Jolanta Wadowska-Król

---

Życiorys

Jolanta Wadowska-Król, wybitna specjalistka dziecięca, odbyła studia na Wydziale Lekarskim Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu. W 1968 roku uzyskała specjalizację w pediatrii i zaczęła pracę w Poradni Rejonowej w Szopienicach, a zamieniła ją później na działalność w Dąbrówce Małej.

W swojej praktyce zawodowej kontynuowała działalność doktora Edmunda Gryglewicza, który poprzednio zajmował się tematyką ołowicy w tym regionie. U pazentów w młodym wieku dostrzegła szereg symptomów, które mogły świadczyć o zatruciu metalami ciężkimi. Swoje obserwacje zgłosiła Wojewódzkiemu Konsultantowi Medycznemu ds. Pediatrii, prof. dr hab. Bożenie Hager-Małeckiej, ówczesnej kierowniczce Kliniki Pediatrii, która mieściła się przy Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu.

Dzięki częściowemu wsparciu dyrekcji Huty Metali Nieżelaznych, Wadowska-Król rozpoczęła kompleksowe badania dotyczące narażenia dzieci na ołów z Szopienic, Burowca oraz Dąbrówki Małej. W toku tych badań przebadano ponad 4,5 tysiąca dzieci. Już w momencie, gdy tylko uzyskano pierwsze wyniki badań, ujawniono ogromną skalę problemu zatrucia ołowiem, a wyniki były wręcz alarmujące.

Opublikowanie wyników w 1974 roku w pracy doktorskiej, której promotorką była prof. Bożena Hager-Małecka, wywołało reakcję ze strony rządzącej w Polsce PZPR. Doszło do intensywnych nacisków, przeprowadzono rozmowy ostrzegawcze oraz pojawiły się groźby, aby wycofała się z prowadzonych badań. Mimo wysokiej oceny promotora, władze uczelni nie dopuściły do obrony pracy doktorskiej ani do publikacji uzyskanych wyników, a wszystkie egzemplarze rozprawy nagle zniknęły.

Niemniej jednak, zaangażowanie doktor Wadowskiej-Król w poprawę zdrowia dzieci przyniosło znaczące rezultaty. Organizowano leczenie tysięcy dzieci zagrożonych ołowicą w sanatoriach w Istebnej i Rabce. W 1975 roku, Miejska Rada Narodowa w Katowicach podjęła decyzję o zburzeniu budynków położonych najbliżej komina huty. W utajnionym uzasadnieniu wskazano, że „budynki są w strefie stwarzającej bezpośrednie zagrożenie życiu i zdrowiu mieszkańców”. Osoby wysiedlone otrzymały alternatywne mieszkania.

Władze dostrzegły w końcu poważny problem związany z zanieczyszczeniem środowiska w Szopienicach, co zaowocowało usunięciem 200 tysięcy ton zanieczyszczonej ziemi z terenów sąsiadujących z hutą. Dzieciom z tej dzielnicy zaczęto finansować mleko, co znacząco przyczyniło się do poprawy ich zdrowia i miało pozytywny wpływ na stan środowiska w Szopienicach. Dodatkowo zwiększyła się świadomość mieszkańców na temat zagrożeń związanych z koncentracją szkodliwych pierwiastków w ich otoczeniu.

Jolanta Wadowska-Król przeszła na emeryturę w 2011 roku.

Uhonorowania, nagrody i tytuły

Od roku 2013 rozpoczął się znaczący proces przypominania o dokonaniach Jolanty Wadowskiej-Król, który został zapoczątkowany przez jej wnuków oraz ich przyjaciół. Uczennice jednego z katowickich liceów zainicjowały wtedy projekt reportażowy, który nosił tytuł „Matka Boska szopienicka”. Sylwetka lekarki zyskała szerszy zasięg dzięki kolejnej publikacji, tym razem w „Gazecie Wyborczej”, zatytułowanej „Ołowiane dzieci człapią jak bociany”. To wszystko przyczyniło się do powstania licznych inicjatyw honorujących jej osobę.

W wyniku intensywnych działań Fundacji na Rzecz Dzieci „Miasteczko Śląskie”, w 2013 roku Jolanta Wadowska-Król otrzymała nagrodę Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach pod nazwą „Zielony Czek”, który przyznawany jest osobom wyróżniającym się w działalności ekologicznej. Następnie, we wrześniu 2013 roku, podczas ceremonii wręczenia Śląskiej Nagrody Obywatelskiej w Katowicach, otrzymała Nagrodę Specjalną z rąk Marka Migalskiego, posła do Parlamentu Europejskiego.

W marcu 2015 roku lekarka została uhonorowana przez Rzecznika Praw Obywatelskich, kiedy to otrzymała Odznakę honorową „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka”. Z kolei w październiku 2015 roku, podczas inauguracji nowego roku akademickiego, rektor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego uhonorował ją medalem za działalność społeczną oraz promocję uczelni. W 2017 roku stała się Honorowym Obywatelem Miasta Katowice, a rok później została laureatką Nagrody im. Wojciecha Korfantego.

W czerwcu 2021 roku zaszczyt spotkał Jolantę Wadowską-Król, gdy Uniwersytet Śląski w Katowicach nadał jej tytuł doktora honoris causa. To wyróżnienie stanowi ukoronowanie jej długoletniej i owocnej pracy na rzecz społeczności lokalnej oraz zaangażowania w ochronę praw człowieka.

Oddźwięk w kulturze i sztuce

Dzieła literackie

W obszarze literatury pojawiły się istotne prace, które w znaczący sposób nawiązują do postaci Jolanty Wadowskiej-Król. Przykładem jest powieść Michała Jędryki pt. „Ołowiane dzieci. Zapomniana epidemia”, wydana przez Wydawnictwo Krytyki Politycznej w 2020 roku. Książka ta liczy 247 stron i nosi numer ISBN 978-83-66586-05-5.

Kolejnym ważnym dziełem jest powieść Marty Fox zatytułowana „Moja Ołowianko, klęknij na kolanko”, wydana w 2021 roku przez wydawnictwo Butterfly. Liczy ona 208 stron, a jej ISBN to 978-83-66969-35-3. Premiera odbyła się w Bibliotece Głównej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, 14 października 2021 roku, przy udziale samej Jolanty Wadowskiej-Król.

Nie można zapomnieć o powieści Magdaleny Majcher pt. „Doktórka od familoków”, która również podkreśla znaczenie tej postaci. Towarzyszy jej 304 strony oraz ISBN 978-83-8318-358-9. Premiera tej książki miała miejsce 8 marca 2023 roku, a autorka została wyróżniona nagrodą „Wawrzyn Lekarski” w tym samym roku.

Spektakle

W świecie sztuki teatralnej, spektakl „Matka Boska Szopienicka” w reżyserii Agnieszki Cygan, wnuczki Jolanty Wadowskiej-Król, to jedno z istotniejszych wydarzeń. Jest to spektakl muzyczno-taneczny, który miał swoją premierę 15 października 2022 roku w Miejskim Domu Kultury „Szopienice-Giszowiec” w Katowicach, ul. Hallera 28 (Burowiec).

Słuchowisko radiowe

Również w radiu nastąpiło ciekawe wydarzenie związane z Jolantą Wadowską-Król. Słuchowisko „Kanarek umiera pierwszy”, w reżyserii Maria Brzostyńskiej, na podstawie powieści Marty Fox, miało swoją premierę w Polskim Radiu, Jedynce, 19 marca 2023 roku. Ta produkcja podkreśla artyzm i znaczenie twórczości Wadowskiej-Król.

Reportaż internetowy

Dodatkowo, reportaż internetowy pt. „Matka Boska szopienicka”, w reżyserii Małgorzaty Król, został stworzony na szkolny konkurs „Szukamy bohaterów”. W projekcie wzięły udział uczennice, a premiera miała miejsce 24 maja 2013 roku na platformie YouTube, gdzie wystąpili również Jolanta Wadowska-Król oraz jej mąż, Zbigniew Król.

Mural

Warto również wspomnieć o muralu poświęconym Jolancie Wadowskiej-Król, zatytułowanym „Kobiety wiedzą, co robią”, stworzonym przez Andrzeja Wieteszko. Mural ten znajduje się na ścianie kamienicy w Katowicach, przy ulicy Gliwickiej 58 (Załęże). Jest to część ogólnopolskiej akcji „Kobiety na mury”, zorganizowanej przez „Wysokie Obcasy” („Gazeta Wyborcza”). Odsłonięcie miało miejsce 28 listopada 2018 roku z udziałem Jolanty Wadowskiej-Król.

---

Oceń: Jolanta Wadowska-Król

---