Czesław Momatiuk

Kultura i sztuka

Czesław Momatiuk, urodzony 20 lipca 1936 roku w Katowicach, a zmarły 23 listopada 1972 roku w Nowym Jorku, pozostaje znaczącą postacią w polskim świecie górskim. Był nie tylko utalentowanym taternikiem i alpinistą, ale również pasjonującym się fotografią górską i publicystyką. Jego życie związane było z miłością do gór, którą potrafił uchwycić w swoich zdjęciach oraz publikacjach.

Momatiuk był absolwentem AWF w Warszawie, gdzie studiował w latach 1955–1959. Ta edukacja wzbogaciła jego wiedzę o fizykę i medycynę, co miało wpływ na jego późniejszą karierę w górach.

Życiorys

Czesław Momatiuk, uznawany za jednego z najlepszych wspinaczy w Polsce w latach 50. i 60. XX wieku, był osobą mocno związana z górskim środowiskiem Śląska. Znany pod przezwiskiem „Moma”, zyskał renomę dzięki wyjątkowej sprawności zarówno w klasycznej wspinaczce, jak i w technice hakowej. W ciągu swojej kariery stworzył kilka wyjątkowo trudnych dróg w Tatrach, a do jego największych osiągnięć należy:

  • I przejście lewej części północno-wschodniej ściany Kazalnicy Mięguszowieckiej (19–21 lipca 1955) z Janem Długoszem,
  • I przejście zimowe północno-wschodniej ściany Kazalnicy (6–8 marca 1957) z Długoszem, Andrzejem Pietschem oraz Marianem Własińskim,
  • Nowa droga na Kazalnicy Mięguszowieckiej, znana później jako „Momatiukówka”, realizowana w pięcioosobowym zespole w lipcu 1962.

Momatiuk oraz Długosz wprowadzili do Tatr nowatorskie techniki wspinaczki, które czasami budziły kontrowersje. Między innymi osadzili na Kazalnicy tzw. nity (około 13–14), a także wykonali trzy otwory na nity w gładkiej płycie na Wariancie R na Mnichu latem 1955. Technicznie był to moment, kiedy Momatiuk po raz pierwszy przeszedł kluczowy fragment tej drogi, a Długosz zakończył ją jesienią, wykorzystując opracowane haki specjalne (tzw. „jedynki”). Momatiuk jest uważany za wynalazcę i prekursora tych haków, które pojawiły się także w słowackiej części Tatr jeszcze przed ich szerokim wprowadzeniem w Polsce. Haki te były prezentowane przez Momatiuka i Długosza w Chamonix w 1960 roku oraz były produkowane na Zachodzie.

W międzyczasie Momatiuk wspinał się również w Alpach (w latach 1957, 1960, 1961 i 1963) oraz w Kalifornii po 1967 roku. Jego 7. powtórzenie zachodniej ściany Petit Dru (z Długoszem i Stanisławem Bielem, 31 lipca – 2 sierpnia 1957) było przełomowym momentem w polskim taternictwie, podkreślając jego wyjątkową determinację. W sierpniu 1960 roku razem z Długoszem powtórzył wschodnią ścianę Grand Capucin drogą Bonattiego.

W 1963 roku próbował przejść nową drogę znaną jako direttissima na północnej ścianie Eigeru (30 kwietnia – 1 maja), która została jednak pokonana ostatecznie w 1966 roku przez zespół brytyjsko-amerykańsko-niemiecki. Momatiuk pozostawił po sobie wiele wspaniałych tekstów, wspomnień oraz publikacji w prasie specjalistycznej. Napisał również trzy książki i współpracował przy zbiorowych publikacjach.

Również jako fotograf, Momatiuk przyczynił się do powstania wielu zdjęć, które opublikowano w artykułach oraz książkach innych wspinaczy. Wspierał produkcje filmów o tematyce taternickiej, kierując ekipą podczas kręcenia dokumentów „Wariant R” (1961) i „Zamarła Turnia” (1962), które zrealizował Sergiusz Sprudyn.

W 1967 roku przedostał się na Zachód i osiedlił w USA, gdzie tragicznie zginął 23 listopada 1972 roku w wypadku przemysłowym. Jego pierwszą żoną była Barbara Pelagia Momatiuk (1925–2008), a drugą – po przeprowadzce do USA – Iwa (Yva) Momatiuk, znana reporterka National Geographic. Jego najstarszy syn, Michał Momatiuk (ur. 1958) również poszedł w ślady ojca, stając się taternikiem i alpinistą, zyskał przezwisko „Moma” lub „Momo”. Wspinała się także jego siostra Lidia Momatiuk, która miała swoje miejsce w filmie „Zamarła Turnia”.

Publikacje

Czesław Momatiuk był autorem wielu znakomitych publikacji, które stały się ważnym elementem polskiej literatury górskiej oraz krajoznawczej. Jego prace w znaczący sposób wpłynęły na rozwój wiedzy o Alpejskich i Tatrzańskich regionach.

  • 1958 – Mont Maudit znaczy przeklęta góra. [Rozdział w:] Burza nad Alpami, red. Józef Nyka, „Iskry”, Warszawa 1958 [bez ISBN], seria „Naokoło świata”, s. 175–189, wyd. II 1959,
  • 1966 – Eiger-Nordwand wprost. „Taternik” nr 3-4/1966, s. 89–91 (monografia drogi),
  • 1967 – Szwajcaria. „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1967 (bez ISBN), stron 284, fot. cz.-b., format 18 cm (kompozycja i układ całości Kazimierz Saysse-Tobiczyk; mapy Lech Ratajski, Leonard Baranowski),
  • 1967 – 500 zagadek o Lublinie i ziemi lubelskiej, Warszawa, „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1967 (bez ISBN), stron 231, il., mapy, format 18 cm,
  • 1969 – (pod pseudonimem Stefan Kwapiszewski:) 500 zagadek o Tatrach, „Wiedza Powszechna”, Warszawa 1969, wydanie I (bez ISBN). Rysunki: Samuel Skierski. Stron 267 (skorowidz od s. 259), format 19 × 12 cm.

Pozycje wydane i wznawiane współcześnie

  • 1995 – 500 zagadek o Tatrach, Wydawnictwo „Ati”, Kraków 1995, ISBN 83-86219-10-6, wydanie drugie, s. 240. Rysunki: Marina Grieczkina, wstęp: Michał Momatiuk (s. 7–8), indeks (od s. 231), rysunki, format 20,5 × 14,5 cm.

Oceń: Czesław Momatiuk

★★★★★
Średnia ocena:4.67 Liczba ocen:13