Kościół św. Kazimierza Królewicza w Katowicach

---

Historia

Początkowy plan budowy nowego kościoła dla katowickiego garnizonu nie był brany pod uwagę przez lokalne duszpasterstwo wojskowe. Ksiądz Stanisław Sinkowski, stojący na czele regionalnej duszpasterskiej działalności Wojska Polskiego, rozważał raczej możliwość przejęcia już istniejącej świątyni. Aby jednak nie siedzieć bezczynnie, powołano do życia Komitet Budowy Kościoła Garnizonowego i Szkolnego.

W skład tego komitetu weszli m.in. biskup polowy Wojska Polskiego ks. Józef Gawlina, gen. Józef Zając, wojewoda śląski Michał Grażyński oraz prezydent Katowic Adam Kocur. Inwestycja zyskała znakomitą rangę, a fundusze na budowę miały być zbierane poprzez dobrowolne datki od społeczeństwa. Teren, na którym wzniesiono świątynię, został przekazany przez miasto Katowice.

Kapelan wojskowy ks. Stanisław Sinkowski został odpowiedzialny za budowę, powierzając prace katowickiej firmie budowlanej Jana Widucha. Roboty postępowały szybko – rozpoczęły się 23 czerwca 1930 roku, a jesienią tego samego roku świątynia została zakończona w stanie surowym. Dnia 28 września 1930 roku biskup polowy Stanisław Gall poświęcił kamień węgielny, a 22 listopada 1931 roku odbyło się poświęcenie wnętrza przez ks. Antoniego Zapałę. Do 1933 roku trwały prace nad urządzaniem wnętrz, a 24 i 25 czerwca 1933 ks. Józef Gawlina miał zaszczyt dokonać uroczystej konsekracji kościoła. Jesienią 1933 roku zakończono prace wykończeniowe, w tym instalację trzech dzwonów.

Projekt budowli stworzył Leon Dietz d’Arma w kooperacji z Janem Zarzyckim. W czasie, gdy pracował nad tym projektem, był jeszcze studentem Politechniki Warszawskiej, a swoje studia ukończył w 1933 roku.

Kościół wyróżniał się nowoczesnym jak na tamte czasy funkcjonalistycznym stylem architektonicznym, co było świadomym wyrazem dążeń ku nowoczesnym rozwiązaniom. Istotny wpływ na jego kształt miał także Urząd Wojewódzki Śląski, który, choć nie brał bezpośredniego udziału w budowie, angażował się zarówno w finansowanie, jak i wybór architektury. Świątynia ta, obok katowickiego kościoła pw. Opatrzności Bożej, jest uznawana za pierwsze w pełni awangardowe dzieło sztuki sakralnej w Polsce i była pionierską realizacją nawiązującą do europejskich wzorów awangardowej architektury.

Architektura

Architektura zewnętrzna

Katedra garnizonowa św. Kazimierza Królewicza w Katowicach to wyspecjalizowany obiekt z cegły, z solidną konstrukcją żelbetową. Zewnętrzna powierzchnia jest przeważnie tynkowana, co nadaje jej elegancki wygląd, a różnorodność faktur muru dodaje subtelną intrygę. W szczególnych miejscach odkryć można fragmenty ceglanych wątków.

Świątynia, utrzymana w stylu funkcjonalistycznym, charakteryzuje się rygorystycznymi formami prostych graniastosłupów. Frontowa elewacja, zwrócona w stronę ulicy M. Skłodowskiej-Curie, jest trójosiowa z imponującą wieżą w lewym rogu. W tej części ulokowano trzy wejścia, które poprzedzone są schodkami, a całość architektury podkreślają wydłużone okna, zamknięte półokrągło. W miejscu przylegającym do wieży znajduje się balkon.

Od strony ulicy M. Curie-Skłodowskiej przylega do świątyni budynek parafialny, który optycznie wydzielono za pomocą zaokrąglonego narożnika. Z wschodniej strony kościół zamyka blok prostopadłościenny, w którym mieszczą się zakrystia oraz klatka schodowa. Elewacja północna (od strony ulicy M. Kopernika) ma pięć osi i trzy kondygnacje; w dolnej części, wykończonej cegłą klinkierową, odnajdziemy przedsionek z bocznym wejściem oraz kaplicą, której otwory zostały zabezpieczone kratami.

Kościół, usytuowany na narożnej działce u zbiegu ulic M. Skłodowskiej-Curie oraz M. Kopernika, znajduje się w dzielnicy Śródmieście. Taki układ sprawia, że świątynię w pełni dostrzegamy jedynie z kierunku fasady oraz elewacji północnej, co powoduje, iż główna ekspresja architektury koncentruje się w północno-zachodnim narożniku, gdzie przy korpusie zbudowano smukłą, prostokątną dzwonnicę. Jej pionowa sylwetka harmonizuje z poziomymi liniami głównego masywu budynku. Dzwonnica, będąca kluczowym elementem architektonicznym, stanowi wydłużony prostopadłościan o kształcie zwężającym się ku górze, zwieńczony wyjątkową, ażurową latarnią utworzoną z ośmiu prostych filarów.

Nawa główna obiektu pokryta jest dachem dwuspadowym, podczas gdy nawy boczne oraz przedsionek wieńczą dachy pulpitowe. Wysokość głównej bryły kościoła wynosi 17 m, a wieży 40 m. Drewniane, potrójne, dwuskrzydłowe drzwi wejściowe mają interesujący, płycinowy wzór. Okna nawy głównej mają formę okrągłą, nad emporami znajdują się długie prostokąty, a pod nimi małe okna prostokątne. Nad organami odnajdziemy prostokątne okna, zamknięte półokrągło, wszystkie obramowane w ramiakach aluminiowych z geometricalnymi witrażami.

Architektura wnętrz i wyposażenie

Wnętrze kościoła garnizonowego św. Kazimierza Królewicza przyjmuje formę trójnawowej pseudobazyliki, cechującej się delikatnie różnymi wysokościami naw. Nawę oddzielają od siebie proste filary o kwadratowym rzucie, których wertykalne linie są równoważone szerokim pasem ściany, skrywającym empory na wysokości. W prezbiterium umieszczono niszę, w której ulokowano ołtarz główny, a z jego boków sterczą dwa balkony z zaokrąglonymi narożnikami, będące jedynym, subtelnym akcentem łagodzącym geometryczne rytmy podziałów wewnętrznych.

W świątyni są dwie kaplice: pierwsza znajduje się za południową nawą boczną i jest kaplicą św. Józefa, a druga, po prawej stronie prezbiterium, to kaplica Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej.

Kościół zachował niemal wszystkie pierwotne elementy wyposażenia w stylu art déco, w tym: kamienne ołtarze (główny i boczne) pochodzące z szarego marmuru żurawskiego, balustrady, chrzcielnice, rzeźby, konfesjonały, ławki, lampy oraz witraże. Rzeźba Chrystusa, stworzona z lipowego drewna, jest dziełem Mariana Spindlera z Lwowa. Płaskorzeźby stacji Drogi Krzyżowej opracowała Zofia Trzcińska-Kamińska, natomiast rzeźba św. Antoniego Padewskiego wyszła spod ręki Karola Muszkieta. W 1933 roku ks. Stoiński zlecił wykonanie organów firmie Fabryka Organów Stanisław Krukowski i syn z Piotrkowa Trybunalskiego.

---

Oceń: Kościół św. Kazimierza Królewicza w Katowicach

---