, w tym z Juliuszem Osterwą.

W 1947 roku ukończyła krakowską PWSA. Po przeprowadzce do Warszawy rozpoczęła pracę jako aktorka w Teatrze Współczesnym (1949–1956, 1959–1961) oraz Teatrze Ateneum (1956–1959, 1962–1989). Od 1973 roku była wykładowcą w PWST w Warszawie. W styczniu 1976 roku zdecydowała się na podpisanie listu protestacyjnego do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL, sprzeciwiając się zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W 1987 roku uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego sztuki teatralnej.

Za swoje osiągnięcia artystyczne została wyróżniona 19 nagrodami oraz odznaczeniami zarówno państwowymi, jak i branżowymi. Dwukrotnie wchodziła w związek małżeński. Pierwszym z jej mężów był onkolog Czesław Górski, z którym miała syna Szczęsnego. Następnie po raz drugi wyszła za mąż za Janusza Warmińskiego, który był dyrektorem teatru Ateneum.

Zmarła na raka krtani, a jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 339-3-5,6).

Role teatralne

Aktorka Aleksandra Śląska do swojego dorobku artystycznego wniosła wiele niezapomnianych ról, które z pewnością zapisały się w historii polskiego teatru. Oto niektóre z nich:

• Ruth i Liesel – Niemcy, w reżyserii Leona Kruczkowskiego,
• Blanche – Tramwaj zwany pożądaniem, dramat autorstwa Tennessee Williamsa, w reżyserii Janusza Warmińskiego,
• Arkadina – Mewa, według Antoniego Czechowa, w reżyserii Janusza Warmińskiego,
• Maria Stuart – Maria Stuart, utwór Juliusza Słowackiego, Teatr Telewizji 1965,
• Amelia – Mazepa, według Juliusza Słowackiego, w reżyserii Gustawa Holoubka, Teatr TV 1968.

Filmografia

Filmografia Aleksandry Śląskiej obejmuje szeroki wachlarz ról zarówno w filmach fabularnych, jak i w produkcjach telewizyjnych oraz dublowanych filmach. Poniżej przedstawiamy szczegółowe zestawienia jej dokonań artystycznych.

Filmy
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1947	Ostatni etap	oberaufseherin	brak
1949	Dom na pustkowiu	Basia	brak
1951	Młodość Chopina	Konstancja Gładkowska	brak
1951	Rodzina Sonnenbrucków	Fanchette	brak
1953	Piątka z ulicy Barskiej	Hanka	brak
1954	Autobus odjeżdża 6.20	Krystyna Poradzka	brak
1957	Pętla	Krystyna	brak
1960	Rok pierwszy	nauczycielka	brak
1960	Historia współczesna	Jadwiga, żona Bielasa	brak
1962	Spotkanie w Bajce	Teresa	brak
1962	Trio	Berta	brak
1963	Pasażerka	Liza	brak
1963	Mansarda	Maria	brak
1963	Ich dzień powszedni	Nitka, żona Siennickiego	brak
1966	Kara cięższa niż kara	lektor	film dokumentalny; w napisach określenie funkcji: Współpraca
1970	Obóz na Przemysłowej	lektor	film dokumentalny
1971	Bolesław Śmiały	żona króla Bolesława Śmiałego	brak
1982	Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny	królowa Bona Sforza d’Aragona, matka Zygmunta II Augusta	brak

W tej części zaprezentowane są filmy, w których wystąpiła. Jej kariera filmowa rozpoczęła się w latach 40. XX wieku, a przez lata aktywności artystycznej odegrała wiele pamiętnych ról.

Produkcje telewizyjne
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1956	Człowiek i cień	Julia Giuli, śpiewaczka	spektakl telewizyjny
1959	Naszyjnik	pani Loisel	spektakl telewizyjny
1959	Akcja Wega	Irena	spektakl telewizyjny
1961	Wygnańcy	Berta	spektakl telewizyjny
1962	Idy marcowe	Klodia	spektakl telewizyjny
1963	Świadkowie albo nasza mała stabilizacja	osoba prologu	spektakl telewizyjny
1963	Skandal w Hellbergu	Hilda Diederich	spektakl telewizyjny
1964	Pomyłka, proszę się wyłączyć!	pani Stevenson	spektakl telewizyjny
1965	Śmierć w środkowym pokoju	Marta	film telewizyjny
1965	Maria Stuart	Maria Stuart	spektakl telewizyjny
1966	Za kulisami	Lia	spektakl telewizyjny
1966	Panna Rosita czyli mowa kwiatów	Rosita	spektakl telewizyjny
1966	Pan Tadeusz	Telimena	spektakl telewizyjny
1966	Listy do Delfiny	Delfina Potocka	spektakl telewizyjny
1966	Dom kobiet	Joanna	spektakl telewizyjny
1967	Martwa królowa	Ines de Castro	spektakl telewizyjny
1967	Czarna suknia	Joanna Orłowska	film telewizyjny
1968	Nokturn	Olga Andrejewna	spektakl telewizyjny
1968	Łagodna	Ona	spektakl telewizyjny
1969	Niemcy	Ruth, córka prof. Sonnenbrucha	spektakl telewizyjny
1969	Mazepa	Amelia, żona wojewody	spektakl telewizyjny
1970	Piszę pamiętnik artysty	hrabina	spektakl telewizyjny
1970	Granica	Elżbieta Biecka	spektakl telewizyjny
1972	Wyspy szczęśliwe	żona doktora	film telewizyjny
1972	Wiśniowy sad	Raniewska	spektakl telewizyjny
1972	Odlot	Denis	spektakl telewizyjny
1972	Dwa teatry	Pani	spektakl telewizyjny
1973	Wielka miłość Balzaka	hrabina Maria Potocka	serial telewizyjny, odcinki: 3, 6
1973	Beatryks Cenci	Lukrecja Cenci	spektakl telewizyjny
1974	Sława i chwała	Maria Bilińska	spektakl telewizyjny
1974	Hedda Gabler	Hedda Gabler	spektakl telewizyjny
1976	Dzika kaczka	Pani Soerby	spektakl telewizyjny
1979	Wiśnie	księgowa Pawlakowa	film telewizyjny
1980	Królowa Bona	królowa Bona Sforza d’Aragona, żona Zygmunta I Starego	serial telewizyjny, odcinki: 1-12

Lista produkcji telewizyjnych ukazuje wszechstronność aktorską Aleksandry, która brała udział w licznych spektaklach telewizyjnych, przyciągając uwagę widzów swoimi występami.

Dubbing
Rok	Tytuł	Rola	Uwagi
1960	Teresa Raquin	Teresa Raquin	Brak
1965	Wizyta starszej pani	Karla Zachanassian	Brak
1966	Wyrok w Norymberdze	pani Bertholt	Brak
1968	Anna Karenina	Anna Karenina	Brak
1973	Królowa Elżbieta	królowa Elżbieta I	Brak
1976	Kto się boi Virginii Woolf?	Martha	Brak

Dubbing to kolejny aspekt jej twórczości. Aleksandra użyczyła swojego głosu wielu znanym postaciom, co dodatkowo wzbogaciło jej dorobek artystyczny.

Ordery i odznaczenia

W życiorysie Aleksandry Śląskiej znajdują się liczne wyróżnienia, które świadczą o jej znaczącym wkładzie w kulturę i pracę na rzecz społeczeństwa. Oto lista odznaczeń, które otrzymała w swoim życiu:

• Order Sztandaru Pracy II klasy (1963),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1954),
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955),
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967),
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej” (1989),
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” (1967),
• Odznaka honorowa „Za zasługi dla Warszawy” (1966).

Nagrody

Lista osiągnięć Aleksandry Śląskiej obejmuje wiele prestiżowych nagród i wyróżnień, które podkreślają jej znaczący wkład w polską sztukę filmową oraz teatralną. Oto najważniejsze z nich:

• 1950 – otrzymała Państwową Nagrodę Artystyczną III stopnia za znakomitą kreację aktorską w filmie Dom na pustkowiu,
• 1954 – uhonorowana wyróżnieniem podczas Festiwalu Filmowego w Cannes za rolę w Piątce z ulicy Barskiej,
• 1955 – przyznano jej Nagrodę Państwową II stopnia za rolę filmową z ostatniej dekady,
• 1964 – zdobyła Nagrodę Państwową II stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie, ze szczególnym uwzględnieniem ról w Pierwszym dniu wolności, Więźniach z Altony oraz w Pasażerce,
• 1964 – nagrodzona przez Komitet ds. Radia i Telewizji za kreację w sztuce Skandal w Hellbergu i melodramacie Pomyłka, proszę się wyłączyć,
• 1967 – otrzymała Nagrodę Miasta Stołecznego Warszawy,
• 1967 – zdobyła nagrodę na IV Międzynarodowym Festiwalu Telewizyjnym w Pradze za najlepszą rolę kobiecą w Czarnej sukni,
• 1968 – ponownie uhonorowana przez Komitet ds. Radia i Telewizji za rolę w spektaklu telewizyjnym Mazepa,
• 1975 – wyróżniona Złotym Ekranem za występy w spektaklach teatru telewizji Hedda Gabler oraz Sława i chwała,
• 1978 – zdobyła nagrodę teatralną tygodnika „Przyjaźń” za rolę Arkadiny w Mewie Czechowa w Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza w Warszawie,
• 1982 – przyznano jej nagrodę I stopnia (zespołową) przewodniczącego Komitetu ds. Radia i Telewizji, szczególnie za przybliżenie postaci historycznej Bony Sforzy w serialu Królowa Bona,
• 1985 – nagroda na XI Ogólnopolskim Konkursie Teatralnym w Opolu za tytułową rolę w Matce Witkacego w Teatrze Ateneum w Warszawie,
• 2 grudnia 2013 – pośmiertnie nadano jej tytuł Heroiny Polskiego Kina z inicjatywy ZASP.

Upamiętnienie

W 2008 roku na elewacji budynku, który znajduje się na rogu ulicy Tadeusza Kościuszki oraz ulicy Józefa Poniatowskiego w Katowicach, zainaugurowano odsłonięcie tablicy upamiętniającej Aleksandrę Śląską. To właśnie w tej kamienicy przyszła na świat i spędziła swoje dzieciństwo. Rondo w katowickiej dzielnicy osiedle Wincentego Witosa także przyjęło jej imię, podkreślając tym samym jej znaczenie w historii regionu.

W Warszawie, na terenie osiedla Aleksandrów, znajduje się ulica nosząca imię Aleksandry Śląskiej, co dodatkowo potwierdza jej wpływ oraz pamięć o niej w różnych miejscach. W okolicy można spotkać również ulicę Eugeniusza Bodo, co ukazuje związek artystów w przestrzeni miejskiej.

W 2021 roku miała miejsce publikacja pracy doktorskiej autorstwa Marty Cebery zatytułowanej „Sztuka aktorska Aleksandry Śląskiej”, która jeszcze bardziej przyczynia się do badania i popularyzacji jej dorobku artystycznego.

---

Oceń: Aleksandra Śląska

---