Mrówcza Górka

---

Położenie

Mrówcza Górka jest ciekawym obiektem w kontekście fizycznej geografii Polski. W oparciu o klasyfikację przedstawioną przez Jerzego Kondrackiego, znajduje się ona w makroregionie znanym jako Wyżyna Śląska (341.1). Co więcej, jej położenie obejmuje środkową część mezoregionu Wyżyna Katowicka (341.13). Jeśli chodzi o jednostki geomorfologiczne, Mrówcza Górka leży na Płaskowyżu Katowickim, który charakteryzuje się wieloma garbami, wznoszącymi się na wysokość powyżej 300 m n.p.m., zbudowanymi z utworów karbońskich.

Płaskowyż ten jest przecięty dolinami rzek, które wypełnione są glacjalnymi osadami. Należy do nich Rawa, Potok Leśny oraz Bolina, które wpływają na krajobraz tego regionu. W ramach bardziej szczegółowego podziału, Mrówcza Górka zajmuje północną część Płaskowyżu Murcek, co podkreśla jej specyfikę geograficzną.

Pod względem administracyjnym, szczyt Mrówczej Górki znajduje się w sercu województwa śląskiego, na terenie Katowic, w dzielnicy Janów-Nikiszowiec. Położony jest na wschód od ul. Gospodarczej, na południe od dawnej kolonii Amandy oraz na zachód od Nowego Nikiszowca. Te lokalizacje dostarczają kontekstu ich historycznemu oraz geograficznemu znaczeniu w regionie.

Geografia

Mrówcza Górka powstała na terenie zapadliska górnośląskiego, obszaru o charakterze zrębowym. Tworzy ją skała pochodząca ze górnego karbonu, bezpośrednio związana z warstwami orzeskimi. To imponująca seria łupków, w której znajdują się wkładki piaskowców oraz syderytów, a także blisko pięćdziesiąt pokładów węgla kamiennego, w tym dwa o miąższości przekraczającej 1,5 metra. W obrębie tych warstw można również znaleźć ławice iłołupków, które w przeszłości służyły do produkcji ceramiki budowlanej. Utwory karbońskie, które składają się na strukturę wzgórza, formowały się na zatorfionych krawędziach rozległych jezior już 300 milionów lat temu.

W okresie trzeciorzędu miały miejsca intensywne procesy wietrzenia chemicznego oraz denudacji, które wpłynęły na utworzenie głównych cech rzeźby terenu Mrówczej Górki. W czwartorzędzie obszar ten został ukształtowany przez dwa znaczące zlodowacenia: san (krakowskie) i odry (środkowopolskie). W tym okresie nastąpiło także odgrzebywanie wzniesień spod warstwy starszych osadów oraz zasypywanie dolin rzecznych i obniżeń.

Różne źródła podają różne wysokości wzgórza. Przykładowo, przedwojenne mapy niemieckie oraz Mapa Szczegółowa Polski z 1933 roku wskazują na wysokość 308,9 m n.p.m. Z kolei na mapie topograficznej z 1965 roku ta sama wartość wynosi 311 m n.p.m., a mapa topograficzna z 1992 roku podaje wysokość 305,7 m n.p.m.

W ostatnich stuleciach rzeźba Mrówczej Górki ulegała zmianom na skutek działalności człowieka, szczególnie w związku z rozwojem osadnictwa oraz działalności przemysłowej. Eksploatacja górnicza, w tym tzw. płytka eksploatacja, przyczyniła się do powstawania niewielkich zapadlisk. Stok wzgórza, usytuowany w kierunku północno-wschodnim, to jedno z trzynastu miejsc w Katowicach narażonych na ruchy masowe, o powierzchni 2,1 ha. W tym obszarze zbudowany jest z mułowców i iłowców, które współwystępują z przewarstwieniami piaskowców górnego karbonu, przykrytych cienką warstwą piasków i glin deluwialnych z plejstocenu.

Cała Mrówcza Górka leży w dorzeczu Wisły, a na jej szczycie przebiega dział wodny między trzema zlewniami: Rawy (w północnej części), Boliny (w południowej części) i Potoku Leśnego (w rejonie zachodnim). U podnóża Mrówczej Górki, w miejsca dawnej kolonii Amandy, kształtuje się staw, który gromadzi wody gruntowe zbierające się w niecce powstałej w wyniku osiadania terenu.

Przyroda i ochrona środowiska

Stoki Mrówczej Górki, zwłaszcza te położone po północnej i zachodniej stronie, są obszarami obfitującymi w zbiorowiska leśne. Wśród nich wyróżnia się płat grądu środkowoeuropejskiego, położony na południowy zachód od szczytu, przy leśnej drodze. Cennym elementem flory tego miejsca jest listera jajowata, gatunek rośliny objęty ochroną, który występuje na wspomnianych stokach.

Lasami wzniesienia zarządza Nadleśnictwo Katowice, a konkretne strefy są pod nadzorem Leśnictwa Janów. Wśród drzew dominującym gatunkiem jest brzoza brodawkowata, jednak można tu również spotkać płaty olszy czarnej. Dodatkowo w rejonie dawnej kolonii Amandy występuje modrzew europejski, a w północno-wschodniej części dostrzec można topolę osikę i dąb.

Pomimo bogactwa flory, roślinność potencjalna w obszarze Mrówczej Górki pozostaje w nieznanej tendencji sukcesyjnej. Lasy te są zamieszkiwane przez rozmaite gatunki zwierząt. Jednak skład gatunkowy tych mieszkańców jest znacznie ubogi, co jest następstwem fragmentacji ich siedlisk oraz długotrwałej izolacji.

Wśród zamieszkujących te tereny zwierząt można spotkać ssaki różnej wielkości, w tym gatunki gryzoni oraz owadożerne, takie jak jeże, ryjówki czy krety. Wśród większych przedstawicieli fauny występują sarny, dziki, zające, a także drapieżniki, takie jak lisy, kuny leśne czy wiewiórki.

Warto zaznaczyć, że obszar Mrówczej Górki nie jest objęty żadnymi formami ochrony przyrody, co rodzi pewne obawy dotyczące przyszłości tego cennego ekosystemu. Ponadto nie przebiega tędy żaden ekologiczny korytarz, co może jeszcze bardziej komplikuje sytuację tych wspaniałych, acz wrażliwych terenów.

Historia i zagospodarowanie przestrzenne

W pierwszej połowie XIX wieku, na północnych zboczach Mrówczej Górki, w pobliżu kopalni węgla kamiennego „Amanda”, powstała nieistniejąca dziś kolonia Amandy. Była to niewielka osada, w której w 1871 roku zamieszkiwało zaledwie 87 osób. Kopalnia ta została nadana 3 maja 1837 roku, a już 14 maja 1840 roku połączono ją z kopalnią Agnes, tworząc nową jednostkę – „Agnes Amanda”. Wydobycie węgla kamiennego w tym rejonie trwało z przerwami aż do 1883 roku, kiedy to zakład został włączony do zakładu „Giesche”. Warto podkreślić, że maksymalne wydobycie wyniosło w 1847 roku aż 18,5 tys. ton.

W latach międzywojennych, w 1931 roku, na szczycie Mrówczej Górki zamontowano dwa maszty radiostacji lotniczej, które miały na celu obsługę pobliskiego lotniska Katowice-Muchowiec.

U podnóża wzgórza, przy ul. Gospodarczej 14-16, w okresie 1996–2014 zrealizowane zostały budynki usługowe, które miały na celu zaspokojenie lokalnych potrzeb. Z kolei na wschodnich zboczach Mrówczej Górki, w latach 2018–2021, powstało nowoczesne osiedle mieszkaniowe Nowy Nikiszowiec.

Od zachodniej strony Mrówczej Górki biegnie ulica Gospodarcza, podczas gdy na południe od wzgórza można znaleźć ulicę Górniczego Dorobku. To z kolei prowadzi nas do terenów zlokalizowanych na zachód, gdzie znajduje się cmentarz komunalny. W tym rejonie rozciąga się także węzeł drogowy Murckowska>, gdzie krzyżują się kluczowe trasy komunikacyjne, takie jak autostrada A4 (al. Górnośląska) oraz droga krajowa nr 86, obejmująca ul. Pszczyńska oraz Murckowską.

---

Oceń: Mrówcza Górka

---