Zespół zabudowy lotniska Katowice-Muchowiec

---

Położenie

Zespół zabudowylotniska Katowice-Muchowiec usytuowany jest przy ulicy Lotnisko 40 w Katowicach, w obrębie dzielnicy Osiedle Paderewskiego-Muchowiec, dokładnie w jej centralnej części. Zespół budynków znajduje się w północnej sekcji lotniska oraz na południowej stronie ulicy Lotnisko, blisko Katowickiego Parku Leśnego, osiedla Francuska Park oraz Centrum Handlowego 3 Stawy.

Od południa zabudowa lotniska bezpośrednio sąsiaduje z trawiastą płytą lotniska, podczas gdy po stronie zachodniej oraz wschodniej znajdują się hangary oraz obiekty techniczne. Jeżeli chodzi o cyrkulację ruchu, budynki te oddzielone są od ulicy Lotnisko drogą wewnętrzną oraz parkingiem. Wokół tych obiektów znajdują się ciągi piesze, które są połączone z drogą techniczną, ściśle przylegającą do płyty lotniska, a także z placem przed hangarami.

W pobliżu tejże zabudowy, przy ulicy Lotnisko, istnieje przystanek autobusowy ZTM Osiedle Paderewskiego Trzy Stawy, co ułatwia dostęp do komunikacji publicznej.

Historia

Jeśli chcesz poznać szczegóły dotyczące lotniska, zapraszam do artykułu o Lotnisku Katowice-Muchowiec, gdzie zawarto obszerną sekcję historyczną. Historia lotniska rozpoczęła się na początku lat 20. XX wieku, kiedy to lokalne władze oraz przedstawiciele sektora prywatnego podjęli decyzję o jego budowie. W dniu 24 stycznia 1924 roku zorganizowano spotkanie, które dało początek Śląskiemu Komitetowi Wojewódzkiemu Ligi Obrony Powietrznej Państwa. Zaledwie dwa lata później, w marcu 1926 roku, podpisano umowę na dzierżawę gruntu mającego służyć jako teren pod nowe lotnisko, co miało ogromne znaczenie dla transportu i komunikacji w regionie.

Wybór lokalizacji, oddalonej o dwa kilometry od centrum Katowic, okazał się strategiczny, z łatwym dostępem komunikacyjnym wzdłuż ulic Francuskiej oraz I.J. Paderewskiego. W następnym etapie, budowa rozpoczęła się w 1926 roku. W ramach pierwszych prac przygotowawczych wykarczowano las, a także przeprowadzono drenaż oraz niwelację terenu, aby stworzyć pole wzlotów. Dodatkowo, blisko 300 metrów od miejsca budowy znajdowała się bocznica kolejowa, co umożliwiło stworzenie dostępu do kolejki wąskotorowej.

W 1927 roku zorganizowano konkurs na projekt nowego dworca lotniczego, który wymagał zarówno możliwości rozbudowy, jak i niskiemu profilowi budynków z uwagi na planowane górnictwo w okolicy. Projekt wygrał Lucjan Sikorski, jednak ostatecznie do realizacji skierowano koncepcję architekta Tadeusza Michejdy, który postanowił zaangażować Sikorskiego do współpracy. Architekci zaprojektowali nowoczesny terminal, który odpowiadał ówczesnym wymaganiom.

Budowa Dworca Centralnej Stacji Lotniczej zainaugurowała się w 1927 roku i została zakończona na początku 1929 roku. Lotnisko Katowice-Muchowiec zainaugurowało swoją działalność 2 stycznia 1929 roku. W skład zespołu trzech budynków dworca weszły rozmaite pomieszczenia, w tym pokoje hotelowe oraz przestrzeń dla szkoły pilotów, a także nowoczesne instalacje wodociągowe i kanalizacyjne.

Właścicielem lotniska był Śląski Komitet Wojewódzki Ligi Obrony Powietrznej, który wkrótce wydzierżawił je Ministerstwu Komunikacji. Z kolei 12 grudnia 1930 roku na lotnisku rozpoczął działalność Aeroklub Śląski. Regularne loty do Warszawy odbywały się do roku 1958, kiedy to zawieszono je z powodu pogarszającego się stanu technicznego pasa startowego, spowodowanego szkodami górniczymi.

W 1998 roku przeprowadzono znaczący remont oraz adaptację budynku Aeroklubu Śląskiego, który pozwolił na jego dalsze funkcjonowanie, a w 2005 roku zmodernizowano budynek restauracji. Niestety, stan głównego budynku w 2014 roku był bardzo zły, mimo że inne obiekty w zespole były w lepszym stanie i mogły pełnić różnorodne funkcje. 17 lutego 2015 roku zespół zabudowy lotniska Katowice-Muchowiec został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego.

Architektura

Charakterystyka

W skład zespołu zabudowy lotniska Katowice-Muchowiec wchodzi kilka istotnych elementów: główny budynek z wieżą kontroli lotów, siedziba administracji aeroklubu oraz restauracja. Całkowita kubatura tych obiektów wynosi około 9 tys. m³, natomiast ich powierzchnia użytkowa to 1,72 tys. m².

Budynek lotniska Katowice-Muchowiec oraz port lotniczy Bielsko-Biała Aleksandrowice są uznawane za jedne z najważniejszych przykładów architektury lotniczej okresu międzywojnia w Polsce. Autorami projektu są Tadeusz Michejda oraz Lucjan Sikorski. Skomplikowane zadanie polegające na zaprojektowaniu nowych, dotąd nieznanych budynków w branży architektonicznej napotkało trudności ze względu na specyfikę otoczenia oraz podkopanie terenu przez sąsiednią kopalnię, co wykluczało możliwość postawienia obiektu wysokiego. Dlatego architekci zastosowali rozwiązania nawiązujące do klasycyzmu, decydując się na jednopiętrowy gmach główny z dwiema parterowymi pawilonami po obu stronach.

Elementy klasycyzmu widoczne są także w szczegółach architektonicznych, takich jak kolumnady czy trójkątny motyw nad głównym wejściem. Budynki te powstały na początku kariery Michejdy, jego późniejsze projekty zaczęły zyskiwać cechy funkcjonalizmu.

Obecnym zarządcą lotniska, w tym cennych zabytków, jest Aeroklub Polski z głównym użytkownikiem Aeroklubem Śląskim, który odpowiada za działalność w imieniu Aeroklubu Polskiego. Zgodnie z danymi z października 2022 roku, w tym historycznym zespole zabudowy funkcjonują: Aeroklub Śląski, hostel „Terminal” oraz restauracja „Odlot”. Zespół zabudowy lotniska został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/439/15 oraz do gminnej ewidencji zabytków miasta Katowice.

Budynek główny

W głównym gmachu lotniska Katowice-Muchowiec, który pierwotnie pełnił rolę administracyjną, mieściły się także pomieszczenia dla pilotów, sala odpraw oraz toalety. Na piętrze usytuowano dwa mieszkania o powierzchni około 60 m², do których prowadziły odrębne schody. Gmach składa się z dwóch kondygnacji i niewielkiej nadbudówki prowadzącej na wieżę obserwacyjną, a także jest częściowo podpiwniczony. Został zbudowany z cegły i pokryty tynkiem. W obrębie elewacji można dostrzec detale, takie jak boniowanie, listwy oraz gzymsy, a bryła charakteryzuje się wydłużonym prostokątnym rzucie oraz portykiem kolumnowym od strony południowej.

Architektura gmachu ma układ dwutaktowy, z głównym wejściem usytuowanym od strony północnej. Zewnętrzna część budynku charakteryzuje się harmonijną bryłą o uskokowych zwężeniach i tarasach, pokryty została czterospadowym dachem, podczas gdy wieża kontroli lotów wieńczona jest dachem pulpitowym z punktem obserwacyjnym.

Elewacja północna ma układ symetryczny, z jedenastoma osiami na pierwszej kondygnacji, dziewięcioma na drugiej oraz jedną na trzeciej. Wejście główne, zlokalizowane w szóstej osi, jest osłonięte balkonem. Elewacja północna zawiera wąskie okna, a nad nimi, w skrajnych krawędziach, występują krótkie gzymsy.

Trójkątne okno na szczycie nawiązuje do dekoracyjnych motywów polskiej sztuki. Pozostałe okna na elewacji frontowej są prostokątne, a dodatkowe tarasy wystają poza lico budynku, wspierając się na uproszczonych gzymsach. Ostatnia kondygnacja zakończona jest ściankami kolankowymi. Elewacje boczne również są trzykondygnacyjne, z wschodnią posiadającą pięć osi, a zachodnią – cztery na parterze i po pięć osi na piętrze. Elewacja tylna, w podobny sposób jak frontowa, jest trzykondygnacyjna i symetryczna.

Budynek administracji aeroklubu

Budynek administracji Aeroklubu Śląskiego, dawniej pełniący funkcję pawilonu obsługi pasażerów, znajduje się w bocznym wschodnim pawilonie. Obiekt murowany jest z cegły i otynkowany, z detalami na elewacji wschodniej w formie boniowania. Bryła budynku została zaprojektowana na planie prostokąta z delikatnie wystającym portalem.

To jednokondygnacyjne skrzydło pokryte jest dachem czterospadowym z dodatkowym świetlikiem umieszczonym centralnie. Świetlik, posiadający ośmioboczne przeszklenie z kolorowymi szybami, wspiera się na żelbetowej konstrukcji. Elewacje północna i południowa mają po sześć osi, a wschodnia i zachodnia odpowiednio po cztery i pięć osi.

Wnętrze zorganizowane jest w układzie dwutraktowym, z centralnym holem ośmiobocznym doświetlonym świetlikiem. Ściany są tynkowane, a posadzki pokryte płytami gresowymi oraz wykładziną dywanową w pomieszczeniach biurowych.

Budynek restauracji

W zachodnim pawilonie znajduje się restauracja, której sala konsumpcyjna ma powierzchnię 90 m², a okna wychodzą na płytę lotniska, co sprawia, że przyjemny taras dopełnia całość. Z kolei w północnej części pawilonu, pierwotnie znajdowały się magazyny Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Budynek restauracji, również wybudowany z cegły i otynkowany, zachwyca detalami w formie boniowania na elewacji wschodniej.

Elewacja północna jest dwunastoosiowa, z portfenetrami w osiach od piątej do ósmej. Wymieniony obiekt ma zwartą bryłę, krytą płaskim dachem czterospadowym, z dobudówką od południa. W całym obiekcie znajdują się cztery wtórne drzwi zewnętrzne, które podzielone są pomiędzy elewacje południową, zachodnią i wschodnią.

Układ wewnętrzny w budynku również jest dwutraktowy, z przebudowaną częścią kuchenną oraz jednotraktową dobudówką. Posadzki są wtórne, a pomieszczenia sanitarne obłożone płytkami ceramicznymi.

Kolumnady

Parterowe skrzydła zespołu zabudowy harmonijnie łączą się z głównym budynkiem za pomocą wolnostojących kolumnad, które chronią przejścia. Te aktualne konstrukcje składają się z dwóch rzędów kolumn toskańskich, które opierają się na płaskich plintach, wspierających prostą żelbetową belkę. Podniebienie belkowania zdobią trzy kwadratowe płyty z uproszczonym zdobnictwem, tworząc harmonijną całość pokrytą dachem kopertowym z papą.

Pomniki i tablice pamiątkowe

Na lotnisku Katowice-Muchowiec znajdują się ważne symbole pamięci, które upamiętniają zarówno wydarzenia historyczne, jak i wybitne postacie związane z lotnictwem. Do najważniejszych z nich należą:

• Głaz z tablicą ku czci lotników francuskich, który usytuowany jest przy budynku lotniska,
• Tablica poświęcona Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II, upamiętniająca jego spotkanie z wiernymi, które miało miejsce 20 kwietnia 1983 roku na lotnisku, umieszczona na elewacji budynku lotniska Katowice-Muchowiec,
• Tablica upamiętniająca polskich lotników, odsłonięta z okazji 60. rocznicy triumfu polskich skrzydeł w historycznym locie okrężnym, który przebiegał przez wiele europejskich stolic.

Te elementy są nie tylko atrakcyjne wizualnie, ale również pełnią ważną funkcję edukacyjną, przyciągając uwagę podróżnych i przypominając o bogatej historii polskiego lotnictwa.

---

Oceń: Zespół zabudowy lotniska Katowice-Muchowiec

---