Walcownia – Muzeum Hutnictwa Cynku

---

Historia

Budowla walcowni cynku rozpoczęła swoje istnienie w 1903 roku, będąc jedną z wielu inwestycji koncernu „Georg von Giesches Erben A.G.”, realizowanych w okresie przełomu XIX i XX wieku w Szopienicach. W tamtych czasach przedsiębiorstwo to znajdowało się w ścisłej czołówce trzech największych producentów surowego cynku na całym świecie. Niemniej jednak, brakowało mu wydziału, w którym można by przetwarzać ten surowiec na gotowe wyroby. Inspirując się praktykami innych firm w sektorze, które nieustannie powiększały moce produkcyjne swoich walcowni, podjęto decyzję o budowie podobnego obiektu w Szopienicach.

Walcownię usytuowano w sąsiedztwie Huty Bernhardi oraz wzdłuż linii kolejowej łączącej Szopienice z Siemianowicami. Taka lokalizacja okazała się korzystna, ponieważ umożliwiała sprawne dostarczanie cynku oraz transport gotowych blach koleją.

W 1904 roku nowo otwarta walcownia, która składała się z dwóch pieców topielnych, dwóch karuzeli odlewniczych, jak również dwóch walcarek wstępnych i czterech walcarek pojedynczych, rozpoczęła produkcję blach cynkowych. Tego samego roku wprowadzono także cztery maszyny parowe, które napędzały wszystkie urządzenia.

W okresie 1916–1917 nastąpiła rozbudowa wydziału. Na styku obu hal, od strony południowej, zbudowano dwukondygnacyjny budynek administracyjno-socjalny. Z racji trwających działań wojennych, nowa część hali została niestety wzniesiona z materiałów gorszej jakości, a bogate zdobnictwo architektoniczne znacznie ograniczono. Dzięki tej rozbudowie, walcownia wzbogaciła swoją ofertę o nowe produkty, takie jak taśmy, drut i szyny cynkowe.

W latach 70. XX wieku planowano modernizację wydziału, która miała obejmować m.in. zamianę parowych maszyn napędzających walcarki na silniki elektryczne. Niestety, do tej modernizacji ostatecznie nie doszło, co skutkowało tym, że produkcja odbywała się na oryginalnych urządzeniach z początku XX wieku, z zaledwie kilkoma drobnymi modernizacjami. W 2002 roku podjęto decyzję o zakończeniu produkcji surowego cynku oraz zamknięciu walcowni.

Architektura

Walcownia, znana również jako Muzeum Hutnictwa Cynku, jest przykładem fascynującej architektury przemysłowej. Pierwotnie zaprojektowana była na planie prostokąta, gdzie główna hala ma imponujące wymiary, wynoszące 91 metrów długości oraz 20 metrów szerokości.

W skład obiektu wchodzi także pomieszczenie maszynowni, którego długość to 70 metrów, a szerokość osiąga 6 metrów. Wysokość hali wynosi 5,124 metra, co dodaje charakteru całej konstrukcji.

Budowla wykonana jest z cegły, a jej dach to dwuspadowy projekt wsparty stalowymi kratownicami, pokryty materiałem bitumicznym. Elegancka elewacja zyskała dodatkowy urok dzięki detalom z cegieł, w tym lizenom, fryzom biegnącym pod dachem oraz gzymsom z ukośnie ułożonych cegieł. Stalowe ramy okien dopełniają całości, nadając budynkowi przemysłowego szyku.

Obok nowo powstałej hali, wzniesiono kotłownię, której zadaniem jest dostarczanie pary niezbędnej do działania maszyn parowych. W wyniku rozbudowy, która miała miejsce w latach 1916–1917, hala została znacznie wydłużona, co podkreśla jej znaczenie w historii przemysłowej regionu.

Maszyny i urządzenia

W głównej hali walcowni obecnie znajdują się autentyczne urządzenia, które tworzą kompletny proces technologiczny produkcji blach. System ten obejmuje:

• dwa piece topielne o pojemności 50 ton,
• piec grzewczy przeznaczony do płyt,
• karuzelę odlewniczą z 24 formami chłodzonymi wodą,
• walcarkę wstępną,
• trzy walcarki wykańczające,
• dwa nożyce wstępne do cięcia blach,
• dwa nożyce wykańczające do blach.

W obiekcie zachowały się także maszyny parowe, które napędzają walcarki, co doskonale ilustruje rozwój technologii w przemyśle hutniczym.

Stan obecny

Obiekt, w którym znajduje się walcownia, jest chroniony przez konserwatora zabytków, a jego integralną częścią są walcarki, maszyny parowe oraz koła zamachowe, które pochodzą z 1904 roku. Ten kompleks to nie tylko pomnik techniki i technologii przemysłowych, ale także muzeum, które dokumentuje zarówno aspekty techniczne, jak i społeczne związane z pracą w tej placówce.

W 2003 roku do rejestru zabytków wpisano urządzenia walcownicze znajdujące się w budynku, co było ważnym krokiem w jego ochronie. W 2010 roku do rejestru trafił również cały budynek. Mimo entuzjazmu wyrażanego przez Stowarzyszenie na rzecz utworzenia Muzeum Hutnictwa Cynku w Katowicach-Szopienicach oraz wsparcia innych organizacji, idee te nie zyskały aprobaty ze strony władz Katowic oraz województwa śląskiego.

W ciągu ostatnich lat, mimo braku formalnego muzeum, obiekt był miejscem wielu wydarzeń kulturalnych. Wśród nich warto wymienić wystawę „Droga Przemysłowa 13”, która powstała we współpracy z Instytucją Kultury Ars Cameralis oraz artystą Stephanem Strouxem, z inicjatywy „Industriady” w 2013 roku. W tym samym czasie budynek walcowni został wystawiony na sprzedaż przez likwidatora H.M.N. „Szopienice”. Nowym właścicielem został dr Piotr Gerber, związany zawodowo z Politechniką Wrocławską, który jednocześnie jest fundatorem Fundacji Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego Śląska, prowadzącej muzeum w Jaworzynie Śląskiej.

Po przejęciu obiektu rozpoczęto prace remontowe i konserwatorskie. Jako pierwszy krok wymieniono pokrycie dachowe, a także częściowo zreperowano zniszczone drewniane elementy konstrukcyjne oraz rynny. Renowacji poddano również oryginalną ślusarkę okienną. W trakcie prac starano się jak najmniej ingerować w przestrzeń wnętrza walcowni, zachowując jak najwięcej z jego oryginalnego wyglądu.

11 czerwca 2015 roku odbyła się inauguracja Muzeum Hutnictwa Cynku w Walcowni Cynku. Obecnie muzeum oferuje zwiedzającym nie tylko ciąg technologiczny związany z walcowaniem blach cynkowych, ale również bogatą wystawę historycznych motocykli, silników oraz maszyn drogowych i rolniczych, co czyni to miejsce interesującą atrakcją dla miłośników techniki i historii przemysłu.

Szlak Zabytków Techniki

W latach 2014-2016 walcownia cynku brała udział w Industriadzie – corocznym wydarzeniu, które celebruje techniczne dziedzictwo Śląska. W ramach tej inicjatywy walcownia funkcjonowała jako obiekt zaprzyjaźniony, przyciągając wielu miłośników przemysłowego dziedzictwa regionu.

Na podstawie uchwały zarządu województwa śląskiego nr 2509/157/V/2016, od 1 stycznia 2017 roku walcownia została oficjalnie wpisana na listę Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, co podkreśla jej znaczenie i wartość w kontekście regionalnego dziedzictwa kulturowego.

---

Oceń: Walcownia – Muzeum Hutnictwa Cynku

---