Ewald Latacz

---

Edukacja

Ewald Latacz przyszedł na świat w kamienicy rodziny Lataczów zlokalizowanej w Katowicach, przy Richard-Holtze-Straße, znanej obecnie jako ul. Mariacka, numer 30. Był synem Karla Latacza, przewodniczącego katolickiego związku nauczycieli oraz górnośląskiego posła partii Centrum, a także Anny z domu Madejczyk. Jego ojciec, Karl, wywodził się z długiej linii górnośląskiej rodziny i posługiwał się dwoma językami, jednakże Ewald dorastał w środowisku, w którym dominował język niemiecki.

Młody Ewald ukończył swoją edukację w szkole elementarnej oraz gimnazjum w Katowicach. W 1902 roku postanowił kontynuować naukę na Uniwersytecie we Wrocławiu, gdzie rozpoczął studia prawnicze. Zgodnie z obowiązującą wówczas praktyką jednego semestru edukacyjnego na innej niemieckiej uczelni, w 1905 roku spędził jeden semestr na Uniwersytecie w Heidelbergu. Swój stopień naukowy uzyskał 15 kwietnia 1907 roku, kończąc studia na wrocławskiej uczelni.

Po ukończeniu studiów, Ewald Latacz rozpoczął praktykę jako referendarz w sądzie w Krapkowicach od 16 sierpnia. Dopełnił swojej edukacji, broniąc dysertacji doktorskiej, wydanej w Lipsku, 9 listopada 1907 roku, również we Wrocławiu. 9 stycznia 1908 roku uzyskał dyplom doktora Wydziału Prawa na Uniwersytecie Wrocławskim. Po zakończeniu edukacji, kontynuował pracę jako referendarz sądowy, gromadząc doświadczenie w Bytomiu oraz Katowicach. W dniu 24 stycznia 1913 roku otrzymał awans na asesora.

Od marca 1913 roku Ewald Latacz figurował jako adwokat w sądzie w Raciborzu, a od 23 czerwca 1915 roku w sądzie w Wodzisławiu. Po tragicznej śmierci swojego brata Huberta, 17 lutego 1919 roku, przejął również jego kancelarię notarialną w Wodzisławiu. W czasie I wojny światowej Ewald został wcielony do służby wojskowej, przydzielony do 156 pułku w Bytomiu, gdzie służył w latach 1915-1916, jednak nie został ostatecznie wysłany na front.

Dwa ostatnie lata wojny pełnił funkcję kierownika referatu do spraw gospodarki wojennej w starostwie rybnickim. W tym okresie nawiązał kontakty z górnośląskimi kołami przemysłowymi, co miało istotny wpływ na jego późniejszą działalność polityczną.

Działalność polityczna

Ewald Latacz, urodzony na Górnym Śląsku, prawdopodobnie już w 1912 roku zaczął swoją karierę jako radny w Wodzisławiu. Nie wiadomo, czy formalnie dołączył do partii Centrum, jednak jego polityczne działania były związane z ideami tej formacji. Uważa się go za typowego przedstawiciela górnośląskiej inteligencji, która wyrosła w duchu zachowawczej tradycji. Znany polski badacz Rudolf Vogel twierdził, że Latacz miał w sobie cechy idealne do przewodzenia niemieckiej Prowincji Górnośląskiej. Jednak jego narodowa tożsamość była ukształtowana przez wrogość do centralistycznej polityki Berlina i niechęć do dyskryminacji religijnej.

Latacz wielokrotnie poszukiwał niepodległościowych rozwiązań dla Górnego Śląska, co zresztą stanowiło jeden z głównych celów jego politycznej działalności. W listopadzie 1918 roku przewodniczył Radzie Robotniczej. Na konferencji w Gliwicach 22 listopada 1918 roku, razem z innymi przywódcami, domagał się respektowania praw religijnych i ochrony majątków kościelnych.

W tajnym Komitecie Górnośląskim

26 listopada tego samego roku zorganizował spotkanie z braćmi Reginkami i górnośląskimi przemysłowcami, co doprowadziło do powstania tajnego Komitetu Górnośląskiego. Komitet miał na celu utworzenie niepodległej Republiki Górnośląskiej. Latacz, z poparciem Czechosłowacji, próbował również doprowadzić do tymczasowego stworzenia niezależnego państwa. Konferencja, która odbyła się w Kędzierzynie 9 grudnia, zakończyła się jego sprzeciwem wobec decyzji o tylko częściowej autonomii. Wiązało się to także z jego zaangażowaniem w koordynowanie separatystycznych wizji i tworzeniem Komisji Śląskiej, której przewodził Hans Lukaschek.

Współzałożyciel ZG-BdO

W styczniu 1919 roku, jako założyciel Związku Górnoślązaków-Bund der Oberschlesier, zrzeszył działaczy centrowych, socjaldemokratycznych i niezależnych. Szybko jego działalność została zakazana przez niemieckie władze, a organizacja uznana za nielegalną. Z powodu postulatów niepodległościowych, Latacz i inni związani z ruchem trafili do więzienia, jednak dzięki swym politycznym kontaktom na wiosnę 1919 roku udało mu się warunkowo odzyskać wolność.

Lider górnośląskich niepodległościowców

Ewald Latacz, mimo różnych przeciwności, kontynuował swoją działalność, wykorzystując prasę centrową do szerzenia idei niepodległości. Kontynuował współpracę z organizacjami na Śląsku Cieszyńskim, co umożliwiało mu propagowanie idei połączenia tej prowincji z Górnym Śląskiem w ramach niezależnego państwa. Z czasem, pod jego przywództwem, Związek Górnoślązaków rozrósł się do 198 lokalnych grup i skupiał ok. 500 tysięcy członków.

Po plebiscycie

„Górnoślązacy!! Górny Śląsk zostaje niepodzielny! […] Kto chce kraj nasz poćwiartować, ten myśli o tym, aby nas gospodarczo zamordować, w zamiarze odziedziczenia czegoś po nas. Ale my żyć chcemy. W zgodzie i spokoju my Górnoślązacy polskiego i niemieckiego języka chcemy żyć społem i kraj nasz doprowadzić do rozkwitu. A to jest możliwe tylko wtedy, gdy Górny Śląsk zostanie niepodzielny. W przeciwnym razie domagamy się głosowania ludowego nad tem, czy Górny Śląsk ma być podzielony albo nie […] Korfanty zaś opowiada, że swego planu podziału będzie bronił do ostatniej kropli krwi. Górnoślązacy ostrzegamy Was. Nie dajcie zamienić sobie ojczyzny Waszej w pustynię. Jeśli ma płynąć krew to nie górnośląska i nie na Górnym Śląsku. Górnoślązacy nie dajmy się nadużyć do żadnych aktów terrorystycznych. Każdy terror należy stłumić w zarodku. Górnoślązacy pamiętajmy o tym, iż jesteśmy jednolitym narodem bratnim. Podajmy sobie ręce, zachowajmy spokój, a wtedy osiągniemy Górny Śląsk wolny a niepodzielny. (…) Rada koalicji pozna, że jedynym rozwiązaniem sprawy górnośląskiej jest zneutralizowanie spornego ogniska. Wtedy obchodzić będziemy nasze zmartwychwstanie, jako wolni obywatele w Wolnym Państwie Górnośląskim”.

Plebiscyt z 1921 roku zakończył się większością głosów na korzyść Niemców, ale Ewald Latacz nie przestawał walczyć o niepodległość. Wydawał broszury i apelował do narodów o zachowanie jedności Górnego Śląska. Jego działania były odbierane jako próba zyskania wsparcia także ze strony Niemiec. Po III powstaniu śląskim Latacz odbywał rozmowy z niemieckimi władzami, które skłoniły go do przyjęcia posady syndyka w Berlinie, co de facto zakończyło jego polityczną działalność.

Pomimo wysiłków Ewalda Latacza i jego współpracowników, podział Górnego Śląska stał się faktem. Organizacja, której Latacz przewodził, straciła na znaczeniu i z czasem przestała funkcjonować. Niemniej jednak jego duch niepodległości i dążenie do suwerenności Górnego Śląska na zawsze pozostaną częścią historii tej krainy.

Wśród jego współpracowników znaleźli się tak znaczący działacze jak Józef Musioł, którzy w różnych momentach jego kariery wspierali starania o lepszą przyszłość dla mieszkańców regionu.

Życie w Niemczech

Na początku 1922 roku Ewald Latacz zdecydował się na ważny krok w swoim życiu, gdy 16 stycznia poślubił Helenę Kaffkę, ewangeliczkę z Opola. Ich drogi splotły się jeszcze przed ślubem, w czasie, gdy Ewald odbywał praktykę adwokacką w Raciborzu. Zaledwie miesiąc po zawarciu małżeństwa, bo już w lutym 1922, jego nazwisko zaczęło się pojawiać jako notariusza i adwokata w różnych instytucjach sądowych w Berlinie.

Od 1925 roku działał także jako radca prawny dla licznych firm związanych z branżą paliwową. W kolejnych latach Niemcy przechodziły znaczące zmiany polityczne. Po objęciu przez Adolf Hitlerta funkcji kanclerza 30 stycznia 1933 roku, sytuacja dla wielu obywateli zaczęła się drastycznie pogarszać. Władze nazistowskie odrzuciły amnestię dla osób oskarżonych o działalność przeciwko Niemcom na Górnym Śląsku, która była ogłoszona przez Republikę Weimarską. Wszystko to miało bezpośrednie konsekwencje dla Ewalda Latacza.

W czasie, gdy w Niemczech wciąż tliła się niepewność, Latacz był mieszkańcem Berlina i musiał się zmierzyć z groźbą oskarżenia o zdradę stanu, co miało miejsce już w styczniu 1919 roku. Aby uniknąć niebezpieczeństwa, a także dostosować się do nowej rzeczywistości politycznej, w maju 1933 roku wstąpił do NSDAP. W ten sposób zdołał wyprzedzić swój los, unikając aresztowania przez reżim, które spotkało wielu innych, jak np. Jan Reginek, oskarżony o zdradę w 1939 roku i później brutalnie zgładzony w Auschwitz.

Latacz musiał stawić czoła nie tylko politycznym prześladowaniom, ale także konsekwencjom swojej współpracy z żydowskimi adwokatami, co doprowadziło do kilku nagan ze strony nazistowskich przełożonych. Zachowały się dokumenty, które sugerują, że mógł mieć kontakty z opozycją antyhitlerowską, jednak niestety nie ma twardych dowodów na tę tezę. Korespondencja z międzynarodową organizacją pacyfistyczną, Corder Catchpool, jedynie wskazuje na to, że Latacz był postrzegany jako potencjalny adwokat dla opozycji, mający na celu ratunek Carla von Ossietzky’ego z rąk oprawców, ale nie wiadomo, czy tej roli rzeczywiście się podjął.

Równocześnie Ewald prowadził działalność w Narodowosocjalistycznym Związku Niemieckich Prawników. W październiku 1939 roku wystąpił o zgodę na powrót na Górny Śląsk i otwarcie kancelarii notarialnej. Jednak jego prośba została odrzucona w czerwcu 1940 roku, co oznaczało, że nigdy nie wrócił do rodzimego regionu.

Początek wojny zastał go w Berlinie, a pomimo przejścia procesu denazyfikacji w strefie okupacyjnej, uniknął poważnych konsekwencji. W tejże strefie jedynie 12% osób biorących udział w procesie miało negatywne skutki. Jednak ze względu na swoją przeszłość z NSDAP, musiał opuścić Berlin i przenieść się na prowincję, gdzie jego zdrowie gwałtownie się pogorszyło. W 1952 roku Ewald i jego żona Helena wrócili do Berlina, ale już po kilku tygodniach osiedlili się w zachodnich Niemczech, w Frankfurcie nad Menem.

Małżeństwo to niestety zakończyło się tragedią. Ewald zmarł 12 lutego 1953 roku w szpitalu, a jego żona, w głębokim smutku, popełniła samobójstwo dzień później. Para została pochowana razem na cmentarzu we Frankfurcie nad Menem, a ich historia pozostaje smutnym świadectwem czasów, w których żyli.

---

Oceń: Ewald Latacz

---