Reinhold Olesch

---

Życiorys

Po tragicznej śmierci ojca na froncie I wojny światowej, rodzina Reinholda Olescha zdecydowała się przeprowadzić do malowniczej wsi Góra Świętej Anny, z której pochodziła jego matka. W tym miejscu chłopiec nabył umiejętność posługiwania się śląskim dialektem, a w późniejszych latach regularnie odwiedzał swoich krewnych, wspierając ich finansowo.

Olesch rozpoczął naukę w szkołach znajdujących się w Nysie, a następnie kontynuował edukację w prestiżowym Katolickim Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu. Na początku lat 30. XX wieku przeniósł swoje zainteresowania na Uniwersytet w Wiedniu, gdzie studiował filologię oraz fonetykę słowiańską pod okiem znakomitych wykładowców, w tym Nikołaja Trubieckoja. Wiedząc, że prace naukowe są kluczem do sukcesu, Olesch nie zatrzymał się na Wiedniu; przeniósł się do Pragi, a następnie do Uniwersytetu Berlińskiego, gdzie zgłębiał także historię i geografię.

W Berlinie zyskał cenne doświadczenie, mając do czynienia z wybitnymi postaciami nauki, jak Aleksander Brückner, który był jego egzaminatorem, oraz Maks Vasmer, który stał się jego mentorem. Z jego inspiracji Olesch podjął się zadania nagrywania słowiańskich tekstów gwarowych na płytach gramofonowych. Jego praca doktorska, zatytułowana Zur schlesischen Sprachlandschaft. Ihr alter slawischer Anteil (O śląskim krajobrazie językowym i jego wątku starosłowiańskim), obracała się wokół słowiańskich dialektów Śląska, które zawsze były bliskie jego sercu.

W 1937 roku, jeszcze przed wybuchem II wojny światowej, Olesch opublikował dwie znaczące prace: Die slawischen Dialekte Oberschlesiens (słowiańskie dialekty Górnego Śląska) oraz Beiträge zur oberschlesischen Dialektforschung. Die Mundart der Kobylorze, I. Deskriptive Phonetik (przyczynek do badania narzecza górnośląskiego, dialekt Kobylorzy; część 1, obejmująca fonetykę opisową). Jego publikacje spotkały się z uznaniem, w szczególności ze strony Kazimierza Nitscha, który dał im pozytywną recenzję. Niestety, prace te wywołały negatywne reakcje wśród studentów związanych z NSDAP, co doprowadziło do ich publicznego spalania oraz zakazu dystrybucji.

W wyniku tych wydarzeń Olesch został relegowany z pozycji lektora, lecz powrócił na to stanowisko dzięki osobistej interwencji Vasmera. W lipcu 1939 roku, ze względu na jego notowania w Gestapo, został wcielony do Wehrmachtu w stopniu szeregowym, pomimo przysługującego mu stopnia oficerskiego. W czasie służby wojskowej zajął się pielęgnacją koni, a później pracował w kancelarii polowej, gdzie mógł wykorzystać swoje językowe umiejętności.

Podczas II wojny światowej Olesch badał lokalne dialekty na okupowanej przez Niemców Ukrainie. Po wojnie, od 1946 roku, dumnie kontynuował swoją karierę naukową w Niemczech. Jak wspomina Stanisław Urbańczyk, istnieją sprzeczne informacje dotyczące jego ewentualnego zatrudnienia w Krakowie. Podobno Lehr-Spławiński proponował mu katedrę, jednak jako, że M. Małecki nie mógł niczego zagwarantować z powodu trudnych czasów, nie doszło do podpisania umowy. W tym periodie Uniwersytet Jagielloński zatriumfował nad innymi ośrodkami, zasilając swoje kadry slawistami ze Lwowa i Warszawy, a Małecki był wtedy prześladowany za współpracę z Niemcami.

W późniejszych latach Olesch zgromadził swoje doświadczenia jako profesor, pracując na Uniwersytecie w Greifswaldzie (1946−1949), następnie w Lipsku (1949−1952/1953) oraz w Kolonii (1952/1953−1975). Zamykając rozdział swojej kariery, przeszedł na emeryturę w 1975 roku, pozostawiając po sobie bogate dziedzictwo naukowe.

Dorobek i wyróżnienia

W dorobku badawczym Reinholda Olescha można znaleźć szereg znaczących osiągnięć, z których wyróżniają się reedycje Biblii Leopolity – najstarszej polskiej Biblii z 1561 roku oraz starodruki kaszubskie. Olesch zasłynął także z opracowań ruskich bajek oraz prac dotyczących języka Słowian połabskich. Po pewnym czasie powrócił do badań nad historią Górnego Śląska, co zaowocowało publikacją wydaną w 1958 roku w Berlinie, zatytułowaną „Der Wortschatz der polnischen Mundart von Sankt Annaberg”. To dzieło stanowi słownik gwary wsi Góra Świętej Anny i Wysoka, która należy do dialektu „Kobylorzy”. W kontekście tej publikacji warto zauważyć, że wbrew wcześniejszym poglądom Olescha, wydawca zdecydował się na użycie terminu „polski” w tytule, zamiast „słowiański”. Warto zaznaczyć, że sam Olesch w swoim dziele wykorzystał transkrypcję slawistyczną.

Reinhold Olesch był również założycielem serii wydawniczej „Slavistische Forschungen” oraz współredaktorem i współzałożycielem serii „Mitteldeutsche Forschungen”. Był aktywny w różnych czasopismach naukowych, takich jak „Zeitschrift für Slavische Philologie”, „Die Welt der Slaven” czy „Bausteine zur Geschichte der Literatur bei den Slaven” (Böhlau Verlag). Poza tym, jego wkład w serię „Slavistische Studienbücher” i „Biblia Slavica” jest nie do przecenienia.

W 1972 roku, z okazji Kongresu Slawistów, Reinhold Olesch uzyskał doktorat honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Dwa lata później, w 1988 roku, jego osiągnięcia zostały docenione przez Uniwersytet Sofijski, a w 1990 roku – przez Wyższą Szkołę Pedagogiczną w Opolu. Warto dodać, że w 1959 roku został członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk (PAN).

---

Oceń: Reinhold Olesch

---